RAPPORT PERIODIEK KWALITEITSONDERZOEK KRUIDENHOEK School : Kruidenhoek Plaats : Rotterdam BRIN-nummer : 17OJ Onderzoeksnummer : 60955 Datum schoolbezoek : 14 juni 2005 Datum vaststelling : 2 december 2005
INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING...5 2 KWALITEITSPROFIEL...7 3 BESCHOUWING...11 4 VERVOLG VAN HET TOEZICHT...15 PKO rapport Kruidenhoek, 14 juni 2005 3
1 INLEIDING Op 14 juni 2005 bezocht de Inspectie van het Onderwijs Kruidenhoek in het kader van een pilot periodiek kwaliteitsonderzoek (PKO). Daarbij heeft een onderzoek plaatsgevonden naar de kernindicatoren van een aantal kwaliteitsaspecten, op grond van het door de inspectie gehanteerde concept van het nieuwe waarderingskader. Bij dit PKO doet de inspectie onderzoek naar de kwaliteit van het onderwijs door zich te richten op de kern van goed onderwijs op de school. Het gaat hierbij om kernindicatoren die betrekking hebben op kwaliteitszorg, leerstofaanbod, onderwijstijd, onderwijsleerproces (pedagogisch handelen, didactisch handelen, afstemming, actieve rol leerlingen), sfeer, leerlingenzorg en opbrengsten. Op grond van het kwaliteitsoordeel dat bij een vorig inspectiebezoek is gegeven of op basis van de informatie die door de school is toegestuurd, kan de inspectie besluiten om bij bepaalde kwaliteitsaspecten niet alleen de kwaliteit van de kernindicatoren te onderzoeken maar alle indicatoren die betrekking hebben op dat kwaliteitsaspect. Dit is bij uw school niet aan de orde geweest. Indien de school over een bepaald kwaliteitsaspect voldoende valide en betrouwbare gegevens heeft verzameld in het kader van zelfevaluatie kan in overleg tussen school en inspectie besloten worden om de oordelen uit de zelfevaluatie alleen te verifiëren. Zo sluit de inspectie niet alleen aan bij de specifieke situatie van de school, maar wordt de school bovendien niet onnodig belast. Uw school heeft naast de schoolgids en het schoolplan geen relevante documenten ingestuurd die op uw zelfevaluatie-activiteiten betrekking hebben. De opzet van het onderzoek Het periodiek kwaliteitsonderzoek bestond uit de volgende activiteiten. 1. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. 2. Analyse van andere documenten die de school voorafgaand aan het schoolbezoek heeft toegestuurd. 3. Schoolbezoek waarbij in zes stamgroepen van de school de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van lessen Nederlandse taal en rekenen en wiskunde. Deze lesbezoeken vonden plaats in één onderbouwgroep, twee middenbouwgroepen en drie bovenbouwgroepen. 4. Bovendien heeft de inspectie over de kwaliteit van de kernindicatoren gesprekken gevoerd met de directie en de interne begeleider(s). 5. Op uw school is een gesprek gevoerd met leerlingen en leraren. 6. Aan het eind van het schoolbezoek heeft de inspectie de kwaliteitsoordelen en de conclusies van het schoolbezoek besproken met directie en team. PKO rapport Kruidenhoek, 14 juni 2005 5
De inhoud van het rapport. Het onderzoek naar de kwaliteit van het onderwijs levert een kwaliteitsprofiel van de school op (hoofdstuk 2). In hoofdstuk 3 wordt een beschouwing gegeven over de geconstateerde kwaliteit en wordt deze onder andere bezien in relatie tot de context of uitgangssituatie van de school. In hoofdstuk 4 is het vervolgtoezicht aangegeven en worden, indien noodzakelijk, aanwijzingen vermeld met betrekking tot wettelijke bepalingen waaraan de school niet voldoet. PKO rapport Kruidenhoek, 14 juni 2005 6
2 KWALITEITSPROFIEL Het kwaliteitsprofiel geeft een overzicht van de waarderingen die de inspectie heeft toegekend aan kernindicatoren die betrekking hebben op de belangrijke kenmerken van goed onderwijs. In de waardering is tot uitdrukking gebracht in welke mate de indicatoren bijdragen aan de kwaliteit van het onderwijs: 1. draagt niet of nauwelijks bij; 2. draagt onvoldoende bij; 3. draagt voldoende bij; 4. draagt in hoge mate bij; 5. niet te beoordelen. Kwaliteitsaspect: Kwaliteitszorg 1.3 De school evalueert systematisch de kwaliteit van leren, onderwijzen en begeleiden. 1.5 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 1.7 De school borgt de kwaliteit van het toetssysteem. Kwaliteitsaspect: Leerstofaanbod 3.1 Het feitelijke leerstofaanbod is dekkend voor de kerndoelen. 3.4 Het leerstofaanbod wordt aangeboden tot en met het niveau van groep 8. 3.6 Het leerstofaanbod maakt afstemming mogelijk op de onderwijsbehoeften van individuele leerlingen. 3.8 De school heeft een leerstofaanbod bij Nederlandse taal dat past bij de onderwijsbehoeften van taalzwakke leerlingen. Kwaliteitsaspect: Tijd 4.1 De geplande onderwijstijd voldoet aan de wettelijke vereisten. 4.5 De leraren maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd. 4.6 De school varieert de hoeveelheid tijd voor leren en onderwijzen bij Nederlandse taal en rekenen en wiskunde, afhankelijk van de onderwijsbehoeften van leerlingen. PKO rapport Kruidenhoek, 14 juni 2005 7
Kwaliteitsaspect: Pedagogisch handelen 5.2 De leraren gaan op een respectvolle wijze met de leerlingen om. Kwaliteitsaspect: Didactisch handelen 6.1 De leraren realiseren een productieve werksfeer. 6.3 De leraren geven een duidelijke uitleg. Kwaliteitsaspect: Afstemming 7.1 De leraren bepalen systematisch de vorderingen van hun leerlingen. 7.3 De leraren stemmen de instructie af op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 7.4 De leraren stemmen de verwerking af op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. Kwaliteitsaspect: Actieve en zelfstandige rol leerlingen 8.1 De leerlingen zijn actief betrokken bij de lessen. 8.4 De leerlingen leren verschillende leerstrategieën te gebruiken. Kwaliteitsaspect: Sfeer op school 9.3 De ouders tonen zich betrokken bij de school. 9.5 De leerlingen en het personeel voelen zich veilig op school. Kwaliteitsaspect: Begeleiding 10.1 De school gebruikt een samenhangend systeem van instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen. Kwaliteitsaspect: Zorg 11.2 De school analyseert de aard van de zorg die de zorgleerlingen nodig hebben, op basis van de verzamelde gegevens. 11.3 De school voert de zorg planmatig uit. PKO rapport Kruidenhoek, 14 juni 2005 8
Kwaliteitsaspect: Opbrengsten 12.1 De resultaten van de leerlingen aan het eind van de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 12.2 De resultaten van de leerlingen voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde tijdens de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 12.4 De sociale vaardigheden van de leerlingen liggen op een niveau dat mag worden verwacht. 5 PKO rapport Kruidenhoek, 14 juni 2005 9
3 BESCHOUWING Basisschool De Kruidenhoek is een openbare Jenaplanschool in de Rotterdamse wijk Ommoord. Het aantal leerlingen is vrij stabiel en ligt rond de 330 leerlingen. In de samenstelling van de leerlingpopulatie is een lichte daling te zien van het percentage leerlingen met kans op een onderwijsachterstand. Volgens de school is er sprake van een toename van het aantal leerlingen dat extra zorg nodig heeft op het gebied van taal- en sociaal-emotionele ontwikkeling. Mogelijk heeft dit te maken met de aantrekkingskracht van het Jenaplan-concept op ouders die verwachten dat hun kind op De Kruidenhoek de aandacht krijgt die het volgens hen nodig heeft. Binnen het team zijn er in de afgelopen jaren enkele wisselingen geweest, met name in de bovenbouwgroepen. Ook was er sprake van een onrustige situatie rondom het vertrek van een collega. Momenteel heeft de school te maken met enkele langdurige ziektegevallen. Sinds 2002 heeft de school een nieuwe directeur. De school is gehuisvest in twee locaties. Volgens de school belemmert dit een aantal zaken die voor goed Jenaplan-onderwijs van belang, zoals gezamenlijke weekopeningen en vieringen. Daarnaast vindt de directie het hoofdgebouw verouderd. De inspectie is van oordeel dat enkele klaslokalen in de bovenbouw weinig aantrekkelijk zijn ingericht. De ontwikkeling van de kwaliteitszorg Volgens de school is bovenstaande uitgangssituatie van invloed geweest op de schoolontwikkeling in de afgelopen periode. De inspectie deelt deze opvatting en komt tot de vaststelling dat met name de personeelsproblematiek op de school de aandacht heeft afgeleid van het proces van kwaliteitsverbetering. In de oordelen op de drie indicatoren behorend bij het kwaliteitsaspect 'Kwaliteitszorg' komt dit tot uiting. Op de eerste plaats mist de inspectie systematische evaluaties van het onderwijsproces en de opbrengsten op de school. De sterkte/zwakte analyse in het schoolplan is niet gebaseerd op een evaluatie van het leerstofaanbod, het pedagogisch-didactisch handelen of de leerlingenzorg. Ook de leerresultaten zijn niet in de analyse betrokken. In het schoolplan worden wel tevredenheidspeilingen aangekondigd, maar deze hebben tot op heden niet plaatsgevonden. Verder maakt de school geen gebruik van een zelfevaluatieinstrument ten behoeve van een kritische reflectie op het eigen onderwijs. Evaluatie van het onderwijs vindt wel plaats tijdens individuele leerlingbesprekingen en teambesprekingen. Dit resulteert echter nog niet in analyses op groeps- of schoolniveau, waaruit vervolgens systematisch verbeterprioriteiten of borgingsafspraken worden afgeleid. PKO rapport Kruidenhoek, 14 juni 2005 11
Op de tweede plaats vindt de inspectie dat het ambitieniveau en het tempo van het proces van kwaliteitsverbetering hoger moet en dat het planmatig karakter van verbeteractiviteiten dient te worden verbeterd. In december 2000 is met de school afgesproken dat de leerlingenzorg wordt uitgewerkt en in een werkdocument wordt vastgelegd. Tot op heden is dat niet gebeurd. Tevens is toen vastgesteld dat het leerstofaanbod tekortkomingen vertoonde. De school is hiermee pas in 2003-2004 aan de slag gegaan. Tijdens het jaarlijks onderzoek in 2004 heeft de inspectie op basis van het schoolplan de kwaliteitszorg als 'onvoldoende' beoordeeld. Dit had te maken met het ontbreken van een 'smart' planning van verbeteractiviteiten. In dit periodiek kwaliteitsonderzoek stelt de inspectie vast dat de school werkt aan kwaliteitsverbetering. Dat gebeurt op basis van een jaarplan met globale doelen, activiteiten en een evaluatiemoment. De verbeteractiviteiten hebben onder meer betrekking op de herziening en aanvulling van het leerstofaanbod voor taal (inclusief lezen) en rekenen, computergebruik in het onderwijs, de leerlingenzorg en de personeels- en organisatie-ontwikkeling. De verbeteringen zijn niet geformuleerd in meetbare doelen of waarneembare effecten voor bijvoorbeeld de leerresultaten, het leerkrachtgedrag of de schoolorganisatie. Een duidelijk tijdpad met mijlpalen of ijkmomenten ontbreekt. Op basis van een overzicht van de lopende activiteiten in 2004-2005 stelt de inspectie vast dat verschillende beleidsvoornemens vertraging hebben opgelopen. Met name het tempo van de vernieuwing van het leerstofaanbod en de leerlingenzorg baart de inspectie zorgen. Voor de indicator 'Toetsing' hanteert de inspectie als norm dat de school in groep 3 tot en met 8 de vorderingen voor taal en rekenen toetst met behulp van landelijk genormeerde, methodenonafhankelijke toetsen. In de kleuterbouw wordt de taalontwikkeling tenminste een maal met een landelijk genormeerde toets vastgesteld. De inspectie heeft de betreffende indicator als 'onvoldoende' gewaardeerd op grond van de volgende overweging. De school maakt voor rekenen en wiskunde in groep 3 tot en met 8 geen gebruik van een landelijk genormeerde toets. De rekentoetsen die de school gebruikt zijn bovendien verouderd en niet dekkend voor de kerndoelen. In de kleuterbouw wordt niet van alle leerlingen de taalontwikkeling bepaald met behulp van een landelijk genormeerde toets. Voor begrijpend lezen in groep 4 tot en met 8 gebruikt de school sinds dit schooljaar wel een dergelijke toets. Volgens het jaarplan 2004-2005 streeft de school naar duidelijkheid over landelijk genormeerde toetsen en de betekenis hiervan voor het leerproces. De inspectie begrijpt dat de school vanuit haar visie aarzelingen heeft tegenover het gebruik van landelijk genormeerde toetsen als meetlat voor het tussentijds beoordelen van de vorderingen van de leerlingen. Waar het de inspectie - vanuit het oogpunt van kwaliteitszorg - om gaat, is dat de school toetsgegevens gebruikt om de eigen onderwijskwaliteit op groeps- en op schoolniveau te analyseren en zonodig te verbeteren. Tot dusver gebeurt dat niet systematisch; de inspectie heeft hierover geen rapportages aangetroffen. PKO rapport Kruidenhoek, 14 juni 2005 12
De kwaliteit van het onderwijsproces Tijdens het schoolbezoek heeft de inspectie vastgesteld dat het leerstofaanbod voor rekenen en wiskunde voldoet aan de kerndoelen. Het leerstofaanbod voor Nederlandse taal is verouderd en voldoet niet aan de kerndoelen. Volgens het Jaarplan 2004-2005 oriënteert de school zich op een nieuwe taalmethode. De inspectie is van oordeel dat de school zo snel mogelijk dient over te gaan tot de invoering van een eigentijds taalaanbod dat aan de kerndoelen voldoet. Voor het aanvankelijk en technisch lezen in groep 3 heeft de school een nieuwe aanpak gekozen, die rekening houdt met tempo- en niveauverschillen tussen de leerlingen. Voor rekenen gebruikt de school aanvullingen om de methode in te passen in de werkwijze van het Jenaplanonderwijs. Voor het rekenonderwijs en het leesonderwijs hanteert de school voldoende remediërende materialen en opdrachten die extra uitdaging bieden. Op grond hiervan is de inspectie van oordeel dat de afstemming van het leerstofaanbod op verschillen tussen leerlingen voldoende is. Tijdens het schoolbezoek zijn zes lessen bijgewoond. Op basis hiervan concludeert de inspectie dat het pedagogisch-didactisch handelen voldoet aan de belangrijkste eisen van goed onderwijs. Leraren gaan op een positieve wijze met de leerlingen om en zorgen voor een ordelijk klimaat en een productieve werksfeer. Leerlingen letten goed op en werken geconcentreerd aan de opdrachten. De uitleg en instructie zijn duidelijk en de meeste leraren gaan in voldoende mate na of leerlingen de opdrachten hebben begrepen. De klaslokalen van de bovenbouw behoeven een aantrekkelijker en uitdagender inrichting. De inspectie heeft de afstemming tijdens de instructie als onvoldoende beoordeeld. Tijdens de bijgewoonde lessen was er wel sprake van afstemming binnen de stamgroep, maar de uitleg aan een jaargroep werd doorgaans op één niveau gegeven. Differentiatie in de vorm van verlengde of extra instructie werd weinig waargenomen. Ook de afstemming op verschillen tijdens de verwerking vindt de inspectie onvoldoende. Door de talrijke instructiemomenten is de leraar te weinig beschikbaar voor hulp en feedback aan leerlingen die zelfstandig werken aan de opdrachten. Tijdens enkele lessen wisten leerlingen niet goed wat er van hen werd verwacht en of zij de opdrachten wel op de juiste wijze maakten. De inspectie vraagt de school de effectiviteit van de verwerkingstijd te vergroten door gerichte aandacht voor klassenmanagement en sturing, begeleiding en controle van het zelfstandig werken. Het gericht aandacht besteden aan leerstrategieën en aan onderlinge hulp en samenwerking tussen leerlingen zouden hier goed in kunnen passen. De inspectie heeft hier enkele goede voorbeelden van gezien, maar bij de meeste lessen werd dit niet waargenomen. PKO rapport Kruidenhoek, 14 juni 2005 13
De inspectie vindt de leerlingenzorg op de school erg kwetsbaar. De beschikbare capaciteit voor de interne begeleiding is beperkt (0,4 fte) en de taken en verantwoordelijkheden van de intern begeleider zijn niet vastgelegd. De school heeft de zorgstructuur inclusief de bijbehorende procedures en instrumenten niet systematisch beschreven. Mede hierdoor zijn er verschillen in werkwijze tussen de verschillende bouwen, waar de intern begeleider niet altijd zicht op heeft. De school hanteert wel een toetskalender en een stappenplan aan de hand waarvan de vorderingen van de leerlingen regelmatig worden vastgesteld en besproken. De groepsmappen en leerlingdossiers laten zien dat binnen de school uiteenlopende formats worden gebruikt voor de registratie en de analyse van de vorderingen van de leerlingen. De analyse van toetsgegevens is beperkt en niet voor alle leerlingen met een ontwikkelingsachterstand zijn hulpplannen beschikbaar. Hulpplannen worden uitgevoerd door stimuleringsleerkrachten. Tijdens het schoolbezoek heeft de inspectie dit weinig gezien. De inspectie komt tot de conclusie dat de organisatie en het functioneren van de leerlingenzorg niet optimaal zijn en dat verbeteringen wenselijk zijn. Dit is een verantwoordelijkheid van het gehele schoolteam: directie, intern begeleider en leraren. Het niveau van de opbrengsten De school maakt gebruik van de CITO-Eindtoets om de resultaten aan het einde van de basisschool te bepalen. In de laatste drie schooljaren lag de gemiddelde score van de leerlingen van groep 8 telkens ruim boven het landelijk gemiddelde. Op grond van de normen die zij hanteert, beoordeelt de inspectie de opbrengsten als 'voldoende'. De inspectie heeft de tussenopbrengsten niet kunnen beoordelen, omdat de school voor rekenen en wiskunde geen gebruik maakt van methodenonafhankelijke, landelijk genormeerde toetsen. Voor begrijpend lezen waren nog geen gegevens beschikbaar. De resultaten voor technisch lezen in groep 3 en groep 4 laten te wensen over. De inspectie dringt erop aan, dat de school regelmatig de tussenopbrengsten van de leerlingen vaststelt met behulp van landelijk genormeerde, methodenonafhankelijke toetsen. De school maakt geen gebruik van een meetinstrument voor de bepaling van de sociale vaardigheden van de leerlingen. Om deze reden heeft de inspectie de sociale opbrengsten op de school niet beoordeeld. PKO rapport Kruidenhoek, 14 juni 2005 14
4 VERVOLG VAN HET TOEZICHT Bij dit PKO heeft de inspectie ook een onderzoek gedaan naar de naleving van een aantal wettelijke voorschriften. Dit betrof in ieder geval het voldoen van de geplande onderwijstijd aan de wettelijke voorschriften en het kunnen beschikken over een door het bevoegd gezag vastgestelde schoolgids en schoolplan. Op basis van dit PKO is er sprake van een aanwijzing met betrekking tot wettelijke bepalingen waaraan de school niet voldoet. De school dient er zo spoedig mogelijk voor te zorgen dat het leerstofaanbod voor Nederlandse taal voldoet aan de kerndoelen van het primair onderwijs. De bevindingen in dit pilotbezoek PKO leiden tot de volgende conclusie over het vervolg van het toezicht (toezichtarrangement). Het volgende onderzoek zal bestaan uit een jaarlijks onderzoek. Dit zal plaatsvinden in 2006. In 2007 zal wederom een periodiek kwaliteitsonderzoek plaatsvinden. PKO rapport Kruidenhoek, 14 juni 2005 15