pagina 1 van 17 overzicht bew erk 5 7 5 0 HAPTONOMI E- HAPTOTHERAPI E Aan deze pagina wordt o.m. gewerkt door Carine ALDERWEI RELD, in het kader van haar eindverhandeling I N LEI DI N G Naast m ij n opleiding t ot psychologisch consulent volgde ik een opleiding m assaget echnieken. Zowel als gever als ontvanger van een m assage ervoer ik dat een goede m assage de m ens in zijn gem oed raakt. I n m ijn zoektocht naar een integratie van beide opleidingen ontdekte ik dat deze al bestond onder de vorm van haptonom ie / hapt otherapie. Aanraken en aangeraakt worden zijn van levensbelang, zowel in je kindertijd als in je verdere leven.(cf. de behoefte aan vachtcontact-hoofdstuk behoeften en verlangens 4550). Denk m aar aan het deugdoende effect van een stevige knuffel of het ontspannen gevoel van een zalige m assage. Haptonom ie gaat nog een st apje verder. Deze leer gaat ervan uit dat j e door je gevoel en tastzin te ontwikkelen en je open te stellen voor het contact m et anderen, beter kunt leren om gaan m et spanningen, pijn, stress en verdriet. Met andere woorden aanraken en aangeraakt worden helpt psychische en fysieke klacht en voorkom en en helen. W AT I S HAPTON OMI E- HAPTOTHERAPI E? De haptonom ie houdt zich bezig m et de relatie tussen de tast (het voelen) en het gevoelsleven en daarm ee, in ruim ere zin, m et de gevoelsm atige wisselwerking tussen m ensen. Het woord haptonom ie is afgeleid van de Griekse woorden Hapsis en Nom os. Hapsis = t ast en, aanraken, gevoel. Nom os = wet, regel Haptonom ie = de leer van het m enselijke gevoel en gevoelsleven. De leer van de aanraking Hapto van het Griekse werkwoord haptein betekent: ik raak aan, ik verenig, ik vestig een relatie, ik hecht m ij aan... I n overdrachtelijke zin: ik m aak tactiel contact om gezond te m aken, te helen, te bevestigen. Dit t act iele cont act karakt eriseert de hapt onom ische benadering: helend ( = heel m akend, heel de m ens om vattend) ontm oetend aanraken om de ander in zijn wezen te bevestigen. Haptonom ie gaat ervan uit dat het m enselijke lichaam - en vooral de beleving van dat lichaam -van fundam entele betekenis is binnen alle m enselijke com m unicatievorm en. Het lichaam wordt gezien als drager van gevoelens en heeft bij wijze van spreken een geheugen voor gevoelservaringen. Deze ervaringen zij n in het lichaam t erug t e vinden. Bij voorbeeld door blokkades in bewegingspat ronen, rem m ingen in gevoelsbewegingen, voorkeurshoudingen en voorkeursbewegingen en het verm ogen tot het aangaan en beleven van cont act. Het lichaam doet al deze ervaringen op via het tasten en voelen. Haptotherapie is er de therapeutische toepassing van. I n de haptonom ie wordt er groot belang gehecht aan het tegem oetreden van pijn en leed in plaats van het ontkennen en negeren (vluchten) ervan. Het jezelf toestaan pijn te voelen, t oe te eigenen en te doorleven.
pagina 2 van 17 Frans Veldm an is de grondlegger van de haptonom ie in Nederland. ON TSTAAN VAN HAPTON OMI E Mensen zijn geen solitaire wezens, m aar leven in een sociale context. De verbinding m et de ander kom t tot stand door wat je zegt, m aar vooral door wat je laat zien, wat je uitdrukt m et je lichaam en je bewegingen. Het licham elijk com m uniceren, het non-verbale gedrag, is zo oud als de m ensheid. De talige com m unicatie is pas later ontstaan. Haptonom ie, als geheel aan inzichten in de gevoelde, affectieve m enselijke com m unicatie, elkaar (aan)raken en ontm oeten, kortom het gevoelsm atig m et elkaar om gaan, werd in de jaren 1950 door Frans Veldm an vastgelegd. Hij baseerde zijn gedachtengoed op 2 drijfveren nl.: 1.De m ensonwaardige aspecten van de technologische vooruitgang en de verzakelijking in de m enselijke om gang Hij constateerde dat de m agie uit het leven verdwenen was doordat de wetenschap steeds m eer vorderde. De m ens zag zichzelf door de technologische vooruitgang als vervreem de waarnem er van zij n eigen leefwereld. Een individu weet steeds m eer over kleinere onderdelen van de werkelijkheid, waardoor ieders bijdrage een klein rader in het grote geheel werd, zonder zich daarm ee nog verbonden te voelen. Zo is dus een groter afstand tot het geheel ontstaan, m en voelt zich geen deelgenoot m eer. De vervreem ding van onszelf werd sinds WOI I nog sterker door het streven naar effectiviteit, efficiëntie en nuttigheid. De om gang m et andere m ensen leek steeds m eer in het teken te staan van deze criteria. Het contact tussen m ensen verschraalde. Vaak verloopt het huidige cont act t ussen m ensen elekt ronisch, efficciënt en snel m aar zonder gevoel of em otie. Deze constatering vorm den deels de drijfveren voor Veldm an om te kom en t ot zijn wetenschap van de affectiviteit: de hapt onom ie. 2. Zijn persoonlijke ervaring als fysiotherapeut. Hij behandelde onder m eer m ensen m et pijnklachten. De aanraking van Veldm an in zijn m assages, m aar ook in het uitvoeren van oefeningen, had geen m echanisch karakter, m aar een aanraking van de m ens in heel zijn wezen, geen ding-lichaam. Bij een goede aanraking ontspant het lichaam zich en ontstaan er optim ale m ogelij kheden tot genezing. De natuurlij ke neiging van het lichaam tot herstel wordt daarm ee aangesproken. I n goed contact is er sprake van wederkerigheid. Wanneer je jezelf aan de ander laat zien en voelen, zal de ander zich voor dat contact openstellen en daarin zichzelf ervaren en zich vanuit dat contact openstellen. I n therapiesituaties zal de patiënt zich ook m eer laten zien en voelen aan de therapeut als er sprake is van oprechte betrokkenheid. De patiënt wordt aangesproken op zijn eigen (sluim erende) m ogelijkheden. Dit geldt niet alleen in therapie, m aar ook in het dagelij kse leven. Bob Boot ( haptotherapeut ) is echter van m ening (en ik deel hierbij zijn m ening) dat de genoem de t echnologische ontwikkelingen niet alleen negatieve gevolgen voor de m ens en zijn cultuur hebben gehad, m aar ook positieve, nam elijk dat er ook m eer individuele vrij heid is ontstaan. De huidige m ens is echter op zoek naar een nieuw evenwicht. Een balans tussen individuele vrij heid enerzij ds en verbondenheid en veiligheid anderzij ds. De vrij heid die is ontstaan door individualisering en het ontwikkelen van een eigen leven kan het persoonlijke leven instabiel m aken. Er zijn sinds de jaren 1950 m inder vaste patronen en veel m eer keuzem ogelijkheden voor de m anier waarop je je leven wilt leven. Wat veel m ensen onzeker m aakt, hen weinig houvast heeft. Dagelijks m oeten we uit duizenden producten kiezen, inform atie kom t langs alle kanten op ons af. We worden er als het ware door overspoeld. I ndividuele vrijheid is het hoogste goed, m aar daarin wordt vaak niet veel rekening gehouden m et anderen. Grot ere vrij heid heeft als schaduwkant een veel geringer gevoel van veiligheid. De zoektocht naar evenwicht tussen je persoonlijke ontwikkeling en zelfontplooiing enerzijds en verbondenheid m et anderen anderzijds is niet gem akkelijk en vraagt inzicht in wat j e voelt, beweegt en verlangt. Haptonom ie doet een appèl op deze verwezenlijkingen in
pagina 3 van 17 verbondenheid m et de m edem ens. BALAN S TUSSEN VOELEN EN REDE. I n onze huidige sam enleving zijn we het voelen verleerd. We zijn vervreem d van onze licham elijkheid, hoewel de koesterende aanraking onze allereerste taal was. Onze focus is vooral naar buiten gericht en hierdoor verliezen we het contact m et ons innerlijk. We zijn als voelers geboren en tot denkers gem aakt. Het doel van haptonom ie is de denkers weer tot voelers te m aken, waarbij het streven niet alleen is ons gevoel achterna te lopen. Mensen zijn redelijke wezens in die zin dat we onze rede, ons verstand bezitten. Verantwoordelijk zijn voor jezelf betekent voortdurend zoeken naar een balans tussen rede en gevoel, waarbij deze t wee elkaar onderling beïnvloeden. Het bet ekent ook zoeken naar j e eigen oorspronkelij ke beweging, los van verwachtingen en conventies. Veldm an spreekt van een gevoel doorstraalde rede. Van uit je gevoel naar de rede. Op basis daarvan kan ieder individu zijn eigen verant woordelij kheid nem en voor zichzelf. Taboe op aanraken. Licham elijk contact zonder er iets voor terug t e verwachten lijkt bijna onm ogelijk. Het wordt al snel in verband gebracht m et erotiek of seksualiteit. Aanraken verliest daardoor in onze cult uur haar onschuld. Schuldgevoel en schaam t e gaan onderhuids een rol spelen. Aanraken krij gt m ede hierdoor een m echanisch karakter. Alleen als het praktische nut (bvb. kinesitherapie bij een blessure) heeft dan kan het. We zijn zelfs zover dat ouders zich bij het aanraken van hun kinderen gaan afvragen of dat wel m ag en hoort. Het verstand gaat bepalen wat m ag en niet m ag. De eigen gem oedsbeweging wordt daarm ee onder controle gebracht van de rat io. Als voelers geboren, tot denkers gem aakt. Al vrij snel na de bevruchting is het zich ontwikkelende kind in staat te voelen. Het lijfje van een baby verwijdert zich intuïtief van bedreigingen en wendt zich tot iets wat goed voelt. Een afwerende reactie, een verkram ping of verstij ving van de baby is voelbaar als de aanraking op een of andere m anier niet klopt, als die te hard of te wild is, niet afgestem d op het kind. Een kind dient in een m um van tijd zich aan te passen aan de behoeften van zijn ouders, de regels van de kinderopvang en de m aatschappij, terwijl hij alleen gekend wil worden in zijn behoeftes. Het dagelijkse leven is gericht op presteren en prestige. Hoewel de laatste jaren de aandacht beetje bij beetje lijkt te verschuiven naar gevoel, em otionaliteit en verbondenheid. Toch lopen veel m ensen vast, m eer en m eer m ensen m et psychische problem en: burnout, depressie, overspannen, m edisch onverklaarbare fysische klacht en. Kennelijk kunnen ze het leven niet leven. De druk is te groot. De onderlinge contacten zijn schraal en oppervlakkig. Het leven wordt als onveilig ervaren en steun van gezin, fam ilie of vrienden ont breekt veelal. Gezinnen worden st eeds kleiner. Het is ieder voor zich. De kwaliteit van het leven lijdt onder de algem ene druk van de econom ische groei, ondanks alle welzijn, vooral in m ateriële zin, die deze ontwikkelingen ons ook gebracht hebben. En ondanks de verworven persoonlij ke vrij heid. Het is opvallend dat we professionele hulp nodig hebben als zich vervelende gebeurt enissen voordoen. De grond onder onze voet en lij kt direct te gaan wegzakken zodra er iets gebeurt, er is geen tijd om stil te staan bij de pijn of het verdriet. Mensen uit de om geving hebben het nam elijk ook druk en zijn veelal erg m et hun eigen streven naar succes en am bitie bezig. Ook heeft m en m eer en m eer behoefte aan controle en m aakbaarheid, het kom t tot uiting in de wens om geboorte, leven, ziekte en dood te beheersen. Nem en we de tijd om te rouwen, het verdriet te voelen of gaan we snel over tot de orde van de dag en gebruiken we de verkregen tijd om de geslagen gaten in ons gevoel snel te dichten m et zakelijke successen en het bevredigen van m ateriële behoeften? Het gevolg daarvan kan zijn dat we onszelf langzam erhand uit het oog verliezen en we steeds verder verwij derd staan van ons gevoel. We vervreem den van onszelf. We belanden in een onverklaarbare depressie of vlucht en in drank, drugs, m edicij nen of krij gen psychosom at ische klachten. Met andere woorden verdriet die geen kans krijgt om gevoeld te worden, er niet
pagina 4 van 17 m ag zijn, zoekt een andere uitweg. Het belang van onze zintuigen. De zintuigen zijn van levensbelang, zonder waarnem ing, herkenning en interpretatie van invloeden van buitenaf en binnen in ons lijf is er geen kans op overleven. Het tasten is de basis van alle zintuigen. Het tastzintuig bevindt zich in de huid, het grootste m enselijke orgaan, op de grens van de binnen- en buitenwereld. Via dit grensvlak vindt com m unicatie m et de buitenwereld plaats. Bij de ontwikkeling van eicel tot em bryo is de tast het eerste zintuig dat zich ontwikkeld. Maar ook vlak na de geboorte is de baby vooral voelend aanwezig in de wereld en gaat het kind pas later beter zien en horen. De oren, m ond, neus en ogen zijn in feite allem aal gespecialiseerde tastorganen, gevorm d uit de oorspronkelijke celwand. Prikkels, die via de tast en ook via de andere zintuigen binnenkom en worden opgeslagen in ons geheugen. Deze prikkels vorm en o.a. de basis voor onze ontwikkeling (motorisch, verstandelijk, em otioneel). De prikkels die we krij gen, worden geïnterpreteerd door ons lichaam(onbewust) en onze hersenen(bewust). I nterpreteren gebeurt op basis van onze voorgeschiedenis van de m ens in evolutie, het genetische m ateriaal van de ouders, m aar ook op basis van onze eigen levenservaring, dat ligt opgeslagen in het lichaam. Het voelen dient gevoed te w orden. Pasgeborenen verkennen de wereld uit sluit end via hun gevoel. Ze m aken onderscheidt t ussen gevoelens van behagen en onbehagen van lust en onlust, en reageren daar heel prim air op. Voelen hoeven ze niet te leren, dat kunnen ze al. Het uiten van deze em oties of gevoelens is een im pliciete intentie tot contact, m aar wanneer deze gevoelens vaak niet worden beantwoord kan het voelen snel beschadigd raken. Het kind zal zijn gevoelens niet m eer uiten, om dat ze niet m eer worden gezien of gehoord, en raakt zodoende in een isolem ent. De intentie om door de ander in zijn gevoel erkend te worden kan verdwijnen, om dat er geen vertrouwen m eer is dat het uiten van em oties zal worden beantwoord. Het voelen dient gevoed te worden. Een kind heeft behoefte aan affectieve bevest iging, de behoefte wordt bevredigd door onvoorwaardelijke liefde in eerste instantie van de ouders ( Rogers ). Bij een goede aanraking zal het kind reageren m et toenadering en een glim lach, een onjuiste m et huilen en verstij ven van het lichaam, deze uiting van onbehagen is ook een uiting van de wens tot goed contact. Door het juiste aanbod van aanraking zal het kind leren vertrouwen op zijn eigen gevoelens en em ot ies. Op deze m anier wordt het voelen gevoed en zal het kind zich in em otioneel en psychisch opzicht op een gezonde m anier ontwikkelen. Toen m ijn oudste dochter Oona werd geboren, nu 19 jaar geleden, kreeg ik van veel m ensen de waarschuwing dat ik haar aan het verwennen was, dat daar niks goeds kon uit voortkom en. I k droeg haar veel bij m ij, stak haar regelm atig in een draagzak, knuffelde haar veel en gaf haar veel aandacht. I k kreeg van Kind en Gezin een schem a m et de uren van de flesvoeding, de hoeveelheid en het aantal, dat er dienden gegeven te worden. Het werd sterk aangeraden om het schem a te volgen. Borstvoeding werd toen helem aal niet geprom oot en werd enkel door een zonderling nog gegeven. I k had er helem aal geen goed gevoel bij. Terwijl m ij n gevoel zei dat het goed was haar dicht bij m ijn lichaam t e voelen, veel contact m et m ijn kind te hebben, haar te voeden enkel wanneer Oona dat aangaf, begon ik toch te twijfelen aan m ijn gevoel en begon ik m eer en m eer de verwachtingen van anderen in te volgen. Gelukkig weet m en ondertussen beter en worden jonge m oeders aangem oedigd hun gevoel te volgen. Kinderen jonger dan 3 m aanden kun je niet slecht opvoeden door veel aandacht te schenken, in tegendeel enkel in contact m et anderen kan het groeien en zich erkend voelen. Voelen is bew egen. Om te voelen of iets hard of zacht is m oeten we onze vingertoppen bewegen. Voelen en bewegen zijn onlosm akelijk m et elkaar verbonden. Je beweegt naar iet s toe of van iets af. Het kan een beweging zijn in verplaatsen, m aar ook een beweging in ons lijf, een gem oedsbeweging. Het woord em otie is afgeleid van het woord e-m overe. De term heeft zich in het Engels ontwikkeld tot to m ove, wat bewegen betekent. De toevoeging e geeft aan dat het een naar buiten gerichte beweging is, anders zou er in voor staan. Em otie is dus een expressie van ons gem oed naar buiten, naar een ander toe. Het is een m iddel om de ander te
pagina 5 van 17 bereiken. Bij de verschillende em ot ies lat en we verschillende bewegingen zien. Als een kind boos is gaat hij stam pvoeten, is hij bang dan kruipt hij in elkaar. Het kind toont zijn em oties in fysieke bewegingen. Volwassenen hebben dat vaak afgeleerd, zij hebben zich leren beheersen en tonen een gelijkm atiger expressie die m inder authentiek is, m inder van onszelf, m eer van wat er van ons verwacht wordt. Het lichaam slaat deze em oties op, m aar deze hebben behoefte om naar buiten te kom en. I n haptonom isch contact wordt je op affectieve wijze aangesproken op wat je bent en wat er in je lijf verborgen ligt, achter de opgebouwde spierspanning. Het kan voelbaar voor je worden dat je em oties hebt ingeslikt en verdrongen, m aar ook dat er weer beweging kan kom en in je verstarde lij f als je de m oed hebt spanning los te laten en zo gevoelens weer kunt laten strom en. Opnieuw leren voelen als gevoel de vrij heid krij gt, verandert leegte in ruim te Bew ust w orden van de signalen die je lichaam aangeeft Zolang je je niet bewust bent van de signalen die je lichaam geeft, kan je er ook niets m ee doen. Zo kun je ook niet de grenzen van je lichaam respecteren. Datzelfde geldt ook voor gevoelens van angst, boosheid of verdriet. Zolang je ze niet opm erk, kan je er ook niet over nadenken en ernaar handelen. I n noodsituaties handel je puur vanuit je reflexen en dat heeft ook zij n nut. Nadien kan j e erover nadenken, hoe er verder m ee om te gaan. Bewust waarnem en van je eigen em oties voorkom t dat ze ongem erkt opgeslagen worden in je lichaam. Waargenom en en benoem de em oties en gevoelens kunnen dus als kom pas dienen voor ons handelen. Het al dan niet handelen naar je gevoelens is ieders eigen verant woordelij kheid. Leer j e buikboodschap herkennen en serieus nem en. Als er iets van je verlangd wordt krijg je zowel een buikboodschap als een hoofdboodschap. Bij voorbeeld: een vriendin belt j e op m et de vraag kun je op m ijn kindjes passen na school? Je buikboodschap kan zeggen hier heb ik geen zin in, ik wil eens een rustige avond zonder jengelende kinderen, terwijl je hoofdboodschap je zegt, ik kan m oeilijk nee zeggen, want anders zal ze m e niet m eer willen als vriendin of een vriendin hoort in te staan om een helpende hand te bieden. Het gevaar hierin bestaat dat we enkel alleen m et onze hoofdboodschap nog beslissen en zo onszelf stelselm atig te kort doen. W at w il je lichaam j e vertellen? Een verstandig besluit is een besluit genom en op basis van j e verstand. Dit is niet een goed of een fout besluit, het is een besluit dat niet genom en is vanuit je gevoel. Wanneer er veel tegenstellingen bestaan tussen verstand en gevoel gaat het wringen. Dat roept spanning op in ons lij f. We m oeten dan iets doen m et die spanning om die tegenst ellingen m et elkaar in balans te krijgen. Enerzijds kunnen we de gevoelens van spanning enigszins negeren. We verdringen ze dan en doen of er niets aan de hand is, dit kun je even volhouden, m aar uiteindelijk breekt deze houding je op. Het lichaam gaat vroeg of laat signalen geven die niet m eer zijn te negeren. Als je voortdurend m aagklachten, rugklachten, hoofdpijn hebt, terwijl je daarvoor nooit last had, dan kun je j e afvragen of je lichaam je m isschien iets wil vertellen. Ook als de oorzaak licham elijk is, kun je afvragen waarom ze juist nu opt reden en juist in die organen.( vb griep wordt veroorzaakt door het influenzavirus, m aar als je im m uunsysteem is aangetast door stress, grote verm oeidheid, dan kan j e lichaam de strij d tegen het virus m oeilijk winnen). Anderzij ds kunnen we de gevoelens serieus nem en en ze gebruiken als richt ingaangever voor ons handelen. Op deze m anier liggen verst and en gevoel in dezelfde lijn. Er is geen sprake van interne inconsistentie. Verstand en gevoel zij n in balans. Een relatie niet verbreken om dat je anders financieel in de problem en kom t, kan vanuit een zakelijk oogpunt nuttig zijn. De relatie wordt dan ook zakelijk van karakter, een verstandshuwelijk. Maar als je gevoel iets anders aangeeft, is het resultaat dat je niet gelukkig wordt, want het voelt niet goed. Je kunt dan de spanning, onrust of verm oeidheid voelen. I nconsistente gevoelens kosten energie. Ze zorgen voor spanning in je lichaam en als het te lang duurt, zorgen ze voor ziekte of gevoelens van onbehagen, m oeheid, som berheid en depressiviteit. Het bewust worden van gevoelens dient niet alleen om richting te geven aan ons handelen, m aar heeft het ook een voorspellende waarde. Hoe vaak hoor je m ensen niet zeggen na afloop van een situatie, dat ze het eigenlijk al lang aanvoelden. Je lichaam
pagina 6 van 17 heeft je dus signalen, je kunt ze negeren, m aar weet dat j e lichaam nooit liegt. Je verstand kan je som s op je verkeerde been zetten. Je m oet leren de signalen opm erken en op waarde leren schatten, wat niet alt ijd gem akkelijk is, om dat we niet m eer gewend zijn ons zo bewust op ons lichaam en gevoel te richten. Keuzes m aken betekent verantwoordelijkheid nem en voor jezelf en dat kan som s m oeilijk zijn, om dat het lastige situaties of conflicten kan opleveren. Wat heel duidelijk m oet zijn is dat er niet gezegd wordt dat je alt ijd alleen je gevoel m oet volgen. Het verstand is ook een kwaliteit. (wanneer je angstig bent voor een exam en, is dat goed en norm aal, dat wil niet zeggen dat j e dat exam en niet m oet afleggen, het is een zekere weerstand die j e m oet overwinnen). Het gevaar bij niet waarnem en van je voelen is dat je vaak je grenzen overschrij dt om dat je ze niet voelt. W elke lichaam staal spreek je?het is belangrijk je eigen lichaam staal te leren interpreteren. Kijk eens goed naar wat je lichaam doet in bepaalde situaties. Hoe voelt je m aag aan als j e gespannen bent? Wat gebeurt er m et j e adem haling als je je slecht voelt? Hoe reageert j e lichaam bij pijn, angst, verdriet, boosheid en blijheid? Sta eens stil bij w at j e lichaam je w ilt vertellen over hoe j e j e voelt bij bepaalde personen?wordt je nerveus? wil je weg? voel j e je op je gem ak? en sta eens stil bij het feit waarom j e lichaam dat aangeeft? doet deze persoon je denken aan bepaalde personen uit je verleden of huidige kennisenkring? W at geeft j e energie, w aar w ordt j e m oe van?wat je energie geeft is goed voor je. Bij activiteiten die heel veel van je vergen, is het goed om stil te staan of het wel iets voor jou is. Geef j e zintuigen een verw enbeurt schakel het zintuig zien uit door je bij voorbeeld te blinddoeken, zo kom en je andere zintuigen op de voorgrond. Voelen, ruiken en horen worden int enser. Dans zonder na te denkenconcentreer je op de m uziek en op jezelf, zonder rekening te houden m et wie of wat dan ook. Voel hoe je lichaam reageert op de m uziek. Voel wat er in je om gaat voor, tij dens en na het dansen. Progressieve ontspanningstechnieken (zie hoofdstuk relaxatietechnieken AI P), zo wordt je bewust van je spanningen in je lichaam Bodym indt ra ininglichaam sdeel per lichaam sdeel wordt overlopen, j e aandacht wordt op een bepaald lichaam sdeel gericht: hoe voelt het m om enteel aan? stijf, hard, zacht, m oe, koud, warm enz. Wat is het eerste woord dat bij je op kom t? Waar staat het lichaam sdeel voor? I s er pijn of stijfheid aanwezig? zoja, aan welke situatie is deze pij n gelinkt? I s die pijn al lang aanwezig? Wordt de pijn erger? Gaat de pijn som s over en zoja in welke toestanden? Hoe voelt het als iem and zij n hand legt op dat lichaam sdeel? Welke spreuken kom en bij je op bij dat lichaam sdeel (vb je been stijf houden, de bibber in je knieën) Ga eens j e erfelij ke belasting na van j e lichaam. Hoe m ensen zich voelen wordt voor een groot deel bepaald door de boodschappen die ze vroeger hebben m eegekregen. Wat hebben andere m ensen gezegd over je lichaam? Je seksualiteit? Hoe hebben fam ilie, vrienden of m ensen op school je die boodschap gebracht? Wat doet het nu m et je eigen em otionele beleving? Met de beleving van je lichaam? Welke van die dingen vind je prettig? Waar wil je van af? Wat was wel en niet veroorloofd als kind -bijvoorbeeld op het gebied van lucht geven aan woede, uiting geven aan creat iviteit, vreugde, droefheid, seksualiteit, angst of andere em oties? Om welk soort gevoelens veroordeel j e jezelf in je huidige leven? Wat hebben we m oeten doen en wat doen we nog steeds om liefde en aandacht te krijgen? Wie de neiging heeft om m eteen de analyse in te duiken in plaats van te voelen, kan eens proberen om de dingen anders te benaderen. bvb als iem and je beledigt denk dan niet m eteen: die zal wel gelijk hebben, want ik heb inderdaad iets verkeerd gedaan. Maar leg eens je hand op je buik en vraag je af hoe het voelt: boosheid? angst? verdriet? Erken kinderen en volw assen in hun gevoelens en erken j e eigen gevoelenskom er voor uit en eis dat ze er m ogen zijn. Niem and heeft toestem m ing nodig om te voelen, want em oties zijn er gewoon. Hoe eerder we ze herkennen en erkennen, hoe beter we af zijn. Om de negatieve gevolgen die em oties op ons lichaam hebben in de hand te houden is het belangrijk ze te herkennen. Laat m e voelen w at ik voel Een kind dat weent om dat op zij n
pagina 7 van 17
pagina 8 van 17
pagina 9 van 17
pagina 10 van 17
pagina 11 van 17
pagina 12 van 17
pagina 13 van 17
pagina 14 van 17
pagina 15 van 17
pagina 16 van 17
pagina 17 van 17