The Smart Climate Utrecht Zoönosen in een veranderend klimaat Wat brengt de toekomst ons? Jeroen van Leuken Centrum Infectieziektenbestrijding / Milieu jeroen.van.leuken@rivm.nl
Het klimaat warmt op
... steeds meer extreme buien...
Extreme neerslag in Nederland KNMI, https://www.knmi.nl/kennis-en-datacentrum/achtergrond/hoe-vaak-komt-extreme-neerslag-zoals-op-28-juli-tegenwoordig-voor-en-is-dat-anders-dan-vroeger KNMI, http://www.klimaatscenarios.nl/toekomstig_weer/augustus_2010.html
Impact WEF Global Risk Report: Klimaatverandering grootste risico van deze tijd World Economic Forum, 2018, Global Risk Report Mate van waarschijnlijkheid
Maar wat heeft klimaatverandering met zoönosen te maken?
Hoe verspreiden zoönotische pathogenen zich in het milieu?
Huijbers et al., 2015, Role of the Environment in the Transmission of Antimicrobial Resistance to Humans: A Review
Bron 1: Mest / veehouderij Schmitt et al., 2017, Bronnen van antibioticaresistentie in het milieu en mogelijke maatregelen
Bron 1: Mest Van Leuken et al., 2017, Verkenning van de microbiologische risico s van mest voor de gezondheid [RIVM rapport]
Bron 1: Veehouderij Hagenaars et al., 2017, Veehouderij en Gezondheid Omwonenden (aanvullende studies) Analyse van gezondheidseffecten, risicofactoren en uitstoot van bioaerosolen
Bron 1: Veehouderij Van Leuken et al., 2016, Human Q fever incidence is associated to spatiotemporal environmental conditions
Bron 2: Afvalwater Schmitt et al., 2017, Bronnen van antibioticaresistentie in het milieu en mogelijke maatregelen
Bron 3: Wildlife, bijv. wilde vogels Mogelijke bronnen van C. jejuni en C. coli in oppervlaktewater in Nederland en Luxemburg Mughini-Gras et al., 2016, Quantifying potential sources of surface water contamination with Campylobacter jejuni and Campylobacter coli
Bron 3: Wildlife, bijv. hazen Europe: Tularemia considered an emerging zoonosis Tularemia in the Netherlands Netherlands: 1953 2011: no endemic cases; 2011-2016: 5x + 18x endemic cycle? 1953 2011 2012 2013 2014 2015 2016 7 cases - infection through consumption infected hare 1 male - no history of foreign travel - infection route unknown hare surveillance (DWHC/CVI/RIVM) ~27 hares/yr sporadic tularemia, incl 5 human May 1 hare Limburg July - 1 visitor nature reserve ulcero-glandular tularemia - infection probably through insect bites. March Zeeland April Groningen May Utrecht Feb May High hare mortality - 40 hares, 14 positive, including all from Akkrum September - 1 human case in Utrecht - infection possibly via water Janse et al., 2017, Environmental surveillance during an outbreak of tularaemia in hares, the Netherlands, 2015
Maar leveren die pathogenen in het milieu ook volksgezondheidsrisico s op?
Blootstellingsroutes
Concentratie ESBL-E. coli[n/l] Ingestie door zwemmen in oppervlaktewater Schijven et al., 2015, Fate of Extended-Spectrum β Lactamase-Producing Escherichia coli from Faecal Sources in Surface Water and Probability of Human Exposure through Swimming
Ingestie door zwemmen in oppervlaktewater Soller et al., 2010, Estimated human health risks from exposure to recreational waters impacted by human and non-human sources of faecal contamination
City Swim Amsterdam 15: norovirus na overstort Joosten et al. (2017), Risk factors for gastroenteritis associated with canal swimming in two cities in the Netherlands during the summer of 2015: A prospective study
Milieu = transmissieroute & nieuwe bron Wel groei in water van natuurlijke pathogenen Geen groei Van pathogenen in water afkomstig van dieren of mensen
Wat gebeurt er met die risico s in een veranderend klimaat?
Effect weersvariabelen op pathogenen EEA, 2017
Sterk et al., 2016, Effect of climate change on runoff of Campylobacter and Cryptosporidium from land to surface water Handel et al., 2013, A multi-scale analysis of influenza A virus fitness trade-offs due to temperature-related virus persistence Afsterving Campylobacter Influenza virus
Run-off door neerslag Islam et al., 2017, The Impact of Environmental Variables on Faecal Indicator Bacteria in the Betna River Basin, Bangladesh
De toekomst voorspellen kunnen we niet
+ =
BlueHealth, 2017, Trend report
Scenario s voor een veilige leefomgeving
Quantitative Microbial Risk Assessment Modelling
Toepassen voor grote maatschappelijke opgave in de leefomgeving: klimaatadaptatie Min. IenW, 2016, Nationale klimaatadaptatiestrategie 2016 (NAS), www.ruimtelijkeadaptatie.nl/nas
Doel: Waterberging & verminderen hittestress
RTV Oost (2014) Maar ook vanwege de gezondheid De Man et al., (2015), Gastrointestinal, influenza-like illness and dermatological complaints following exposure to floodwater: a cross-sectional survey in NL
Mogelijke klimaatadaptatiemaatregelen Waterberging - Wadi s - Waterberging op straat - Waterpleinen - Groene daken - Ondergrondse infiltratievoorziening - Waterdoorlatende verharding Verkoeling - Waterspeelplaatsen - Recreatie in stadwater - Fonteinen in oppervlaktewater - Waterattracties op straat - Wonen aan het water - Drinkwatertappunten - Blauwe daken Schets et al., 2017, Water Quality check for new and existing urban water initiatives, RIVM-report 2017-0012.
Waterplein (Tiel) Lampén et al., A systemic approach to assess and manage exposure risks to pathogens in urban water [in prep]
Fonteinen Recreatie in stadwater Wonen aan water Groene daken Wadi Waterspeelplaats Waterattractie Waterplein Water op straat Waterdoorlatende straat Infiltratievoorziening Drinkwatertappunt Blauwe daken 1 e literatuuronderzoek groen: geen blootstelling mogelijk geel: blootstelling mogelijk, maar geen literatuur oranje: uitbraken beschreven rood: uitbraken en microbiologische data 39 Schets et al., 2017, Water Quality check for new and existing urban water initiatives, RIVM-report 2017-0012.
Voorbeelden 40
Infectierisico s door bedriegertjes www.huisjeboompjebeter.nl/tilburg/ Slokken water (Campylobacter jejuni) Druppels (Campylobacter jejuni) Hand-mond contact (Campylobacter jejuni) Inademing (Legionella pneumophila) De Man et al., (2014), Health risk assessment for splash parks that use rainwater as source water
2 e literatuuronderzoek - systematisch Lampén et al., A systemic approach to assess and manage exposure risks to pathogens in urban water [in prep]
Pathogenen Legionella pneumophila Cryptosporidium Campylobacter Hepatitis A Shigella sonnei Norovirus Nontuberculous mycobacteria Giardia Salmonella Tunisvirus Free-living Amoebae Stenotrophomonas maltophilia Escherichia coli O157 Aeromonas Proteus vulgaris Streptococcus faecalis Pseudomonas aeruginosa Vibrio parahaemolyticus Astrovirus Rotavirus Number of records per pathogen 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Lampén et al., A systemic approach to assess and manage exposure risks to pathogens in urban water [in prep] 43
Waterkwaliteitscheck Doelgroep: gemeenten, GGD, waterschappen, consultancy, Kwantitatieve microbiologische risicoanalyse (QMRA) Verontreinigingsbronnen Risico s door blootstelling Inzicht in maatregelen Vergelijkbaar met drinkwater- en sanitatieveiligheidsplannen. Voorbeeld: QMRAcatch en QMRAspot Onderdeel van breed afwegingskader Schijven et al., 2015, QMRA-catch 44
Infectierisico s in waterpleinen
Kennis ontsluiten: De Omgevingswet biedt kansen voor gezondheid in de leefomgeving
Mits een brede definitie van gezondheid wordt gehanteerd Infectieziekten, milieugezondheid, gezond leven en welzijn
Gezondheidswinst = bescherming + bevordering Raad voor de Leefomgeving & Infrastructuur, 2018, De Stad als gezonde habitat
En koppeling aan de grote maatschappelijke opgaven in de leefomgeving Klimaatadaptatie Circulaire economie Mobiliteit Bouwopgave Energietransitie
One Health biedt meerwaarde in het bereiken van een gezonde leefomgeving
Met dank aan RIVM Ana Maria de Roda Husman Jack Schijven Ciska Schets Lieke Friederichs Heidi Lampén Heike Schmitt Harold van den Berg Susanne Wuijts Sanitas Water Heleen de Man GGD Regio Utrecht Ans van Lier GGD Rotterdam-Rijnmond Josine van den Bogaard Mariëlle Dirven Min. VWS Arjan van Drielen Min. IenW Stef Meijs Gemeente Tiel José Ziekenheiner RLI, 2018 Contact: Jeroen.van.leuken@rivm.nl