www.seniorenraad-etten-leur.nl / e-mail: seniorenraad@gmail.com secretariaat: Liesbosweg 190 4872NE Etten-Leur. Tel. 06-48 66 69 81 Aan het College van Burgemeester en Wethouders Postbus 10100 4870GA Etten-Leur Etten-Leur, 8 juli 2013 < Ons kenmerk : U1306 Uw kenmerk : Onderwerp : Meerjarenplan 2014-2018 Geacht College, In maart 2014 vinden de gemeenteraadsverkiezingen plaats waarna er een nieuwe raad zal aantreden. Als gevolg daarvan zal er ook een nieuw College aantreden of zal in ieder geval een nieuw collegeprogramma worden opgesteld. Dat zal dan gericht zijn op de periode van 2014 tot 2018. Ter voorbereiding hierop stellen de politieke partijen hun verkiezingsprogramma op met daarin hun voornemens voor de komende jaren. Net als bij vorige gemeenteraadsverkiezingen is dit voor de Seniorenraad aanleiding onze wensen en ideeën voor de komende raadsperiode op te stellen. Deze hebben wij opgenomen in een meerjarenplan. Het is ons een genoegen u hierbij dit Meerjarenplan 2014 2018 aan te bieden. Wij spreken daarbij de hoop en het vertrouwen uit dat wij ook in de komende jaren tot een vruchtbare samenwerking zullen komen en uw College en ook de gemeenteraad van dienst kunnen zijn met onze adviezen op het gebied van seniorenbeleid. Met vriendelijke groet, Stichting Seniorenraad Etten-Leur, De Voorzitter, De Secretaris, E.J. Heijdens-Graafland J.A.M. de Wijs
STICHTING SENIORENRAAD ETTEN-LEUR MEERJARENPLAN 2014-2018
Uitgave: Stichting Seniorenraad Etten-Leur Postadres: Liesbosweg 190, 4872NE Etten-Leur Email: seniorenraad@gmail.com Internet: www.seniorenraad-etten-leur.nl 2 Meerjarenplan 2014-2018
Inhoud 1. Inleiding... 5 1.1. Algemeen... 5 1.2. De veranderingen in onze gemeente... 5 1.3. De voornemens van de Seniorenraad.... 6 1.4. Onderscheid in ouderen... 7 1.5. Verwachtingen voor de komende jaren... 7 2. Welzijn... 9 3. Wonen... 11 4. Zorg... 13 Meerjarenplan 2014-2018 3
4 Meerjarenplan 2014-2018
1. Inleiding 1.1. Algemeen Het is inmiddels gebruik geworden dat de Stichting Seniorenraad Etten-Leur voor een periode gelijk aan die van de zitting van de gemeenteraad een Meerjarenplan opstelt. Omdat er in maart 2014 een nieuw gekozen gemeenteraad aantreedt zal de Seniorenraad een nieuw Meerjarenplan voor de periode van 2014 tot 2018 opstellen. In dit Meerjarenplan zetten we een koers uit voor de komende vier jaren. Hierbij zullen we rekening houden met de te verwachten veranderingen op sociaal, economisch en financieel gebied, zoals die zijn weergegeven in de nota van 20 maart 2012: Etten-Leur doet het gewoon; Toekomstvisie Etten-Leur Die nota geeft de richting van het beleid aan voor de periode tot 2020, met een doorkijk naar 2030. Dat raakt ook zeker de senioren, die ongeveer een kwart van de Etten-Leurse bevolking uitmaken. Tot nu toe is het aanbod voor voorzieningen en diensten vooral door de gemeente bepaald. In de toekomst zal dat voor een belangrijk deel verschuiven naar de aanbiedende partijen en de burgers. Dat vraagt van iedere burger een nieuwe houding, dus ook van senioren. Van de burger wordt participatie verwacht en meer betrokkenheid in het contact met de gemeente en bij de uitvoerende instanties en organisaties. Dit kan problemen opleveren voor kwetsbare groepen die, meer dan wie ook, afhankelijk zijn van voorzieningen. Naast ontwikkelingen op het gebied van burgerparticipatie is er een toenemende tendens om zaken te regelen op regionaal niveau. In toenemende mate wordt samengewerkt met andere gemeenten. Ook krijgen beleidsvoorstellen en taken vaker gestalte in intergemeentelijk verband. 1.2. De veranderingen in onze gemeente De belangrijkste verandering in de Toekomstvisie is het voornemen van de gemeente om minder vaak het primaat te hebben in de beleidsbepaling en uitvoering. In dit verband introduceert Etten-Leur de Vijf O s. (onze inwoners, onderwijsinstellingen, ondernemers, (maatschappelijke) organisaties en overheid ). Het is de bedoeling dat inwoners en bedrijven meer verantwoordelijkheid nemen en meer dingen zelf regelen. Door dit alles wil de gemeente er in slagen om, ondanks teruglopende (rijks)middelen, het voorzieningenniveau en de leefbaarheid op peil te houden. De gemeente gaat regie op afstand voeren en houdt een vinger aan de pols door het toetsen en monitoren van de prestaties. De gemeente zal meer gebruik maken van het mechanisme van prestatieafspraken met verantwoording via managementrapportages. De zelfstandige burgers worden in dit proces gezien als belangrijke actoren. De gemeente doet een beroep op hun eigen verantwoordelijkheid, probleemoplossend vermogen en Meerjarenplan 2014-2018 5
zelfredzaamheid. De burger zal zelf meer keuzes moeten maken, dat zal ook zeker invloed hebben op het aanbod. Er komen faciliteiten in de wijken om meer invulling te geven aan de wensen en behoeften van de inwoners. Zij dienen te gaan deelnemen aan wijkoverleg en klankbordgroepen. Verwacht wordt dat inwoners zo in het zorg- en hulpaanbod zelf de regie gaan voeren en eigen keuzes maken. De gemeente garandeert wel ondersteuning en basisvoorzieningen als vangnet voor diegenen die dat nodig hebben De rijksoverheid gaat in de komende jaren steeds meer taken overdragen aan de gemeenten. Dat maakt dat gemeenten op steeds meer terreinen gespecialiseerd personeel nodig hebben. Dit is er de oorzaak van dat er een steeds grotere roep zal ontstaan om grootschaligheid, of in ieder geval een toenemende samenwerking, al of niet op deelterreinen. In West-Brabant zijn negentien gemeenten al een samenwerkingsverband aangegaan en hebben ze een gezamenlijk uitvoeringskantoor voor enkele uitvoeringsterreinen. 1.3. De voornemens van de Seniorenraad. Waar van de burger een grotere inbreng en zelfredzaamheid wordt verwacht zal dat ook gevolgen hebben voor de taakopvatting van de adviesraden, waaronder de Seniorenraad. Meer dan voorheen zal dit tot een meer proactieve houding leiden. Immers van de burger, dus ook van ouderen, wordt een grotere invloed en een directe of indirecte betrokkenheid verwacht bij het tot stand komen en uitvoeren van beleid. Met name op de beleidsterreinen wonen, welzijn, zorg, dienstverlening maar ook werkgelegenheid zullen de belangen van ouderen regelmatig geraakt worden. Het is dus van belang dat de Seniorenraad weet wat onder de ouderen leeft. Wij zullen hen meer actief moeten gaan benaderen en betrekken bij de voorbereiding en opinievorming bij uit te brengen adviezen. Daarvoor zullen diverse kanalen gebruikt kunnen worden, zoals wijkoverleg en ouderenbonden. Maar ook niet in bonden georganiseerde ouderen moeten we zien te bereiken. Wellicht dat daarvoor mogelijkheden zijn via ouderenadviseurs en ouderenwerkers bij instellingen. Andere manieren om de mening van ouderen te peilen zijn enquêtes of wellicht opnieuw een klankbordgroep. De Seniorenraad zal zijn informatie ook kunnen verkrijgen uit overleg met relevante instanties, samenwerkingsorganen en stuurgroepen. Dergelijk overleg zal zowel structureel als incidenteel kunnen plaatsvinden. Bij de totstandkoming van beleid ligt het primaat bij het bestuur van onze gemeente: het College en de gemeenteraad. Daarom ook zal de Seniorenraad hier veel contacten moeten leggen. Wij zullen vroegtijdig met de politiek moeten overleggen en onze adviezen moeten inbrengen. Dat geldt ook in het geval er meer intergemeentelijk overleg of samenwerking gaat plaatsvinden. Onze Seniorenraad heeft niet het mandaat om als vertegenwoordiger van alle ouderen met de gemeente overleg te voeren. Wel zullen we, zoals statutair vastgelegd, optreden als het door het gemeentebestuur als zodanig erkende overlegplatform van ouderenorganisaties. Er van uit gaande dat de belangen van georganiseerde ouderen niet afwijken van die van nietgeorganiseerden, behartigen we daarmee dus ook de belangen van laatstgenoemden. 6 Meerjarenplan 2014-2018
Dat legt op onze adviesraad een verantwoordelijkheid die verplichtingen schept. Naast goed geïnformeerd zijn moeten we ook streven naar een zo breed mogelijke kennis op de relevante terreinen. In voorkomende gevallen zullen wij zorg moeten dragen voor een adequate deskundigheidsbevordering. 1.4. Onderscheid in ouderen Wij zien de ouderen ook niet als één homogene doelgroep. Wij vragen, waar nodig en mogelijk, onderscheid te maken in groepen waarop specifiek (ouderen-)beleid zich zou moeten richten. Wij zijn, zoals we in het voorafgaande al hebben gesteld namelijk van mening dat niet altijd simpelweg kan worden volstaan met een eenduidig beleid ten aanzien van alle inwoners van 55 jaar of ouder. In verschillende publicaties en rapporten worden ouderen onderverdeeld in leeftijdsgroepen. Daarbij wordt dan aangenomen dat ouderenbeleid in intensiteit moet toenemen naarmate de leeftijd hoger is. Wij geven er de voorkeur aan om onderscheid te maken naar de behoefte aan en de toegang tot voorzieningen, die dus niet perse leeftijdafhankelijk is. Wij onderkennen dan drie hoofdgroepen van 55-plussers: - Vitalen. Tot deze groep rekenen wij het merendeel van de ouderen. Zij functioneren als actieve, oplettende en vooral mondige burgers. Zij participeren op allerlei maatschappelijke terreinen, weten de weg en zijn meestal in staat de eigen stem te laten horen. Vooral de jongste groep behoort daartoe, met name door de relatief goede gezondheid en de deelname aan arbeid, sport, recreatie en culturele voorzieningen. Voor hen zijn in het algemeen bij het ouder worden niet veel specifieke maatregelen of voorzieningen nodig. - Zorgbehoevenden Wij gaan er van uit dat een aanzienlijk geringer aantal ouderen tot deze kwetsbare groep behoort. Dit tekent zich vooral af met het stijgen van de leeftijd. Zij hebben minder participatiemogelijkheden, vooral door grotere afhankelijkheid van voorzieningen en zorg. Vaak is er sprake van een slechte lichamelijke en/of geestelijke gezondheid en/of van vereenzaming. - Afhankelijken Tot slot onderkennen wij een aanzienlijk kleinere, maar wel substantiële groep die geheel afhankelijk is van extra voorzieningen op het gebied van inkomensondersteuning en/of zorg en welzijn. Zij hebben minder zicht op alle kansen en mogelijkheden, weten die minder te benutten en zijn evenmin goed in staat om hierover hun stem te laten horen, als dat nodig is. 1.5. Verwachtingen voor de komende jaren In de volgende hoofdstukken gaan wij in op de verschillende deelterreinen van het beleid, te weten: Welzijn, Wonen en Zorg. Meerjarenplan 2014-2018 7
Op elk van die terreinen geven wij in dit meerjarenplan aan wat wij van de gemeente en de diverse uitvoerende organisaties in de komende periode van 2014 tot 2018 verwachten. Wij vragen daarbij aandacht voor specifieke beleidsinvulling ten aanzien van ouderen. De Seniorenraad vraagt hiermee niet om een specifiek doelgroepenbeleid. Ons uitgangspunt is: Algemeen beleid waar mogelijk, specifiek beleid waar nodig! Wij zijn ons er daarbij van bewust dat de realisatie van de in dit meerjarenplan aangegeven ambities in hoge mate afhankelijk is van de opstelling van de vijf O s en de doelen die zij zich hebben gesteld. 8 Meerjarenplan 2014-2018
2. Welzijn Zoals alle burgers hebben ouderen in de gemeente het recht en de verantwoordelijkheid om zolang mogelijk zelfredzaam te zijn, een bijdrage aan de samenleving te leveren en hun stem te laten horen. De gemeente kan ervoor zorgen dat de participatie van ouderen in overeenstemming is met hun mogelijkheden. Dat zij naar vermogen hun sociale rollen kunnen vervullen en dat zij daarin, indien nodig, ondersteund worden. De gemeente Etten-Leur moet bij zijn welzijnsbeleid uitgaan van de wensen en behoeften van ouderen op het gebied van: - sociale netwerken, ontspanning en recreatie door centrale ontmoetingsmogelijkheden (ruimten) in de wijken, die ouderenproof zijn. Indien nodig of gewenst apart voor specifieke groepen, bv voor allochtonen. Ook projecten in de wijken als Samen eten. Eveneens: meer openbare ontmoetingsplekken, zoals bankjes. - actieve deelname aan de samenleving of voorbereiding daarop door educatie, vorming, informatie, voorlichting naar behoefte en op maat van diverse groepen ouderen, die ook bereikbaar en betaalbaar zijn (naar inkomen). Bijvoorbeeld: Themabijeenkomsten voor ouderen over cybercriminaliteit en ontwikkelingen in de gemeente; laagdrempelige computercursussen, cursus Pensioen in Zicht. Ook: ouderenloket in elke wijkvoorziening en ouderenadviseur in elk wijkteam. - respectvolle bejegening van ouderen via project aangaande aandacht van instellingen voor ouderenmishandeling. - democratische rechten door mogelijkheden voor iedere senior om de eigen stem te laten horen in raden en (wijk)overleggen eventueel via een speciaal project, zoals Kwetsbare groepen leren de weg naar cliëntenraden. - informele zorg door/voor ouderen via voorlichting en ondersteuning, zoals een speciaal Mantelzorgloket en specifieke voorlichting voor allochtonen voor meer kennis en bewustwording op dit gebied. - vrijwilligerswerk door/voor ouderen door mogelijkheden voor vrijwilligerswerk aan huis in elke wijk: Uitbreiding van Buur voor Buurt (nu in twee wijken), eventueel afstemming met Appelkring - geestelijk welzijn en zingeving via praatgroepen zoals over Rouwverwerking. De gemeente kan de voorzieningen en activiteiten op de bovengenoemde gebieden stimuleren en faciliteren. Daarbij vragen wij speciale aandacht voor de diversiteit in posities van de groepen ouderen. Door met deze verschillen rekening te houden wordt in evenredigheid tegemoet gekomen aan alle wensen en behoeften. Op die manier kunnen tevens de mogelijkheden tot participatie en medezeggenschap van de verschillende groepen ouderen zelf benut worden. Net als andere burgers zijn ouderen verantwoordelijk om naar draagkracht bij te dragen aan de voorzieningen op welzijnsgebied. De gemeente kan daarbij de meer kwetsbare ouderen een extra ondersteuning bieden in de vorm van financiële, facilitaire en/of educatieve tegemoetkoming. Zo worden ook zij in staat gesteld om te blijven deelnemen aan de maatschappij, om zelfredzaam te zijn en om hun rechten en verantwoordelijkheden als (oudere) burger te doen gelden. Meerjarenplan 2014-2018 9
Het gevoel van welzijn wordt mede beïnvloed door zekerheid over inkomen en werk. Ook voor 2008, het begin van de huidige crisis, was het voor 55-plussers die werkloos werden moeilijk aan een baan te komen. Sindsdien is het alleen maar nog moeilijker geworden. Daarnaast worden ouderen geacht langer te blijven werken, als gevolg van de verlenging van de AOW-gerechtigde leeftijd. Daarom zal naar onze mening bij het ouderenbeleid meer aandacht moeten zijn voor de werkgelegenheid van ouderen. Dat kan de gemeente doen door zich gezamenlijk met andere verantwoordelijke partijen in te spannen. Daarbij kan worden gedacht aan het organiseren van activiteiten en het nemen van maatregelen, die de arbeidsparticipatie voor ouderen bevorderen en/of tot stand brengen. De gemeente geeft uiting aan haar inspanningsverplichting op dit terrein door bemiddelende instanties te stimuleren tot het nemen van maatregelen en deze te faciliteren. Ook kunnen bijeenkomsten in het kader van arbeidsparticipatie worden georganiseerd, zoals banenmarkten, werkgeversbijeenkomsten en vrijwilligersbeurzen. Ouderen wordt hulp geboden bij het vinden van een baan en bij het vergroten van de kansen op de arbeidsmark in samenwerking met het Werkplein en het UWV. 10 Meerjarenplan 2014-2018
3. Wonen Ontwikkelingen op de woningmarkt laten wat betreft seniorenhuisvesting een groot dilemma zien. Enerzijds kan vastgesteld worden dat er nog steeds onvoldoende naar de specifieke wensen van senioren nieuwbouw wordt aangeboden, anderzijds willen senioren zo lang mogelijk in hun woning blijven wonen. In de komende jaren zal hier aandacht aan moeten worden besteed. Gemeenten worden zich steeds meer bewust van het feit dat het hebben van een geschikte woning alleen niet voldoende is. De woonomgeving en de leefbaarheid spelen een cruciale rol. De grote vraag blijft hoe hieraan invulling te geven. Het succes van ingezette maatregelen is moeilijk meetbaar. Het sociale netwerk geeft een extra dimensie aan de leefbaarheid. Sommige ouderen beschikken daar niet of nauwelijks over, met als gevolg een grotere kans op sociaal isolement. Op het gebied van wonen wil de Seniorenraad in de komende planningsperiode aandacht besteden aan de volgende punten: 1. Naar aanleiding van de bijstelling naar beneden van het woningbouwcontingent hebben wij regelmatig gepleit voor kwaliteit te gaan in plaats van voor kwantiteit. Bouw minder, maar wel specifiek gericht op de vraag. In het bijzonder geldt hier tijdelijk prioriteit te geven aan maatregelen om het stuwmeer aan te koop staande woningen te verkleinen. 2. Een streven naar het opheffen van het tekort aan seniorenwoningen, heeft dan tot consequentie dat de oplossing gezocht moet worden in het aanpassen van bestaande woningen. In de vigerende woonvisie is dit beleid ingezet, maar helaas is de uitvoering daarvan jammerlijk mislukt. Om vast te kunnen stellen welke aanpassingen nodig zijn heeft de Seniorenraad in mei 2013 in een advies aan het College van B&W het begrip pluswoningen geïntroduceerd. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in aanpassingen afhankelijk van de behoefte (piramide model). Nadrukkelijk moet worden gezocht naar maatregelen die gewenste aanpassingen mogelijk maken 3. De Seniorenraad ondersteunt de ontwikkeling van woonservicegebieden, maar plaatst bij de uitvoering de nodige kanttekeningen. Met name de geografische verschillen tussen deze gebieden enerzijds en wijken anderzijds. Onduidelijk is ook de positie van de wijkontwikkelingsplannen; gaan die groeien naar een woonservice-ontwikkelingsplan? Er is een stuurgroep woonservicegebieden ingesteld. Er van uit gaande dat in dit gremium beleidsaspecten (ook voor senioren) worden voorbereid lijkt ons hierin een plaats voor de Seniorenraad gewenst. Gezien het gemiddeld matig functioneren van de wijkverenigingen moeten we wellicht aan een andere constructie denken. Deelnemen in het wijkteam? Voor de ontmoetingsactiviteiten ( het doen ) kan de huidige constructie, maar dan in de vorm van werk groepen gehandhaafd blijven. Voor bestuurlijke activiteiten ( het denken ) Meerjarenplan 2014-2018 11
zou een overkoepelend wijkbestuur (t.b.v. van alle wijkverenigingen) een mogelijke oplossing zijn. 4. Op het gebied van de woonomgeving noemen wij de volgende aandachtspunten: a. Wijken moeten kunnen beschikken over een adequate, centraal in de wijk gelegen, ontmoetingsruimte; bij voorkeur in de omgeving van basisvoorzieningen; indien in een wijk hieraan nog niet wordt voldaan, dient bij toekomstige ontwikkelingen rekening gehouden te worden met een steeds verdere invulling, vastgelegd in een wijkplan. (stelling: kansen zullen zich weinig voordoen dus elke kans moet benut worden). Dit betekent ook dat dit niet door gemeentelijk beleid zomaar overruled kan worden. b. Wijken gaan deel uitmaken van een woonservicegebied, waarbij met name de zorg en dienstverlening zal worden geconcentreerd en gecoördineerd via wijkteams. Ontmoetingsactiviteiten zullen in goede samenwerking met de wijkverenigingen tot stand dienen te komen, waarbij ook gebruik gemaakt moet kunnen worden van de faciliteiten van het zorgcentrum. c. Het voortzetten van een wijkoverstijgende ontmoetingsplek voor grootschalige evenementen (Appelgaarde, Turfschip) d. De mobiliteits infrastructuur binnen de gemeente dient zodanig te zijn opgezet dat bewoners uit de wijk laagdrempelig toegang kunnen krijgen tot de faciliteiten van het zorgcentrum en de wijkoverstijgende ontmoetingsplek e. De woonomgeving moet uitnodigen tot ontmoeting; aandacht voor sociale cohesie (veiligheid, onderlinge bekendheid, sociale verantwoordelijkheid, zorg voor elkaar) f. Instellen van wijkteams zal vroegsignalering bevorderen, zodat eenzaamheid beter kan worden bestreden. Ondersteunen rol ouderenadviseur. 5. Ter verbetering van de leefbaarheid moet gedacht worden aan creatieve oplossingen voor ontmoetingsplekken in de wijken. Plekken waar als van nature al mensen bij elkaar komen. Daarbij aandacht voor bijvoorbeeld zaken als: a. Opleuken van wijkgebouwen b. Behoud wijkoverstijgende voorzieningen voor ouderen c. Aanmoediging bewegings-/sportfaciliteiten d. Opleuken speelplaatsen/hondenuitlaatterreinen e. Bevorderen c.q handhaven veiligheid binnen de wijk/buurt f. Inrichting van een virtuele ontmoetingsplek. Hoewel nog in de kinderschoenen en voor de huidige oudere generatie een brug te ver, bepleiten we een serieus onderzoek naar de inrichting van het gebruik van digitale middelen om mensen in contact te houden met elkaar. 12 Meerjarenplan 2014-2018
4. Zorg Het doel van alle beleidsmatige inspanningen moet zijn het zoveel mogelijk voorkomen van verlies van zelfstandigheid en het behouden van de kwaliteit van leven in alle levensfasen en met name ook in de latere en/of laatste levensfase(s). Om voornoemd uitgangspunt te realiseren onderscheidt de Seniorenraad de komende vier jaren de volgende speerpunten van handelen op het terrein van Zorg: 1. Het realiseren van een informatie-, c.q. aanspreekpunt binnen de te realiseren gemeentelijke woonservicegebieden. 2. Het communiceren op structurele basis met de geledingen management, personeel en actief betrokken vrijwilligers van de professionele zorginstellingen. 3. Het communiceren op structurele basis met de WMO-adviesraad inzake relevante gemeenschappelijke zorgbelangen van senioren. 4. Het communiceren op structurele basis met de gemeente Etten-Leur aangaande de zorgverplichting van de plaatselijke overheid en de zorgbelangen van senioren in het bijzonder. Voornoemde communicatie zowel op bestuurlijk als ambtelijk niveau. 5. Tijdens voornoemde communicatiemomenten er op toezien dat het door gemeente en professionele zorginstellingen op te stellen beleid dient uit te gaan van de aanname dat aan te bieden zorg vraag-, klant- en individueel gericht dient te zijn. Het moet voorts flexibel en op maat worden opgezet, aangeboden en uitgevoerd. 6. Het signaleren van ongewenste effecten van beleid. 7. Het kritisch bezien van tussen gemeente en professionele zorginstellingen te maken prestatieafspraken, managementrapportages en evaluaties van voornoemde overeenkomsten. Meerjarenplan 2014-2018 13