Werken op hoogte. - V&G-module - Movares Nederland B.V. Arno de Graaff Kenmerk CPO-ADG-110014589 - Versie 0.1. Utrecht, 16 januari 2012 Concept

Werken op hoogte - V&G-module - Opdrachtgever Movares Nederland BV Jacco Buisman Ondertekenaar Movares Nederland B.V. Arno de Graaff Kenmerk CPO-ADG-110014589 - Versie 0.1 Utrecht, 16 januari 2012 Concept 2011, Movares Nederland B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Movares Nederland B.V.

Autorisatieblad Alleen voor Intern gebruik Werken op hoogte - V&G-module - Opgesteld door Controle door Naam Paraaf Datum W. Jongman 16-01-2012 Vrijgave door Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1

Inhoudsopgave Inleiding 4 1 Over de risico s 5 1.1 Het begrip risico 5 1.2 Wat is werken op hoogte? 6 1.2.1. Voorbeelden van werken op hoogte in de praktijk 6 1.2.2. Werkzaamheden op hoogte 6 1.3 Risico s bij werken op hoogte 7 1.4 Risicobeheersing 7 1.4.1. De arbeidshygiënische strategie 7 1.4.2. Het redelijkerwijs-principe 8 1.4.3. Toepassing in de Movares-praktijk bij werken op hoogte 8 2 Over de regelgeving 10 2.1 Regelgeving vanuit de Overheid 10 2.1.1. Ten aanzien van de RI&E 10 2.1.2. Ten aanzien van valgevaar 10 2.2 Regelgeving vanuit Movares 13 2.3 Regelgeving vanuit opdrachtgevers 13 3 Voorbereiding op het werk 14 3.1 Organisatorische maatregelen 14 3.1.1. Veiligheids- & gezondheidsplan (V&G-plan) 14 3.1.2. Voorlichting en instructie 14 3.1.3. Hulpverlening en noodprocedure 14 3.2 Technische maatregelen 15 3.2.1. Ladders 15 3.2.2. Steigers 15 3.2.3. Rolsteigers 15 3.2.4. Hoogwerkers 16 3.2.5. Werken op daken 17 3.2.6. Werken boven water 17 3.2.7. Inspectiewagens 18 3.2.8. Persoonlijke beschermingsmiddelen 19 3.3 Op de projectlocatie 19 3.3.1. De LMRA 19 3.3.2. Het klopt niet! Wat nu? 20 3.3.3. Rechten en plichten bij onveiligheid 20 3.4 Terugkoppeling via de VCA-bladen 20 3.4.1. De werkplekinspectie 20 3.4.2. (bijna)ongevallen, onveilige situatie en milieu-incidenten 21 3.5 Overige aandachtspunten bij de voorbereiding & uitvoering 21 4 Zelftoets en Verklaring. 22 4.1 Zelftoets 22 Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 2/24

5 Verklaring bij de module Werken op Hoogte 23 Colofon 24 Bijlage I Antwoorden op de vragen in de zelftoets. 2 Bijlage II Brondocumenten 3 Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 3/24

Inleiding Je bent aan deze module begonnen, omdat je, meer dan incidenteel, werkzaamheden uitvoert op hoogte. Daarmee behoor je tot het deel van de medewerkers van Movares die te maken hebben met werkzaamheden in een potentieel risicovolle omgeving. Je zult dus enigszins in staat moeten zijn om specifieke arbeidsrisico s te herkennen. Kennis hebben van de ge- en verboden op grond van regelgeving en van adequate beheersmaatregelen, is ook noodzakelijk. Anders bestaat er de kans dat je vroeg of laat iets doet, of na laat, waardoor jou, of anderen, iets onplezierigs overkomt. Daarenboven kan e.e.a. gemakkelijk leiden tot financiële schade en/of juridische ellende. In de Ri&e Buitenwerk (BRIE) zijn de potentiële arbeidsrisico s geïnventariseerd en geëvalueerd. Op basis hiervan zijn op centraal niveau beheersmaatregelen afgesproken. Voordat medewerkers veilig kunnen werken, moet aan een aantal randvoorwaarden worden voldaan: Informatie om veilig te kunnen werken moet tijdig beschikbaar zijn. Die informatie moet begrijpelijk en ondubbelzinnig zijn. De werkgever faciliteert adequaat het veilige werken. De medewerkers zijn zich bewust van de potentiële arbeidsrisico s en willen zich veilig gedragen. Met de aangeboden VGM-modules wordt aan de eerste twee voorwaarden voldaan. De overige voorwaarden kunnen alleen maar door werkgever en werknemer samen worden ingevuld. VCA biedt Movares de kans om volgens een duidelijke te doorlopen PDCA-cyclus de kwaliteit van arbeidsomstandigheden in het algemeen, en de veiligheid tijdens het werk in het bijzonder, te verbeteren. De output van de VCA-bladen, de werkplekinspecties, het werkoverleg en (hopelijk niet) de analyses van (bijna-)ongevallen en onveilige situaties, geeft stelselmatig voeding aan de Ri&e Buitenwerk. Op basis daarvan kunnen vervolgens beheersmaatregelen getroffen kunnen worden, of aangepast. Dat kunnen werkprocedures zijn, toepassen van veiliger technieken, PBM-en, maar ook aanvullende Voorlichting & Onderricht (zoals de Arbowet dat noemt). Van dat laatste is deze V&G-module een voorbeeld. Uit periodieke evaluaties van de uitvoering van het beleid en van de BRIE, kunnen nieuwe en/of andere beheersmaatregelen volgen. Wellicht kan het zo zijn, dat bepaalde restrisico s kunnen worden opgeheven door nieuwe technieken en/of inzichten. Uit het voorgaande mag je concluderen dat het aantal en/of de inhoud van de V&G-modules geen vast gegeven is. Aan het eind van de module tref je een zelftoets aan (zie bladzijde 22). Behalve dat het handig is om op een andere manier nog een keer met de materie bezig te zijn, is het ook voor jezelf een manier om te kijken of je er ook wat van opgestoken hebt. Ben je klaar? Dan kopieer je de Verklaring uit de reader (zie bladzijde 23). Onderteken die, en laat dat ook je manager doen. Tenslotte moet je de gevolgde module via het Service Punt laten registreren in PeopleSoft. Hierbij word je om de ondertekende Verklaring gevraagd. Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 4/24

1 Over de risico s Gaan werken op hoogte, betekent dat je gaat werken in een omgeving waar risico s voor je gezondheid bestaan. In dit hoofdstuk leer je het begrip risico kennen. Je leert, op een verantwoordde manier, naar de risico s rondom werken op hoogte te kijken die kunnen voorkomen in jouw praktijk. Het werken op hoogte is een begrip waar alle werkzaamheden vanaf een hoogte van 2,50 meter onder vallen. Bij werkzaamheden vanaf 2.50 meter is er sprake van risicoverhogende omstandigheden. Bij werken op hoogte is het risico valgevaar en valgevaar is een van de meest voorkomende oorzaken van arbeidsongevallen. 1.1 Het begrip risico Iedereen voelt aan dat risico iets te maken heeft met gevaar en kans. En in het kader van het werk heeft het te maken met het gevaar van ziek worden of een ongeval krijgen. Wellicht heb je de cursus VCA-VOL al gehad. In een willekeurige syllabus die bij zo n cursus hoort, kom je vaak het volgende tegen: Risico = Kans x Effect En om het helemaal belangrijk en wetenschappelijk te laten lijken, krijg je daar dan deze uitleg bij: Risico is de mate van waarschijnlijkheid dat een gebeurtenis zal plaatshebben, bepaald door de kans van optreden, de frequentie of tijd van blootstelling en het ongewenste effect. Om te beginnen wordt er meer uitleg gegeven dan in de formule staat. De uitleg is in principe niet onjuist. Daarvan uitgaande zou de formule in feite moeten luiden: Risico = Kans x Effect x Blootstelling Maar ook dan kom je niet echt verder. Als basis voor enige feeling met het begrip, en voor wat je er praktisch mee kan in je werk, is het noodzakelijk om je het volgende goed te realiseren. Één van de moeilijkheden van de formule zit m in het inschatten van de kans van optreden. Is de kans op verstikking of bedwelming in een besloten ruimte groter of kleiner wanneer niet één, maar met twee mensen die ruimte betreden? Risico s bepalen is gespecialiseerd werk voor veiligheidskundigen. Kortom, schoenmaker, blijf bij je leest! Een andere lastige is het begrip Effect. Benzeen, een bestanddeel van benzine, is al in heel lage concentraties kankerverwekkend. het effect hiervan is de dood. Daarmee scoort blootstelling aan benzeen al heel snel een groot risico. Maar als die blootstelling nu maar heel Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 5/24

zelden voorkomt, wat gebeurt er dan met het Risico? Kortom, ook hier wordt weer duidelijk dat risicobepaling erg lastig is, en zeker voor iemand die er niet voor heeft doorgeleerd. Een laatste bijkomstigheid is dat bijna iedereen risico s lager in schat, als men zelf die kans kan beïnvloeden. Ter verduidelijking: veel mensen maken zich meer zorgen dat ze betrokken raken bij een botsing als hun partner achter het stuur zit. Waarschijnlijk is dat onterecht. Want hoe maak je dat meetbaar? Zelfs al heeft je partner al drie keer een ongeval gehad, en jij nog geen één, dan zegt dat niets over het risico dat je loopt, als je bij hem of haar naast het stuur zit. De moraal van dit verhaal: Gebruik vooral GBV (Gezond BoerenVerstand), en denk in termen van: klein, reëel of groot risico. 1.2 Wat is werken op hoogte? Werken op plekken waarbij het hoogte verschil groter is dan 2,50 meter worden gezien als werkzaamheden op hoogte. Deze werkzaamheden kunnen plaats vinden op of aan een steiger, met een kraan, op daken, aan een staalconstructie of bij montagebouw. Maar ook het werken op ladders en of rolsteigers vallen onder het werken op hoogte. Valgevaar is een van de meest voorkomende oorzaken van een arbeidsongeval. Op een werkplek waar het gevaar bestaat om 2,50 meter of meer te vallen, is in ieder geval sprake van valgevaar. Dit betekent dat er sprake is van een verhoogd risico dat zelfs fatale gevolgen kan hebben. 1.2.1. Voorbeelden van werken op hoogte in de praktijk In de dagelijkse praktijk van Movares zal ongemerkt het veelvuldig voorkomen dat er sprake is van werken op hoogte. Werken op daken Werken op bruggen / viaducten Werken op inspectiewagens onder bruggen Onderhoud van geluidschermen Werken op rolsteigers Bovenleiding werkzaamheden Werken aan staalconstructies van hoogspanningsinstallaties 1.2.2. Werkzaamheden op hoogte Bij Movares voorkomende werkzaamheden waarbij men zich op hoogte te begeven heeft, zijn, onder andere: inspecties, opnames, controles, Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 6/24

testwerkzaamheden (bijv. van bewegingswerken), bemonstering,... 1.3 Risico s bij werken op hoogte Wat maakt werken op hoogte gevaarlijk? In de omschrijving bij 1.2 is het belangrijkste risico s al genoemd: 1. Vallen, waarbij grote kans bestaat op letsel al dan niet met blijvende gevolgen voor de betrokkene. 2. Het laten vallen van materiaal en of gereedschap kan letsel veroorzaken bij medewerkers en of derden. 1.4 Risicobeheersing Het is vrijwel onmogelijk om het werk zo in te richten, dat er geen risico op ongevallen of andere gezondheidsschade meer is. Dat is niet alleen een gedachte vanuit de praktijk. Ook de Arbeidsomstandighedenwet werkt vanuit die gedachte. 1.4.1. De arbeidshygiënische strategie De Arbowet gebiedt werkgevers altijd te streven naar een zo hoog mogelijk niveau van veiligheid. Alleen als het redelijkerwijs niet van een werkgever kan worden verlangd, mag je, qua veiligheidsniveau, een stapje terug doen. Dat zal altijd wel onderbouwd moeten zijn. Dit principe in de Arbowet heet de arbeidshygiënische strategie Werkgevers moeten volgens een arbeidshygiënische strategie de veiligheid en gezondheid van werknemers beschermen. De arbeidshygiënische strategie is een hiërarchisch stelsel van beheersmaatregelen voor risico s. Hierbij wordt allereerst naar de bron van het probleem gekeken. Als daar niets aan kan worden gedaan, zijn andere maatregelen mogelijk. De arbeidshygiënische strategie ziet er dus als volgt uit: Bronmaatregelen Een werkgevers moet eerst de oorzaak van het probleem wegnemen. Voorbeeld: schadelijke stof vervangen door een veiliger alternatief. Collectieve maatregelen Als bronmaatregelen geen mogelijkheden bieden, moet de werkgever collectieve maatregelen nemen om risico s te verminderen. Voorbeeld: het plaatsen van afscherming of een afzuiginstallatie. Individuele maatregelen Als collectieve maatregelen niet kunnen of ook (nog) geen afdoende oplossing bieden, moet de werkgever individuele maatregelen nemen. Voorbeeld: het werk zo organiseren dat werknemers minder risico lopen (taakroulatie). Persoonlijke beschermingsmiddelen Als de bovenste drie maatregelen geen effect hebben, moet de werkgever de werknemer gratis persoonlijke beschermingsmiddelen verstrekken. Voorbeeld: oorbeschermers en lasbrillen. Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 7/24

1.4.2. Het redelijkerwijs-principe De maatregelen op de verschillende niveaus hebben nadrukkelijk een hiërarchische volgorde. De werkgever moet dus eerst de mogelijkheden op hoger niveau onderzoeken voordat besloten wordt tot maatregelen uit een lager niveau. Het is alleen toegestaan een niveau te verlagen als daar goede redenen voor zijn (technische, uitvoerende en economische redenen). Dit is het redelijkerwijs-principe. Die afweging geldt voor elk niveau opnieuw. Uitzondering hierop vormen risico's van carcinogenen en biologische agentia. Dan mag alleen een stap lager in de hiërarchie worden gedaan als een hogere maatregel technisch niet uitvoerbaar is. Economische oorzaken mogen voor deze twee groepen ook niet worden aangewend als reden voor een lager niveau van maatregel. 1.4.3. Toepassing in de Movares-praktijk bij werken op hoogte De inspectie van een kunstwerk is een voorkomende buitenklus voor Movares. In dit voorbeeld moeten de geluidschermen op de Zeeburgerbrug in de A10 worden geïnspecteerd. Hoe pas je hier die arbeidshygiënische strategie toe? 0. Wat zijn de risico s? Dit is natuurlijk de eerste stap die je maken moet. Inventariseer en evalueer de risico s. Vraag je af wat je allemaal tegen kan komen als je dit werk uitvoert. Het zal snel duidelijk worden dat deze klus een echte multi-risico-klus is. We beperken ons even tot de risico s die kunnen optreden bij het werken op hoogte, en in het bijzonder het risico van vallen. Het risico kan optreden omdat bij de werkzaamheden gebruik moet worden gemaakt van een hoogwerker welke is geplaatst op een ponton en vanaf het water. De geluidsschermen zijn geplaatst op de brug van de A10 en is via de weg niet te bereiken zonder hinder voor het verkeer te veroorzaken. Een inspectiepad aan de buitenkant van de weg ontbreekt. 1 Bronmaatregelen: Om de oorzaak van het probleem hier weg te nemen, zou niet reëel zijn want de gemonteerde geluidsschermen hebben een functie welke los staat van de werkzaamheden die nodig zijn om de geluidsschermen te inspecteren Dus: 2 Collectieve maatregelen: De tweede voorkeur volgens de AH-strategie lijkt hier mogelijk. Er zou een inspectiepad kunnen worden ontworpen waarbij de inspecterende werknemer vrij van valgevaar en gescheiden van het wegverkeer zou kunnen lopen langs de geluidschermen. Dit zou een onevenredige kosten verzwaring zijn voor het project. Dus: Verder afdalen in de strategie is niet toegestaan, tenzij hard gemaakt kan worden dat het redelijkerwijs-principe hier van toepassing is. In dit voorbeeld lijkt dit echter de enige mogelijkheid te zijn: Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 8/24

3 Individuele maatregelen: Het is geen reeële optie, maar je zou je voor kunnen stellen dat je het werk zo organiseert dat je dit met Rolsteiger langs de binnenkant van de geluidsschermen over de weg rijdt en op die manier inspecties uitvoerd. Daarbij is gedeeltelijk de weg voor het wegverkeer afgesloten. De buitenkant kan dan alleen vanaf de bovenkant van het scherm bekeken worden. Nieuw is de ontwikkeling van een soort hoog/laag werker waarbij een werkbak vaaf een vrachtwagen tot onder een brug kan worden gedraaid. Of je kunt de hier gekozen optie toepassen om de geluidsschermen te inspecteren met behulp van een op een ponton geplaatste hoogwerker. Het moge duidelijk zijn dat ook het werken op een hoogwerker vanaf een ponton risicovol is en er extra maatregelen moeten worden genomen. Maar wel: 4 Persoonlijke Beschermingsmiddelen: Een van de extra risico s is het bewegende water wat het werken vanaf de hoogwerker zeer onstabiel maakt en het valgevaar weer vergroot. Om de bewegingen van het water te compenseren moet in dit voorbeeld dan ook gebruik worden gemaakt van zogenaamde sputpalen die het ponton verankeren op de bodem van het kanaal. Daarnaast zal er door de medewerker op de hoogwerker gebruik moeten worden gemaakt van een harnas welke is van gemaakt aan de leuning van de werkbak waarin hij of zij werkt. Dus ook: Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 9/24

2 Over de regelgeving Zoals in 1.2 al aangegeven is valgevaar een van de meest voorkomende oorzaken van een arbeidsongeval. Op een werkplek waar het gevaar bestaat om 2,50 meter of meer te vallen, is in ieder geval sprake van valgevaar. Het zal dan ook niemand verbasen dat er uitgebreide regelgeving bestaat met betrekking tot valgevaar, nationaal en internationaal. In Nederland zijn wettelijke voorschriften in verband met valgevaar opgenomen in de Arbowet en het Arbobesluit. Sinds juli 2006 is in Nederland tevens de Europese richtlijn Werken op hoogte van kracht. De richtlijn bevat beperkingen inzake het gebruik van ladders, trappen, steigers en lijnen. 2.1 Regelgeving vanuit de Overheid 2.1.1. Ten aanzien van de RI&E Elke werkgever is verplicht van alle werkzaamheden een risico-inventarisatie en -evaluatie uit te voeren en actueel te houden 1. Dat staat prominent in de Wet. Arbeidsomstandighedenwet: Inventarisatie en evaluatie van risico s 5.1 Bij het voeren van het arbeidsomstandighedenbeleid legt de werkgever in een inventarisatie en evaluatie schriftelijk vast welke risico s de arbeid voor de werknemers met zich brengt. Deze RI&E bevat tevens een beschrijving van de gevaren en de risicobeperkende maatregelen en de risico s voor bijzondere categorieën van werknemers. 5.4 De RI&E wordt aangepast zo dikwijls als de daarmee opgedane ervaring, gewijzigde werkmethoden of werkomstandigheden of de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening daartoe aanleiding geven. 2.1.2. Ten aanzien van valgevaar In het Arbobesluit wordt de regelgeving wat concreter: Arbobesluit: Voorkomen van valgevaar 3.15, lid 1 Bij het verrichten van arbeid waarbij valgevaar bestaat is zo mogelijk een veilige steiger, stelling, bordes of werkvloer aangebracht of is het gevaar tegengegaan door het aanbrengen van doelmatige hekwerken, leuningen of andere degelijke voorzieningen. 3.15, lid 2 Er is in ieder geval sprake van valgevaar bij aanwezigheid van risicoverhogende omstandigheden, openingen in vloeren, of als gevaar bestaat om 2,5 meter of meer te vallen. 3.15, lid 3 Het eerste lid is niet van toepassing bij arbeid onder omstandigheden waarin het gebruik van ladders en trappen is toegestaan als bedoeld in artikel 7.23, tweede lid. 1 Ook Movares beschikt over een RI&E. De risico s die kunnen bestaan bij werkzaamheden zoals in het voorbeeld zijn hier in opgenomen. Je vindt de Ri&e van Movares via de volgende link: Home > VG / ARBO > ARBO > Arbobeleid > (BRIE) en beleidcyclus. Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 10/24

Arbobesluit: Voorkomen van valgevaar 3.15, lid 4 Indien de in het eerste lid genoemde voorzieningen niet of slechts ten del kunnen worden aangebracht of indien het aanbrengen of wegnemen daarvan grotere gevaren meebrengt dan de arbeid ter beveiliging waarvan zij zouden moeten dienen, zijn ter voorkoming van het gevaar voldoende sterke en voldoende grote vangnetten op doelmatige plaatsen en wijze aangebracht of worden doelmatige veiligheidgordels met vanglijnen van voldoende sterkte gebruikt dan wel worden andere technische middelen toegepast, die ten minste de zelfde mate van beveiliging van de in het eerste lid bedoelde arbeid geven. Daarbij hebben maatregelen gericht op de collectieve bescherming de voorrang boven maatregelen gericht op de individuele bescherming. Arbobesluit: Voorschriften betreffende het gebruik van ter beschikking gestelde arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte. 7.23, lid 1 Indien tijdelijke werkzaamheden op hoogte niet veilig en onder passende ergonomische omstandigheden op een daartoe geschikte werkvloer kunnen worden uitgevoerd, worden de meest geschikte arbeidsmiddelen gekozen om veilige arbeidsomstandigheden te waarborgen en te handhaven. Om dit te bereiken: krijgen collectieve veiligheidsmaatregelen voorrang boven persoonlijke veiligheidsmaatregelen; b. zijn de afmetingen van de arbeidsmiddelen: a) afgestemd op de aard van de te verrichten werkzaamheden; b) afgestemd op de voorzienbare belastingen, en c) zodanig dat zonder gevaar doorgang mogelijk is; c. worden de meest geschikte toegangsmiddelen voor de tijdelijke arbeidsplaats op hoogte gekozen afhankelijk van het verkeer, de te overbruggen hoogte en de gebruiksduur; d. biedt het gekozen toegangsmiddel de mogelijkheid van ontruiming bij dreigend gevaar; levert het overstappen van een toegangsmiddel op platformen, vloeren of loopbruggen en omgekeerd geen extra valrisico's op. 7.23, lid 2 Met inachtneming van het eerste lid wordt het gebruik van ladders en trappen als arbeidsplaatsen op hoogte beperkt tot omstandigheden waarin het gebruik van andere, veiliger arbeidsmiddelen niet gerechtvaardigd is in verband met het geringe risico, en a vanwege de korte gebruiksduur, of b de bestaande kenmerken van de locaties die de werkgever niet kan veranderen 7.23, lid 3 Toegangs- en positioneringstechnieken met lijnen worden alleen gebruikt onder omstandigheden waarin uit de risico-inventarisatie en -evaluatie, bedoeld in artikel 5 van de wet, blijkt dat het werk veilig kan worden uitgevoerd en waarin het gebruik van andere, veiliger arbeidsmiddelen redelijkerwijs niet mogelijk is. 7.23, lid 4 In het geval, bedoeld in het derde lid, wordt, rekening houdend met de risicoinventarisatie en -evaluatie, bedoeld in artikel 5 van de wet, en met de duur van de werkzaamheden en met de ergonomische vereisten, voorzien in een zitje met geschikte toebehoren. Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 11/24

Arbobesluit: Voorschriften betreffende het gebruik van ter beschikking gestelde arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte. 7.23, lid 5 Afhankelijk van het te gebruiken arbeidsmiddel worden ter minimalisering van de aan dit arbeidsmiddel verbonden risico's voor de werknemers, de nodige maatregelen genomen. Zo nodig worden valbeveiligingen aangebracht. 7.23, lid 6 De valbeveiligingen zijn van een zodanige configuratie en sterkte dat vallen van hoogte wordt voorkomen of dat een eventuele val wordt gestopt, zodanig dat letsel bij de werknemers zoveel mogelijk wordt voorkomen. 7.23, lid 7 De collectieve valbeveiligingen worden alleen onderbroken daar waar zich een toegang tot een ladder of trap bevindt. 7.23, lid 8 Wanneer de uitvoering van werkzaamheden vereist dat een collectieve valbeveiliging tijdelijk wordt verwijderd, wordt gezorgd voor doeltreffende, vervangende veiligheidsvoorzieningen. 7.23, lid 9 De werkzaamheden, bedoeld in het achtste lid, worden niet uitgevoerd zolang deze vervangende voorzieningen niet zijn getroffen. 7.23, lid 10 Na de definitieve of tijdelijke beëindiging van de werkzaamheden, bedoeld in het achtste lid, worden de collectieve valbeveiligingen weer aangebracht. 7.23, lid 11 Tijdelijke werkzaamheden op hoogte worden slechts uitgevoerd wanneer de weersomstandigheden de veiligheid en gezondheid van de werknemers niet in gevaar brengen. Arbobesluit: Overige artikelen in het Arbobesluit 7.23A Specifieke bepalingen betreffende het gebruik van ladders en trappen. 7.23B Specifieke bepalingen betreffende steigers 7.23C Specifieke bepalingen betreffende het gebruik van toegangs- en positioneringstechnieken. 7.23D Specifieke bepalingen betreffende het gebruik van werkbakken. Er is meer regelgeving vanuit de overheid over valgevaar, maar die gaat over hele specifieke situaties. Voor Movares is wat hier genoemd is, waar we rekening mee te houden hebben. Samengevat: a) Zorg dat je risico s in kaart hebt; b) Bij valgevaar moet eerst bekeken worden of de werkzaamheden niet op een andere manier kunnen worden verricht; c) Als er mogelijk valgevaar kan bestaan, dan moet een methode gekozen worden waarbij de kans op valgevaar zo min mogelijk is; d) Indien het valgevaar onvermijdelijk is dan moeten er voldoende collectieve en persoonlijke beschermingsmiddelen ter beschikking worden gesteld. Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 12/24

2.2 Regelgeving vanuit Movares In het kader van de VCA**-certificering is voor VCA-projecten het VCA-blad in gebruik. Voorafgaand aan de werkzaamheden, wordt hierop vastgelegd welke risico s er kunnen spelen. Eigenlijk is dit een soort projectspecifieke Ri&e! Oorspronkelijk is het een kreet vanuit RailAlert (de stichting vanuit de samenwerkende spoorbranche die de spoorse veiligheid reguleert). Maar het is er een die ook de directie van Movares hanteert. Er is maar één specifieke regel vanuit Movares ten aanzien het werken op hoogte. En die is regelrecht vanuit de voornoemde kreet afkomstig: Je gaat geen werkzaamheden verrichten waarbij valgevaar aanwezig is, zonder dat je op deskundige wijze vastgesteld hebt dat er voldoende maatregelen getroffen zijn ter voorkoming van valgevaar en waarbij onvoldoende persoonlijke beschermingsmiddelen beschikbaar zijn om het valgevaar de minimaliseren. 2.3 Regelgeving vanuit opdrachtgevers Ten aanzien van het werken waarbij valgevaar aanwezig is, is er geen regelgeving bekend bij onze opdrachtgevers. Wat nu nog niet is, kan natuurlijk altijd komen. Maar omdat bekend is dat valgevaar een van de meest voorkomende oorzaken is van ongevallen op de bouwplaats, is er door veel informatie beschikbaar. Een van de bekendste informatiebladen met betrekking tot valgevaar is de informatie vanuit Arbouw; Veilig werken op hoogte. Je mag alleen beginnen met het werk als tot in detail en aantoonbaar is aangegeven waar je werkt, hoe je (veilig) werkt, wanneer je werkt etc. Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 13/24

3 Voorbereiding op het werk Een goede voorbereiding is het halve werk, Een slimme meid is op alles voorbereid en Beter mee verlegen, dan om verlegen ; in dit geval zijn het geen loze tegeltjeswijsheden, maar op ervaring gefundeerde waarheden (als koeien). 3.1 Organisatorische maatregelen De organisatorische maatregelen die in de voorbereidingsfase moeten worden getroffen, staan hieronder beschreven. 3.1.1. Veiligheids- & gezondheidsplan (V&G-plan) Voor het werken op hoogte is volgens de wetgeving een V&G-plan verplicht. Het ontwerp moet zo worden opgezet, dat gevaren worden verminderd of voorkomen. De resterende gevaren die in de ontwerpfase niet kunnen worden opgelost, moeten worden opgenomen in het veiligheids- en gezondheidsplan (V&G-plan). Er dient een risico-inventarisatie en - evaluatie te worden uitgevoerd waarbij alle in de besloten ruimte aanwezige risico s aan de orde komen. De maatregelen die genomen moeten worden om deze risico s te voorkomen of te verminderen, dienen te worden verwerkt in het bestek en op de tekeningen. De risico s dienen te worden beoordeeld aan de hand van de toe te passen werkmethodiek en de omgevingsfactoren. Tevens zijn de te gebruiken materieel en gereedschappen bepalend voor de risico s met betrekking tot valgevaar. 3.1.2. Voorlichting en instructie Om zo veilig mogelijk te kunnen werken, moeten alle werknemers die betrokken zijn bij het werken op hoogte weten wat de gevaren zijn, welke maatregelen moeten worden getroffen en wat de procedures zijn. Hiertoe moet onder verantwoordelijkheid van de direct leidinggevende voorlichting en instructie worden gegeven. Aandacht dient te worden besteed aan: het werken op hoogte in het algemeen; de werkmethoden; de mogelijke gevaren; de maatregelen, waaronder persoonlijke beschermingsmiddelen (pbm); de communicatieprocedures; hulpverlening en de reddingsprocedures. 3.1.3. Hulpverlening en noodprocedure Ondanks alle voorzorgsmaatregelen is het niet uitgesloten dat zich werken op hoogte een noodsituatie zoals vallen voordoet. In het V&G-plan moeten de maatregelen worden vastgelegd die bij de specifieke gevaren genomen moeten worden. Om direct hulp te kunnen bieden moet een noodprocedure zijn opgesteld. In deze procedure staat welke technische en organisatorische maatregelen moeten worden genomen en hoe de taken en verantwoordelijkheden zijn verdeeld. Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 14/24

3.2 Technische maatregelen 3.2.1. Ladders Ladders zijn feitelijk ongelukkige dingen om op te werken. Je moet je te allen tijde met één hand vasthouden. Je mag daarom een ladder alleen gebruiken als: Het valrisico van de betreffende activiteit klein is De gebruiksduur kort is De locatie geen veiliger middel (hoogwerker of steiger) toestaat en de werkgever de locatieomstandigheden niet kan wijzigen. Het dragen van een ladder mag voor een medewerker maximaal 2 uur duren en dan mag de ladder niet meer wegen dan 5 kg. 3.2.2. Steigers Steigers worden veelvuldig in de bouw toegepast: in de woning en utiliteitsbouw, maar ook bij de bouw van bruggen en viaducten. De voornaamste risico s van het werken op een steiger zijn: Het bezwijken of omvallen van de steiger door overbelasting of een onjuiste opbouw. Het vallen van hoogte omdat de werkvloeren niet afdoende zijn beveiligd. Geraakt worden door vallende voorwerpen. Het ontwerpen en bouwen van een steiger is specialistenwerk. Ook beoordelen of een steiger goed is gebouwd en veilig betreden kan worden kan niet iedereen. Ook moet elke werkvloer van de steiger zijn voorzien van een deugdelijk leuningwerk. De leuning moet minstens 1.00m hoog zijn, en voorzien van twee regels en een schoprand van minimaal 150mm. De grootste opening tussen regels en schoprand mag maximaal 470mm bedragen. Artikel 7.34 van het Arbobesluit zegt dat het opbouwen, wijzigen en afbreken van een steiger moet gebeuren onder toezicht van een deskundig persoon. Deze persoon moet aantoonbaar beschikken over specifieke deskundigheid op het gebied van steigers. Of een steiger is gecontroleerd en voor gebruik vrijgegeven kun je zien aan het label. De steigerbouwer werkt met de zogenaamde labelprocedure. Zolang de steiger in aanbouw is of wordt gewijzigd, wordt er een rood label bij de toegang bevestigd met de tekst steiger niet gereed. Indien de steiger is vrijgegeven en betreden mag worden is er een groen label aangebracht, de controlekaart. Op deze kaart staan gegevens over de opdrachtgever, het project, de steigerklasse (toelaatbare belasting), wie hem gebouwd heeft en de naam van de controleur. Is geen controlekaart aanwezig, dan ga je de steiger niet op. Meldt dit wel aan de beheerder van de steiger. Controlekaart bij toegang 3.2.3. Rolsteigers Rolsteigers worden veelvuldig toegepast voor montage-, installatie- en onderhoudswerkzaamheden. Ook voor om een inspectie van bijvoorbeeld een brug kan dit Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 15/24

middel prima toegepast worden. Een rolsteiger is een relatief lichte constructie die gemakkelijk is te vervoeren en vrij eenvoudig is op te bouwen. Wel vinden er relatief veel ongevallen plaats et rolsteigers, ze komen ongewild in beweging of mensen vallen er af. Een rolsteiger moet aan de volgende eisen voldoen: De werkvloerhoogte mag buiten maximaal 8 m bedragen, binnen 12 m. In verband met de stabiliteit moet de verhouding tussen de basisbreedte van het frame en de werkvloerhoogte voor een binnensteiger kleiner dan 1: 3, voor een buitensteiger kleiner dan 1: 4. Eventueel mogen stabilisatoren of basisverbreders worden toegepast. Elk zwenkwiel moet zijn voorzien van een rem. Tijdens het gebruik van de steiger moeten alle wielen geremd zijn. De werkvloeren mogen enkel worden bereikt via de binnenzijde van de opbouwframes, middels trappen of ladders. Deze trappen of ladders mogen niet op de grond staan. Trapsecties moeten aan de buitenkant zijn voorzien van een leuning. Ook de tussenbordessen zijn voorzien van een leuning. Het verticale frame mag (aan de binnenzijde) worden Rolsteiger gebruikt als klimvoorziening mits de liggers zijn uitgevoerd als antislip, de afstand van de liggers maximaal 0,30m bedraagt en de diameter van de ligger een goede grip mogelijk maakt. 3.2.4. Hoogwerkers Hoogwerkers worden veel gebruikt voor relatief kortdurende werkzaamheden, zoals regulier onderhoud, inspectie e.d. Vooral wanneer het lastig is om een steiger direct naast een object te plaatsen, bijvoorbeeld door begroeiing, geeft een hoogwerker uitkomst. Ook voor het uitvoeren van inspecties aan bruggen en viaducten zijn hoogwerkers een prima middel. De voortschrijdende techniek maakt het mogelijk dat de maximale werkhoogte en de reikwijdte van hoogwerkers nog steeds groter worden. Risico s bij het gebruik van een hoogwerker zijn o.a. beknellingsgevaar als gevolg van het te dicht naderen van het object met de werkbak en het kantelen van de hoogwerker als gevolg van een onvoldoende draagkrachtige ondergrond. Er zijn een aantal types te onderscheiden: Zelfrijdende hoogwerker Hoogwerkers gemonteerd op een vrachtauto. Er is zelfs een type dat tot ruim 100m hoogte kan reiken. De zg spin hoogwerkers, een type dat uitsluitend gestempeld kan worden gebruikt. Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 16/24

Zelfrijdende hoogwerkers. Er mag met beperkte snelheid gereden worden met mensen in de werkbak, mits de hoogwerker zich op een draagkrachtige en vlakke ondergrond bevindt en met een aangepaste remwerking. Schaarliften. Deze worden vaak gebruikt in fabriekshallen en gebouwen. Probleem bij deze machines is vaak het gewicht, waar de vloer uiteraard op berekend moet zijn. Hoogwerkers vallen onder de werking van het Warenwetbesluit machines. Zij moeten ook voldoen aan NEN-EN-normen en zijn voorzien van en CE-markering op de machine. Bijzondere eisen worden gesteld aan de bediening. Bij sommige hoogwerkers is bediening van de hoogwerker vanaf meer dan één plaats mogelijk. In dat geval moet CE-markering de machine zo zijn beveiligd dat zonder medewerking van de bestuurder geen bediening mogelijk is dan van de plaats waar de bestuurder zich bevindt. Ook moet een hoogwerker een voorziening hebben waardoor de werkbak bij het uitvallen van de krachtbron naar een veilige positie (= naar beneden) is te brengen. De werkbak moet zijn voorzien van een hekwerk rondom met een hoogte van 1.10m, voetstootlijst van 0,15m hoog en een tussenregel. De opening tussen de regels mag maximaal 0,55m bedragen. 3.2.5. Werken op daken Bij het uitvoeren van werkzaamheden op daken is het van belang dat op die plaatsen waar het valgevaar het grootst (de rand) is er een menskerende afzetting is geplaatst. Deze zogenaamde permanente dakrand moet minstens 1 meter hoog zijn Is dit niet mogelijk dan kan een permanente leuning van minstens 1 meter hoog uitkomst bieden. Deze leuning moet een boven en een tussen leuning hebben. Ook hekwerken en randbeveiligingen moeten bestaan uit een bovenregel op tenminste 1 meter boven het dakvlak, een tussenregel en een kantplank van 15 cm hoog. Openingen in het hekwerk mogen niet hoger/breder zijn dan 47 cm. Het leuningwerk moet voldoen aan beleidsregel 3.16 lid6 en aan NEN 2770. Indien een dakrandbeveiliging niet doorloopt moet men op een afstand van minstens 4 meter van de dakrand blijven, tenzij men is aangelijnd. Indien de werkplek meer dan 4 meter van de dakrand is verwijderd dan kan worden volstaan met een duidelijk visueel waarneembare markering. Met individuele voorzieningen bij werken op daken wordt bedoeld aangelijnd zijn middels een door de medewerker te dragen harnas welke is verbonden via een verbindingslijn met een verankeringpunt. Dit verankeringpunt kan zijn een oog, een reling of een leuning welke moet voldoen aan de NEN-EN 795 3.2.6. Werken boven water Bij het uitvoeren van werkzaamheden op of boven water kunnen zich nog enkele andere veiligheidsrisico s openbaren. Als je in het water valt, niet kunt zwemmen of tijdens het vallen bewusteloos of gewond geraakt bent, er niet tijdig uitgehaald kunt worden, dan is de kans op verdrinkingsgevaar levensgroot aanwezig. Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 17/24

Een ander groot risico vormt het naar beneden vallen van voorwerpen, zoals gereedschap. De kans dat dit in het water valt is erg groot, maar je zult er op zo n moment maar varen met je zeilbootje. Om nog maar niet te spreken van de risico s als er op de brug gebrand of gelast wordt en er toevallig net een gastanker onder door vaart. Voer je een inspectie uit aan een rivierbrug en gebruik je daarbij de inspectiewagen dan is de kans om aangevaren te worden reëel, omdat ter plekke van de inspectiewagen de doorvaarthoogte verminderd wordt. In het water vallen levert in de zomer naast een nat pak meestal weinig problemen op, er van uitgaande dat de drenkeling goed kan zwemmen en tijdens zijn val niet gewond is geraakt. Bij vaarwegen bestaat de kans te worden overvaren. Maar bij winterse omstandigheden is dat zware natte pak een grote handicap bij het zwemmen. Als je dan ook nog bewusteloos raakt, is verdrinking en/of onderkoeling een groot risico. Ga boven of naast water altijd met twee of meer personen aan het werk. Zorg dat je nodige reddingsmaterialen bij je hebt: reddingsvest, reddingsboei, lijnen en je mobiele telefoon. Maak er een goede gewoonte van een reddingsvest te dragen. Er zijn reddingsvesten die zich automatisch opblazen als je in het water terecht komt. Deze opblaasbare vesten zijn hoefijzervormig, geven bij het werken weinig overlast. Je draagt ze om je nek, zodanig dat bij het opblazen je nek wordt ondersteund en je lichaam in het water zo draait dat je gezicht boven water komt. Valt een collega in het water, dan moet jij alarm slaan. Spring hem nooit direct achterna, maar help hem door een reddingsboei of lijn naar hem toe te werpen. Ga alleen zelf het water in als de watertemperatuur niet te laag is, als je in het water kunt staan, je de drenkeling kunt bereiken en als hulp nog lang op zich laat wachten. 3.2.7. Inspectiewagens Vrijwel alle rivierbruggen en kanaalbruggen zijn voorzien van een inspectiewagen, om de onderzijde van de brug te kunnen inspecteren. Het is dan niet nodig om de inspectie vanaf het water uit te voeren. De wagen kan veelal worden bereikt vanaf een pijler, of zoals op de foto hiernaast, via een kooiladder vanaf het maaiveld. In vrijwel alle gevallen wordt de inspectiewagen voortbewogen op handkracht. Dat dit risicovol kan zijn heeft een collega van Movares aan den lijve ondervonden: zijn hand ruste op de looprail, en hij had te laat in de gaten dat het wiel van de wagen over zijn vingers reed. Het was een zeer pijnlijke aangelegenheid, Inspectiewagen Molenbrug Kampen waaraan hij gelukkig geen blijvende handicap heeft overgehouden. Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 18/24

Het gebruik van de inspectiewagen betekent ook werken op hoogte. De wagen is voorzien van een hekwerk met een hoogte van minimaal 1 m. Op de leuning gaan staan om ergens beter bij te kunnen is uiteraard niet toegestaan. Aanlijnen is niet verplicht, maar wel aan te bevelen. In het water vallen is wellicht niet zo erg, maar er wordt ook geïnspecteerd boven de oever, en juist daar liggen in vrijwel alle gevallen steenbestortingen en/of bestratingen. Een ander aspect bij het gebruik van de inspectiewagen is de vermindering van de doorvaarthoogte (op de foto met 2m). Om de scheepvaart goed te begeleiden is de aanwezigheid van een patrouilleboot in de buurt van de inspectiewagen een eerste vereiste. Ook oppassen voor het laten vallen van gereedschap. Naast het risico dat iemand het op zijn hoofd krijgt, is het zonde van het geld. Toch? Bij een enkele spoorbrug geeft het bereiken van de inspectiewagen een bijkomend risico: de toegang gaat via het Profiel van vrije ruimte, waardoor aanrijdgevaar een groot risico is. Een RI&E zal dan moeten uitwijzen of het betreffende spoor dan buiten dienst moet worden genomen. 3.2.8. Persoonlijke beschermingsmiddelen harnasgordel in combinatie met vanglijn en valdemper De vanglijn aan de gordel mag niet langer zijn dan 2,0 meter. Om de val(energie) op te vangen, zijn gordels met valdempers verplicht. Deze valdempers kunnen in de lijn zelf of in de musketonhaak zijn opgenomen. In geval van een val, moet het slachtoffer zo snel mogelijk (binnen 15 minuten) worden bevrijd uit zijn gordel. Na een val moet het harnas worden vernietigd, valstopapparaten moeten worden gecontroleerd door de leverancier. 3.3 Op de projectlocatie Movares, divisie Infra, werkt conform de VCA**. Dat houdt dus in dat in een autonoom buitenproject op of in de nabijheid van wegen, standaard een aantal stappen worden genomen en een aantal zaken moet worden geregistreerd. Dat is niet voor de lol, of om je extra werk te verschaffen. Die stappen en die registraties dragen er toe bij dat het werk steeds veiliger zal worden. 3.3.1. De LMRA Aangekomen op de projectlocatie, maakt het buitenteam onder leiding van de Operationeel Leidinggevende, eerst even pas op de plaats om een LMRA uit te voeren. Deze Laatste Minuut Risico- Analyse is niet anders dan samen bekijken of je de vragen op het LMRA-kaartje met ja kunt beantwoorden. Werken op hoogte is werken met Multi-risico s. Een LMRA is daarom bij dit soort werkzaamheden extra belangrijk! Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 19/24

3.3.2. Het klopt niet! Wat nu? Het kan voorkomen dat je tot de conclusie komt dat niet alle vragen op de LMRA positief beantwoord kunnen worden. Wat je aantreft, klopt dus niet. Bij twijfel of een NEE ga je dus niet direct aan het werk, maar denk je eerst even na, in overleg met je teamgenoten en/of met je leidinggevende. Dan bepaal je of, en hoe, er wel veilig gewerkt kan worden. Regel eerst een veilige uitvoering, als dat noodzakelijk is. En dan pas ga je (weer) aan het werk. 3.3.3. Rechten en plichten bij onveiligheid De Arbowet heeft ruimte gemaakt voor werknemers om er voor te zorgen dat je niet de dupe hoeft te worden van onveilige arbeidsomstandigheden. Zo ben je op grond van de Wet bevoegd om het werk bij ernstig gevaar op te schorten. Je behoudt in zo n geval het recht op loondoorbetaling en je mag niet worden benadeeld in jouw positie binnen het bedrijf waar je werkzaam bent. Maak je daar gebruik van, i.c. je staakt het werk, of je begint er niet aan, dan geeft diezelfde Wet je wel de verplichting om dit onmiddelijk te melden bij je leidinggevende. Blijf je een onveilig gevoel houden, dan werk je dus niet. Je leidinggevende is degene die moet aantonen dat dat onveilige gevoel niet reëel is. Overigens is het niet aan te bevelen om lichtzinnig met bovenstaand recht te gaan zwaaien. Als dat nodig moet zijn, dan zijn we als Movaren niet goed met elkaar bezig. Onthoud dat Movares, als werkgever, er heel wat aan gelegen is om jou de volgende ochtend weer gezond aan het werk te hebben. Maar er moet in ieder geval wel tijdig en volwassen overlegd worden. 3.4 Terugkoppeling via de VCA-bladen In de vorige paragraaf werd genoemd dat werken volgens de VCA** een aantal registratieverplichtingen met zich mee brengt. Dat gebeurt middels de VCA-bladen. Die gaan vanaf het begin met een buitenproject mee. Het eerste blad heeft met name betrekking op (project-)risico-informatie en op al dan niet genoten voorlichting en onderricht. Dat moet ingevuld zijn op het moment dat je op de projectlocatie bent aangekomen. Daar, ter plekke, wordt tenminste het tweede blad ingevuld. 3.4.1. De werkplekinspectie Aangekomen op de projectlocatie, maak je dus eerst de LMRA ( 3.3.1). Komt daaruit dat je gewoon aan het werk kan gaan, dan moet je weten dat nu, of tijdens het werk, door de Operationeel Leidinggevende van het buitenteam een werkplekinspectie moet worden uitgevoerd. Op blad 2 van het VCA-blad staat een checklist(je). Deze moet doorlopen worden en ingevuld. Rechts van de checkpoints is ruimte gelaten voor opmerkingen of gevonden oplossingen. Het totale VCA-blad moet binnen drie werkdagen na afloop van het (deel-)project digitaal naar de groepsmanager van de Operationeel Leidinggevende zijn verstuurd. Deze groepsmanager kan blad 3 gebruiken als er in de operationele sfeer verbeteringen inzake veiligheid doorgevoerd moeten worden. Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 20/24

3.4.2. (bijna)ongevallen, onveilige situatie en milieu-incidenten Blad 4 van het VCA-blad hoeft hopelijk nooit, of bijna nooit, gebruikt te worden. Maar, mocht zich onverhoopt toch een ongeval voor doen, dan moet hiervan wel melding gemaakt worden. Natuurlijk wordt er direct contact opgenomen met de betreffende leidinggevende(n). Maar het is erg belangrijk voor de mogelijke leereffecten die een ongeval met zich mee kan brengen, dat er zo snel mogelijk een zo compleet en duidelijk mogelijk beeld van het ongeval ontstaat. Wacht hier een week mee, en de helft van de belangrijke info is weggezakt, en de andere helft klopt niet meer. Blad 4 gebruik je ook wanneer er nèt geen ongeluk gebeurde. Bijvoorbeeld, je collega glijdt op een bemost talud uit, valt en rolt naar beneden. Maar gelukkig viel hij zacht. En bij het naar beneden rollen, miste hij net het uitstekende prikkeldraad van het hek. Kortom, het was een bijna-ongeval. Het liep gelukkig goed af. Toch moeten ook deze situaties worden gemeld. Ook zo n voorval kan informatie opleveren. Dat kan helpen om in de toekomst te voorkomen dat een dergelijk bijna-ongeval een echt ongeval wordt; met alle narigheid van dien. Want waarom gleed hij uit? Zijn onze schoenen niet goed? Of had hij z n gympen aan? Wat kan hiervan geleerd worden? Dit geldt idem dito voor onveilige situaties. Ook dit soort zaken moeten worden gemeld. Uiteindelijk kan het leiden tot een hoger niveau van veiligheid voor de buitenwerkers! Het zal in de praktijk van Movares in buitenwerk niet vaak voor komen, maar ondenkbaar is het niet dat zich een milieu-incident voordoet. Lekken van brandstof en olie uit voertuigen, of uit een omgevallen jerrycan zou voor kunnen komen. Probeer allereerst erger te voorkomen. En ruim zo mogelijk de verontreiniging op. Van dit soort gevallen moet ook melding worden gemaakt op blad 4. 3.5 Overige aandachtspunten bij de voorbereiding & uitvoering Bij werkzaamheden op hoogte zijn een aantal punten voor jou van belang. Een aantal is al genoemd, een aantal niet. Hier alles nog eens op een rijtje: Voor je met je klus buiten begint is een goede voorbereiding noodzakelijk. Laat je informeren over de plaatselijk geldende regels. Meld je komst aan bij de aannemer c.q. beheerder. Handel strikt volgens de vooraf gegeven instructies. Draag altijd de juiste veiligheidskleding. Draag de juiste persoonlijke veiligheidsmiddelen. Maak altijd gebruik van aangebrachte veiligheidsvoorzieningen. Houdt je aan de bedieningsvoorschriften bij gebruik van materieel. Regel niet zelf de veiligheidsvoorzieningen. Doe het ook niet bij een calamiteit of iets dergelijks. Als er iets fout gaat en er ontstaat schade, dan ben jij wel aansprakelijk! Houdt afzettingen in orde. Als er iets mee is, meldt dat dan aan de eigenaar, respectievelijk de beheerder. Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 21/24

4 Zelftoets en Verklaring. In dit laatste hoofdstuk staat een zogenaamde zelftoets. Behalve een andere manier om nog een keer door de theorie te gaan, is dit ook het moment waarop je voor jezelf kunt toetsen of je er ook mee uit de voeten kan. Na de zelftoets tref je een verklaring aan waarmee je te kennen geeft dat je over dit onderwerp de benodigde kennis hebt opgedaan, het begrepen hebt en er naar zult handelen tijdens je werkzaamheden. Deze verklaring lijkt een beetje op de PBM-verklaring die Movares sinds 2011 hanteert. Jij en je groepsmanager moeten deze verklaring dateren en tekenen. Daarna kun je hiermee de module laten registreren door het Service Punt. 4.1 Zelftoets Vraag 1. Vanaf welke hoogte is er sprake van werken op hoogte? Vraag 2. Wat zijn extra gevaren behalve valgevaar van werken boven water? Vraag 3. Wat is de afstand tot een onbeveiligde dakrand waar men werkzaamheden mag verrichten? Vraag 4. Welke PBM s neemt u mee als u moet gaan inspecteren op een dak van een gebouw? Vraag 5. Wat is het gevaar van het gebruik van een harnas zonder valdemper? De antwoorden vind je in Bijlage I. Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 22/24

5 Verklaring bij de module Werken op Hoogte Ondergetekende heeft de VGM-module Werken op Hoogte gevolgd. De module behandelt: a) de veiligheidsrisico s waaraan medewerkers van Movares bij werken op hoogte blootgesteld kunnen worden, b) de relevante in- en externe voorschriften bij werken op hoogte, c) de relevante beheersmaatregelen om werkzaamheden op hoogte veilig uit te kunnen voeren. Ondergetekende verklaart hierbij de inhoud van deze module te kennen en begrepen te hebben. Ondergetekende zal bij het in opdracht van Movares werken op hoogte de genoemde voorschriften en risicobeheersmaatregelen in acht nemen. Datum:... Datum:... Naam medewerker: Naam leidinggevende:...... Handtekening: Handtekening: Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 23/24

Colofon Opdrachtgever Movares Nederland BV Jacco Buisman Uitgave Movares Nederland B.V. Beleid (VGW) Leidseveer 10 3511 SB Utrecht Postbus 2855 3500 GW Utrecht Telefoon 030-265 3241 Telefax 030-265 4551 Ondertekenaar Arno de Graaff arbocoördinator Projectnummer CD000088 Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1 24/24

Bijlage I Antwoorden op de vragen in de zelftoets. Vraag 1. Bij werkzaamheden vanaf 2.50 meter is er sprake van werken op hoogte. Er is dan sprake van valgevaar waarbij sprake is van een verhoogd risico op letsel met al dan niet fatale gevolgen. Vraag 2. Bij werkzaamheden boven water is het valgevaar aanwezig, naast het letsel wat men daarbij kan oplopen zijn er nog de gevaren van verdrinking en of onderkoeling wanneer de temperatuur van het water laag is. Vraag 3. Indien een dakrandbeveiliging niet aanwezig is bij werkzaamheden op daken moet men op een afstand van minstens 4 meter van de dakrand blijven, tenzij men is aangelijnd. Vraag 4. harnasgordel in combinatie met vanglijn en valdemper De vanglijn aan de gordel mag niet langer zijn dan 2,0 meter. Daarnaast moet er ook gedacht worden aan andere PBM s zoals veiligheidsschoenen en of veiligheidshelm. Vraag 5. Het gevaar van het gebruik van een harnas zonder valdemper is dat bij een val de schok op het lichaam zo groot kan zijn dat dit alleen al lichamelijk letsel veroorzaakt, tevens kunnen de krachten van een val zonder valdemper zo groot zijn dat het harnas scheurt en de val eindigt op de bodem. Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1

Bijlage II Brondocumenten Bij het samenstellen van deze syllabus is van de volgende bronnen gebruik gemaakt: Handboek Arbobesluit, editie 2011/2012, Sdu Uitgevers bv Handboek Arbobeleidsregels, editie 2010/2011, Sdu Uitgevers bv AI-15 Veilig werken op daken, 6 e herziene druk, Sdu Uitgevers bv AI-16 Beveiliging van wand- en vloeropeningen, 3 e herziene druk, Sdu Uitgevers bv AI-21 Rolsteigers, 5 e herziene druk, Sdu Uitgevers bv Abomafoon, 2011, Aboma + Keboma Basisveiligheid - module Buitenwerk, 2010, Movares (interne opleiding) Veilig werken op hoogte, 2004, Stichting Arbouw Werken op Hoogte / Concept Versie 0.1