Samenvatting door een scholier 3164 woorden 31 januari 2016 5,5 2 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648 De Nederlanden voor de tijd van Karel V. Sinds 925 hoorde het grondgebied dat nu NL vormt tot het Duitse Rijk. Het hoogste gezag lag bij de Duits koning of keizer. Pas in de 14 de en 15 de eeuw tekende de Nederlanden zich als een politieke eenheid af als gevolg van 2 factoren: 1. 2. De stedengroei sinds de 12 de eeuw Het streven van de hertogen van Bourgondië les Pays Bas (de lage landen) in hun bezit te krijgen. De versterking van de positie van de steden en de stedelijke burgerij van de 12 de eeuw zette zich door in de 15 de en 16 de eeuw. Dit had 3 oorzaken: 1. 2. 3. Door de gunstige ligging ontstond een druk handelsverkeer Door het handelsverkeer nam de nijverheid toe Meer samenwerking tussen steden Dankzij hun toenemende welvaart slaagden steden erin hun positie ten opzichte van hun heer te versterken; ze kregen privileges in ruil voor het betalen van belasting. Wie de Nederlanden in bezit had, bezat tevens het meest verstedelijkte deel van N-Europa, het kruispunt van handelsroutes en een belastingopbrengst waarvan vloten en legers te bekostigen waren. Hierdoor gingen veel hertogen van Bourgondië er naar streven om de Nederlanden in bezit te krijgen. 1; de Christelijke Kerk in West-Europa valt uiteen 1568 de Nederlanden beginnen de opstand tegen Spanje. De NL maakte deel uit van een groot Spaans rijk, die door Filips II werd bestuurd ( na het opvolgen van zijn vader Karel V) De opstand begon als een meningsverschil over de manier waarop de overheid moest reageren op aanhangers van het protestantisme. Groeiende kritiek op de katholieke kerk rond 1500 Begin 16 de eeuw verschil over het geloof leidde tot een scheuring binnen de Katholieke Kerk. Sommige critici vonden dat de kerk de bijbel anders uitlegde dan volgens hen voor de hand lag en dat de kerk er gebruiken op na hield die nergens in de bijbel te vinden waren. Verschillende critici: https://www.scholieren.com/verslag/90268 Pagina 1 van 8
Deel vd critici wilde alleen de misbruiken zoals de aflaathandel in de katholieke kerk afschaffen. Anderen besloten zich af te scheiden en stichten een nieuwe kerk of sloten zich bij een andere kerk aan. Zij worden hervormers genoemd en hun beweging : de Hervorming of Reformatie. Omdat de nieuwe kerken voortkwamen uit protest tegen de Katholieke Kerk werden die kerken protestants genoemd, de aanhangers protestanten en hun godsdienst opvattingen protestantisme. Hervormers met de grootste aanhang: Luther (1483-1546) lutheranisme Kritiek: De machtsaanspraken & zelfgemaakte wetten vd Katholieken waren onterecht Alleen de bijbel was volgens hem richtinggevend, hij wilde dat iedereen de bijbel ging lezen in de volkstaal. In de Katholieke Kerk lazen de priesters het voor aan de mensen. Volgens Luther kwamen de mensen niet in de hemel door goede werken en door de Kerk geld te betalen, maar door in God te geloven. Hij wilde het pausschap, het celibaat, veel sacramenten, de heiligenverering en de kloosterorden afschaffen, want dit stond niet in de bijbel. Luther zocht steun bij de Duitse vorsten; het lutheranisme was voor de vorsten aantrekkelijk ; Zij werden het hoofd van de kerk Zij konden de kloosters sluiten en de bezittingen vd kloosters overnemen Volgens het lutheranisme moesten de onderdanen de vorst altijd gehoorzamen. Calvijn (1509-1564) calvinisme Iedere gemeente bestuurt zichzelf door een raad van gekozen ouderlingen Calvinisten mogen tegen hun vorst in verzet komen als deze handelt tegen Gods geboden. Vrede van Augsburg 1555 de vorsten dwongen Karel V een afspraak af, de afspraak hield in dat de vorst voortaan het geloof van zijn onderdanen bepaalde. Karel V zag de Vrede van Augsburg als een enorme hinderlaag à handhaving van de eenheid onder de christenen was één van zijn belangrijkste doelen. In NL werd de calvinistische kerk het belangrijkste; eerste Gereformeerde Kerk genoemd, later de Nederlands Hervormde Kerk. 2 De Opstand in de Nederlanden breekt uit Oorzaken van de opstand; Twee indirecte oorzaken voor het ontstaan van de Opstand: De sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden; als gevolg van de opbloei van de handel en nijverheid was de welvaart onder de burgers sterk toegenomen. De Bourgondische vorsten hadden van deze welvaart geprofiteerd door hoge belastingen te heffen in ruil voor privileges. In 1477 werd Maria hertogin van Bourgondië en om zich vd steun van NL te verzekeren schonk zij hen allerlei rechten. Zich beroepend op privileges uit het verleden, weigerde de stad Gent in 1539 te voldoen aan de bede. Karel V strafte de stad een jaar later met geweld. Gent nam enkele decennia later al vroeg deel aan de Opstand. De splitsing van de christelijke kerk door de Hervorming; veel mensen bleven katholiek, maar het aantal prostestanten groeide, en die waren tegen de katholieken. Twee directe oorzaken voor het ontstaan van de Opstand: Karel V & na hem Filips II gaan protestanten streng vervolgen: ze wilde het Katholieke geloof handhaven en daarom vervolgden ze de protestanten met steeds strengere plakkaten (wetten). Veel plaatselijke bestuurders voerden die plakketen niet of slechts met weerzin uit, omdat zij verdraagzaam waren & vervolging vanwege godsdienst afkeurde. Karel V en Filips II streven naar centralisatie en ongedaan maken van privileges: de landvoogd en drie Collaterale Raden vormden samen in Brussel een centrale regering voor alle gewesten. Deze machtsvergroting botste met de opkomst van de https://www.scholieren.com/verslag/90268 Pagina 2 van 8
burgerij. Reacties van edelen en calvinisten April 1566 groep lagere edelen boden een Smeekschrift aan, aan landvoogdes Margaretha van Parma met het verzoek om de kettervervolging te matigen. Zij beloofde de plakkaten minderen te zullen uitvoeren en stuurde het Smeekschrift door naar Filips. Margaretha trad minder op en daardoor durfde de calvinisten zich aan openlijke acties te wagen, zoals het houden van hagenpreken ( godsdienstige bijeenkomsten op het platteland) Augustus 1566 groep calvinisten kwamen openlijke in opstand tegen de Katholieken tijdens de Beeldenstorm; begon als eerst in Vlaanderen want daar waren de meeste calvinisten. Beeldenstorm: met geweld werden er heiligbeelden, schilderijen en andere kostbaarheden uit de kerken vernield of verwijderd à op deze manier werden de kerken gezuiverd van het katholieke bijgeloof en geschikt gemaakt voor protestantse erediensten. De beeldenstorm vormden slechts kleine groepjes, de katholieken keken passief toe & de landvoogdes slaagden erin om de orde te herstellen. De opstand begint: Filips II gaf de adel de schuld van de opstand en zond de hertog van Alva met een leger naar de NL. Alva kwam in 1567 aan. ; Margaretha van Parma nam ontslag en Alva werd landvoogd. Alva verving Willem van Oranje die zich had verzet tegen het beleid van Filips II. Alva stelde een centrale rechtbank in, de Raad van Beroerten à traden hard op tegen degenen die zich met de Beeldenstorm en andere opstandige activiteiten hadden ingelaten. De aanleiding tot de Opstand Het beleid van Alva werd de directe oorzaak (aanleiding) van de Opstand. Veel inwoners waren gevlucht naar het buitenland en vanuit daar begon een gewapende strijd tegen de Spaanse overheersing. 1568 aanval vanuit het Oosten door Willem en 2 van zijn broers met huurlegers; deze werden verslagen door de legers van Alva. Vanuit het Westen vielen de Watergeuzen aan. Watergeuzen/geuzen; calvinisten die voor Alva waren gevlucht naar Engeland of het Noord-Duitse kustgebied. Eerste strijd tussen Holland en Zeeland tegen Spanje 1 april 1572 verovering Den Briel door de Watergeuzen. Na deze verovering slaagden calvinisten erin om de macht te krijgen in veel Hollandse en Zeeuwse steden en delen van Gelderland en Overijssel. https://www.scholieren.com/verslag/90268 Pagina 3 van 8
Vertegenwoordigers van 12 Hollandse steden en van de Geuzen kwamen in 1572 in een Statenvergadering in Dordrecht bijeen. Zij besloten: Gezamenlijke financiële lasten van de verdediging op zich te nemen Willem van Oranje te herkennen als stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht. Deze Statenvergadering was in 2 opzichten revolutionair: Alleen de landsheer ( Filips II), de landvoogd of de stadhouder had het recht om een Statenvergadering bijeen te roepen Alleen de landsheer mocht een stadhouder benoemen Doordat Alva niet veel ondernam tegen de opstand in Holland en Zeeland konden de opstandelingen zich enigszins goed organiseren. Alva vreesde voor een aanval vanuit Frankrijk : hugenoten (Franse Protestanten) bevochten Katholieken. Bij een zege van de hugenoten verwachtte Alva Franse steun aan de opstandelingen in NL. In poging de strijd in Frankrijk te sussen, liet de katholieke Franse koning Karel IX zijn zus trouwen met een hugenoot, Hendrik van Navarra. Veel vooraanstaande Hugenoten kwamen naar die trouwerij toe. Na de bruiloft werden bijna alle protestantse leiders vermoord, maar Hendrik niet à bloed bruiloft. Na de bloedbruiloft was de kans op Franse steun voor de protestanten uit Frankrijk geweken à Alva besloot tot een harde aanpak van het verzet. Alva en Requesens slagen er niet in het verzet te onderdrukken Alva stuurde soldaten om de Geuzen uit Holland en Zeeland te verdrijven ; in het begin lukte dat goed. Maar bij Haarlem liep het Spaanse leger vast. Lukt even later wel om Haarlem te veroveren maar liep toen vast op andere steden à Alva functioneerde niet meer goed, dus Filips II liet hem vervangen: Requesens Het lukte Alva en Requesens niet om de opstand te onderdrukken: De langdurige belegeringen van steden kostten veel geld in verhouding tot de resultaten. Filips II was voortdurend in geldnood, mede door de oorlog tegen de Osmaanse Turken. Alva & Requesens hadden geld gebrek konden hun leger niet betalen leger geen motivatie om te vechten. Holland en Zeeland waren militair-strategisch in het voordeel. De opstandelingen beheersten de waterwegen in hun gebied. Daardoor konden de Spanjaarden pas bij Nijmegen de rivieren oversteken om hun troepen in Holland te bevoorraden en te versterken. Toen Requesens in 1576 onverwacht stierf was er geen directe opvolger à gezagscrisis in Spanje, Holland en Zeeland konden hier van profiteren. De andere gewesten sluiten zich tijdelijk- bij Holland en Zeeland aan: de Pacificatie van Gent De strijd leidde tot politieke en godsdienstige verdeeldheid in de Nederlanden: Het Spaanse leger heroverde alle opstandige steden behalve een aantal steden in Holland en Zeeland. Godsdienstig gebied: tegenstelling tussen de gewesten waar het katholicisme heerste en die waar het calvinisme de enige officieel toegestane godsdienst was. In Holland en Zeeland was er beperkte vrijheid van godsdienst : men mocht thuis geloven wat men wilde ( vrijheid van geweten), maar in het openbaar was slechts de Gereformeerde Kerk toegestaan (geen vrijheid van eredienst) Andere gewesten kregen last van het plunder gedrag van de Spaanse troepen à de gewesten sloten vrede met Holland en Zeeland; de pacificatie van Gent (november 1576): afgesproken werd: https://www.scholieren.com/verslag/90268 Pagina 4 van 8
De Spaanse troepen moesten de Nederlanden verlaten Geen vervolging voor godsdienst Holland en Zeeland alleen calvinisme : gewetensvrijheid bleef bestaan Overige gewesten kregen de vrijheid om een eigen beleid op godsdienstig gebied te voeren. De godsdienstkwestie leidde al snel tot het mislukken van de Pacificatie van Gent: In strijd met het verdrag maakten calvinisten zich van de macht meester in aantal steden van Vlaanderen; ze verboden het katholicisme Als reactie op dit sloten 3 Waalse gewesten een verbond: Unie van Atrecht (1579). Sloten vrede met Spanje, onderwierp zich aan Filips II en erkende de nieuwe Spaanse landvoogd Parma. In de praktijk werd in alle noordelijke gewesten het calvinisme de enige door de overheid toegestane Kerk. De calvinisten waren in de minderheid maar hadden hun overheersende positie te danken aan de belangrijke rol die ze hadden gespeeld bij het verzet tegen Spanje. De Noordelijke Nederlanden stichten de Republiek der Verenigde Nederlanden. In 4 fases ontstond hierna de Republiek der Verenigde Nederlanden Fase 1 : de noordelijke gewesten sluiten de Unie van Utrecht 1579 antwoord op Unie van Atrecht; bondgenootschap om sterker te zijn tegen de troepen van Parma. De zuidelijke gewesten die nog bij geen van beide Unies zaten, werden onderworpen door Parma. Fase 2 : Filips II verklaart Willem V Oranje vogelvrij 1580 verklaart Filips II Willem vogelvrij wegens hoogverraad; wie hem zou doden, kreeg een beloning vd koning. Fase 3: in het Plakkaat van Verlatinghe wordt Filips II afgezet 1581 mensen verklaarde in het Plakkaat dat de gewesten het recht hadden dat als een vorst zich als een tiran gedroeg, dat ze hem mochten vervangen door een andere vorst. Betekende definitieve breuk tussen de opstandige gewesten en de gewesten die Filips II nog erkende als vorst. Fase 4 : de Republiek der Verenigde Nederlanden ontstaat 1588 de gewesten die zich hadden afgescheiden, zochten samen met Willem van Oranje zonder succes naar een andere vorst. Enkele jaren nadat Willem van Oranje werd vermoorde door een fanatiek katholiek (1584) besloten de gewesten verder te gaan zonder koning. De Republiek na moeilijke jaren internationaal erkend Na het plakkaat van Verlatinghe hadden de opstandige gewesten met grote tegenslagen te maken: De moord op Willem van Oranje in 1584 De vergeefse zoektocht naar een staatshoofd De militaire successen van Parma, Spaanse landvoogd 1578-1592 Parma had grote succes, veroverde Antwerpen en dwong de opstand terug tot Holland, Utrecht en delen van Overijssel en Gelderland. Ondanks de tegenslagen lukte het na 1588 toch om een Republiek te vormen, factoren: Engeland en Frankrijk voerden herhaaldelijk oorlog met Spanje. Zij konden de republiek goed als bondgenoot gebruiken. In 1596 erkende beide landen de soevereiniteit van NL. NL had het geluk dat Filips II ook andere oorlogen voerde. Het leger van de Republiek werd door stadhouder Maurits en later Frederik Hendrik goed geleid. Ondanks de oorlog en de godsdiensttegelstellingen groeide rond 1600 de Europese handel van de Republiek naar internationale handel Willem van Oranje, groot leider die zijn tijd vooruit was Het beleid van Willem was gericht op het verkrijgen van een zo breed mogelijk draagvlak voor de opstand: Hij was voor verdraagzaamheid en het aanvaarden van een samenleving waarin zowel katholieken als protestanten hun godsdienst konden belijden. Stelde een religievrede voor in NL: zowel het katholicisme en het protestantisme moest worden toegestaan in steden met meer dan 100 gezinnen dat wilden. Hij koos voor een nationale invalshoek, waarbij Nederlanders werden opgeroepen om hun Vaderland te beschermen tegen vreemde invloeden. Willem slaagde niet in een religievrede à radicale katholieken & calvinisten wezen de ideeën af; https://www.scholieren.com/verslag/90268 Pagina 5 van 8
Radicale calvinisten lukte het om een overheersende invloed te gaan uitoefenen: Ze vormden de minderheid maar waren beter georganiseerd dan de andere bevolkingsgroepen. Hun calvinistische geloof bood inhoudelijke steun voor hun strijd tegen het Spaanse gezag. Willem van Oranje maakte gebruik van propaganda om de mensen aan zijn kant te krijgen, de Spaanse koning Filips II bleef echter aanvankelijk buiten schot, door deze 2 factoren: In die tijd overheerste in Europa met uitzondering door de calvinisten overheerste gebieden, de opvatting dat het verboden was om in opstand te komen tegen de koning. Filips II verbleef in Spanje. De inwoners van NL hadden te maken met zijn landvoogd en zijn soldaten. 3 De afloop van de oorlog Het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) 1609 oorlog tegen Spanje onderbroken door 12 Jarig bestand (wapenstilstand); het was de bedoeling dat na de wapenstilstand er een vredesverdrag zou komen maar dat gebeurde niet; oorlog werd hervat. Tijdens het Bestand laaide het conflict over voortzetting of beëindigen van de oorlog weer op: Voorstanders beëindigen: Johan van Oldenbarnevelt en de Staten van Holland; zou gunstig voor de Hollandse handel zijn. Tegenstanders beëindigen: Maurits en de andere gewesten: Maurits vreesde dat Spanje tijdens het Bestand zijn troepen zou versterken, andere gewesten: het veroveren van meer zuidelijke gebieden om er het calvinisme verder te verspreiden. Tegenstanders van beëindigen wonnen ; 1621 Oorlog tegen Spanje hervat. De Vrede van Munster De strijd eindigde uiteindelijk in 1648 met de Vrede van Munster. Beide partijen hadden hun redenen om vrede te sluiten: Spanje voerde in de Nederlanden al jaren een strijd op twee fronten; in het noorden tegen de opstandige gewesten en in het zuiden tegen de binnendringende Franse legers. In de Republiek wilde vooral Holland vrede, die moesten het grootstel deel van de oorlogskosten opbrengen. Daartoe was Holland steeds minder bereid & het was beter voor de handel. Gevolgen van de Vrede van Munster: Republiek der Verenigde Nederlanden erkent als onafhankelijke staat De Republiek erkende de grens met de Zuidelijke Nederlanden als definitief De Schelde bleef gesloten Spanje ging zich toeleggen op de verdediging van de zuidgrens van de Zuidelijke Nederlanden Spanje en Portugal erkende de bezittingen van de Republiek in Brazilië en in Azië, waardoor de handelspositie vd Republiek werd versterkt. 4 Waardoor ontstond de Gouden Eeuw? Het begrip de Gouden Eeuw 17 de eeuw Gouden Eeuw ; scheepvaart, handel & nijverheid, kunst en wetenschap bloeide in korte tijd op. Economische groei tijdens de opstand De Opstand viel in de Noordelijke Nederlanden samen met een periode van economische bloei à https://www.scholieren.com/verslag/90268 Pagina 6 van 8
Indirecte oorzaken: De moedernegotie : het importeren van goedkoop graan uit het Oostzeegebied. Eerste belangrijke vorm van handel voor de Republiek. Het ontbreken van feodale traditie : door de feodale traditie hadden boeren op het land van edelen niet de vrijheid over te gaan op andere manieren van produceren en tot schaalvergroting. Omdat de feodale traditie in het grootste deel van de Republiek ontbrak, konden de boeren hun productie wel aanpassen. Directe oorzaken: Specialisatie en commercialisering : boeren slaagden erin om de landbouw winstgevend te maken. Gingen zich specialiseren in producten die ze konden verkopen. Ze schakelden over van producten voor eigen gebruik op producten voor de stedelijke markt op export ; commercialisering. De val van Antwerpen en het afsluiten van de Schelde : 16 de eeuw ; Antwerpen grootste haven en handelsstad van Europa. Maar na de herovering van Parma op Antwerpen, sloten Zeeland en Holland de Schelde af. Konden geen schepen meer naar Antwerpen; Amsterdam nam rol van Antwerpen over. De Staten-Generaal geven de VOC en de WIC het monopolie op de wereldhandel VOC : Oost-Indië meest winstgevend; peper, kruidnagels nootmuskaat. Sloten vaak verdragen met inheemse bevolking dat ze het alleen aan hun verkochten, andere Europese landen moesten het dan via Nederland kopen. De WIC stichtte : In N-Amerika : Nieuw-Amsterdam (later New York) In Z-Amerika in tegenwoordige Brazilië de kolonie Pernambuco In M-Amerika de plantagekolonie Suriname en de Nederlandse Antillen De nijverheid profiteerde van alle handel Door de scheepsvaart en de handel kwam ook de nijverheid tot ontwikkeling: Voor de scheepsvaart waren scheepswerven en zeilmakerijen nodig. Veel handelsproducten werden eerst bewerkt en daarna door verkocht. 5 De cultuur in de Gouden Eeuw Regenten & rest van de gegoede burgerij waren het meest welvarend in de Republiek. 10% Kleine burgerij: winkeliers en gegoede ambachtslieden, predikanten en schoolmeesters. 25% Rest vd bevolking verdiende net genoeg om te kunnen leven, als er voldoende werkgelegenheid was. Er ontstond een markt voor luxegoederen: boeken, schilderijen, enz. Waarom was er zo n grote bloei van de schilderkunst? In de Gouden Eeuw werden er miljoenen schilderijen gemaakt, beroemdste : De Nachtwacht. De bloei van de Hollandse schilderkunst had veel te maken met de groeiende vraag naar schilderijen. Twee groepen mensen gingen schilderijen bestellen: Stadsbesturen en bestuurders van wees- en armenhuizen. Schilders moesten grote groepsportretten maken waarop de bestuurders stonden. Kleine groep De gegoede en kleine burgerij: Door deze vraag gingen mensen zich specialiseren om sneller te kunnen werken. Sommige inwoners kochten schilderijen als een belegging, de meeste kochten ze om hun huis er van binnen mooier te maken. Hierdoor mochten de schilderijen niet te groot zijn. https://www.scholieren.com/verslag/90268 Pagina 7 van 8
Waarom was drukwerk in de Gouden Eeuw zo belangrijk? De boekdrukkers kenden in de 17 de eeuw een grote bloei. Oorzaken van de bloei van het drukwerk waren: De drukkers gaven allerlei soorten boeken uit die men ook in het buitenland graag kocht. Veel buitenlanders lieten hun boeken in de Republiek drukken, door bv politieke of godsdienstige redenen. Internationale wetenschappers vestigden zich in de republiek, aangetrokken door het tolerantere klimaat dan elders. 6 Het einde van de Gouden Eeuw Tegen het einde van de 17 de eeuw kwam er een einde aan de Gouden Eeuw; Engeland en Frankrijk gingen de Republiek voorbij. In het grootste deel van de 17 de eeuw was de Republiek welvarender dan grote landen als Engeland en Frankrijk; daarin kwam verandering door de volgende oorzaken: Engeland en Frankrijk hadden lange tijd veel binnenlandse problemen, maar omstreeks 1660 hadden zij die opgelost. Zij gingen toen hun handel en nijverheid beschermen door hoge invoerrechten. Zij gingen zelf ook steeds meer handel drijven. Handel en nijverheid van de Republiek werden minder belangrijk. Er ontstond werkeloosheid. Maar al was de Republiek niet meer zo welvarend als vroeger, zij bleef een belangrijke handelsstaat. https://www.scholieren.com/verslag/90268 Pagina 8 van 8