Notitie over de bijdragen van Vechtstromen aan het Bestuursakkoord Water en de samenwerkingopgave in de regio s Wateropgave De komende jaren komen er grote wateropgaven op de samenleving af die vragen om een duurzame oplossing. Voor deze opgaven zijn grote investeringen nodig, zowel op korte als op lange termijn. Het betreft investeringen op het gebied van: veiligheid tegen overstromingen een goede zoetwatervoorziening voorkoming van wateroverlast het stedelijk waterbeheer en de waterketen verbetering van de waterkwaliteit conform de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) Tegelijkertijd zijn er minder middelen beschikbaar. Zowel Rijk als decentrale overheden hebben taakstellingen om met minder middelen de taken uit te voeren. Dit vraagt om een doelmatiger waterbeheer, waar we een goede kwaliteit halen tegen lagere kosten. Om te komen tot een doelmatiger waterbeheer heeft de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu in 2010 aangekondigd te willen komen tot een Bestuursakkoord Water, afgekort BAW. De Tweede Kamer heeft dit voornemen onderschreven met een aangenomen motie 1 in het kader van de behandeling van de Spoedwet 100 miljoen. Provincies, gemeenten, waterschappen en drinkwaterbedrijven willen hieraan een constructieve bijdrage leveren. Dit heeft in april 2011 geleid tot het ondertekenen door de genoemde koepelorganisaties en het Rijk van het BAW. Bestuursakkoord Water Het Rijk en de koepelorganisaties hebben in het BAW afgesproken maatregelen uit te voeren waarbij gestreefd wordt naar een doelmatigheidswinst, die geleidelijk oploopt tot jaarlijks 750 miljoen in 2020. Deze doelmatigheidswinst is opgebouwd uit: 450 miljoen in de waterketen, waarvan 380 miljoen bij waterschappen en gemeenten en 70 miljoen bij drinkwaterbedrijven. 300 miljoen in het beheer van het watersysteem door Rijk, provincies, waterschappen en gemeenten. 1 Kamerstuk 33000 VII nr. 98 1
Onderdeel van de kostenbesparing van 750 miljoen is de overdracht van de bestrijding van muskusen beverratten van provincies naar waterschappen en de gedeeltelijke decentralisatie van de aanleg en verbetering van de primaire waterkering van het Rijk naar de waterschappen (hoogwaterbeschermingsprogramma). Dit alles draagt bij aan beperking van de kostenstijging en matiging van de stijgen van lokale lasten voor burgers en bedrijven. Programmabegroting Vechtstromen In de eerste programmabegroting van Vechtstromen 2 is aangegeven hoe de Nederlandse waterschappen in het algemeen invulling geven aan de taakstelling in het kader van het BAW. Met het in mindering brengen van de kapitaallasten van het hoogwaterbeschermingsprogramma en de extra kosten van de overname van de muskusrattenbestrijding, ligt er nog een taakstelling voor de waterschappen om de waterschapsbelasting jaarlijks met 0,8% te matigen ten opzichte van de referentieperiode 2010-2014. Dit komt overeen met een maximale jaarlijkse stijging van 5% van de waterschapsbelasting (incl. inflatie). Voor Vechtstromen geldt dat met de besparing in het kader van de fusie en de besparingen in het kader van het bestuursakkoord door water verbonden de totale belastingopbrengsten van Vechtstromen ruimschoots binnen de kaders van het BAW blijven. Ook ligt het toekomstige stijgingspercentage 2015-2017 van de belastingopbrengsten Vechtstromen lager dan de 5% die in het BAW is afgesproken. De besparingen in de programmabegroting hebben betrekking op alle drie de programma s van het waterschap (watersysteem, waterketen en bestuur en organiseren). Voor het doelmatig beheer van de waterketen zijn in het BAW specifieke afspraken gemaakt, die gezamenlijk met ketenpartners gerealiseerd moeten worden. Hierbij heeft iedere ketenpartner ook een eigen verantwoordelijkheid. Wat is de bijdrage van Vechtstromen voor de waterketen aan het BAW? Door de fusie is onduidelijk waar Vechtstromen staat in het realiseren van de afspraken in het kader van het BAW voor de waterketen. In het kader van de eigen programmering, maar vooral in het kader van de landelijke monitoring is het van belang de reeds gerealiseerde besparingen en de (eventuele) opgave in beeld te hebben. Doelmatig beheer van de waterketen De waterketen bestaat uit de productie en levering van drinkwater door de drinkwaterbedrijven, het inzamelen en afvoeren van gebruikt drinkwater (afvalwater) en overtollig regenwater en grondwater door gemeenten en het transporteren en zuiveren van dit afvalwater door waterschappen. 2 Programmabegroting 2014-2017 2
huishoudens/bedrijven riolering drinkwater hemelwater zuivering watersysteem Afbeelding 1: de stedelijke waterketen Het beheer van de waterketen ligt kwalitatief op een hoog niveau. Vanuit deze basis zijn in het BAW afspraken gemaakt over de verbetering van de doelmatigheid. De waterketen staat niet op zichzelf, maar heeft een belangrijke relatie met het watersysteem en de leefomgeving. Een doelmatig beheer van de waterketen zorgt er niet alleen voor dat taken worden uitgevoerd tegen de laagste maatschappelijke kosten, maar dragen tevens bij aan het verbeteren van de kwaliteit van oppervlaktewater. Tevens geldt als kernwaarde de borging van de volksgezondheid. In het BAW is afgesproken dat de regio s nu aan zet zijn. Gemeenten, waterschappen en drinkwaterbedrijven concretiseren de verbetermogelijkheden om gezamenlijk de afgesproken landelijke doelmatigheidsopgave te realiseren. Naast het verlagen van de kosten, is ook het realiseren van meer kwaliteit en het verminderen van de (organisatorische) kwetsbaarheid een belangrijk speerpunt. Dit wordt aangeduid als de 3 K s. Samenwerken in regio s Partners in de waterketen maken onderling afspraken over de verbeteringen in de afvalwaterketen om de doelmatigheid te vergroten. De (partner)samenstelling wordt door de regio zelf bepaald. In het beheergebied van waterschap Vechtstromen, afgekort WVS wordt al jaren intensief samengewerkt tussen partners. Er zijn twee regio, namelijk: Noordelijke Vechtstromen met de partners gemeente Borger-Odoorn, gemeente Emmen, gemeente Coevorden, gemeente Hardenberg, gemeente Ommen, waterleidingsbedrijf Drenthe en waterschap Vechtstromen. Twents waternet met de partners gemeente Enschede, gemeente Hengelo, gemeente Borne, gemeente Almelo, gemeente Wierden, gemeente Twenterand, gemeente Hellendoorn, gemeente Rijssen-Holten, gemeente Hof van Twente, gemeente Haaksbergen, gemeente Losser, gemeente Dinkelland, gemeente Tubbergen, gemeente Oldenzaal en waterschap Vechtstromen. Afspraken in Noordelijke Vechtstromen De partners in het samenwerkingsverband Noordelijke Vechtstromen hebben op 16 december 2013 het Regionale Bestuursakkoord (Afval)waterketen ondertekend. Partijen hebben in dit akkoord de volgende ambities onderschreven: Kosten in de afvalwaterketen besparen en streven daarbij naar het berekende 3 besparingspotentieel van ten minste 2 miljoen per jaar. Kwaliteit van de afvalwaterketen te verbeteren. Kwetsbaarheid in de afvalwaterketen te verminderen. Duurzaamheid en innovatie in de afvalwaterketen te versterken. 3 Berekend in het regionaal feitenonderzoek samenwerking waterketen Velt en Vecht d.d. 4 februari 2013 3
Uitvoering in Noordelijke Vechtstromen De ambitie wordt ingevuld door uitvoering te geven aan de projecten die opgenomen zijn in het uitvoeringsprogramma 2013-2016 dat op 9 oktober 2013 is opgeleverd en ook op 16 december 2013 is vastgesteld. Afspraken in Twents waternet In de regio Twente zijn op 9 mei 2012 afspraken gemaakt over de wijze van samenwerking. Deze afspraken zijn vastgelegd in het document Waterwinst TAAK 2.0. Daarnaast is een nulmeting en zijn winstkansen in beeld gebracht, vastgelegd in het rapport Nulmeting en prioritering Winstkansen. Dit rapport is door de individuele colleges en het DB van het waterschap vastgesteld. Alle besturen hebben ingestemd met een structurele besparingsopgave van 14,3 miljoen in 2020. Uitvoering in Twents waternet De ambities worden ingevuld door uitvoering te geven aan jaarprogramma s. Deze jaarprogramma s worden vastgesteld door het Bestuurlijke kernteam van het Twents waternet. Met de uitvoering van samenwerkingsactiviteiten worden de besparingsopgave dichterbij gebracht. Monitoring door Visitatiecommissie Waterketen De Visitatiecommissie Waterketen, onder leiding van oud minister Karla Peijs heeft in juli 2013 opdracht gekregen van de minister van I&M om de voortgang van de afspraken over regionale samenwerking in de waterketen in beeld te brengen. De commissie heeft op 12 december 2014 haar eindrapport gepresenteerd. Daarnaast hebben alle samenwerkingsregio s een brief ontvangen, waarin de commissie haar eindbeeld geeft over de voortgang in de regio s. De eindbeelden van de visitatiecommissie voor de twee regio s zijn begin 2015 ter kennisname aan het dagelijks bestuur aangeboden. Bijdrage Vechtstromen aan de besparingsopgave BAW De besparingsopgave in het kader van het BAW wordt via drie sporen bereikt, te weten: 1. Besparingen in de riolering (verantwoordelijkheid gemeente) 2. Besparing in de zuivering (verantwoordelijkheid van het waterschap) 3. Besparing door samenwerking in de waterketen. Op basis van Regionale Bestuursakkoord (Afval)waterketen van Noordelijke Vechtstromen en het rapport Nulmeting en prioritering Winstkansen van het Twents waternet is bepaald wat de hoogte van de besparing is en via welk spoor dit wordt gerealiseerd: Twents waternet Noordelijke Vechtstromen Vechtstromen Maatregelen riolering 5.4 miljoen 2,2 miljoen 7,6 miljoen Maatregelen zuivering 3,7 miljoen 2 miljoen 5,7 miljoen Samenwerking 5,2 miljoen 2,2 miljoen 7,4 miljoen Totaal 14,3 miljoen 6,4 miljoen 20,7 miljoen Door de fusie is onduidelijk waar Vechtstromen staat in het realiseren van de afspraken in het kader van het BAW voor de waterketen. Daarom is in beeld gebracht wat er in de periode 1 januari 2010 tot 1 januari 2014 door de beide voormalige waterschappen is gerealiseerd en wat na de fusie op 1 januari 2014 de opgave voor waterschap Vechtstromen nog is tot 2020. 4
Besparingen tot 1 januari 1 januari 2014 Hieronder worden de gerealiseerde besparingen tot 1 januari 2014 van de beide rechtsvoorgangers van Vechtstromen weergegeven. Opmerking wordt dat beide rechtsvoorgangers een eigen wijze van verwerking van rekeningresultaten kenden. Daarmee kunnen de gerealiseerde besparingen van de beide organisaties niet één op één vergeleken worden. Besparing waterschap Velt en Vecht tot 1 januari 2014 In november 2013 is ambtelijk een memo opgesteld, waarin de besparing tot dan in zuiveringsbeheer in kaart zijn gebracht. Deze memo is als achtergrondinformatie verstrekt aan de visitatiecommissie. In de memo is de begroting 2010 afgezet tegen de jaarrekening 2012 en dan blijkt dat er een besparing op zuiveringsbeheer is gerealiseerd van structureel 2,7 miljoen. De reductie van de kosten is voornamelijk het gevolg van lagere verwerkingskosten voor slib als gevolg van een hoger indrogingspercentage. Daarnaast zijn kosten bespaard op afvoer van bedrijfsafval, procesoptimalisatie en automatiseringskosten. Door het in gebruik nemen van zonnepanelen op de dependance in Sleen zijn ook kosten bespaard op inkoop van energie. Besparing waterschap Regge en Dinkel tot 1 januari 2014 Voor het voormalige beheergebied van waterschap Regge en Dinkel is ook op basis van begrotingen en jaarrekeningen geanalyseerd wat de besparing in zuiveringsbeheer is geweest tot januari 2014. Uit de analyse op de wijze zoals deze reeds bij Velt en Vecht had plaatsgevonden blijkt dat de begroting 2010 afgezet tegen de jaarrekening 2012 een structurele besparing van afgerond 150.000,- is gerealiseerd in het zuiveringsbeheer. Deze besparing is voornamelijk toe te schrijven aan lagere kosten van de inzet van chemicaliën, vermindering van het energieverbruik en meevallende energietarieven en de kosten voor laboratoriumonderzoek. NB: Bij Regge en Dinkel was het gebruikelijk om positieve rekeningresultaten jaarlijks te bestemmen voor onder meer tariefegalisatie en vanaf 2012 voor transitiekosten in verband met de fusie. De daadwerkelijke behaalde besparingen vanaf 2010 zijn daardoor niet direct te herleiden uit de bestuur stukken. Eind 2013 bedraagt het saldo van de bestemmingsreserve transitiekosten 4,3 miljoen voor zuiveringsbeheer. Opgave Vechtstromen voor periode 2014 tot 2020 Met de partners in de regionale samenwerking en richting de visitatiecommissie is afgesproken dat Vechtstromen op zuiveringsbeheer structureel 5,7 miljoen minder wil uitgeven in 2020 ten opzichte van 2010. Programmering Vechtstromen tot 2020 De opgave vanuit het BAW bedraagt voor waterschap Vechtstromen totaal 5,7 miljoen. Op basis van de huidige inzichten in de MJV 2016-2019 is de verwachting dat waterschap Vechtstromen in 2020 jaarlijks afgerond ook 5,7 miljoen bespaart op zuiveringsbeheer ten opzichte van 2014. Tel daar de besparing van 2,7 miljoen die waterschap Velt en Vecht tot 1 januari 2014 al heeft gerealiseerd en de kleine besparing vanuit Regge en Dinkel en daarmee kan geconcludeerd worden dat de opgaven uit het BAW ruimschoots worden gerealiseerd. Over de doelmatigheidsopgave BAW staat in de Programmabegroting 2014-2018 het volgende: In het kader van het Bestuursakkoord Water (BAW) zijn afspraken gemaakt over de ontwikkeling van de waterschapsbelastingen. In dit akkoord is vastgelegd dat de partijen gezamenlijk streven naar doelmatigheidswinst, die oploopt tot M 750 in 2020. Het aandeel van de waterschappen hierin bedraagt M 325. Indien hierop in mindering worden gebracht de kapitaallasten van de HWBP-bijdrage (fase 1 en 2) en de extra kosten van de overname van de muskusrattenbestrijding, dan ligt er nog een taakstelling voor de waterschappen om de waterschapsbelastingen jaarlijks met 0,8% te matigen ten opzichte van de referentieperiode 2010-2014. Dit komt overeen met een jaarlijkse stijging van 5% van de waterschapsbelastingen (incl. inflatie). 5
Met de besparing van M 11 in de begroting 2014 blijven de totale belastingopbrengsten Vechtstromen ruimschoots binnen de kaders van het BAW. Ook ligt het toekomstige stijgingspercentage 2015-2017 van de belastingopbrengsten Vechtstromen lager dan de 5% die in het BAW is afgesproken. En vervolgens in de programmabegroting 2015-2018 Onze ambitie is om in 2020 samen met de gemeenten de afgesproken doelmatigheidsopgave gerealiseerd te hebben. In 2016 zal een tussentijds beeld worden gevormd of in ons beheersgebied de afgesproken efficiencyverbetering (BAW) gerealiseerd wordt. Verdeling over de regio s Het is lastig om de opgave van Vechtstromen te verdelen over de samenwerkingsregio Noordelijke Vechtstromen en Twents waternet. Waar mogelijk zijn de bedragen op basis van de bestuur stukken 4 toegerekend aan de regio waarop de besparing betrekking heeft. Dit is echter niet voor alle posten mogelijk. In die gevallen is de besparing verdeeld over op basis van een praktische verdeelsleutel, namelijk 1 /3 van de besparingen voor Noordelijke Vechtstromen en 2 /3 van de besparingen voor de samenwerking in het Twents waternet. Voor verschillende parameters is deze verdeling toepasbaar, zoals grondoppervlak, aantal gemeenten en aantal ingelanden. De verdeling over de samenwerkingsregio s ziet er als volgt uit: Noordelijke Vechtstromen Twents waternet Tot 2014 2.7 miljoen 150K Van 2014 tot 2020* 1.79 miljoen 3.87 miljoen Totaal 4.49 miljoen 4.02 miljoen * Verdeling op basis van 1 /3-2 /3 Op basis van Regionale Bestuursakkoord (Afval)waterketen van Noordelijke Vechtstromen en het rapport Nulmeting en prioritering Winstkansen van het Twents waternet is bepaald wat de hoogte van de besparing is en via welk spoor dit wordt gerealiseerd (zie hiervoor). Geconcludeerd kan worden dat beide samenwerkingen voldoen aan hun bijdrage aan de totale samenwerkingsopgave. De bijdrage van Vechtstromen in de opgave van de samenwerking in Noordelijke Vechtstromen wordt ruimschoots gerealiseerd. De bijdrage van Vechtstromen binnen het Twents waternet is ook meer dan de afgesproken opgave. 4 De besparingen uit hoofde van de business case fusie en bestuursakkoord zijn onttrokken uit de Programmabegroting 2014-2017, Programmabegroting 2015-2018 en de specificatie van de beleid intensivering en beleid extensivering, gebaseerd op het KMD-besluit van 9 september 2013. 6