Steden en Staten Ontdekkingen en uitvindingen TIJD VAN VAN STEDEN EN STATEN 900 1000 1100 1200 1300 1300: Uitvinding van het buskruit 1400 1500 1450: Uitvinding van de boekdrukkunst 1492: Columbus in Amerika 1477: De Delftse Bijbel Minimum 84 1. Welk verbond sloten de handelssteden aan de Oostzee? 1. De Hanze. 2. Wie waren aan het eind van de vijftiende eeuw de vrachtvaarders van Europa? 2. De Hollanders en de Zeeuwen. 3. Wie zochten als eersten de zeeweg naar Indiё? 3. De Portugezen. 4. Waarom noemde Columbus de mensen in Amerika Indianen? 4. Hij dacht dat hij in Indiё terecht gekomen was. 5. Wie maakte de eerste reis om de wereld? 5. Magellaan. 6. Welke nieuwe producten leerde men in Europa kennen door de ontdekkingsreizen? 6. Tabak, cacao en aardappelen. 7. Wat werden de belangrijkste handelssteden van Europa? 7. Lissabon, Antwerpen en Amsterdam. 8. Wie verloren door de uitvinding van het buskruit veel van hun macht? 8. De ridders. 9. Wat is een haringbuis? 9. Een groot vissersschip. 10. Wat was het voordeel van het haringkaken? 10. Dat de haring langer bewaard kon blijven. 1600
Basis Jaartallen 1300: Uitvinding van het buskruit 1450: Uitvinding van de boekdrukkunst 1477: Druk van de eerste Nederlandse Bijbel, de Delftse Bijbel 1492: Columbus zet voet op Amerikaanse bodem Welke plaats in Nederland kan hier afgebeeld zijn? Noem 3 beroepen die zijn afgebeeld. Hoofdstuk 11 Ontdekkingen en uitvindingen 1. Bekijk de strip en maak de opdrachten. 85
2. Columbus ontdekt Amerika. Zet de goede nummers voor de zinnen. 8 10 3 13 7 4 15 9 6 2 14 12 5 11 1 Op het strand liggen aangespoeld hout en een omgewaaide boom. Op het strand liggen een paar kano s, gemaakt van boomstammen. In één van de kano s liggen kokosnoten. De inboorlingen kijken nieuwsgierig naar de blanke mensen op het strand. Op het strand liggen doorgesneden kalebassen. Ze worden gebruikt om water uit de kano s te hozen. Een jonge inboorling draagt een mand met ananassen en paprika s. Een inboorling heeft een papagaai bij zich. Columbus leest de brief voor van de Spaanse koning en neemt zo het pas ontdekte land in bezit voor Spanje. 86
Columbus houdt de vlag vast van het Spaanse koninklijke huis. Naast Columbus staat de kapitein van een van de schepen. De witte vlag met het grote groene kruis is ook een vlag van de Spaanse koning en koningin. De man met de gele mantel is een meegereisde dienaar van de Spaanse koning. De schrijver, Rodrigo de Escobedo, luistert aandachtig toe. Matrozen met zwaarden, lansen en kruisbogen waden naar het strand. De schepen van Columbus liggen voor anker. Schrijf de nummers van de reizen op de goede plaats in de wereldkaart. 1 = de reis van Bartholomeüs Diaz. 2 = de reis van Vasco da Gama. 3 = de reis van Columbus. 4 = de reis van Magellaan. Hoofdstuk 11 Ontdekkingen en uitvindingen 3. De ontdekkingstochten. 87
4. Bekijk de strip en maak de opdrachten. Schrijf 3 spreekwoorden op die in de strip uitgebeeld worden. 1. 2. 3. Zoek in je woordenboek op wat deze uitdrukkingen betekenen en schrijf de betekenis op. 1. 2. 3. Wat heeft de naam Beukelszoon op het blauwe bord met haringkaken te maken? 88
5. Trek een lijn tussen de zinnen die bij elkaar horen. Gevolg van de uitvinding van het buskruit. Heel wat mensen hebben daardoor werk. Gevolg van de ontdekking van het haringkaken. De ridders verliezen hun macht. Gevolg van de uitvinding van de boekdrukkunst. De Bijbel gedrukt. Een van de gevolgen van de boekdrukkunst was dat men de Bijbel vaker kon lezen. dat men een boek vlugger kon overschrijven. dat meer mensen de Bijbel konden lezen. Het haringkaken was vooral van belang voor de Hollandse en Zeeuwse steden. de Italiaanse steden Genua en Venetië. de Hanzesteden. Haringkaken betekent: de kaken van de haring verwijderen. de ingewanden van de haring verwijderen. de haringen in tonnetjes doen. Haringbuizen zijn grote vissersschepen voor de haringvangst. tonnen met ingezouten haringen. netten waarmee de haring wordt gevangen. Hoofdstuk 11 Ontdekkingen en uitvindingen 6. Van de volgende zinnen is er telkens één goed. In de middeleeuwen werd een boek door iedereen overgeschreven. in het klooster gedrukt. door monniken in het klooster overgeschreven. 89
De uitvinding van de boekdrukkunst had het grote voordeel dat Gods Woord kon worden verspreid. had het grote nadeel dat allerlei dwalingen konden worden verspreid. had het voordeel dat Gods Woord en het nadeel dat allerlei dwalingen konden worden verspreid. Extra 1. Stadsplattegrond van het oude Kampen. Hoe heet de rivier die langs Kampen stroomt? Wat is de naam van de handelsschepen die vanuit de Hanzestad richting de Oostzee varen? Geef in de plattegrond van het oude Kampen met een kruisje aan waar de scheepslieden na een handelsreis werden opgewacht door hun familieleden. 90
Stel: je staat op de IJsselbrug (nr. 3 op de plattegrond van het huidige Kampen). Je wilt naar de oudste poort, de Koornmarktpoort, van de stad lopen (nr. 18). Moet je aan het eind van de brug naar links of naar rechts? Welk product werd in de middeleeuwen bij die poort verhandeld? Hoofdstuk 11 Ontdekkingen en uitvindingen 2. Kaart handel- en ontdekkingsreizen. Geef met blauw de route aan van de vrachtvaarders van Europa. Maak de route van Colombus geel. Maak de route van Marco Polo groen. Maak de route van Bartholomeus Diaz paars. Maak de route van Vasco di Gama oranje. Maak de route van Magellaan bruin. Wat valt je op als je de routes met elkaar vergelijkt? 91
3. De schepen van Columbus. Lees de tekst over de schepen van Columbus en maakt de opdrachten. Pinta De Pinta was een van de drie schepen tijdens de ontdekking van Amerika. De Pinta had drie masten en een ruiminhoud van 60 ton. Het schip had een lengte van 21 meter en een breedte van 7 meter. Welke namen hebben de schepen? 1. 2. 3. 92 Niña De Niña was een van de drie schepen tijdens Christoffel Columbus ontdekking van Amerika. Santa María De Santa María was het vlaggenschip en bevoorradingsschip van Christoffel Columbus. Het schip heette oorspronkelijk Maria Galante.
4. Middeleeuws eten was vooral zuur, zoet of met veel pittige specerijen bereid. Waar kwamen die specerijen vandaan? Welke specerijen uit de middeleeuwen gebruiken jullie thuis? De boeren en burgers aten van houten borden, de rijken van tinnen borden. Noem nog meer verschillen tussen het eten van armen en rijken. Hoofdstuk 11 Ontdekkingen en uitvindingen Noem een aantal specerijen uit de middeleeuwen. Bekijk daarvoor de afbeelding van de specerijenhandelaar. 93
Bedenk bij het voedsel in de tabel hieronder of het in de middeleeuwen al bestond. Zet een kruis in de goede kolom. middeleeuws niet middeleeuws Mosterd Thee Patat Slagroom Kersenjam Appelmoes Mandarijnen Rose en witte muisjes 5. Mening over de boekdrukkunst. De dichter Isaäc da Costa (1798-1860) noemde de boekdrukkunst een stap ten hemel of ter hel. Wat bedoelde hij daarmee? 94
Aantekeningen 95