U-shake: Jongeren in Utrecht over radicalisering Highlightsverslag van een Trendspotronde Voor: Saluti Stedelijk Adviesorgaan Interculturalisatie & Gemeente Utrecht - DMO Contactpersonen: Mieke van Gool (Saluti), Kirke Mulders (DMO) Auteurs: Claartje Nicolas en Joris Schuurman YoungWorks, 23 juli 2007
1 Inleiding...3 2 Conclusies en aanbevelingen...5 2.1 Conclusies... 5 2.2 Aanbevelingen... 8 23-07-2007............................................... 2.................................... U-shake
1 Inleiding Saluti Stedelijk Adviesorgaan Interculturalisatie - brengt binnenkort advies uit aan de gemeente Utrecht over preventie van radicalisering. Om de meningen en ideeën van jongeren hierover te betrekken in het advies heeft Saluti via de gemeente Utrecht, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO), een beroep gedaan op U-shake. Saluti wil graag weten hoe jongeren uit Utrecht tegen radicalisering aankijken. U-shake organiseerde een Trendspotronde over dit onderwerp. Trendspotronde Bij een Trendspotronde worden jongeren zelf ingezet als Trendspotters. Zij polsen leeftijdsgenoten over een onderwerp aan de hand van een vragenlijst. Deze methode heeft twee voordelen: jongeren zijn over het algemeen eerlijker/opener tegen elkaar dan tegen een volwassene en er worden in korte tijd veel respondenten bereikt. Bij de aftrapsessie op donderdag 21 juni waren veertien jongeren aanwezig. Hun mening over het onderwerp werd gepolst aan de hand van een vragenlijst, opgesteld door U-shake en Saluti. Tevens kregen zij een kleine interviewtraining en werd de vragenlijst doorgenomen en aangescherpt met tips van de jongeren (zie de bijlage voor de vragenlijst). Iedere Trendspotter heeft 3 vragenlijsten voorgelegd aan vrienden, kennissen, buurt- of klasgenoten. Na twee weken kwamen de Trendspotters terug met de ingevulde vragenlijsten. Bij de tweede bijeenkomst op woensdag 4 juli waren 8 jongeren aanwezig. Trendspotters Respondenten Aantal: 14 Aantal: 39 Leeftijd: 16 t/m 21 Leeftijd: 15 t/m 24 Geslacht: v: 11, m: 3 Geslacht: v: 22, m: 17 Zowel de trendspotters als de respondenten doen uiteenlopende opleidingsniveaus: vmbo, havo, vwo, mbo, hbo, wo. De meeste jongeren hebben een Nederlandse, Marokkaanse of Surinaamse etnische afkomst. In dit verslag geven we de conclusies uit de Trendspotronde weer. De methode levert kwalitatieve gegevens op en het onderzoek is dus indicatief. Wij hechten veel belang aan een terugkoppeling. We horen graag wat er met de aanbevelingen van de jongeren gebeurt, zodat we dit ook aan hen kunnen melden. 23-07-2007............................................... 3.................................... U-shake
U-shake U-shake is een groep Utrechtse jongeren van 12 tot 24 jaar. Zij geven de gemeente Utrecht, culturele instellingen en andere organisaties gevraagd en ongevraagd advies over onderwerpen die jongeren belangrijk vinden, zoals onderwijs, werk, sport, uitgaan, veiligheid en discriminatie. De Gemeente Utrecht, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling is de opdrachtgever van U-shake. Jongerenmarketing en -communicatiebureau YoungWorks voert het project uit. Voor meer informatie kunt u terecht op www.u-shake.nl 23-07-2007............................................... 4.................................... U-shake
2 Conclusies en aanbevelingen 2.1 Conclusies Algemeen: Het woord radicalisering is voor veel jongeren geen concreet begrip. Ze hebben er in eerste instantie geen ideeën bij. Pas na uitleg over wat het zou kunnen betekenen komen de associaties op gang. De eerste associaties gaan richting moslimextremisme. Ook noemen jongeren deze termen: extremisme, jihad, uitdragen, religie, regels volgen, verharding van de maatschappij, Ku Klux Klan, orthodoxie, Hitler, overdreven, lange baarden, 11 september, doorgeslagen, Amish, boerka s. Als we er uitgebreider op ingaan zeggen jongeren het volgende: - Afzetten tegen de samenleving. - Overal tegen in gaan, groepen met leider, elkaar nadoen. - Alle vormen van extremisme, mensen die alle regels van de samenleving aan hun laars lappen en tegendraadse ideeën hebben. - Extreme opvattingen die de grens over gaan. - Geert Wilders die mensen probeert de islam te laten haten. - Extreem in eigen geloof, ze willen dat iedereen zo denkt als zij. - Mensen die zich niet kunnen aanpassen aan normen en waarden van een land, ze ontwikkelen hun eigen idee en het doel heiligt de middelen: discriminatie, geweld. - Iemand die denkt dat hij de waarheid spreekt en alle mensen moeten geloven en doen wat hij zegt. - Iemand die te ver gaat in zijn geloof en de regels overschrijdt. - Egoïstisch en asociaal gedrag. - Mensen die te weinig aandacht en liefde hebben gehad. - Mensen die beslissingen snel nemen. - Extremistisch zijn heeft met Al Qaida te maken. - Het heeft met Lonsdalers te maken. Alles wat je zegt of denkt is gelijk en alles wat anderen vinden is ongelijk. (Anouar, 23 jaar) 23-07-2007............................................... 5.................................... U-shake
De meeste jongeren zijn helemaal niet bezig met het onderwerp. Het zegt ze niet veel en pas als ze erover moeten praten vormen ze zich een mening. Radicalisering wordt wel beschouwd als iets slechts, niet-wenselijks. Hoe de media omgaan met moslims beïnvloedt de mening van jongeren; ze denken daardoor sneller aan moslimextremisme dan aan rechtsextremisme. Radicalisering in Utrecht - Ongeveer de helft van de respondenten ziet in Utrecht wel eens geradicaliseerde jongeren. Wat zij hieronder verstaan loopt uiteen. De jongeren herkennen zowel radicale moslimjongeren als Lonsdalers als andere radicale groepen. Ook zeggen zij dat de meeste Lonsdalers niet uit Utrecht komen, maar uit dorpen op het platteland. - De wijk waarin de jongeren wonen heeft invloed op de uitkomst: in slechte wijken signaleren zij meer geradicaliseerde jongeren dan in goede wijken. - Lonsdalers zijn vooral in groepsverband (meer dan drie personen) extreem en wekken bij sommige jongeren een gevoel van onveiligheid op. Moslims beoordelen jongeren ook als individu als extreem. Het eerste wat ik denk als ik ze zie is: oh zij haten buitenlanders en ze willen erge dingen doen. Ik kijk wel goed uit bij hun in de buurt. (Haifa, 16 jaar) - Uiterlijk is in deze context een lastig begrip voor de jongeren: iedereen vindt dat uiterlijk niet zoveel zegt over iemands mening. Maar als we ze vragen dingen te noemen waaraan je een geradicaliseerde jongere herkent, noemen de jongeren alleen uiterlijke kenmerken. - Jongeren ervaren het uiterlijk van moslims als minder veelzeggend dan dat van jongeren met een kaalgeschoren hoofd, die kleding van het merk Lonsdale en kisten dragen. Geloofsovertuiging versus het uitdragen van je haat jegens buitenlanders. Het gaat wel om de combinatie van uiterlijke kenmerken: alleen een Lonsdale-trui hoeft nog niet zoveel te betekenen. Toch wekken zulke herkenbare groepen een reactie op: angst voor aanslagen bij het zien van vrouwen in boerka s, angst voor geweld bij het zien van Lonsdalers. - Radicalisering wordt gekoppeld aan criminaliteit en zelfs aan hangjongeren. Is radicalisering in Utrecht een probleem? Zoals al eerder genoemd zijn jongeren niet erg bezig met radicalisering. Toch ziet ongeveer de helft radicalisering als een probleem, vooral voor de toekomst. 23-07-2007............................................... 6.................................... U-shake
Een ander probleem dat zij zien is dat verwarring over wat wel en niet radicaal is, leidt tot het stigmatiseren van groepen: alle moslims met baard zijn extremistisch, alle kale jongens zijn Lonsdalers. De bezorgdheid dat het een probleem kán worden is groter dan het idee dat het een probleem ís. Ook is het een abstract probleem; in hun dagelijks leven komen ze het niet of nauwelijks tegen. Ik kom niet met ze in aanraking en merk er niks van, maar later kan het wel erger worden. (Niek, 18 jaar) Oorzaken van radicalisering volgens de jongeren De jongeren hebben een genuanceerd beeld van welke oorzaken kunnen leiden tot radicalisering en leggen meteen het verband met integratieproblematiek. Opvoeding, de media, discriminatie, isolatie en het ergens bij willen horen zijn volgens hen de belangrijkste oorzaken van radicalisering. Gevolgen van werkloosheid en lage scholing en discriminatie bij sollicitaties zijn ook belangrijk. Onbegrip in de samenleving, de kloof tussen autochtonen en allochtonen en isolatie leiden tot radicalisering. Extreme moslims & extreemrechtse jongeren Volgens de jongeren is er niet veel verschil tussen beide vormen van extremisme, als het gaat om oorzaken en oplossingen voor radicalisering van deze groepen. Bij jongeren uit beide groepen zijn de ouders heel belangrijk: Normen en waarden krijg je voor een groot deel van jongs af aan van huis uit mee. Haat jegens buitenlanders vaak ook. Over moslim gezinnen weten de jongeren dat jonge moslims zich bij een vrije opvoeding zich júist daartegen afzetten door te radicaliseren. Zij delen dus niet de mening van hun ouders. Bij extreemrechtse jongeren wordt daarnaast meer nadruk gelegd op het groepsverband, het erbij willen horen; peer pressure. Goede ouders krijgen niet per definitie goede kinderen. (Jenny, 22 jaar) Wat kan de gemeente doen? De jongeren zijn streng als het gaat om maatregelen tegen geradicaliseerde groepen. Ze noemen de volgende oplossingen: - boetes; - verplicht activiteiten volgen en - samenscholing van groepen verbieden. Ze hebben echter geen ideeën over de uitvoerbaarheid van deze regels. Een belangrijke uitkomst is dat jongeren vooral een taak zien weggelegd voor de gemeente in het bevorderen van integratie, waarbij de radicaliseringproblematiek voorkomen wordt. Informeren middels een website over de verschillende geradicaliseerde groepen leert wel iets over de groepen, maar draagt niet bij aan de oplossing van het 23-07-2007............................................... 7.................................... U-shake
probleem. Bovendien vinden zij dat er al veel te vinden is op internet en denken zij dat je met een website alleen de jongeren bereikt die sowieso al openstaan voor andere meningen en gedachten. Hun aandacht gaat uit naar: - Vroeg beginnen met het betrekken van kinderen en jongeren bij de maatschappij en elkaar. - Goed opletten wat er onder jongeren speelt en dingen organiseren waarbij mensen elkaar beter leren kennen. - Integratie bevorderen en goede scholing voor iedereen. - School en het bedrijfsleven moeten betrokken worden bij de integratie. Vooral praten over het onderwerp op school vinden de jongeren belangrijk. Ze zien dus een grotere rol weggelegd voor de gemeente in het stimuleren van integratie, en daarmee het voorkomen van radicalisering, dan het informeren van jongeren over radicalisering. Ze moeten gastsprekers uitnodigen die de gelijkenissen benadrukken en niet de verschillen. (Rinke, 17 jaar) 2.2 Aanbevelingen Radicalisering heeft veel achterliggende oorzaken, die volgens de jongeren terug te leiden zijn tot integratieproblematiek. De oplossing voor het integratieprobleem omvat vele maatschappelijke vlakken, waarover we in dit verslag niet uitgebreid aanbevelingen kunnen doen. De aanbevelingen sluiten dan ook aan bij de oplossingen die jongeren benoemden. Er is gewoon geen kant-en-klaar antwoord voor, maar wel vroeg beginnen met het goede voorbeeld geven. (Dindi, 16 jaar) - Maak radicalisering bespreekbaar op school. Betrek het basis- en voortgezet onderwijs bij integratie met goede onderwijsprogramma s. - Laat de onderwijsprogramma s zoveel mogelijk aansluiten op de praktijk door gastsprekers uit te nodigen, mensen die uit eigen ervaring spreken. - Zorg in het voorgezet onderwijs voor signalering van radicaliserende jongeren. Bij signalering is het van belang een traject op maat uit te zetten om jongeren te begeleiden: wat zijn bij deze jongere de oorzaken voor radicalisering en hoe kan de school bijdragen aan de oplossing (doorverwijzing)? - Betrek het bedrijfsleven bij integratie door voor meer goede stageplaatsen en doorstroommogelijkheden voor jongeren te zorgen. Bijvoorbeeld door een stagemarkt te organiseren of een stagebureau naar het Amsterdamse voorbeeld Campus Nieuw West (www.campusnieuwwest.nl). 23-07-2007............................................... 8.................................... U-shake
- Zorg voor signalering door gemeente en politie bij geradicaliseerde groepen en jongeren in het algemeen: wat houdt hen bezig, welke websites lezen zij en waar gaan zij naartoe? - Organiseer evenementen om integratie te bevorderen op wijk- en stadsniveau. Betrek buurthuizen, sportverenigingen en jongerencentra hierbij. - Organiseer ontmoetingen van jongeren met de media om een positief beeld neer te zetten van Utrechtse jongeren en hun gedachten over dit onderwerp. 23-07-2007............................................... 9.................................... U-shake
3 Bijlage: vragenlijst 23-07-2007............................................... 10.................................... U-shake
23-07-2007............................................... 11.................................... U-shake
23-07-2007............................................... 12.................................... U-shake
23-07-2007............................................... 13.................................... U-shake