Excursie De Koperen Tsjettel 21 april 2007 Op zaterdag 21 april werd de jaarlijkse excursie van onze vereniging gehouden. Het gezelschap was klein maar fijn: 7 clubleden en 6 introducés vulden in totaal een gehuurde bus en een privé auto op onze bier ontdekkingsreis, die deze keer door het oosten en noorden van ons land voerde. Op het programma stonden een bezoek aan de Hanze Stadsbrouwerij te Zutphen, een rondleiding in brouwerij Mommeriete te Holthone en als afsluiting van de dag een diner bestaande uit met bier bereide gerechten in het eetcafé van de Groninger Stadsbrouwerij gevestigd in de Euroborg te Groningen, gevolgd door een aangekondigde bezichtiging van de aldaar in aanbouw zijnde brouwerij. In Zutphen op het terras
Het was een zonnige dag, een prachtige dag om door Nederland te reizen, echter ook een dag met wat hindernissen, zoals uit mijn relaas zal blijken. Ondergetekende zat met de mede-inzittenden uit onze auto al geruime tijd aan de koffie op een zonnig terras voor de Hanze brouwerij, toen de rest van ons gezelschap arriveerde. Kleine tegenvaller: toen men zich deze ochtend bij het verhuurbedrijf vervoegde waar de bus was gehuurd, bleek er géén bus te zijn. Nadat de bus uit Dokkum (!) was gehaald, begon men met drie kwartier vertraging aan de reis. Een wetmatigheid in dit soort situaties zegt dat een voorsprong op je agenda altijd als sneeuw voor de zon verdwijnt, en dat een achterstand altijd de neigingen heeft zichzelf te vermenigvuldigen. Dit tijdsverschil bleef ons dus de hele dag Gerrit Wolf achtervolgen. vertelt Gelukkig is de brouwer in Zutphen, Gerrit Wolf, niet snel uit zijn evenwicht te brengen,zodat we in goede harmonie om 11.30 uur in plaats van de gedachte 10.30 uur aan de rondleiding en proeverij begonnen. We kregen een interessant historisch verhaal te horen over het brouwen in Zutphen. Om te beginnen bleek het proef-lokaal met zijn prachtige boog-gewelven die al dateren uit 1514 (mogelijk zelfs wel 200 jaar ouder!). In die tijd (rond 1500) bezat Zutphen op een inwonertal van 3000 maar liefst 30-40 brouwerijen. Dit hield verband met een door de graaf van Gelre verleend brouwmonopolie, wat samen met het hieraan gekoppelde gruitrecht de stad een krachtige positie verschafte. Rond 70-80% van de totale
inkomsten van de stad werd gegenereerd door de brouwactviteiten. De productie overtrof verre de eigen behoefte en er werd dan ook fors geëxporteerd naar andere steden. Deze verbondenheid met het bier uit zich nog jaarlijks in de organisatie van de Bokbierdag in oktober, waar zo n 125.000 bezoekers op af komen. Brouwer Wolf bij de ketels Over de op 8 mei 2006 geplaatste installatie valt te zeggen, dat deze uit Hongarije afkomstig is, en een ware blikvanger in de zaak. Glimmend gepoetst koper van buiten, functioneel RVS van binnen. Er wordt uitsluitend op maandag gebrouwen, wanneer de Horeca gelegenheid gesloten is. Brouwen in een ruimte waar klanten bediend moeten worden is niet uitvoerbaar. In de kelder staan 6 lagertanks voor de hardlopers, van ieder 800 liter, verder wordt afgevuld op fusten van 30 liter, en binnenkort naar verluidt op fles. Probleem alleen bij dit laatste is, dat de Nederlandse wet- en regelgeving niet toestaat, dat in de zelfde ruimte bier wordt getapt en op fles verkocht. Het één is Horeca, het ander is detailhandel, en dat gaat niet samen. Kafka op zijn best. Over het brouwen zelf: het water in Zutphen behoeft voorbehandeling; het is hard, bij een ph van 7. Met citroenzuur ( E330 ) wordt gecorrigeerd naar een ph van 5,3. Er wordt altijd begonnen met een eiwitrust op 60 graden. Van de beslagketel gaat het naar de klaringskuip, en vandaar weer terug naar de eerste ketel voor het koken. Dit geschiedt m.b.v. een 25 kw elektrische verwarmingsinstallatie met oliecirculatie. Door de traagheid van de warmteafgifte van de olie heeft dit systeem nogal wat overshoot. Vandaar dat een volgende verbetering zal zijn, dat
tussen de opwarmstappen door de olie uit het systeem wordt gesluisd, en bij de volgende verwarmingsstap er weer in wordt gelaten. Na het koken gaat het door een whirlpool, door de platenkoeler naar de conische vergistingstanks. Er wordt gebruik gemaakt van natte gist. Ondanks alle verbeteringen, die aan de droge gisten de afgelopen jaren zijn doorgevoerd, blijft Gerrit Wolf bier wat is gemaakt met korrelgisten herkennen aan hun minder aangename (poeder-)smaak. Hij werkt daar dus niet mee. Na al deze uiteenzettingen, uiteraard niet zonder dat iedereen in en onder de ketels had geneusd, kritische vragen had gesteld, wat natuurlijk de agenda niet positief beïnvloedde, gingen we uiteindelijk aan de proeverij. In de Hanze Stadsbrouwerij staan twee van deze 7-voudige tappunten Als eerste kregen we een Weizen, gemaakt met de Weihenstephan gist. Een bier met 5% alcohol, een mooie bananengeur, zoals het hoort. Een prachtig biertje. Terwijl uw redacteur dit stukje tikt, zit hij overigens met de tuindeuren open in een prachtig aprilzonnetje met een glas Franziskaner Dunkel-Weizen voor zich. Ook niet mis, maar dit terzijde. Het tweede proefglaasje bevatte een witbiertje, Belgisch type. Gebrouwen met haver, tarwe en gerstemout. Koriander en sinaasappelschil. Alcoholpercentage 4,9%. Een klassiek biertje, wat trouwens in Nederland terrein aan het verliezen is ten faveure van de Weizen. Ook Grolsch brengt tegenwoordig een Weizen op de markt.
Het witbier was uitstekend, mogelijk met wat ruim korianderkruidigheid in de afdronk. Een kwestie van smaak. Als derde was er een India Pale Ale, door de brouwer consequent ai-pieee genoemd. Een bier van augustus 2006, mooi helder, een fijne bitterheid (38IBU), drooggehopt; een heel mooi bier. Als vierde een dubbel, met een alcoholgehalte van 8%, niet slecht, maar qua body wat te dun voor een dubbel. Dit gaf de brouwer overigens volmondig toe. Als vijfde een tripel waar de toegevoegde kardemom duidelijk in te herkennen was. Uw verslaggever herkende dit direct: zijn eigen tripel had vorig jaar nog een tikje meer kardemom, wat Peter v/d Hurk bij een proeverij de uitspraak ontlokte, dat hij hem te peperig vond. Hij dronk overigens zijn glas met smaak leeg. Dit overigens ook weer terzijde. Als zesde en laatste was er een barley wine, gebrouwen met uitsluitend pale ale mout, een storting, die het vijfvoudige is van die voor een gewone blonde, en met als hop de Goldings. Eigenlijk vond de brouwer hem zelf wat mislukt, waarschijnlijk door een soort van wisselstoring in het leidingen systeem, maar dan wel van het type menselijke fout. Beoogd was een bier van 24 graden Plato. Het alcoholpercentage had 12% moeten zijn. Met 10,5% was het trouwens nog steeds aanzienlijk. Het bier was een tikje over zijn top heen. Het vat was ook bijna leeg. Een zeer geslaagd bezoek aan een jonge brouwerij met prachtige bieren en een brouwer die het experiment niet schuwt (chocolate stout, speculaasbier, etc) Een aanrader! Onderweg was er een tussenstop om wat niet-vloeibare koolhydraten te bemachtigen.
Veel te laat spoedden wij ons naar Holthone in het noordelijkste puntje van de kop van Overijssel. In een idyllische omgeving werden we zeer vriendelijk ontvangen door Carina Kelder - van Wieren, de vrouwelijke helft van het enthousiaste brouwersduo van brouwerij Mommeriete. Ondanks de vertraging, die buiten onze schuld was, maar daarom niet minder vervelend, konden we voordat de volgende groep binnenschoof, de brouwerij nog mooi bezichtigen. De brouwster van Mommeriete Een prachtige installatie van het fabrikaat Kaspar Schultz met capaciteit van 200 liter. Dankzij de compactheid van de installatie kan er op een zeer klein vloeroppervlak uitstekend gebrouwen worden in deze brouwerij, die vanaf augustus 2004 operationeel is. Ook een jonge brouwerij dus. Dit is overigens niet zo vreemd. Wie het nieuws een
beetje volgt, zal hebben gemerkt dat het aantal microbrouwerijen in Nederland gestaag toeneemt. PINT leden kunnen hier regelmatig in hun tijdschrift over lezen. Overigens is hobbyisme en passie voor het bier vaak de drijfveer, want vette winsten zijn er niet mee te behalen. De combinatie met een horeca gelegenheid of een fulltime baan ernaast moet zorgen voor de broodnodige cashflow. Ook het echtpaar Kelder heeft een baan ernaast. De gisttanks van Mommeriete Er wordt overigens ernstig gedacht aan schaalvergroting. De stap naar een grotere brouwerij heeft echter nogal wat implicaties en zal zeker zorgen voor een forse druk op de agenda van het brouwers echtpaar. We zullen het afwachten. Vaak is de sprong naar een andere, grotere, installatie van wezenlijke invloed op de receptuur. Het zal dus wel wat aanpassingen vereisen voordat de uitstekende bieren van nu de vertaalslag naar een nieuwe installatie hebben doorstaan. Illustratief voor de huidige schaal van productie was de handmatige kroondoppenmachine, die de brouwster omhoog hield. Hetzelfde model wat jij en ik ook gebruiken in ons thuisbrouwerijtje. Op deze wijze worden op dit moment vijf bieren gebotteld: de Vrouwe Van Gramsbergen, een quadrupel met 10%, de Scheerse Triple, een tripel met 9%, het Bisschopsbier, een amber met 5,2% alcohol, het
Mommeriete Blond met 5,5%, en de Mommeriete Meibock met 7%. Alles op 33 cl euroflesjes. Beperkt wordt er gebotteld op 750 cl flessen. Na de rondleiding was het tijd om het product te keuren. Een bier naar keuze zat in het arrangement. Er werd zeer verschillend gekozen. Ondergetekende nam de quadrupel, de Vrouwe van Gramsbergen. Een gerenommeerd bier, immers in januari 2006 verkozen tot het beste winterbier, en het daaropvolgende jaar behaalde het de derde plaats. Het was ook een mooi, helder, rood doorschijnend bier, met een stevige body, een plezierig bittere afdronk, gelukkig niet al te zoet, en een merkbaar alcoholpercentage van 10%. Als tweede werd de Mommeriete Meibock geproefd (ik weet het: verkeerde volgorde, volstrekt tegen de reeg len der kunst, het valt niet goed te praten). Het bleek een mooie evenwichtige lentebok, 7% alcohol, lekker bloemig van smaak, met voldoende hop. Na dit noodgedwongen korte bezoek werd koers gezet naar Groningen, alwaar in het eetcafé in de Euroborg, behorend bij de Groninger Stadsbrouwerij, de dis zou worden genoten, en mogelijk zelfs de brouwerij in wording bezichtigd. Althans, dit was door de activiteitencommissie met de waard afgesproken. De Groninger Stadsbrouwerij is een brouwerij huurder, met merken als Grunn bier, Hunebed bier, AB Normaal bier en Kruisheren bier. Bieren worden naar verluidt in drie verschillende brouwerijen gebrouwen in Duitsland en België, met eveneens drie verschillende giststammen. Er zit een groot aantal bieren in het assortiment, die door de jaren heen op diverse festivals en proeverijen waarderend zijn beoordeeld. Het bezoek in Groningen was gezellig, maar hier en daar toch teleurstellend. Bij aankomst bleek het personeel in de uitspanning niet op de hoogte van onze komst. Van enige reservering bleek geen sprake. Wel van gereserveerdheid. Later werd een en ander wel door het personeel opgevangen en konden we na een paar biertjes in het avondzonnetje op het terras binnen een eenvoudige maaltijd genieten, met wel een paar bierologische accenten. Met name het rosébier-ijs, waar wij met onze groep de primeur van beleefden, was wel heel apart.
De biertjes die we proefden van de tap waren onder andere het Grunn Hoagelwit, een witbier, en Grunn Goudhaantje, een Kölsch, volgens het Reinheitsgebot gebrouwen. Goede bieren. Een deel van het vloeroppervlak van het eetcafé is kennelijk wel ingeruimd voor een brouwerij; te zien was er echter nog niets. Om de pijn wat te verzachten kregen we na het diner nog een PowerPoint presentatie te zien in het café met als thema bierbrouwen. Voor ons als amateur brouwers niet echt bijdragend, maar het streven was loffelijk en werd zeer gewaardeerd. Nadat we de nota hadden voldaan keerden we weer terug naar Friesland en konden we terugzien op een dag met hindernissen, die echter de goede sfeer en het plezier geen seconde nadelig hebben beïnvloed. En dat laatste is dan een compliment voor iedereen, en met name voor onze gastheren en gastvrouwen. Het terras in Groningen. Gezellig. Vergelijk ook het terras aan het begin van dit verslag Jan Sikkens