Jo Van Steenbergen Een nieuwe geschiedenis van de islamitische wereld Rijks- en identiteitsvorming in islamitisch West-Azië (7de-18de eeuw) Acco Leuven / Den Haag
Inhoud DANKWOORD 9 INLEIDING Islamitisch West-Azië, rijks- en identiteitsvorming en een nieuwe geschiedenis van de islamitische wereld? 13 GOLF 1: 7DE-10DE EEUW DE LAATANTIEKE TIJD EN HET ISLAMITISCHE WERELDRIJK HOOFDSTUK 1 West-Azië in de laatantieke tijd: Romeinen, Perzen en Arabieren (6de-7de eeuw) 27 1.1 Inleiding 27 1.2 Het Byzantijnse Rijk aan de vooravond van de Arabische expansie 28 1.3 Het Sassaniedische Rijk aan de vooravond van de Arabische expansie 31 1.4 De clash der titanen 34 1.5 Arabië aan de vooravond van de Arabische expansie 35 HOOFDSTUK 2 De profeet Muhammad en het Arabische leiderschap van Medina (610-661) 45 2.1 Inleiding: het probleem van de vroegislamitische historiografie 45 2.2 Het leven van Muhammad: een overzicht 48 2.2.1 De socioreligieuze roeping van Muhammad in Mekka 48 2.2.2 De politico-religieuze roeping van Muhammad in Medina 50 2.3 Het Arabisch leiderschap van Medina: opvolging en fitna 52 2.3.1 Opvolging en leiderschap 52 2.3.2 Spanning en fitna 56 HOOFDSTUK 3 Het Arabische Rijk der Umayyaden en de Arabische expansie (661-750) 59 3.1 Inleiding: fitna en rijksvorming 59 3.2 Het Umayyadisch kalifaat van Damascus: Sufyanieden, fitna en Marwanieden 60 3.2.1 De Sufyanieden 61 3.2.2 De Marwanieden 64 5
3.3 De Arabische expansie 67 3.3.1 De charismatische fase 68 3.3.2 De institutionele fase 73 3.4 De organisatie van het Arabische Rijk 76 HOOFDSTUK 4 De klassieke periode der Abbasieden: laatantieke rijksvorming en de triomf van het Oosten (750-908) 83 4.1 Inleiding: fitna en rijksvorming 2.0 83 4.2 De Abbasiedische revolutie en de eerste Abbasiedische kaliefen 84 4.2.1 De derde fitna (746-750) 84 4.2.2 De eerste Abbasiedische kaliefen (754-809) 87 4.3 De grote Abbasiedische fitna en de regeringen van al-maʾmun en al-muʿtasim 90 4.3.1 De grote Abbasiedische fitna (809-819) 90 4.3.2 De regeringen van al-maʾmun en al-muʿtasim (811-842) 93 4.4 De Abbasiedische middenperiode (842-908) 94 4.4.1 Rijksvorming en anarchie (842-870) 94 4.4.2 Nieuw leiderschap en Abbasiedische restauratie (870-908) 96 HOOFDSTUK 5 Aspecten van laatantieke maatschappijen in islamitisch West-Azië: identiteitsvorming tussen stad en hof (8ste-10de eeuw) 97 5.1 Inleiding: norm, ideaal en identiteitsvorming in een laatantiek tijdperk 97 5.2 De stad en zijn bevolking 101 5.3 Het Abbasiedische hof: de impact van het Oosten 108 HOOFDSTUK 6 De desintegratie van het Abbasiedisch-islamitische wereldrijk: amirs, koningen, kaliefen en sjiieten (908-1055) 117 6.1 Inleiding 117 6.2 Problemen in het centrum: de desintegratie van het Abbasiedische gezag 118 6.3 Problemen in de periferie: de desintegratie van een laatantiek wereldrijk 122 6.3.1 Oude lokale elites 122 6.3.2 Abbasiedische militaire bestuurders 123 6.3.3 Nieuwe lokale elites 124 GOLF 2: 11DE 18DE EEUW MIDDENPERIODE EN VROEGMODERNE TIJDEN, MILITARY PATRONAGE STATES EN SOCIORELIGIEUZE IDENTITEITSVORMING HOOFDSTUK 7 Invasie van islamitisch West-Azië: soennitische Turken en Latijnse Franken (1038-1193) 133 7.1 Inleiding 133 6
7.2 Turkse invasies: de dynastie der Saldjuqen 135 7.2.1 Vorming van de dynastie der Saldjuqen 136 7.2.2 Consolidatie van de dynastie der Saldjuqen 138 7.2.3 Fragmentatie en verdwijnen van de dynastie der Saldjuqen 141 7.3 Invasie van Franken : de kruistochten 143 HOOFDSTUK 8 Herstel en globalisering van islamitisch West-Azië: Zangieden en Ayyubieden, Mongolen en Ilkhanieden (1127-14de eeuw) 151 8.1 Inleiding 151 8.2 De tegenkruistocht, de Zangieden en de Ayyubieden 152 8.2.1 Zangi en de Zangieden 152 8.2.2 Saladin en de Ayyubieden 157 8.3 De Mongolen in islamitisch West-Azië 163 8.3.1 Djingis Khan en de Mongoolse expansie 164 8.3.2 De Ilkhanieden 167 HOOFDSTUK 9 Rijksvorming en revolutie in islamitisch West-Azië: het sultanaat van Caïro, Timurieden en Turkmenen (1250-15de eeuw) 169 9.1 Inleiding: Mamlukenrijk of sultanaat van Caïro? 169 9.2 Het sultanaat van Caïro: Qalawunieden en Mamluken 172 9.2.1 Oorsprong 172 9.2.2 Algemene beginselen 174 9.2.3 Historisch overzicht 176 9.3 Timurieden en Turkmenen 185 HOOFDSTUK 10 Middeleeuwse maatschappijen in islamitisch West- Azië: identiteitsvorming tussen soenna en zwaard (12de-15de eeuw) 189 10.1 Inleiding: middeleeuws West-Azië? 189 10.2 Economische en religieuze elites in middeleeuws West-Azië 194 10.3 Militaire en politieke elites in middeleeuws West-Azië 204 10.4 Middeleeuwse symbiose: een zilveren tijdperk in de islamitische wetenschappen 208 HOOFDSTUK 11 Vroegmoderne wereldrijken in West-Azië: van Osman tot Shah Abbas (14de-16de eeuw) 211 11.1 Inleiding: de buskruit -rijken? 211 11.2 Het Ottomaanse Rijk: opkomst en hoogtepunt (ca. 1290-1606) 212 11.2.1 Osman, Orkhan, Murad I en Bayezid I (1290-1402): middeleeuwse vloeibaarheid 213 11.2.2 Mehmed I, Murad II, Mehmed II, Bayezid II: expansie en staatsvorming in de 15de eeuw 214 7
11.2.3 Selim I en Sulayman; Selim II en Murad III: 16de-eeuwse wereldmacht 216 11.3 Aspecten van Ottomaanse rijks- en identiteitsvorming 219 11.3.1 De dynastie 219 11.3.2 Ottomaanse identiteits- en staatsvorming 222 11.4 Het Safaviedenrijk in Perzië: van Isma il tot Abbās I (1501-1629) 228 HOOFDSTUK 12 Een wereld van verandering: Perzen, Ottomanen, soennieten, sjiieten en vele anderen (17de eeuw 1798) 231 12.1 Inleiding: verval versus verandering 231 12.2 Perzië in de 17de en 18de eeuw 235 12.3 Het Ottomaanse Rijk in de 17de en 18de eeuw 238 12.3.1 Regionale transformatie in een wereld in verandering 238 12.3.2 Change of pace, loosening of structure en de totale transformatie van staat en rijk 241 EPILOOG VAN ISLAMITISCH WEST-AZIË NAAR HET MODERNE MIDDEN- OOSTEN (19DE-20STE EEUW) De oosterse kwestie 251 Ottomaanse transformaties (1792-1923) 253 Nationalisme, onafhankelijkheid en revolutie in het moderne Midden-Oosten 255 DYNASTIEKE TABELLEN 259 VERKLARENDE WOORDENLIJST 272 LECTUURLIJST 282 ILLUSTRATIEVERANTWOORDING 299 KAARTEN 307 AFBEELDINGEN IN KLEUR 319 8