VOORSTEL Adviescommissie 3 oktober 014 agendapunt 1 Dagelijks bestuur november 014 Algemeen bestuur 4 december 014 Voorbereid door Bijlagen Jasper Beekhoven, medewerker programmamanagement 1. Context, proces van uitvoering en resultaat quickscans beheer en inrichting. kaarten maatregelen korte termijn en verdere uitwerking QUICKSCANS BEHEER EN INRICHTING GAASPERPLAS Opwaarderen Gaasperplas gebied is een van de speerpunten uit het uitvoeringsprogramma Groengebied Amstelland. Door quickscans is gekeken welke ideeën worden opgepakt. Het algemeen bestuur besluit 1. De resultaten van de QuickScans zoals weergegeven in de bijgevoegde kaarten vast te stellen, en de korte termijn maatregelen uit te voeren;. Een deel van de resterende middelen die zijn vrijgemaakt voor Opwaarderen Gaasperplas gebied (voornamelijk uit de inkomsten uit Amsterdam Open Air) te bestemmen voor de uitvoering van de korte termijn maatregelen ( 80.000.- van de resterende circa 100.000,-); 3. Het initiatief te nemen om samen met stadsdeel Zuidoost en DRO de toekomst voor het Gaasperplas verder uit te werken; 4. Het plan voor een hoofdroute en de omvorming van bruggen naar duikers verder uit te werken in samenwerking met stadsdeel Zuidoost en DRO, en hiervoor een deel van de resterende middelen die zijn vrijgemaakt voor Opwaarderen Gaasperplas gebied in te zetten ( 0.000,- van circa 100.000,-) Onderbouwing besluit Het opwaarderen van het Gaasperplas gebied is een onderdeel van de visie en uitvoeringsprogramma van Groengebied Amstelland. Via participatie-avonden zijn de verschillende wensen en behoeftes geïnventariseerd. Middels een quickscan is voor de meest kansrijke ideeën bekeken of en hoe deze het beste vorm krijgen. De uitkomsten van de quickscans zijn afgestemd met verschillende belangengroepen. Met de input van deze partijen is zoveel mogelijk rekening gehouden. Via deze oplegnotitie en de bijbehorende kaarten stelt het bestuur op hoofdlijnen vast welk beheer er wordt gevoerd in het park en welke maatregelen er worden genomen om de inrichting te versterken en te verbeteren. Het Gaasperplas gebied is deels voormalige Floriade terrein en daarmee vaak gezien als cultureel erfgoed. Ook hebben stadsdeel Zuidoost en de gemeente Amsterdam visies voor het gebied, zoals het Programma Groen & Blauw en de Hoofdgroenstructuur, die leidend zijn voor ontwikkelingen in het gebied. De voorgestelde maatregelen voor directe uitvoering (kaart korte termijn) zijn ofwel zo klein dat ze binnen die context passen of makkelijk omkeerbaar mocht er later voor een andere invulling worden gekozen. Voor de maatregelen op middelende termijn (kaart ) zoekt het Groengebied nadrukkelijke de aansluiting bij stadsdeel Zuidoost en DRO. Bijdrage aan schapsdoelen Financiële duurzaamheid; Aanbieden aantrekkelijk recreatielandschap. Financiële consequenties Er zijn geen financiële consequenties voor dit besluit. De kosten voor de voorgestelde maatregelen worden gedekt uit het budget dat het bestuur heeft vrijgemaakt voor de Maatregelen Opwaarderen Gaasperplas gebied (AB 1-013). Het budget komt voornamelijk uit de inkomsten van Amsterdam Open Air. Het is mogelijk dat het beheerbudget voor de Gaasperplas gebied verhoogd moet worden om de gewenste inrichting op het juiste niveau te onderhouden. Dat zal te zijner tijd aan het bestuur worden voorgelegd, waarschijnlijk met de inkomsten uit Amsterdam Open Air als dekking. Pagina 1 van 4
Juridische consequenties Geen juridische consequenties bij dit besluit. Bestuurlijke achtergrond 009 Vaststellen Visie en Uitvoeringsprogramma Groengebied Amstelland. 1-013 Maatregelen Opwaarderen Gaasperplas gebied. Communicatie Dit bestuursvoorstel wordt op de website gepubliceerd.; In het voortraject is al met veel partijen afgestemd; Na behandeling door het bestuur worden de plannen voor de Gaasperplas middels een persbericht verspreid; Daarnaast ontvangen alle deelnemers van de participatie sessies een overzicht van de activiteiten die zijn ondernomen naar aanleiding van hun suggesties. Pagina van 4
Opmerkingen AC 3 oktober 014 Opmerkingen DB november 014 De adviescommissie adviseert conform het voorstel, met inachtneming van de volgende opmerkingen: In het stuk wordt niet expliciet gesproken over ecologie en biodiversiteit, terwijl dit wel belangrijke onderwerpen zijn. Beschrijf deze zaken explicieter in het stuk; Leg ook een duidelijke koppeling met het beleid van de gemeente Amsterdam ten aanzien van ecologie en groen en blauw ; Optimaliseer het kaartbeeld. Het dagelijks bestuur besluit het voorstel te agenderen met inachtneming van de adviezen van de adviescommissie. Achtergrond bij het voorstel De bestuurlijke context, het proces van uitvoering en de resultaten van de quickscans worden besproken in bijlage 1. De bijbehorende kaarten zitten in bijlage. De ambtelijke en bestuurlijke context wordt hier behandeld. De adviescommissie heeft drie aandachtpunten meegegeven bij het project Opwaarderen Gaasperplas gebied: Stem dit project goed af met de processen en projecten die de gemeente Amsterdam heeft lopen rondom het Gaasperplas gebied; Besteed veel aandacht aan een goede regievoering in dit soort processen; Besteed ook aandacht aan het erfgoedgevoel dat leeft m.b.t. het Gaasperplas gebied en gebruik dit zo mogelijk ook bij de branding van het gebied. Bij overleggen met het stadsdeel en DRO zijn deze aandachtpunten ook teruggekomen. Het stadsdeel Zuidoost en de gemeente Amsterdam hebben een visie op de Gaasperplas, die verder reikt dan de horizon die het schap hanteert, zoals de Watervisie Amsterdam en de Hoofdgroenstructuur. Lange termijn onderdelen daarvan zijn bijvoorbeeld bijbehorende voorzieningen zoals een duidelijk hoofdroute en een zwemstrand aan de Noordoever. Daarbij krijgt de Gaasperplas in de toekomst een belangrijke rol toebedeeld als metropolitaan park, waarbij aan er ook aan nieuwe voorzieningen wordt gedacht. Alle maatregelen en ontwikkelingen in het gebied moeten dan ook verenigbaar zijn met de bestaande visies. In het Programma Groen & Blauw zet stadsdeel Zuidoost o.a. in op de onderlinge samenhang tussen groengebieden en het verhogen van de gebruikskwaliteit. Zowel de korte termijn maatregelen die hier worden voorgesteld als de initiateven die nog worden uitgewerkt passen binnen de ambities van het Programma Groen & Blauw. Daarnaast is het noordelijk deel van het gebied voormalig Floriade terrein. De slechte staat van onderhoud van enkele elementen uit de Floriade tijd was mede aanleiding tot het project Opwaarderen Gaasperplas. Het Floriade terrein roept bij velen het gevoel van cultureel erfgoed op, en bij veranderingen in de inrichting is het belangrijk dat deze goed worden afgewogen tegen de belangen van het erfgoed en landschap. De financiële opgave voor onderhoud en de wens verouderde elementen aan te pakken kan alleen leidend zijn voor omvorming in het gebied als die eerst getoetst zijn aan de lange termijn visie op het park. Tegelijkertijd worden de biodiversiteit en natuurwaarden versterkt door op bepaalde plekken het beheer aan te passen naar een minder intensieve variant. Proces Het groengebied vindt het belangrijk dat deze afwegingen over de meest ingrijpende maatregelen in de inrichting goed worden gemaakt. Stadsdeel Zuidoost en DRO hebben aangegeven hier een rol te willen spelen. In de vergadering van de adviescommissie zijn suggesties gedaan om het kaartbeeld te verbeteren qua duidelijkheid. In overleg met Amsterdam wordt de kaart op dit moment aangepast. Bij dit voorstel treft u de ongewijzigde kaart aan. Bij de concrete maatregelen die nu worden voorgesteld (kaart korte termijn) is de omkeerbaarheid dan ook een uitgangspunt. Alle voorgesteld maatregelen zijn ofwel zo klein dat deze zonder risico worden doorgevoerd, of zijn eenvoudig omkeerbaar. Pagina 3 van 4
Een voorbeeld van het laatste is het omvormen van enkele vaste plantentuinen uit de Floriade tijd. Deze elementen zijn in slechte staat en de gebruikers van het park hebben al vele jaren de wens dat ze ofwel wordt opgeknapt ofwel wordt omgevormd. Echter een permanente verandering moet, om bovengenoemde reden, goed worden overwogen. Daarom stelt het groengebied voor de slechtste tuinen om te vormen tot ligweides, eventueel met beplanting door heesters. Hierdoor oogt het netter en is het onderhoud aanzienlijk goedkoper. Mocht er in een later stadium alsnog gekozen worden voor een andere, hoogwaardige invulling dan kost dat niet meer dan dat het zou kosten als de huidige stand van zaken onveranderd blijft. De maatregelen zijn dus omkeerbaar, net als het voorstel om op een aantal punten in het park het beheer aan te passen om de kwetsbare natuur, en daarmee de biodiversiteit, zoveel mogelijk (en passend binnen de andere doelstellingen) in stad te houden. Bij maatregelen die wel een grote impact hebben, zoals het omvormen van bruggen naar duikers of het realiseren van een hoofdroute, wil het groengebied een goede afweging maken met behulp van DRO en stadsdeel Zuidoost. Dat moet leiden tot een kader waarbinnen enkele noodzakelijk maatregelen in beheer en inrichting worden geïmplementeerd zonder dat dit afbreuk doet, en bij voorkeur bijdraagt aan, het erfgoed van het Floriade park en het landschap. Vervolg De korte termijn maatregelen worden opgepakt in de komende drie jaar, al naar gelang de beschikbare capaciteit en synergie met andere werkzaamheden. De noodzakelijke middelen zijn beschikbaar uit eerdere besluiten van het bestuur voor Opwaarderen Gaasperplas en komen voornamelijk uit de opbrengsten van Amsterdam Open Air; Het groengebied gaat werken aan een doorrekening van de kosten voor beheer en onderhoud van de Gaasperplas (inclusief groot onderhoud en vervangingen). Zodra hier zicht op is kan het groengebied inschatten welke impact de voorgestelde maatregelen precies hebben ten opzichte van de huidige situatie. Het is wel duidelijk dat geen van de maatregelen significant duurder zijn dan de huidige inrichting. Pas als de doorrekening compleet is wordt het duidelijk of er structureel meer budget nodig is voor het onderhoud. Zo nodig wordt dat aan het bestuur voorgelegd; De nader te onderzoeken maatregelen worden in de komende periode in afstemming met betrokken stakeholders uitgewerkt. Hierbij zoekt het groengebied de samenwerking met DRO en stadsdeel Zuidoost. Bij de maatregelen die een wat langere horizon of grote landschappelijke impact hebben is een belangrijke rol weggelegd voor deze organisaties. De gewenste samenwerking maakt het lastig voorspelbaar op welke termijn er concrete afspraken worden gemaakt voor uitvoering. Akkoord programmamanager In overleg met manager Advies Gerben Houtkamp Wim Nieuwenhuis Pagina 4 van 4
Context, proces van uitvoering en resultaat Quickscans beheer en inrichting Bestuurlijke context De oorsprong van de activiteiten rond de Gaasperplas is het uitvoeringsprogramma bij de visie van Groengebied Amstelland. Een van de speerpunten uit dit programma is het opwaarderen van het Gaasperplas gebied. Hierbij is speciale aandacht voor de overgebleven elementen van de Floriade, waarvan sommige in slechte staat van onderhoud verkeren. Ook hebben stadsdeel Zuidoost en de gemeente Amsterdam visies voor het gebied, zoals het Programma Groen & Blauw en de Hoofdgroenstructuur, die leidend zijn voor ontwikkelingen in het gebied. Dit vraagt om keuzes. Een ander speerpunt van het uitvoeringsprogramma is participatie. Een tweede aanleiding is het feit dat het festival Amsterdam Open Air al jaren succesvol wordt gehouden in het Gaaserplas gebied. Het bestuur heeft een deel van de inkomsten uit die festivals geoormerkt voor een kwaliteitsimpuls voor het gebied. Ook de organisator zelf wil graag wat terugdoen voor het gebied. Tenslotte speelt ook al enige jaren het budget voor beheer en onderhoud van de Gaasperplas te laag is om het gebied in de huidige inrichting op een aanvaardbaar niveau te onderhouden. Dit heeft te maken met de hierboven genoemde Floriade elementen, de dichte padenstructuur en het intensieve gebruik. Als kick off voor de kwaliteitsverbetering van de Gaasperplas (het hele gebied, niet alleen het voormalige Floriade terrein) is er een participatie sessie georganiseerd. Voor de sessie is veel aandacht besteed aan het bijeenbrengen van uiteenlopende belangen: omwonenden, natuurbeschermers, gebruikers van verderaf en belangengroepen voor recreanten. De sessie heeft veel ideeën opgeleverd, die in december 013 zijn gepresenteerd aan het bestuur. Deze ideeën zijn in eerste instantie beoordeeld op basis van de doelstellingen van het recreatiegebied. Daardoor zijn een aantal ideeën afgevallen. Andere ideeën vonden veel draagvlak en zijn gelijk uitgevoerd als Quick Wins (Kwaliteitsverbetering waterspeelplaats en wandelknooppuntenroute). Tenslotte zijn er een aantal ideeën waarvan de implementatie verder is uitgewerkt. Deze voorstellen zijn nader uitgewerkt de quickscans beheer en inrichting. De resultaten van beide quickscans worden hieronder en in de bijgevoegde kaarten gepresenteerd. Proces van uitvoering Alle ideeën die in aanmerking komen zijn intern getoetst aan de volgende criteria: o De doelstellingen van het gebied: recreatie, openbaarheid, EHS, zonering en inrichting; o Kosten voor investering en beheer; o Synergie met andere ideeën en ontwikkelingen; o Zonering van de verschillende delen van het Gaasperplas gebied; o Bestaande visies op het Gaasperplaspark vanuit Amsterdam (structuurvisie), stadsdeel Zuidoost (visie Groen & Blauw). De overgebleven ideeën zijn gegroepeerd in 5 bouwstenen die samen een onderbouwde en duurzame kwaliteitsverbetering vormen. De uitwerking van de ideeën over het beheer zijn hierin geïntegreerd. De bouwstenen zijn getoetst middels een rondgang langs verschillende partijen. Over het algemeen is de presentatie goed ontvangen. o Bij de omwonenden die veel binding hebben met de natuur was er stevige discussie omdat zij andere fundamentele aannames hebben over de aard van het gebied dan het bestuur. Desondanks is ook met deze partij bij een aantal punten overeenstemming bereikt over concrete zaken in het beheer: hoe de beheerder zo goed mogelijk en binnen de overige kaders- rekening kan houden met waardevolle natuur
in het gebied. Meningsverschillen tussen deze groep en de koers ingezet door het bestuur blijven bestaan; o De dienst ruimtelijke ordening (DRO) van Amsterdam en stadsdeel Zuidoost heeft de plannen op een aantal punten aangescherpt. Belangrijk is dat onomkeerbare maatregelen met landschappelijke effecten, zoals het vervangen van bruggen door duikers, vanuit een lange termijn visie en gezamenlijk worden uitgewerkt Op basis van deze feedback zijn de bouwstenen aangepast en aangescherpt. De maatregelen zijn verwerkt in twee kaarten, die bij dit voorstel zijn bijgesloten. Resultaat 1. Segmentatie delen Gaasperplas gebied Landschappelijk en wat betreft inrichting is de Gaasperplas geen eenheid. Het kent verschillende delen met een verschillend karakter. Door die in beschrijvende zin te benoemen wordt voor de recreant duidelijk wat men waar kan verwachten. Ook voor het bestuur (en de beheerders) is het makkelijker toetsten of, en waar, nieuwe ontwikkelingen een plaats kunnen krijgen. De voorgestelde segmentering is: o Noordoever: stadspark met mix van cultuur, wonen, werken en recreëren; o Oostoever en oostelijkste deel noordoever: rust, landelijk gebied en extra aandacht voor natuurwaarden; o Zuidoever: horeca, sport en watersport rond de zwemplas; o Zuidoever: rust en extra aandacht natuurwaarden; o Westoever: Horeca en watersport.. Optimalisatie recreatieve routestructuren Fietspaden: optimalisatie van doorgaande routing en selectieve keuze voor het afstoten secundaire tracés. Wandelpaden: geleidelijk omvormen naar half verharding en in bepaalde gevallen naar struinpaden. Ruiterpaden: Het huidige aanbod volstaat. Uitbreiding en aanpassingen alleen op privaat initiatief. Kanovaren alleen op het meer, en niet de sloten in het voormalige Floriade terrein. Het groengebied start een onderzoek naar de haalbaarheid van een brede aantrekkelijke recreatieve hoofdroute van de hoofdingang naar Langerlust (zie kaart). Dit is onderdeel van de in de toekomst verder te realiseren rondje Gaasperplas, uit de visie van Zuidoost. De hoofdroute functioneert ook als toegangsweg voor het festival. De huidige infrastructuur op de route is verouderd en gaat achteruit door het gebruik voor festivals. Keuze voor het haalbaarheidsonderzoek betekent dat groot onderhoud aan de beoogde route voorlopig wordt uitgesteld. Daarmee blijft de huidige infrastructuur op deze locatie gedurende de looptijd en uitslag van het onderzoek in een slechte, maar minimaal veilige, staat. 3. Keuzes voormalige Floriade elementen De gemaakte keuzes zijn verwekt in de bijgevoegde kaarten. Het gaat o.a. om het opwaarderen van de waterspeelplaats (een Quick Win) en het omvormen van het rosarium naar speel-, lig- en evenementen-locatie. Een aantal vaste plantentuinen zullen worden omgevormd tot gras- en ligweides. De overgebleven tuinen krijgen juist een opwaardering met het bijbehorende niveau van onderhoud. 4. Uitnodigende entrees met logische routing De entrees zijn van onvoldoende kwaliteit en nodigen niet uit. Ook is de routing naar de verschillende trekpleisters in het park onduidelijk. De entrees worden aangepakt met aandacht voor uniformiteit, ruimtelijke inpassing en het gevoel welkom te zijn. De informatievoorziening wordt meer toegespitst op het hele Gaasperplas gebied i.p.v. voor het hele Groengebied Amstelland zoals in de huidige situatie.
5. Evenwichtig beheer Doorrekenen van de financiële impact van de voorgestelde maatregelen. Zorgen voor evenwicht in de beschikbare middelen (inclusief inkomsten) en de uitgaven voor beheer en onderhoud. Speciale aandacht voor de lange termijn. Waar mogelijk een beheerregime dat de groei van verschillende orchideeën (en andere kwetsbare soorten) mogelijk maakt zonder dat op lange termijn de bodem teveel verrijkt. Vooral op de Oostoever en Zuidoever is er ruimte voor dit beheer. Aanwijzen kwetsbare plekken op de Noordoever waarmee in het beheer-regime en bij evenementen zoveel mogelijk rekening wordt gehouden. Deze plekken alleen waar het mogelijk is in verband met de andere functies van het gebied. Voor de Quickscans is het volgende proces doorlopen: Alle ideeën die in aanmerking komen zijn intern getoetst aan de volgende criteria: o De doelstellingen van het gebied: recreatie, openbaarheid, EHS, zonering en inrichting; o Kosten voor investering en beheer; o Synergie met andere ideeën en ontwikkelingen; o Zonering van de verschillende delen van het Gaasperplas gebied; o Bestaande visies op het Gaasperplas park vanuit Amsterdam (structuurvisie), stadsdeel Zuidoost (visie Groen & Blauw). De overgebleven ideeën zijn gegroepeerd in 5 bouwstenen die samen een onderbouwde en duurzame kwaliteitsverbetering. De uitwerking van de ideeën over het beheer zijn hierin geïntegreerd. De bouwstenen zijn getoetst middels een rondgang langs verschillende partijen, waarbij zoveel mogelijk is aangesloten op de deelnemers aan de participatiesessie (zie opsomming boven). Over het algemeen is de presentatie goed ontvangen. o Bij de omwonenden die veel binding hebben met de natuur was er stevige discussie omdat zij andere fundamentele aannames hebben over de aard van het gebied dan het bestuur. Desondanks is ook met deze partij bij een aantal punten overeenstemming bereikt over concrete zaken in het beheer: hoe het beheer zo goed mogelijk en binnen de overige kaders- rekening kan houden met waardevolle natuur in het gebied. Meningsverschillen tussen deze groep en de koers ingezet door het bestuur blijven bestaan; o De dienst ruimtelijke ordening (DRO) van Amsterdam en stadsdeel Zuidoost heeft de plannen op een aantal punten aangescherpt. Belangrijk is dat onomkeerbare maatregelen met landschappelijke effecten, zoals het vervangen van bruggen door duikers, vanuit een lange termijn visie en gezamenlijk worden uitgewerkt. Op basis van deze feedback zijn de bouwstenen aangepast en aangescherpt. De maatregelen zijn verwerkt in twee kaarten, die bij dit voorstel zijn bijgesloten.
NO-REGRETS KAART PARTICIPATIE PROGRAMMA AAN DE SLAG MET GAASPERPLASPARK [KORTE TERMIJN] OKTOBER 014 10 1 1 17 11 18 9 10 15 1 14 4 8 9 1 8 10 8 5 3 extensief maairegime intensief maairegime bomenbeheer 13 1 BEHEERREGIMES BOUWSTENEN Zonering / Ontwikkeling SFEERBEELDEN 1. Realisatie horeca op de westoever. Versterking horeca op de Noordoever 3. Verdeling in verschillende beheersregimes van Gaasperplaspark (zie legenda) 4. Picknickplaatsen bij naaktrecreatieterrein plaatsen 5. Verbreding horeca aanbod Ballorig (zuidoever) 1 Horeca met een uniek uitzicht over de lengte van de plas. 7 Uniformering en bebording entrees Uitnodigende entrees. Uitnodigende entrees met logische routing naar hoofdbestemmingen 7. Uniformering en bebording entrees ( zie. voor locaties) 8. Uitbreiding aanbod trimstoestellen op de zuidoost oever 8 Uitbreiding van de trimstellen bij het recreatiestrand, een brandpunt van activiteit. 9 Duidelijke route rond de plas. Het hoofdpad biedt ruimte aan evenementen. Optimalisatie recreatieve routestructuren 9. Routing fietspad/rondom Gaasperplas logischer en aantrekkelijker maken 10. Verharde wandelpaden omvormen naar halfverharding 11. Verhard wandelpaden omvormen tot struinpad 1. Realisatie wandelknooppunten netwerk 13. Omleiding ruiterpad langs doorwaadbare plaats 10 Verharde paden omvormen tot struinpaden 15 Ligweides vervangen het verouderde Rosarium Erfenis Floriade omvormen 14. Taxushaag in stand houden d.m.v. natuurlijk beheer 15. Voormalig Rosarium omvormen tot speel en ligweides 1. Verkleinen en opwaardering aantal cultuurtuinen 17. Realisatie Labyrint (locatie nader te bepalen) 18. Opwaarderen waterspeelplaats 1 De oude Floriade tuinen krijgen een nieuwe betekenis in het natuurlijke park. 17 Een nieuw Labyrynth ligt verborgen
KANSEN KAART OP WEG NAAR VISIE GAASPERPLASPARK ALS METROPOLITAAN PARK [MIDDEN TERMIJN] OKTOBER 014 5 1 3 4 BEHEERREGIMES extensief maairegime intensief maairegime bomenbeheer BOUWSTENEN Zonering 1. Realisatie aantrekkelijke multifunctionele Hoofdroute van metro Gaasperplas naar Lange Lust ( onderdeel rondje). SFEERBEELDEN 1 Duidelijke hiërarchie in padenstructuur. Route naar plas en bestemmingen helder Uitnodigende entrees. Hoog kwalitatieve entrees met logische routing naar hoofdbestemmingen Multifunctioneel Entreegebied bied ruimte aan evenementen (Amsterdam Open) Geclusterde bebording. Één huistijl voor de Gaasperplas. Optimalisatie recreatieve routestructuren 3. Verbetering routing bij kruising Bastion en rondom plas als onderdeel van multifunctionele hoofdroute. 3 Duidelijke entrees tot het metropolitane park. Duidelijke routing en multifunctionele hoofdroute Erfenis Floriade omvormen 4. Opwaardering multifuntionele hoofdroute 5. Afwegingskader erfgoed 4 Heldere materialisatie hoofd-, ruiter, wandel- en struinpaden. Nieuwe natuurwaarden kunnen een plek vinden in de cultuurtuinen van de Floriade. Een labyrinth voor bezinning en contemplatie.