Bouwhistorische survey Sint-Niklaasstraat Beveren-Kallo Kadastergegevens: 8 de afd., sectie C/1 202 C Uitvoerder/Bouwhistoricus: Steven Van den Borne Antwerpen 22 februari 2012
Steven Van den Borne 2012 Alle rechten op deze rapporten zijn de auteur voorbehouden. Niets eruit mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Foto s Steven Van den Borne
1. Situering googlemaps Het Hoevecomplex Sint-Niklaasstraat (z.n.) is gelegen aan de Beversedijk, ten westen van de dorpskern Kallo-Beveren en ten zuidoosten van de Ringweg R2 en het Zuidelijk Insteekdok.
2. Voorgeschiedenis De oudste bebouwing op de onderzochte site kwam ten vroegste na 1618-1619 tot stand toen het Beverenbrouck werd ingedijkt. Door de aanleg van de Cruys Dijk 1 (huidige Beversedijk) verloor de oude Callooschen Dijk (1431), die het tracé volgde van de Sint-Niklaasstraat, haar betekenis. De zone gelegen tussen de Beversedijk en de Sint-Niklaasstraat werd bij de indijking afgenomen van de Sint- Niklaaspolder en zal vanaf dan Ste Niclaeslandt genoemd worden. 2 Op de Cruys Dijk werd omstreeks 1621 in de omgeving van het hoevecomplex een schans of militaire versterking, genaamd Steenland gebouwd. 3 Aanleg van de (nieuwe) Beversedijk anno 1618-1619. Aangepaste kaart. Van Gerven 1977, p. 389 Schans Steenland (geel) en locatie hoevecomplex Sint-Niklaasstraat (rood) Schilderij van de Slag van Kallo in 1638. De constructie aangeduid in het geel is waarschijnlijk Schans Steenland. Van Gerven 1977, p 406. 1 E. Reyn 2007, p. 14. 2 Van Gerven 1977, p. 384-391. 3 Van Gerven 1977, p. 400.
Kaart van Ferraris (1771-1777). Aangepaste kaart. http://www.ngi.be Primitief Kadasterplan (ca. 1817). Aangepaste kaart. Gent, Archief van het Kadaster
Op de kaart van Ferraris uit 1771-1777 is te zien dat er in die periode reeds bebouwing was in de omgeving van het onderzoeksgebied. Mogelijk stond er reeds een voorganger van het huidige woonstalhuis. Anno 1817 bestonden de gronden van het hoevecomplex onder meer uit perceel 201 aangeduid als oppervlakte, en perceel 202 omschreven als terrain bâti, beiden in eigendom van Bienfaisance. 4 In 1856 werd perceel 202 aangeduid als grond en was het samen met perceel 201 (nog steeds als oppervlakte aangeduid) in eigendom van Le bureau de Bienfaisance later omschreven als de Commissie van Openbaren Onderstand. 5 Volgens de kadastrale legger van 1879 behoorden de percelen 201 en 202 in die periode tot het gehucht Steenlandt, verwijzend naar de voormalige 17 de - eeuwse schans die in de nabije omgeving stond. 6 In de kadastrale legger van 1884 wordt de bebouwing op perceel 202 beschreven als maison. 7 Voor 1941 worden percelen 201 en 202 verenigd en worden landgebouw en huis vergroot/ heropgebouwd wellicht in opdracht van grondeigenaar Petrus Vercruyssen-Van de Perre. 8 Omstreeks 1973 verhuisden de toenmalige eigenaars, namelijk familie Paul Baliauw, waarna de boerderij mogelijk niet meer in gebruik was. 9 Uitsnit primitief kadasterplan (ca. 1817) Gent, Archief van het Kadaster Situatie omstreeks 1979 of vroeger. Van Moer 1979, p. 207 Situatie 1941 Gent, Archief van het Kadaster 4 Gent, Archief van het Kadaster, Primitief kadasterplan (ca. 1817) 5 GAK, Aanwijzende legger 85 nr. 13, 14. 6 De Potter & Broeckaert 1879, p. 1. 7 GAK, Aanwijzende legger 1486, nr. 4, 5. 8 GAK, Aanwijzende legger 3281, nr. 6, 7. 9 van Moer 1979, p. 207.
3. Bestand googlemaps
De site Het hoevecomplex bestaat uit een tweedelig dwars ingeplant woonstalhuis, waaraan kleinere annexen verbonden zijn, en een oostelijk daarvan gelegen vrijstaande schuur. Woonstalhuis Gevels Het geheel werd vermoedelijk kort voor 1941 heropgericht, waarbij waarschijnlijk restanten van de bestaande kern, funderingen en muren, werden herbruikt. De dakkap werd volledig vervangen, waarvan getuige de machinaal gezaagde spanten onder mechanische pannen. Opvallend is de onhandige aansluiting tussen voor- en achterbouw. Wellicht werd de grote stal/schuur in een latere fase opgehoogd. De oostelijke gevel van het achterliggende gedeelte lijkt in een latere fase verbouwd. Mogelijk werd een voorzetmuur geplaatst voor een bestaande muur. Oostelijke gevel met van links naar rechts schuur/stal en achterliggend woonstalhuis met kleine stal en woonhuis. Het is onduidelijk wanneer de oprijlaan met kasseien werd aangelegd. Zuidelijke gevel van grote stal/schuur Westelijke gevel van grote stal/schuur
Oostelijke gevel van achterliggend woonstalhuis en annexen Westelijke gevel van woonstalhuis en bijgebouw De noordelijke achtergevel van het woonstalhuis is mogelijk 19 de -eeuws, met uitzondering van het venster dat wellicht werd ingezet bij de verbouwingswerken van 1940-1941.
Zicht op de achtergevel van de grote stal/schuur en de na 1940 vernieuwde gevel van het woonstalhuis Zicht op de onhandige aansluiting tussen voor- en achterbouw. Het kleurverschil in de baksteenlagen rechts getuigt van de verhoging van de voorbouw.
De vermoedelijk 19 de -eeuwse achtergevel werd opgericht met kalkmortel, terwijl voor de achterliggende bijgebouwen assemortel werd gebruikt. Zicht op buitentoilet van omstreeks 1940
Interieur Voorbouw (schuur/ stal) De voorbouw deed dienst als stal op de begane grond en opslagplaats voor stro(?) op de verdieping. Tussenin bevindt zich een baksteenvloer, vermoedelijk bestaande uit een geklemde halfsteense baksteenlaag. Een monumentale afvoertrechter, die met rivetten in elkaar werd gezet, diende voor het voederen van de dieren. De draagtructuur van het dak bestaat uit machinaal gezaagde balken.
Achterbouw (woonstalhuis) De grote stal/schuur is verbonden met de kleinere stal van het woonhuis. Ook hier is de draagstructuur waarschijnlijk 20 ste -eeuws. Het interieur van het woonhuis is opvallend kleurrijk betegeld.
Noordwestelijke bijgebouw
De dakkap van het woonstalhuis bestaat uit mechanisch gezaagde balken. Bij toekomstige instandhoudingswerken dienen de eternit(?) golfplaten verwijderd te worden.
De polderschuur De vrijstaande schuur dateert volgens gevelopschrift uit 1928, terwijl de oprichting kadastraal pas in 1941 werd opgetekend. Het betreft een baksteenbouw onder zadeldak en een naar het noorden geopende aanbouw onder lessenaarsdak en ondersteund door bakstenen pijlers. De westelijke gevel heeft een robuuste uitstraling onder meer door de symmetrische opbouw met centrale schuifpoort geflankeerd door toegangsdeuren met kleine ramen en bovenliggende, gedeeltelijk blinde nissen. De eternit(?) golfplaten bedekt met roofing dienen eventueel verwijderd te worden bij toekomstige instandhoudingswerken.
4. Samenvatting Fase 1: 1618/1619 1817 De oudste bebouwing moet zeker gesitueerd worden na de inpolderingswerken van 1618-1619. Voor 1817 stond er reeds een voorganger van het huidige woonstalhuis. Fase 2: 1928-1941 Tussen 1928 en 1941 werd de bestaande woning (gedeeltelijk) afgebroken en vervangen door het huidige woonstalhuis met bijgebouwen. Ten oosten hiervan werd een vrijstaande schuur opgericht. 5. Conclusie De constructie is grotendeels 20 ste -eeuws en is opgericht in een zuiver utilitaire, maar evenwichtige stijl. Opvallend is het kleurrijk betegelde interieur van het woonstalhuis. De hoeve is al geruime tijd onbewoond, waarvan getuige enkele gebroken ramen. Toch is het geheel van woonstalhuis, schuur en kasseiweg in redelijke staat en kan het mits de nodige instandhoudings- / renovatiewerken (o.a. dakwerken aan woonstalhuis, isolatie) opnieuw bewoond worden. De omgeving van het hoevecomplex heeft daarnaast een belangrijke landschapshistorische waarde. De nog bestaande restanten van de Sint-Niklaasstraat en de Beversedijk zijn de enige bewaard gebleven restanten van respectievelijk de voormalige Callooschen Dijk (1431) en de Cruys Dijk (1618-1619). Bij herbestemming van dit gebied moet ook rekening gehouden worden met archeologisch onderzoek naar sporen, restanten en de exacte locatie van Schans Steenland, die vermoedelijk vlakbij het hoevecomplex lag.
6. Bibliografie Literatuur V. De Bonne et al., Onderzoek naar de erfgoedwaarde van de hoevesites Oud Arenberg nr. 71 en nr. 73 te Kieldrecht (Beveren), onuitgegeven rapport, Brussel 2009 M. Derez, M. Nelissen, J. Roegiers, et al., Arenberg in de Lage Landen, een hoogadelijk huis in Vlaanderen en Nederland, Leuven 2002. F. de Potter & J. Broeckaert, Geschiedenis van gemeenten der Provincie Oost-Vlaanderen, 1879. E. Reyn, Rijk polderland verdwenen onder baggerzand: chronologische analyse van de linkeroever polderannexaties, Antwerpen 2007. R. Van Gerven, De Scheldepolders van de Linkeroever (Land van Waas en Land van Beveren): bijdrage tot de geschiedenis van natuur, land, volk, Beveren 1977. R. van Moer, Welk eiland heette Chanelaus: gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid van de viering van 800 jaar kerk en parochiegemeenschap te Kallo, 1179-1979, Beveren 1979. archiefbronnen Gent, Archief van het Kadaster. Oost-Vlaanderen. 8 de afdeling Beveren/ Calloo, sectie C. Primitief kadasterplan (ca. 1817). La vérification de la reproduction du parcellaire primitif sur le plan supplémentaire et le collationnement avec le tableau n 209 ont été effectués par le géomètre soussigné, Gand le 22 avril 1886, Alf Winnens(?) Gent, Archief van het Kadaster. Oost-Vlaanderen. 8 de afdeling Beveren/ Kallo, Sectie C/1. Mutatieschets 1941/100.