Geloven Geloof speelt in veel delen van de wereld een grote rol. Veel meer dan in de meeste delen van Nederland. Maar betekent dat ook dat Nederlanders niet gelovig zijn? Hoe zit dat met het geloof? Door middel van de volgende opdracht onderzoek je of er verschillende opvattingen in Nederland, Kirgizië en India zijn over geloof en zo ja, of je deze verschillen kunt benoemen. 1. Geef op een schaal van 1 (niet belangrijk) tot 10 (zeer belangrijk) aan hoe belangrijk jij de volgende dingen vindt: 1 Ben jij een gelovig mens? 2 Hoe belangrijk is het bezoeken van een kerkdienst cq. godsdienstoefening voor jou? 3 Hoe belangrijk is godsdienst in jouw leven? 4 Hoe belangrijk is het voor jou om soms te bidden of te mediteren? 2. Teken nu de waarden die je in tabel 1 hebt ingevuld in het waardendiagram hieronder: Heb je bijvoorbeeld bij vraag 1 een 5 ingevuld, kleur je vanuit het middenpunt vijf vakjes in. Verbind de vier punten vervolgens aan elkaar door middel van vier lijnen. Kleur nu het diagram binnen de vier lijnen in. 1 4 2 3 3. Zoek iemand in de klas die het waardendiagram op een andere manier heeft ingevuld dan jij. Bespreek waarom je de vragenlijst zo hebt ingevuld als je dit hebt gedaan. 4. Schrijf hieronder op wat in het waardendiagram de overeenkomsten en verschillen zijn tussen je klasgenoot en jezelf. Verklaar de verschillen en bespreek deze onder leiding van je docent in de klas.
5. Hieronder vind je de waardendiagrammen van Nederland, India en Kirgizië in willekeurige volgorde. Geef aan, welk waardenkruis bij welk land hoort en waarom je dat denkt. Bespreek je antwoorden in de klas. A = B = C = 6. Bekijk de eerste film over religie in India op de website Erasmus Festival religie stap 2. Hoe zou het voor jou zijn, als je in een omgeving zou wonen, waarin mensen deze opvattingen hebben? 7. Bekijk alle films over religie in India. Welke persoon wijkt helemaal af van het waardendiagram van het land? Welke reden voert deze persoon aan?
Docenteninformatie Geloven De opdracht Deze opdracht werd in het kader van het Erasmus Festival 2008 ontwikkeld. Hij heeft als doel om aan de hand van films, die studenten in Kirgizië en India hebben gemaakt, en kaarten uit de European/World Values Study de leerlingen kennis te laten maken met enkele aspecten van de Kirgizische en Indiase cultuur en deze te vergelijken met hun eigen opvattingen en hoe men in Nederland over deze vraagstukken denkt. Door middel van een waardendiagram wordt voor de leerlingen inzichtelijk gemaakt dat geloven niet gelijk aan geloven is. Zoals bij de drie afbeeldingen duidelijk wordt, ligt de focus in Nederland (plaatje A) op een persoonlijke manier van geloven en niet op een geïnstitutionaliseerde manier van geloofsbeleving. Je kunt dan ook zien dat de bovenste en linker arm van het diagram lang zijn, en de onderste en rechter arm kort. Dit zou je kenmerkend voor een meer postmoderne (individualistische) samenleving kunnen noemen: ook in geloofsvragen wordt autoriteit niet zo maar geaccepteerd. In India, een meer traditionele samenleving, zie je dat geloof alom aanwezig is: in de persoonlijke, maar ook in de openbare sfeer. Het laatste wordt benadrukt door het feit dat het in India om een meer collectivistische samenleving gaat (wij-cultuur). In Kirgizië zie je dat het beeld niet eenduidig is: De laatste jaren zie je dat op het platteland (nieuwbouw van moskeeën) en bij de migranten in de grote steden (bijv. provisorische moskeeën bij de bazaar) een heropleving van de islam op gang is gekomen. Tradities die lang verboden waren worden weer opgepakt. Dit blijkt ook uit een deel van de interviews. Anderzijds heeft 70 jaar communisme haar sporen achter gelaten, en met name in de steden bevindt zich nog een grote groep mensen voor wie geloof eerder iets persoonlijks is of die niet geloven. In de steden is het aandeel van de Kirgizische bevolking ook lager dan het gemiddelde. Het doel van het bespreken van de opdrachten zou moeten zijn om duidelijk te maken dat secularisatie niet betekent dat men niet gelooft, maar dat het leidt tot een persoonlijkere geloofsbeleving en dat het openbare leven gevrijwaard blijft van religieuze invloed. De eerste Indiase film over religie legt het kastenstelsel uit. Het beknellende en de keurslijf van religie wordt nog eens duidelijk in de vierde film, waarin een meisje beschrijft waarom zij atheïst is. Onderaan bevindt zich extra informatie over religie en religieuze waarden en in de aanhang zijn de vier kaarten afgebeeld die in het waardendiagram zijn opgenomen. In de nabespreking is het belangrijk om bij de tabellen en kaarten ook in te gaan op de overeenkomsten en niet alleen te focussen op de verschillen. Let bij de bespreking van de kaarten ook op de legenda. De kaarten zijn vervaardigd via het principe gelijke klassenbreedte om verschillen duidelijk te maken. De marges kunnen dus heel verschillend zijn; men moet men altijd naar de getallen zelf kijken. Plaats in het examenprogramma/de les De opdracht sluit aan bij kerndoel 43 van de onderbouw: Cultuurverschillen in Nederland; ML1/K/4 Cultuur en socialisatie van maatschappijleer 1 vmbo; ML2/K/6 De multiculturele samenleving van maatschappijleer 2 vmbo; domein E Pluriforme samenleving van maatschappijleer havo en vwo; module waardeoriëntatie bij levensbeschouwing. Tevens is de opdracht geschikt voor mentorlessen.
Achtergrond Veel Europeanen zijn er trots op. Sommigen denken dat het slecht is. Toch zijn ze het eens: Europa is een geseculariseerd continent. Europeanen gaan niet meer naar de kerk, zij geloven niet meer in God, en ze lijken helemaal niet religieus te zijn. Zijn deze aannames waar? Dat hangt ervan af. Een ding is zeker: het oude continent is niet zo seculier als het lijkt. Ongeveer de helft van alle Europanen bidden of mediteren ten minste een keer per week. Drie van de vier Europeanen zegt een religieuze persoon te zijn. Natuurlijk is er een grote kloof tussen de meer geseculariseerde Noordwest-Europese landen en de meer traditionele landen, die zuidoostelijk te vinden zijn. Echter: zelfs in een land als Nederland, beroemd om zijn liberale traditie, is een op de vier inwoners lid van een kerk. Niettemin is één veronderstelling waar: de meeste Europese kerken trekken elk jaar minder gelovigen. Vooral in het westelijk deel van het continent. Een halve eeuw geleden, zagen geleerden de ontwikkelingen in religie vooral in het teken van modernisering. In premoderne tijden, zoals de Middeleeuwen, was godsdienst overal. Een van de effecten van modernisering, denken deze geleerden, is dat godsdienst terug is in de privé-domein van de mens. Godsdienst is aan het verdwijnen uit de politiek, van de universiteiten, uit de kunst, uit de openbare ruimte in het algemeen. De moderne mens is een rationeel wezen, die geen behoefte heeft aan religie en die niet zomaar overneemt wat zijn voorouders deden. De Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer schreef al in 1944 dat secularisering betekent dat 'de mens groeit naar volwassenheid'. De Nederlandse theoloog C.A. van Peursen definieerde secularisering in 1959 als een zaak van de bevrijding 'van de religieuze gevangenis waar de menselijke rede lange tijd werd gevangen'. Het was hun veronderstelling dat de gevestigde religies nooit meer hun stempel op hele beschavingen zou drukken. Volgens hen was secularisering niet het verslaan of bestrijden van religies. Secularisatie was gewoon het negeren ervan. Secularisatie was een middel om religieuze levensbeschouwingen in het juiste perspectief te zien en heeft ervoor gezorgd dat ze onschadelijk zijn. Echter, anderen zoals Bonhoeffer, en Van Peursen voerden aan dat religie zou blijven bestaan. 'In onze geseculariseerd tijdperk zullen metafysische problemen niet worden gereduceerd tot zwijgen. Cox schreef. 'Religie wordt slechts een privéaangelegenheid. De hele wereld lijkt te bubbelen van religie: religie is terug op het podium. In september 2001 vielen fundamentalistische Moslims het World Trade Center aan. In november 2004 heeft de Amerikaanse president George W. Bush de verkiezingen gewonnen, omdat veel religieuze kiezers achter hem stonden. Religie is dus wel degelijk belangrijk in de politiek. Sinds de jaren 90 van de vorige eeuw, ervaren we la revanche de Dieu, zoals de Franse geleerde Gilles Kepel het uitdrukt. Het is de wraak van God, die teruggekeerd na een onderdrukt bestaan voor bijna twee eeuwen van modernisering. Er is maar één continent dat een uitzondering lijkt te zijn: Europa. In Europa zijn het jodendom, christendom en islam nog steeds teruggetrokken in de synagogen, kerken en moskeeën en in de harten en zielen van hun volgelingen. In Europa is de secularisering nog in leven, hoewel een groeiend aantal mensen zich zorgen begint te maken over de religieuze houding van bijna 17 miljoen moslims in de Europese Unie. Echter, in Europa, speelt religie ook nog steeds een belangrijke rol: religie is alleen een privé aangelegenheid geworden. Ondanks dat het
vertrouwen in de kerk in het westelijke deel van het continent laag is, zegt een groot percentage mensen in heel Europa dat ze een religieuze dienst op momenten van groot belang in het leven waarderen. Geboorte, huwelijk en sterven worden nog steeds gevierd en herdacht in een gebedshuis. Alleen in Tsjechië en in Nederland, stelt minder dan de helft van de bevolking een religieuze dienst op prijs, in tegenstelling tot Kroatië, Ierland, Polen, Roemenië en op het eiland Malta, waar dat percentage meer dan 90 procent is. Nog interessanter zijn de gegevens over geloven, onafhankelijk van het kerkelijke leven. Mensen die zichzelf als atheïsten beschouwen zijn een kleine minderheid, behalve in Frankrijk, waar bijna 15 procent zegt atheïst te zijn. Het is duidelijk dat een overgrote meerderheid van alle Europeanen zichzelf beschouwen als gelovige personen. Er zijn meer mensen die zichzelf religieus noemen dan dat er mensen zijn die lid zijn van een kerk. Het is een soort van 'geloven zonder toebehoren'. Het is belangrijk om te weten wat de Europeanen geloven. Velen geloven in nietchristelijke begrippen als reïncarnatie, geluksbrenger en telepathie. Het bewijst dat geloven niet alleen maar bestaat in de leer van de klassieke kerken. Europa's religie is als een menu waaruit men à la carte kiest. Mensen kiezen die godsdienstige overtuigingen, leren en praktijken die ze bij hen vinden passen. Ze mengen deze en passen ze toe, zoals ze eten in een cafetaria zouden kiezen. Sociologen spreken over deze trend als een 'cafetaria religie' of als 'vrij-kerkelijke spiritualiteit'. Europeanen blijven gelovig, hun aanpak is eclectisch, en ze ontlenen hun ideeën uit verschillende tradities. Ondertussen lopen veel geïnstitutionaliseerde kerken, vooral in het Westen, leeg. Kortom: het merendeel van de Europeanen die hun kerk verlaten, laten niet hun godsdienst los. Dit betekent een toename van het aantal religieuze mensen die vrij zijn en niet meer tot een kerk behoren. Misschien zijn zij bereid om zich bij nieuwe religieuze instellingen aan te sluiten. Men kan zich afvragen of Europa zich afzijdig zal houden van de huidige wereldwijde de-secularisering. In dit verband kan het interessant zijn Europa met de Verenigde Staten te vergelijken. In de jaren 70 vand e vorige eeuw leken beide continenten zich op dezelfde manier te ontwikkelen. Secularisatie vond plaats in de Dordogne en de Rocky Mountains. Op een gegeven moment gingen de ontwikkelingen uit elkaar. De Verenigde Staten bleef een zeer religieus land. Een van de verklaringen is de 'marktgerichte' aanpak van veel Amerikaanse kerken. Ze concurreren met elkaar en zoeken naar nieuwe kansen om religie te verkopen. Daarom staan ze te popelen om de religieuze behoeften van het Amerikaanse volk te kennen en eraan te voldoen. Men kan zich afvragen of de Europese kerken deze trend zullen volgen. Op dit moment is er echter geen enkele aanwijzing dat de Europese secularisatie zal verdwijnen. 1 1 L. Halman, R. Luijkx en M. van Zundert: Atlas of European Values; vertaald vanuit het Engels
Geloven