Ingekomen stuk D4 (PA 26 februari 2014) Gemeenteraad van Nijmegen Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen Telefoon 14024 Telefax (024) 323 59 92 E-mail gemeente@nijmegen.nl Postadres Postbus 9105 6500 HG Nijmegen Datum 4 februari 2014 Ons kenmerk MO10/14.001206 Contactpersoon Martin Ruiter Onderwerp analyse schuldhulpverlening Datum uw brief N.v.t. Direct telefoonnummer 06-52717402 Geachte leden van de raad, Naar aanleiding van de bespreking in de raad van het initiatiefvoorstel van Groen Links Een Goed Begin is het Halve Werk hebben wij toegezegd om een analyse uit te laten voeren naar de behoefte aan schuldhulpverlening voor verschillende risicogroepen. In deze brief gaan wij allereerst kort in op het landelijke beeld en vergelijken deze cijfers met de situatie in Nijmegen. Daarna schetsen we het beleid zoals dit in het huidige Beleidsplan Schuldhulpverlening in Nijmegen 2012-2015 is beschreven. Vervolgens hebben we op een rij gezet wat we weten over de in het initiatiefvoorstel genoemde risicogroepen. In de volgende paragraaf pleiten we ervoor om binnen de in het beleidsplan genoemde groep niet regelbare schuldenaren verder te differentiëren. Ook geven we aan dat we voornemens zijn om voor deze risicogroep een aanvullend aanbod te ontwikkelen. De focus voor de niet regelbare schuldenaren moet zoals we in de volgende paragraaf uitleggen komen te liggen op het borgen van de vaste lasten en op preventie bij jongeren. Tenslotte geven we aan wat wij dit jaar nog willen oppakken en welke uitdagingen wij zien voor de komende bestuursperiode. Ontwikkelingen schuldenproblematiek in Nederland en in Nijmegen Landelijk neemt de schuldenproblematiek toe. In bijlage 1 hebben we een aantal indicatoren uit het jaarverslag van de Nederlandse Vereniging voor Schuldhulpverlening en Sociaal Bankieren (NVVK) op een rij gezet. In deze bijlage hebben we de landelijke cijfers - voor zover mogelijk - vergeleken met de situatie in Nijmegen. De NVVK constateert dat het aantal aanmeldingen voor schuldhulpverlening en de gemiddelde schuld landelijk stijgt. Bijna de helft van de schuldenaren die hulp zoeken, is tussen 26 en 45 jaar en één op de tien aanmelders is jonger dan 26 jaar. Van de personen die zich aanmelden bij de schuldhulpverlening hebben evenveel personen een uitkering als werk. De trend is dat er meer mensen met werk en een eigen huis aankloppen bij de schuldhulpverlening. In 2012 waren 16% van de aanmeldingen huishoudens met een eigen huis, in 2010 was dit nog 12%.
1 In Nijmegen loopt bij Bureau Schuldhulpverlening het aantal aanmeldingen de laatste jaren terug omdat meer burgers met schuldenproblemen zich melden bij maatschappelijke organisaties zoals Het Inter-lokaal. Of de totale vraag stijgt of daalt, kunnen we echter momenteel niet zeggen. We zien dat - net als landelijk - ook in Nijmegen de gemiddelde schuldenlast bij aanvraag flink is gestegen. De gemiddelde schuldenlast van personen die zich melden bij Bureau Schuldhulpverlening is in Nijmegen hoger dan gemiddeld op landelijk niveau. In Nijmegen melden zich wat meer jongeren en wat minder ouderen met schulden dan op landelijk niveau. Deze afwijkingen zijn te verklaren uit de afwijkende demografische samenstelling van Nijmegen ten opzichte van het landelijk gemiddelde. In Nijmegen geldt, dat 6 op de 10 aanmelders in Nijmegen jonger zijn dan 45 jaar. We hebben op dit moment geen compleet overzicht over de inkomstenbronnen van de personen die zich melden met schuldenproblemen. Wel hebben we sinds anderhalf jaar gegevens over het aantal woningbezitters dat zich in Nijmegen meldt bij Bureau Schuldhulpverlening We schatten 1 dat er in Nijmegen ongeveer 8.000-9.000 huishoudens kampen met schulden. Bij 2.500 van deze huishoudens is sprake van problematische en vaak structurele zware schulden. Bij de overige 5.500-6.500 huishoudens is sprake van een gevarieerde schuldenproblematiek. Huidig beleid In het Beleidsplan Schuldhulpverlening in Nijmegen 2012-2015 hebben we gekozen voor twee typen dienstverlening: een brede, laagdrempelige basisdienstverlening voor ondersteuning bij financiële problemen enerzijds en een beperkte, specialistische, gemeentelijke schuldhulpverlening anderzijds. In ons beleidsplan maken we onderscheid tussen regelbare en niet regelbare schulden en tussen regelbare en niet regelbare schuldenaren. Niet regelbare schuldenaren zijn personen die hun schuldenproblematiek of niet willen en/of niet kunnen oplossen. De verstandelijke mogelijkheden en de houding van de schuldenaar bepalen of hij al dan niet regelbaar is. Schulden zijn niet regelbaar als ze niet kunnen worden betrokken bij een schuldenregeling, zoals bepaalde schulden bij het CJIB of studieschulden. In het beleidsplan onderscheiden wij duurzame financiële dienstverlening van stabilisatie doordat in het eerste geval het oplopen van schulden vaak niet kan worden voorkomen, terwijl bij stabilisatie de schulden niet verder toenemen. 1 We komen tot deze schatting op basis van cijfers van het CBS, de resultaten van de Burgerpeiling en een schatting van welzijnsorganisatie Het Inter-lokaal. In bijlage 2 leggen we uit, op basis van welke cijfers we komen tot onze schatting.
2 In een figuur: regelbaar schuldenpakket regelbare schuldenaar schuldregeling of stabilisatie, prioritaire doelgroep Bureau Schuldhulpverlening niet regelbare schuldenaar doel is duurzame financiële dienstverlening, prioritaire doelgroep werkcorporatie en maatschappelijk middenveld niet regelbaar schuldenpakket doel is duurzame financiële dienstverlening, prioritaire doelgroep werkcorporatie en maatschappelijk middenveld doel is duurzame financiële dienstverlening, prioritaire doelgroep bewindvoering Op hoofdlijnen is onze inzet om de laagdrempelige basisdienstverlening uit te laten voeren door de Werkcorporatie Maatschappelijke Dienstverlening van Het Inter-lokaal. De werkcorporatie organiseert op jaarbasis 475 trajecten duurzame financiële dienstverlening, waarvan 60 voor jongeren. Verder worden 600 voorzieningenchecks uitgevoerd om het inkomen van inwoners met schulden te verhogen. Daarnaast subsidiëren wij budgetteringscursussen en helpt Het Interlokaal kwetsbare huishoudens bij het op orde brengen en houden van de administratie. Vrijwilligers van Humanitas helpen op jaarbasis 120 huishoudens bij de thuisadministratie. Ons bureau Schuldhulpverlening kan een beperkte groep schuldenaren helpen door samen met schuldeisers te zoeken naar een herstructurering en gedeeltelijke kwijtschelding van schulden. Bureau Schuldhulpverlening ontvangt op jaarbasis ongeveer 1000 aanmeldingen. Op jaarbasis worden ongeveer 580 intakes uitgevoerd, waarvan we uiteindelijk zo n 200 Nijmegenaren kunnen helpen aan een schuldenvrije toekomst door middel van een schuldregeling. We verwijzen zo n 100 cliënten naar derden en voeren rond de 250 informatie- en adviesgesprekken. Voor de overige personen die de intake hebben doorlopen wordt budgetcoaching of een betalingsregeling getroffen. We verstrekken bijzondere bijstand aan ongeveer 1200 huishoudens in het kader van bewindvoeringsactiviteiten. Ondanks de noodzaak van forse bezuinigingen op dit beleidsterrein hebben we de afgelopen jaren conform de nota Kaders en keuzes Programma Werk en Inkomen 2012-2015 toch ook veel preventieve instrumenten ingezet. Met schuldpreventie willen we voorkomen dat mensen in (onoplosbare) financiële problemen terecht komen. We investeren in bewustwording, vaardigheden en motivatie/wilskracht om de eigen financiële situatie op orde te hebben en te houden. Naast spreekuren op scholen geeft Bureau Schuldhulpverlening gastlessen budgetcursussen, workshops en voorlichting. Daarmee bereiken we ongeveer 750 personen per jaar. Het Inter-lokaal heeft recentelijk een jongerenwerker aangesteld die zich richt op het begeleiden van jongeren met schulden. Nazorg wordt geboden door bewindvoerders, de Fibon of Humanitas in te schakelen. Ook wordt in de opzet van de trajecten rekening gehouden met de tijd na het traject, bijvoorbeeld door een geleidelijke afbouw van het budgetbeheer. Bureau Schuldhulpverlening neemt in het kader van een goede nazorg sinds 2013 ook standaard contact op met cliënten waarmee een
3 schuldregeling is afgerond. Ook bieden wij sinds 2012 nazorg in de vorm van een budgetadviesnazorggesprek aan mensen die een saneringskrediet aflossen. Risicogroepen (in het raads-initiatiefvoorstel) in Nijmegen In het initiatief-raadsvoorstel van Groen Links Een goed begin is het halve werk is een aantal mogelijke risicogroepen 2 aan de orde gesteld. We hebben voor deze groepen op een rij gezet, wat er op dit moment bij ons bekend is als het gaat om risico s met betrekking tot schulden. Klanten Wet werk en bijstand (Wwb) Het aantal huishoudens met een Wwb-uitkering schommelt momenteel (eind 2012) rond de 6450. Daarvan zijn er ongeveer 4300 alleenstaanden, 1150 alleenstaande ouders en 1000 echtparen. Ongeveer 8% van de bijstandsgerechtigden zit onder bewindvoering 3. Ongeveer 4% heeft zich gemeld bij Bureau Schuldhulpverlening en 1% is (via hulp van Bureau Schuldhulpverlening) bij een bewindvoerder terecht gekomen. We schatten dat ongeveer 13% van onze bijstandsgerechtigden kampt met schulden(risico s). Daarnaast weten wij dat een groot deel van de burgers dat aanklopt bij Het Inter-lokaal voor hulp in verband met schulden als voornaamste inkomstenbron een bijstandsuitkering heeft. Bij de uitvoering van de bijstand komen wij veelvuldig problemen tegen bij het betalen van de vaste lasten. Zo weten wij dat ongeveer 400 personen in de zogeheten bronheffing zijn beland vanwege forse achterstanden bij het betalen van de zorgverzekeringspremie. Bij ongeveer 600 klanten is er in enigerlei vorm sprake van beslaglegging in opdracht van een gerechtsdeurwaarder. We houden preventief bij personen met gebrekkige financiële vaardigheden (ongeveer 300 klanten) de huur in en voor ongeveer 170 klanten de nutsrekening. Voor ongeveer 2700 klanten houden we de premie in van de zorgverzekering 4. Alleenstaande ouders Er zijn 5.000 alleenstaande ouders in Nijmegen, waarvan ongeveer een kwart met een Wwbuitkering. 22% van de eenoudergezinnen (dus ongeveer 1100) geeft in de burgerpeiling de eigen financiële situatie als slecht aan, waarvan 7% zelfs als zeer slecht (ongeveer 350). Geen andere groep in de burgerpeiling beoordeelt de eigen situatie als dusdanig moeilijk. Er zullen alleenstaande ouders zijn zonder Wwb-uitkering die het financieel moeilijk hebben en er zijn ook alleenstaande ouders met Wwb-uitkering die geen schuldenprobleem hebben. Toch zijn wij van 2 Groen Links onderscheidt als risicogroepen: klanten Wet Werk en Bijstand (Wwb); alleenstaande ouders en gezinnen met kinderen; zelfstandigen en free-lancers; eigenaren van koopwoningen die hun baan kwijtraken; kwetsbare zorgbehoeftige doelgroepen; vluchtelingen. 3 Daarnaast staan ongeveer 700 huishoudens onder bewindvoering die geen bijstandsuitkering hebben maar wel behoren tot de zogeheten minima. 4 Overigens gaat het bij deze aantallen om het aantal inhoudingen. In veel gevallen (bijvoorbeeld bij de categorie bijzondere doelgroepen) wordt ingehouden op zowel zorgverzekeringspremie als op huur en nutsrekening.
4 mening dat we komend jaar moeten kijken in hoeverre we ons huidig schuldhulpverleningsaanbod beter onder de aandacht van deze groep kunnen brengen. Gezinnen Anders ligt dit wat ons betreft voor de 15.000 gezinnen met kinderen in Nijmegen. Bij de gezinnen met twee ouders geeft maar 7,5% aan het financieel moeilijk te hebben, waarvan 1,5% de eigen financiële situatie zeer slecht vindt. Wij zijn van mening dat ons huidige aanbod aan schuldhulpverlening prima aansluit bij deze huishoudens. ZZP-ers en free-lancers Nijmegen heeft ongeveer 7500 zelfstandigen en ZZP-ers. Daarvan hebben zich in 2012 ongeveer 300 gemeld bij Bureau Zelfstandigen. Binnen deze groep [1] zijn vanuit schuldenperspectief met name de ondernemers relevant die een Wwb-uitkering hebben aangevraagd na bedrijfsbeëindiging. Dit waren in 2012 minder dan 100 (2009: 128). De schatting van Bureau Zelfstandigen is dat van deze groep van 100 personen een derde tot de helft kampen met (problematische) schulden. De trend is dalend voor de periode 2009-2012. In 2013 tekent zich echter weer een toename af. De cijfers laten ook zien dat slechts relatief kleine groep van ondernemers kampt met problematische schulden en zich bij de gemeente meldt. Het aantal gevestigde ondernemers in financiële problemen stijgt opnieuw in 2013. Opvallend is dat veel van deze ondernemers zich vaak dusdanig laat melden dat hulp niet (meer) mogelijk is. Eigenaren van koopwoningen die hun baan kwijtraken Er zijn in Nijmegen op dit moment ongeveer 32.000 koopwoningen. We weten niet, hoeveel van de eigenaren van deze woningen hun baan zijn kwijtgeraakt en vervolgens ook in de financiële problemen zijn gekomen. We schatten op basis van landelijke cijfers 5 dat er in Nijmegen momenteel ongeveer 600 eigenaren van koopwoningen al dan niet vanwege werkloosheid problemen hebben met het betalen van de hypotheeklasten. Dit is dus een fractie van het totaal aantal woningbezitters. In de periode juni 2012 tot en met december 2013 hebben zich bij Bureau Schuldhulpverlening in totaal 85 huishoudens gemeld. Kwetsbare zorgbehoeftige doelgroepen In het initiatiefraadsvoorstel worden als kwetsbare groepen gedefinieerd de doelgroepen van de OGGZ, GGZ en de verslavingszorg. Heel globaal schatten wij dat ongeveer 2500 personen in Nijmegen behoren tot bovengenoemde doelgroepen. Het overgrote deel van deze doelgroep heeft hulp nodig als het gaat om financiële dienstverlening dan wel kampt met schulden. Vaak komt hulpverlening voor deze groepen moeilijk op gang als de financiële situatie nog niet stabiel is. Daarom stellen wij voor cliënten van de regieteams 1,5 fte beschikbaar ten behoeve van schuldhulpverlening. Daarnaast organiseren de instellingen materiële dienstverlening en wordt in [1] Bureau Zelfstandigen maakt onderscheid tussen ondernemers die een Wwb-uitkering aanvragen, gevestigde ondernemers en startende ondernemers die een beroep doen op Bbz2004. 5 Landelijk waren er in 2012 ongeveer 77.000 eigenaren van koopwoningen met meer dan 4 maanden achterstand in de betaling van de hypotheeklasten. Dat is ongeveer 2% van het aantal woningbezitters. Toegepast op Nijmegen gaat het dus om 2% van 32.000 = 600 eigenaren.
5 voorkomende gevallen bewindvoering ingezet. Ten aanzien van kwetsbare personen die in AWBZ-instelling verblijven, hebben we op dit moment nog onvoldoende informatie. Veel van deze personen ontvangen begeleiding en ondersteuning vanuit of verblijven in AWBZ-gefinancierde instellingen. Wij willen 2014 gebruiken om samen met onze partners in de AWBZ - meer zicht te krijgen op de vraag, welke personen behoren tot de risicogroep als het gaat om schulden. Per 2015 wordt de gemeente immers verantwoordelijk voor taken die nu nog tot het domein van de AWBZ behoren. Vluchtelingen Het is lastig om te bepalen hoeveel vluchtelingen in Nijmegen wonen, omdat er geen eenduidige definitie is van het begrip vluchteling. De hamvraag is: hoe lang beschouwen we vluchtelingen als vluchtelingen en wanneer wordt iemand een gewone burger? We schatten het aantal vluchtelingen dat de zich de afgelopen 5 jaar in Nijmegen heeft gevestigd op 800-1000 personen 6. Vluchtelingenwerk heeft in Nijmegen in 2013 ongeveer 100 nieuwe statushouders begeleid en heeft iets meer dan 1000 keer contactmomenten met vluchtelingen. Er wordt niet specifiek informatie bijgehouden over schuldgerelateerde onderwerpen. Helder is wel dat vluchtelingen in de eerste fase (bij het zich vestigen in een gemeente) geconfronteerd worden met hoge kosten en onder andere hierdoor makkelijk in schulden terechtkomen. Vaak moeten toeslagen en uitkeringen nog verstrekt worden terwijl er al kosten worden gemaakt. Vluchtelingen beginnen vaak met weinig meer dan een paar kleren, men ontbreekt een netwerk en worden er hoge kosten gemaakt in verband met gezinshereniging. Ook ontbreekt het vaak aan financiële vaardigheden. Vluchtelingenwerk probeert preventief veel te regelen via coachingstrajecten en verwijst bij schulden door naar Het Inter-lokaal. Differentiatie binnen groep niet regelbare schuldenaren Wat wij zien, is dat we zeker als we de bezuinigingen van de afgelopen jaren ten gevolge van het wegvallen van alle Rijksmiddelen voor schuldhulpverlening meenemen in onze overwegingen erin zijn geslaagd om in Nijmegen een redelijk aanbod overeind te houden aan curatieve en preventieve instrumenten. We zien echter ook dat er feitelijk niet één soort antwoord is voor de zeer divers samengestelde groep niet regelbare schuldenaren. Wij zien het als onze taak om personen te helpen die niet de vaardigheden of mogelijkheden hebben om hun schuldensituatie op te lossen. Op dit moment kennen we voor niet regelbare schuldenaren op hoofdlijnen twee vormen van ondersteuning. Enerzijds is er de laagdrempelige schuldhulpverlening zoals deze bijvoorbeeld vanuit Het Inter-lokaal wordt aangeboden. Deze hulpverlening is in sommige gevallen te licht voor mensen met een wat zwaardere problematiek. Anderzijds is er het instrument bewindvoering. Dat is mits uitgevoerd door een betrouwbare bewindvoerder - een prima instrument voor de hele zware groep. Er wordt duurzame financiële dienstverlening geboden en bewindvoering biedt maximale bescherming. Bewindvoering is echter 6 Bij deze schatting hebben we alle personen geteld die in oorlogsgebieden of landen met zware mensenrechtenschendigingen zijn geboren en die zich de afgelopen vijf jaar in onze gemeente hebben ingeschreven (GBA-inschrijvingen). We hebben daarbij geen onderscheid gemaakt tussen vluchtelingen (met een status) en asielzoekers (zonder status).
6 behoorlijk duur en wordt voor cliënten met een laag inkomen vergoed vanuit de Bijzondere Bijstand. Voor veel cliënten zijn minder zware instrumenten voldoende. Bewindvoerders hebben weinig belang bij uitstroom waardoor er voor de gemeente jarenlange kosten voor bewindvoering ontstaan. Ook is de kwaliteit van bewindvoering soms onvoldoende en incidenteel zijn partijen op deze nieuwe markt actief die het predicaat bonafide niet verdienen. Wij hebben daarom besloten om door middel van een pilot te onderzoeken of we een aanbod moeten ontwikkelen voor de groep niet regelbare schuldenaren die te zwaar is voor onze laagdrempelige basisdienstverlening en te licht voor bewindvoering. In het schema: regelbaar schuldenpakket onregelbaar schuldenpakket regelbare schuldenaar schuldregeling en schuldstabilisatie (bureau Schuldhulpverlening) Duurzame financiële dienstverlening ( HIL) lichte problematiek vaardigheden en/of gedrag Duurzame financiële dienstverlening ( HIL) niet regelbare schuldenaar gemiddelde problematiek vaardigheden en/of gedrag budgetbeheer/ budgetcoaching pilot beslagleggingen zware problematiek vaardigheden en/of gedrag bewindvoering Het Inter-lokaal en Bureau Schuldhulpverlening hebben gezamenlijk een voorstel uitgewerkt dat voorziet in budgetbeheer (beheer van het inkomen van een cliënt) en budgetcoaching (begeleiden van cliënten waarvan het inkomen wordt beheerd) voor cliënten die normaliter rechtstreeks werden toegeleid naar bewindvoering. De twee organisaties gaan een pilot voor de duur van een jaar uitvoeren voor 400 personen. Doelgroep zijn personen die anders in bewindvoering terecht zouden komen. We denken dat relatief veel kwetsbare zorgbehoeftige personen (laag verstandelijk gehandicapten, personen uit AWBZ-instellingen) en bijstandsgerechtigden baat kunnen hebben bij budgetcoaching en budgetbeheer. We organiseren de toegang tot het nieuwe aanbod dicht tegen de Sociale Wijkteams en de wijkgerichte initiatieven van de afdeling Werk aan (Hatert Werkt). In een volgende fase willen we met de netwerkpartners (instellingen, sociale wijkteams, regieteams, STIPS, maatschappelijke hulpverlening etc.) uitwerken hoe de aanlevering van casussen het meest efficiënt plaats kan vinden. Op de wat langere termijn willen we in samenwerking met de corporaties en partners op het snijvlak van wonen en zorg kijken of los van de casussen die anders in bewindvoering terecht zouden komen er behoefte is om trajecten budgetbeheer/budgetcoaching in te kopen ter ondersteuning van bijvoorbeeld trajecten begeleide herkansing of ter ondersteuning van cliënten die vanuit zorginstellingen willen doorstromen naar sociale huurwoningen. Als het nieuwe aanbod zorgt voor een verlaging van kosten en voorziet in een behoefte, gaan we kijken of we dit aanbod structureel kunnen inzetten. Daarnaast willen wij meer zicht krijgen op ongeveer 400 bijstandsgerechtigden die te maken hebben met beslaglegging (zie ook paragraaf Risicogroepen) door bijvoorbeeld het College voor Zorgverzekeringen (de zogeheten bronheffing) of gerechtsdeurwaarders. In onze optiek zijn dit klanten die kampen met forse schuldenproblemen. We realiseren ons dat voor het overgrote deel
7 van deze klanten een schuldenvrije toekomst niet haalbaar is. Maar we vinden wel dat we alles op alles moeten zetten om te voorkomen dat deze klanten de vaste lasten niet meer kunnen betalen. Met deze groep gebeurt al veel, maar we willen toch zeker weten dat iedereen een traject krijgt aangeboden en dat ook iedereen het juiste traject krijgt aangeboden. Daarom gaan we in de periode van februari-juni voor alle klanten die op 1 februari 2014 in de bronheffing zitten (dus waar door het College voor Zorgverzekeringen beslag wordt gelegd op de uitkering ten behoeve van de zorgverzekering) op individueel niveau in kaart brengen welke klanten al in welk traject zitten/begeleid worden; welk aanvullend aanbod wenselijk is om te komen tot stabilisatie van schulden met als doel in ieder geval het borgen van de vaste lasten. Daarnaast gaan we een analyse door het koppelen van diverse bestanden maken van de groep van 600 bijstandsgerechtigden die op 1 februari 2014 te maken hebben met beslagleggingen. We zetten hier zwaar op in door 2,5 fte uit te trekken en een projectleider aan te wijzen. Voor de zomer willen we op basis van deze analyse op klantniveau besluiten over een eventuele extra inzet voor deze groep. Focus op vaste lasten en preventie Omdat de groep onregelbare schuldenaren groter is dan onze mogelijkheden, willen we ons sterker dan in het verleden richten op personen die kampen met achterstanden bij het betalen van huur 7, nutsrekeningen en zorgverzekeringen, de zogeheten vaste lasten. We leggen de focus op de vaste lasten, omdat dit vaak een heel duidelijk signaal is dat er sprake is van grote problemen. Als huishoudens hun vaste lasten niet meer betalen, dan komen ze echt in de problemen en ontstaan er in het vervolg forse maatschappelijke kosten. Een tweede prioriteit leggen we bij personen waar schulden een belemmering vormen om te werken. Dit omdat werk kan helpen om voldoende inkomen te genereren om te voorzien in de kosten van het bestaan. Tenslotte willen we in ons preventiebeleid onderzoeken of we meer personen kunnen bereiken door wat meer groepsgerichte en massamediale activiteiten in te zetten als aanvulling op het huidige aanbod. We blijven daarnaast de de focus leggen op jongeren. Daar zitten in onze optiek de schuldenaren van de toekomst. Via de jongeren bereik je bovendien de (alleenstaande) ouders. Tenslotte sluiten we daarmee aan bij de WMO Uitvoeringsnotitie Nieuwe Uitgangspunten voor Jongerenwerk. 7 We richten ons niet op achterstanden met de betaling van hypotheken, omdat wij vinden dat de hypotheekverstrekker de eerstaangewezen partij is om met de hypotheeknemer te zoeken naar een eventuele oplossing. Zonder de problemen van woningbezitters te bagatelliseren: een huiseigenaar kan ook bij gedwongen woningverkoop nog wel huren. Wie een huurwoning verliest, komt in de maatschappelijke opvang terecht. Dat is wat ons betreft een situatie die wij zoveel mogelijk moeten zien te voorkomen.
8 2014 en verder We willen het jaar 2014 gebruiken om een aantal nieuwe initiatieven te ontplooien om de schuldhulpverlening in Nijmegen een nieuwe impuls te geven. Pilot budgetcoaching en budgetbeheer Allereerst gaan we in de pilot budgetbeheer/budgetcoaching uitvoeren voor een deel van de doelgroep niet regelbare schuldenaren die nu te vaak alleen kan worden doorverwezen naar bewindvoering. Pilot uitkeringsgerechtigden en beslaglegging We gaan onderzoeken hoe we bijstandsgerechtigden kunnen helpen die momenteel in de bronheffing zitten omdat ze achterstanden hebben bij het betalen van hun zorgverzekeringspremie. Voor de groep met beslagleggingen door gerechtsdeurwaarders brengen we in kaart in hoeverre er beslaglegging is vanwege achterstanden bij het betalen van vaste lasten en hoe wij deze groep kunnen helpen bij het betalen van de vaste lasten. Alleenstaande ouders Verder gaan wij voor de risicogroep alleenstaande ouders het schuldhulpverleningsaanbod beter in beeld brengen. Ondernemers met schulden Stimulansz schrijft een werkwijzer voor gemeenten over het ondersteunen van ondernemers met schulden. Als de werkwijzer beschikbaar is, (naar verwachting in mei) gaan we onderzoeken welke ondersteuning vanuit de gemeente mogelijk is of we goede voorbeelden ten aanzien van preventie en vroegsignalering van schulden bij ondernemers ook in Nijmegen kunnen gebruiken. Systeem van vroegsignalering Daarnaast willen we met woningcorporaties, energiebedrijven en zorgverzekeraars onderzoeken in hoeverre het mogelijk is om te komen tot een systeem van vroegsignalering en afspraken te maken over het uitwisselen van (in ieder geval) relevante sturingsinformatie. Idealiter willen we (binnen de grenzen van de privacywet) ook daadwerkelijk overgaan tot het uitwisselen van informatie met als doel vroegtijdige hulp voor mensen die de vaste lasten niet kunnen betalen. Vanuit Bureau Schuldhulpverlening wordt bekeken of we personen die de collectieve aanvullende zorgverzekering niet betalen actief kunnen benaderen en informeren over het aanbod van schuldhulpverlening. Diverse initiatieven We screenen alle personen die nieuw een uitkering aanvragen via het screeningsinstrument Impactive op eventuele schulden. Als uit het systeem signalen komen, worden deze personen benaderd door Bureau Schuldhulpverlening. Momenteel loopt een pilot met een nieuw screeningsinstrument (MESIS) dat helpt om een goede diagnose te stellen van de problematiek. Als de pilot goed verloopt, gaan we onderzoeken of en hoe we in de toekomst met behulp van MESIS mensen met schuldenproblemen sneller kunnen helpen op weg naar het juiste traject.
9 Bureau Schuldhulpverlening begeleidt in 2014 door de NIM georganiseerde zelfhulpgroepen met vragen rondom schulden. Ook wordt een nieuw preventie-jaarplan opgesteld. In een nieuwsbrief Schuldhulpverlening worden cliënten van Bureau Schuldhulpverlening op de hoogte gebracht van belangrijke ontwikkelingen. Ook gaan we De Brug gebruiken om de Nijmeegse burger te voorzien van informatie over budgettrainingen, incassotrajecten en het voorkomen van uithuiszettingen, afsluitingen enz. Met Het Inter-lokaal wordt een gezamenlijk casusoverleg georganiseerd om te verkennen hoe cliënten sneller op de juiste plek kunnen worden geholpen. Nieuwe bestuursperiode We vinden dat we de afgelopen jaren een belangrijke omslag hebben weten te maken naar een slankere maar resultaatgerichtere gemeentelijke schuldhulpverlening die nauw samenwerkt met het maatschappelijk middenveld. We zien ook dat twee nieuwe uitdagingen in de komende bestuursperiode onze bestuurlijke aandacht zullen vragen: allereerst de ontwikkelingen rondom de steeds hoger oplopende kosten voor bewindvoering door de gewijzigde wetgeving. En ten tweede het richting geven aan de schuldhulpverlening voor de AWBZ-doelgroepen nu wij steeds meer ook op dit vlak een regierol krijgen. Wij vertrouwen er op u hiermee voldoende te hebben ingelicht. Hoogachtend, college van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester, De Gemeentesecretaris, drs. H.M.F. Bruls drs. B. van der Ploeg Aantal Bijlagen: 2
10 Bijlage 1 Indicatoren ontwikkelingen schuldenproblematiek in Nederland 8 en Nijmegen Aantal aanmeldingen Het aantal aanmeldingen voor schuldhulpverlening in Nederland is gestegen van 77.000 aanmeldingen in 2010 naar 84.000 in 2012. Voor Nijmegen zijn voor het jaar 2012 alleen cijfers bekend van Bureau Schuldhulpverlening. Het aantal aanmeldingen lag in 2012 bij 1070. Voor 2013 is dit aantal gedaald naar 928, daarnaast hebben zich echter ongeveer 900 personen gemeld bij Het Inter-lokaal. 8 Bron: jaarverslag 2012 NVVK
11 Gemiddelde schuld De gemiddelde schuld bij personen die zich aanmelden voor schuldhulpverlening is in Nederland gestegen van 30.750,- (2010) naar 33.500,- (2012). In Nijmegen is er sprake van nog hogere schulden bij aanmelding. In 2010 was in Nijmegen de gemiddelde schuld bij aanmelding meer dan 35.000,-, in 2012 meer dan 41.000,-.
12 Leeftijd en geslacht In Nederland is bijna de helft van de schuldenaren dat hulp zoekt, is tussen 26 en 45 jaar. Een op de tien is jonger dan 26 jaar. In Nijmegen is het beeld nog iets extremer: 1 op de zes is jonger dan 26 jaar en er zijn duidelijk minder aanmelders ouder dan 65 jaar (4% in Nijmegen tegenover 8% landelijk). Inkomensbronnen
13 In Nederland heeft gemiddeld 46% van de personen die zich melden bij de schuldhulpverlening een uitkering. Een zelfde percentage werkt. De trend lijkt te zijn is dat er meer mensen met werk aankloppen bij de schuldhulpverlening. Voor Nijmegen zijn deze gegevens niet voor alle aanvragen beschikbaar. Wel weten we de inkomensgegevens van personen die Bureau Schuldhulpverlening in budgetbeheer heeft in het kader van een traject richting een schuldregeling. Als we deze (steekproef) bekijken, dan ontstaat het volgende beeld: In Nijmegen zijn er allereerst duidelijk minder personen in beheer die een baan hebben. Er is ook geen duidelijke trend naar meer schuldenaren met een inkomen uit werk. Het aantal personen met een vorm van uitkering (WWB, AOW, ANW, WW) is fors groter dan in de landelijke gegevens. Ook zijn er meer personen met een inkomstenbron anders dan werk of uitkering. We vermoeden dat er dus ook relatief veel personen in traject zitten die als primaire inkomstenbron studiefinanciering hebben. Eigenwoningbezit In Nederland waren in 2012 16% van de aanmeldingen huishoudens met een eigen huis, in 2010 was dit nog 12%. Voor Nijmegen verzamelen we pas relatief kort gegevens over het eigen woningbezit (vanaf juni 2012). Indicatief zijn in Nijmegen 6% van alle aanvragers huishoudens met een eigen woning. Dat is dus duidelijk lager dan gemiddeld in Nederland.
14 Bijlage 2 Indicatie totale vraag schuldhulpverlening in Nijmegen Inleiding Onbekend is, hoeveel huishoudens in Nijmegen kampen met problematische schulden. Om toch een schatting te kunnen geven over de totale groep inwoners die kampt met schulden, hebben we hieronder drie relevante indicatoren onder elkaar gezet die een beeld geven van de vraag. Inkomens/belastingstatistiek gepubliceerd door het CBS Het CBS heeft in zijn inkomens- en belastingstatistiek cijfers gepubliceerd over het aantal huishoudens in Nijmegen met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum in het jaar 2011 9. We weten allereerst dat het aantal huishoudens met een inkomen onder 110% van het sociaal minimum in de periode 2007-2011 licht is gestegen van 14,2% naar 15,8%. Van alle Nijmeegse huishoudens heeft 15,8% oftewel 11.100 huishoudens een inkomen tot maximaal 110% van het sociaal minimum. In deze 11.100 huishoudens wonen 17.700 mensen, waaronder 3700 minderjarige kinderen. 11100; 16% huishoudens > 110% sociaal minimum huishoudens < 110% sociaal minimum 59200; 84% Figuur 1 Inkomenspositie huishoudens Nijmegen (exclusief studentenhuishoudens). bron: Regionaal Inkomensonderzoek Centraal Bureau voor de Statistiek Burgerpeiling 2013 9 Een kanttekening bij deze cijfers is dat een laag inkomen niet per sé iets zegt over het hebben van schulden. Je kunt immers ook een hoog inkomen en toch schulden hebben
15 In de enquête Burgerpeiling 2013 zijn aan 2500 Njimegenaren vragen voorgelegd rond inkomen, inkomensontwikkeling en de eigen financiële situatie 10. Zo n 10% van de ondervraagden (vertaald naar alle burgers van Nijmegen zou het gaan om ongeveer 8000 huishoudens) kwalificeert de eigen financiële situatie als slecht. Van deze groep van 8000 huishoudens zijn er 2000-3000 huishoudens die hun financiële situatie zelfs als zeer slecht beoordelen. In een figuur: 5500; 8% 2500; 4% 60000; 88% financiële situatie "goed" financiële situatie "slecht" financiële situatie "zeer slecht" Figuur 2 Beoordeling eigen financiële situatie. Bron: Burgerpeiling 2013 bureau Onderzoek en Statistiek gemeente Nijmegen Een veel grotere groep (40% van alle respondenten) zegt dat de eigen financiële situatie het afgelopen jaar achteruit is gegaan. Met name bij de groep waar het slecht mee gaat, is de situatie verslechterd, terwijl bij mensen waar het goed mee gaat, er een relatief grote groep is die de eigen financiële situatie juist heeft zien verbeteren. 10 De enquête laat zien hoe huishoudens zelf denken over de eigen situatie, dus er is sprake van enige subjectiviteit. Het onderwerp schulden is niet aan bod geweest en bovendien hebben niet alle personen de vragen ook daadwerkelijk beantwoord.
16 slecht niet goed/niet slecht goed 0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000 verbeterd gelijk verslechterd Figuur 3 Verandering financiële situatie huishouden. Bron: Burgerpeiling 2013 bureau Onderzoek en Statistiek gemeente Nijmegen Schatting Het Inter-lokaal Het Inter-lokaal maakt een schatting van het aantal huishoudens met problematische schulden op basis van een door Stimulansz ontwikkelde rekentool. Volgens Het Inter-lokaal kampen 6.316 huishoudens met licht problematische schulden, 1.584 met zware problematische schulden en 1.471 met zware structurele schulden 11. Schatting van Het Inter-lokaal is dus dat iets meer dan 9.000 huishoudens in Nijmegen kampen met schulden. 11 Aanvraag budgetsubsidie werk en inkomen van Het Inter-lokaal 2013
17 Figuur 4 Schatting aantal huishoudens met problematische schulden. Bron: Het Interlokaal, aanvraag budgetsubsidie werk en inmomen 2013 Conclusie Wij schatten op basis van bovenstaande indicatoren dat in Nijmegen ongeveer 8.000-9.000 huishoudens kampen met schulden. Bij 2.500 van deze huishoudens is sprake van problematische en vaak structurele zware schulden. Bij de overige 5.500-6.500 huishoudens is sprake van een gevarieerde schuldenproblematiek.
Opdracht pilot budgetbeheer Duur van de pilot De pilot wordt uitgevoerd in 2014 en duurt 12 maanden. In deze periode wordt bekeken of het wenselijk is om voor onderstaande doelgroep structureel een samenhangend aanbod budgetbeheerbudgetcoaching te organiseren. Doel pilot Doel van het organiseren van budgetbeheer/budgetcoaching is het organiseren van een kwalitatief hoogwaardig maar financieel gunstig alternatief voor bewindvoering. Budgetbeheer/budgetcoaching is gericht op het realiseren van enerzijds een tijdelijk vangnet gericht op uitstroom en anderzijds een kostenefficiënte langdurige voorziening voor cliënten die niet zelfstandig hun financiële huishouding kunnen organiseren. Budgetbeheer moet klanten dusdanig ondersteunen dat deze (eventueel in combinatie met budgetcoaching) - instromen in kortdurend of langdurig budgetbeheer als alternatief voor bewindvoering; - uitstromen uit bewindvoering naar budgetbeheer (eventueel met ondersteuning vanuit budgetcoaching). Doelgroep - Personen die in Nijmegen zijn ingeschreven in het GBA die o tijdelijk of permanent niet beschikken over de vaardigheden om hun financiële huishouding op orde te houden of te brengen; én die o in een problematische schuldsituatie zijn dan wel dreigen te geraken (preventief), en/of waarbij sprake is van verkwistend gedrag; én die o bij het ontbreken van budgetbeheer in aanmerking komen voor bewindvoering. Op het moment dat er budgetbeheer wordt aangeboden aan anderen dan in Nijmegen ingeschrevenen of personen die niet passen binnen bovenstaande definitie van de doelgroep, dienen deze trajecten volledig (dus inclusief overhead) bekostigd te worden uit middelen die niet afkomstig zijn van de gemeente Nijmegen. Bepaling en toeleiding doelgroep De afdeling Zorg bepaalt in een nog te ontwikkelen poort schuldhulpverlening op basis van een methodisch screeningsinstrument en bovenstaande definitie welke personen in aanmerking komen voor budgetbeheer, al dan niet in combinatie met budgetcoaching.
In een schema de instroom: HIL BSHV Regieteams Sociale Wijkteams STIPS bewindvoerders Driestroom etc. Poort Schuldhulpverlening budgetbeheer budgetcoaching + budgetbeheer bewindvoering Regulier traject schuldhulpverlening Geen traject schuldhulpverlening Toeleiding naar budgetbeheer al dan niet in combinatie met budgetcoaching vindt plaats via de nog te ontwikkelen poort schuldhulpverlening. Er worden alleen trajecten budgetcoaching georganiseerd voor klanten waarvoor de noodzaak voor een traject in de poort schuldhulpverlening is vastgesteld. Aantal trajecten Voor 2014 dienen tenminste 400 trajecten budgetbeheer te worden opgestart en uitgevoerd. Outcome-indicatoren 1. Tenminste 5% van de opgestarte trajecten moet na een jaar enkel budgetbeheer (zonder budgetcoaching) leiden tot duurzame positieve uitstroom. Duurzame positieve uitstroom betekent dat de cliënt na een jaar zelfstandig beheer geen achterstanden heeft opgelopen bij het betalen van huur, gas, licht, water en zorgverzekering. 2. In tenminste 80% van de trajecten waarvoor enkel budgetbeheer is geïndiceerd, wordt een budgetbeheer-overeenkomst gesloten. 3. In maximaal 30% van de trajecten waarvoor budgetcoaching is geïndiceerd, is er sprake van negatieve uitstroom uit budgetcoaching/budgetbeheer. Negatieve uitstroom is - dat de cliënt niet voldoet aan de voorwaarden van de budgetcoaching-overeenkomst of de budgetbeheer-overeenkomst; en/of - dat het niet lukt om het betalen van huur, gas, licht, water en zorgverzekering duurzaam te stabiliseren. Rapportage De afdeling Zorg rapporteert maandelijks over - het aantal nieuw gesloten overeenkomsten voor (vrijwillig) budgetbeheer; - het aantal trajecten dat momenteel wordt uitgevoerd; - het aantal beëindigde trajecten (met reden uitstroom); - het aantal nieuwe toekenningen voor bewindvoering uit het budget bijzondere bijstand (met een vergelijking voor dezelfde maand in 2012 en 2013). De afdeling Zorg neemt na (een positieve) afsluiting van een traject budgetbeheer tenminste één keer na een jaar contact op met de deelnemer om te kijken of de outcome-prestatieindicator is behaald.
Aanvullende voorwaarden 1. Als voor een cliënt ook budgetcoaching wordt geïndiceerd, wordt het budgetbeheer in nauwe afstemming met de budgetcoach uitgevoerd. De budgetcoach is regievoerder op casusniveau. Het Inter-lokaal en Bureau Schuldhulpverlening maken dusdanige samenwerkingsafspraken dat de regie ook goed vorm krijgt. Ook zorgen beide organisaties voor een aanbod dat goed op elkaar aansluit. 2. De ontwikkelopgaven zoals genoemd in het voorstel Budgetbeheer en coaching van 8 november 2013 worden uitgewerkt in een concreet voorstel aan de gemeente voor een eventuele vervolgaanpak.