Jaarverslag FEC 2009
Voorwoord In 2009 heeft het Financieel Expertise Centrum (FEC), het samenwerkingsverband van organisaties op het gebied van toezicht, opsporing en vervolging in de financiële sector, de uitvoering van zijn werkzaamheden geherorganiseerd. Er is een speciale eenheid opgezet, bemand door medewerkers van de verschillende partnerorganisaties, die de werkzaamheden binnen het FEC coördineert uiteraard in nauwe samenwerking en overleg met de betrokken partners. Opnieuw is vastgesteld waar de toegevoegde waarde van de samenwerking tussen de partners kan worden gevonden. Tevens is gedefinieerd welke onderwerpen een gezamenlijke aanpak vragen. Ten aanzien van elk van deze onderwerpen is bepaald welk resultaat het FEC wenst te bereiken en welke weg daartoe gevolgd zal worden. In het jaarplan FEC 2010 is dit alles vastgelegd. Verder heeft het FEC in 2009 veel gedaan om zichzelf op de kaart te zetten, zowel intern als extern. Het informeren van de buitenwereld over de beoogde resultaten van de samenwerking kan preventief werken, terwijl vergroting van de bekendheid van het FEC binnen de partnerorganisaties nodig is om tot een optimale samenwerking en verwezenlijking van de doelstelling te komen. Daarbij is het uitwisselen van informatie tussen partners essentieel. Overigens is er in 2009 ook gezocht naar uitbreiding van de contacten met andere gremia en instanties die raakvlakken hebben met de werkzaamheden van het FEC. Door de herziene aanpak is het voor een goede samenwerking onontbeerlijke onderlinge vertrouwen gegroeid. Daardoor kan er met hernieuwd enthousiasme worden gewerkt aan de realisatie van de doelstelling van het FEC: versterking van de integriteit van de financiële sector. In deze tijd zeker geen overbodige luxe. Joanne Kellermann Voorzitter FEC-raad 2
Het FEC in het kort Integriteit financiële sector Het FEC is opgericht om de integriteit van de financiële sector te versterken. Het financiële stelsel is kwetsbaar voor financieel-economische criminaliteit en voor het financieren van terrorisme. Een doeltreffende samenwerking en gegevensuitwisseling tussen alle autoriteiten met een taak bij de handhaving van de integriteit van de financiële sector zijn onontbeerlijk om deze bedreigingen het hoofd te kunnen bieden. Om deze reden is in 1998 het FEC opgericht als samenwerkingsverband tussen autoriteiten met een toezicht-, controle-, vervolgings- of opsporingstaak in de financiële sector. Partners en waarnemers Het FEC bestaat uit de volgende partners: a) de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD), b) de Stichting Autoriteit Financiële Markten (AFM), c) de Belastingdienst, d) De Nederlandsche Bank NV (DNB), e) de Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst Economische Controle Dienst (FIOD-ECD), f) de Politie, vertegenwoordigd door: Regiopolitie Amsterdam-Amstelland, Korps Landelijke Politiediensten, Raad van Korpschefs, en g) het Openbaar Ministerie (OM). De ministeries van Financiën en Justitie zijn bij het FEC betrokken als waarnemers. Doel FEC Het gezamenlijke doel van de FEC-partners is het versterken van de integriteit van de financiële sector. Bedreigingen voor en inbreuken op de integriteit van de financiële sector moeten worden voorkomen en bestreden. Door inzichten, kennis, vaardigheden en informatie van de partners in o.a. het toezicht en de handhaving met elkaar te delen en uit te wisselen kan er probleemgericht, effectief en efficiënt (zowel preventief als repressief) worden opgetreden. Het FEC is daarmee een noodzakelijk platform voor samenwerking en maakt het mogelijk om een breed effect te hebben. Om de doelstelling van het samenwerkingsverband te bereiken heeft het FEC als missie: Het versterken van de integriteit van de financiële sector door de onderlinge samenwerking tussen de partners te stimuleren, te coördineren en te vergroten door het uitwisselen van informatie en het delen van inzicht, kennis en vaardigheden. Kerntaken FEC De kerntaken van het FEC zijn als volgt geformuleerd: (i) het creëren van structurele informatie-uitwisseling tussen de partners, (ii) het realiseren van een Kenniscentrum van, voor en door de partners op de voor het FEC relevante kennisgebieden, en (iii) het uitvoeren van projecten met het oog op concrete, operationele bruikbare resultaten. 3
Inhoudsopgave Voorwoord 2 Het FEC in het kort 3 1 Organisatie en inrichting 5 1.1 FEC-raad 5 1.2 FEC-eenheid 5 1.3 Samenwerking 6 2 Uitvoering kerntaken FEC 7 2.1 Informatieplatform 7 2.2 Kenniscentrum 9 2.3 Projectbureau 10 3 Communicatie 11 4 Budget 12 4
1 Organisatie en inrichting Convenant FEC 2009 Na de reorganisatie van het FEC in 2008, is op 1 januari 2009 het hernieuwde FEC van start gegaan. Organisatorisch bestaat het FEC in 2009 uit de FEC-raad en de FECeenheid. Dit is neergelegd in een nieuw Convenant houdende afspraken over de samenwerking in het kader van het Financieel Expertise Centrum (Convenant FEC 2009; Stcrt. 2009, nr. 71). 1.1 FEC-raad De FEC-raad bestaat uit vertegenwoordigers van de partners op bestuurlijk niveau. De FEC-raad fungeert als beslissend orgaan en geeft sturing aan de FEC-eenheid. Met de inwerkingtreding van het Convenant FEC 2009 heeft de FEC-raad mw. mr. A.J. Kellermann, directeur van DNB, benoemd tot voorzitter voor een periode van drie jaar. De FEC-raad heeft in 2009 drie keer vergaderd en is daarnaast op werkbezoek geweest bij DNB. De directeur Financiële Markten van het ministerie van Financiën en de directeur Rechtshandhaving en Rechtspleging van het ministerie van Justitie zijn bij de niet-operationele delen van de vergaderingen betrokken als waarnemer. 1.2 FEC-eenheid In 2009 is de organisatie en inrichting van het FEC vormgegeven. De FEC-eenheid speelt hierin een centrale rol en draagt zorg voor de coördinatie en uitvoering van de kerntaken van het FEC. Daarnaast vormt de FEC-eenheid de spil tussen de partners en rapporteert aan de FEC-raad. Het hoofd van de FEC-eenheid is mw. mr. S.M. Zijderveld (DNB) en de secretaris van het FEC is mw. mr. J.M. de Rooij (DNB). FECcontactpersonen Resultaten Ter voorbereiding van de FEC-raadvergaderingen hebben bijeenkomsten plaatsgevonden tussen de FEC-contactpersonen en de FEC-eenheid. De FECcontactpersonen vertegenwoordigen de partners en waarnemers in het FEC op managementniveau en zijn voor hun organisatie eerste aanspreekpunt voor en van het FEC en FEC-werkzaamheden. Om het FEC optimaal te kunnen laten functioneren, is in 2009 onder andere: de FEC-eenheid beheersmatig ondergebracht bij DNB; de werving en detachering van medewerkers voor de FEC-eenheid afgerond. De FEC-eenheid bestond in 2009 uit medewerkers van de volgende partners en waarnemers: AFM, FIOD-ECD, DNB, OM, Politie Amsterdam-Amstelland en het ministerie van Financiën; een Convenant FEC 2009 opgesteld en ondertekend door de partners en waarnemers; de hernieuwde samenwerking tussen de partners in het FEC vormgegeven waarbij de kaders voor informatie-uitwisseling zijn geïnventariseerd en kennisdeling goed verloopt; 5
nieuwe processen zijn ontworpen ten behoeve van informatie-uitwisseling, kennismanagement en het uitvoeren van projecten. Deze worden binnenkort geoperationaliseerd; een informatiebeveiligingsbeleid geformuleerd voor informatie die in FEC-verband wordt uitgewisseld; en een concreet jaarplan voor 2010 en een meerjarenplan opgesteld. 1.3 Samenwerking Het FEC heeft aansluiting gezocht bij initiatieven en samenwerkingsverbanden die het doel en de missie van het FEC raken, zoals de versterkingsprogramma s FINEC van de politie en van het Openbaar Ministerie, het Financial Action Task Force (FATF) en de Regiegroep Aanpak Misbruik Vastgoed. Dit heeft geleid tot een goede samenwerking op vlakken waar overlap dreigde te ontstaan. 6
2 Uitvoering kerntaken FEC Om uitvoering te geven aan de kerntaken van het FEC is de FEC-eenheid onderverdeeld in een drietal onderdelen: het informatieplatform, het kenniscentrum en het projectbureau. De informatie die is ingebracht en voortvloeide uit de werkzaamheden van de FECeenheid hebben geleid tot (nieuwe) thema s, projecten, uitbreiding van kennis en operationele handhavingsresultaten. Het FEC streeft in dit kader naar zodanige activiteiten dat sprake is van preventieve werking en zichtbare versterking van de handhavingsketen. Informatieuitwisseling 2.1 Informatieplatform Het informatieplatform is opgezet voor structurele informatie-uitwisseling tussen de partners. De FEC partners gaan ervan uit dat informatie-uitwisseling binnen het FEC mogelijk is, tenzij de wet dit verbiedt. Dit betekent in de praktijk dat iedere partner maximaal gebruik maakt van de wettelijke mogelijkheden om informatie uit te wisselen. Vanuit de FEC-eenheid is in samenwerking met de FEC-partners afgesproken dat de informatie-uitwisseling in de basis zal lopen via de FEC-contactpersonen van de partners. Deze contactpersonen zorgen binnen de eigen organisatie voor draagvlak en dragen medewerkers voor die voor de operationele informatie-uitwisseling zorg dragen. FEC-waardige informatie De informatie die voor uitwisseling in aanmerking komt is actuele informatie, informatie die de integriteit van de financiële sector raakt, informatie van meer dan incidentele aard en omvang en waarvan redelijkerwijs verwacht kan worden dat het relevant is voor meerdere partners. Dergelijke informatie moet kunnen leiden tot strategische beslissingen, samenwerking tussen twee of meer partners of inbreng in het overleg waarin wordt gekozen voor een eventuele bestuurlijke of strafrechtelijke aanpak (voorportaal tripartiete overleg). Daarnaast kunnen partners informatie inbrengen met het doel deze kennis te delen met de partners, zonder deze informatie voor zichzelf te willen verrijken. Doel van bovengenoemde activiteiten is een effectievere en efficiëntere manier van informatiedeling tussen de partners, het vergroten van kennis van elkaars organisatie met de bijbehorende mogelijkheden en onmogelijkheden en het afstemmen van operationele activiteiten van de afzonderlijke partners om zo effectiever en efficiënter op te treden. De signalen, thema s en trends die het informatieplatform verzamelt bij de partners worden uitgewerkt, veredeld en geanalyseerd. Het informatieplatform komt dan met een voorstel voor verdere aanpak. 7
Informatiegroep Juridisch kader Advisering en participering in projecten In 2009 zijn onder meer de volgende activiteiten door het informatieplatform opgepakt: Handhavingarrangementen overleg Het Informatieplatform heeft een aantal bijeenkomsten met de partners georganiseerd waarin de thema s van de afzonderlijke partners voor 2009 en 2010 met elkaar zijn vergeleken. Vervolgens zijn de prioritaire thema s gebundeld. Deze gezamenlijke prioritaire thema s hebben geleid tot speerpunten/ thema s die zijn opgenomen in het jaarplan 2010 voor het FEC. Deze thema s krijgen extra aandacht binnen het Informatieplatform en zullen omdat sprake is van containerbegrippen worden geconcretiseerd Oprichting informatiegroep Binnen de structuur van het informatieplatform is een informatiegroep geformeerd, die tot stand is gekomen met medewerking van de contactpersonen. De deelnemers zijn medewerkers van de partners veelal op operationeel niveau. In de bijeenkomsten is onder meer gesproken over de vorm waarin men wenste te werken, welke signalen kunnen worden ingebracht, de juridische mogelijkheden en het doel wat wordt nagestreefd. In deze groep wordt doorlopend informatie vanuit de partners verzameld omtrent de onderwerpen die het FEC in het begin van het jaar heeft benoemd tot speerpunt. Betreffende informatie kan subjecten betreffen, maar kan ook meer algemeen van aard zijn. Juridisch kader Veel tijd en energie is en wordt gestoken in het verhelderen van de juridische mogelijkheden informatie uit te wisselen tussen de partners. Inzichtelijk is gemaakt welke wet- en regelgeving voor de partners van belang is en welke grenzen dit met zich brengt met betrekking tot de uitwisseling. Ondanks alle inspanningen bleven er vragen opkomen en is uiteindelijk gekozen voor een route die momenteel nog wordt doorlopen. Operationele advisering en participerend binnen de projecten Money Transfers, Beleggingsfraude en Hypotheekfraude Het Informatieplatform is betrokken bij de bovengenoemde lopende projecten binnen het FEC. Het Informatieplatform heeft een rol gehad bij het opzetten van en informatie verstrekken bij Money Transfers en Beleggingsfraude. Bij deze projecten zal het Informatieplatform ook een rol spelen in het uiteindelijke doel het opstellen van een interventiestrategie 1. Tevens wordt ondersteund bij het project Hypotheekfraude. Naast deze inspanningen worden de opkomende juridische vragen binnen deze projecten zoveel als mogelijk beantwoord dan wel uitgezet bij specialisten van de deelnemende partners. Netwerk Doel van het informatieplatform is onder meer uitvoering geven aan een loketfunctie voor het totale netwerk van het FEC. Gestart is met het opbouwen van een netwerk. Dit netwerk zal verder worden uitgebreid en onderhouden. De loketfunctie betreft het zoeken naar antwoorden op zowel juridisch gebied als voor opsporing en toezicht. In eerste instantie is het netwerk opgebouwd binnen de FEC-partners, maar daarnaast zijn ook buiten dit netwerk de eerste contacten gelegd. 1 Onder interventiestrategie verstaat het FEC: het ontwikkelen van een ruim pakket van interventiemogelijkheden op alle facetten van een probleem, verkregen door een bredere probleemgerichte benadering, en in te zetten door alle betrokkenen (hieronder vallen naast de partners ook externe partijen, zoals andere toezichthouders, overheden en/of private partijen). 8
2.2 Kenniscentrum De activiteiten van het kenniscentrum zijn gericht op de versterking van de onderlinge samenwerking door efficiënte en effectieve vormen van kennisdeling tussen de partners. Om dit te bewerkstelligen fungeert het kenniscentrum als: Stages en detacheringen Themadagen Inventarisatie gevolgen financiële crisis Literatuurstudie Kennismakelaar - In dit kader verzorgt het kenniscentrum stages en detacheringen tussen de partners onderling en onderzoekt de mogelijkheden om samen te werken als het gaat om het volgen van opleidingen die de verschillende partners (intern) aanbieden. In 2009 zijn 2 stages tussen de partners tot stand gebracht. - Verder organiseert zij themadagen. Deze themadagen zijn gericht op het up-todate houden van de kennis van de partners en op kennisverdieping. In juni 2009 vond de eerste themamiddag plaats onder de noemer "Het FEC en de financiële crisis". De lezingen van deze themamiddag zijn gebundeld aangeboden aan de genodigden van de themadag. Daarnaast volgde eind 2009 een themadag over money transfers. De uitkomsten van beide themadagen zijn, voor verdere bewerking, ingebracht in het informatieplatform. - Voorafgaand aan de themadag Het FEC en de financiële crisis heeft een inventarisatie onder de partners plaatsgevonden van de risico s en bedreigingen voor de integriteit van de financiële sector als gevolg van de financiële crisis. De gevolgen die door de diverse partijen werden genoemd zijn gebaseerd op eerste signalen en logisch denkwerk. Betreffende inventarisatie laat onder andere een toename van diverse (fraude)criminaliteitsvormen, zoals beleggingsfraude, verdachte money transfers en ongeoorloofde fiscale verschuivingen, en een toename van diverse fenomenen zien. De uitkomsten van deze inventarisatie zijn waar mogelijk ondergebracht in lopende dan wel bestaande projecten / programma s van het FEC, de partners of de waarnemers van het FEC. Vraagbaak Het kenniscentrum kan door de partners worden bevraagd over onder meer rapporten, wetgeving, Kamervragen en contactinformatie welke gerelateerd is aan de integriteit van de financiële sector. Het FEC fungeert hier als helpdesk voor de partners. Voor het project Hypotheekfraude heeft het kenniscentrum, in samenwerking met enkele leden van het projectteam, een literatuurstudie uitgevoerd over dit onderwerp. Contactpersoon externe partijen Het kenniscentrum onderhoudt een (kennis)netwerk en breidt dit netwerk, waar nodig en wenselijk, uit. Tevens onderhoudt zij contacten met andere overheidsinstanties voor zover dit relevant is voor de werkzaamheden van het FEC. Schakel met beleid en wetgeving Het kenniscentrum legt de verbinding tussen de (operationele) werkzaamheden van het FEC en de ontwikkeling van beleid en wetgeving op het relevante werkterrein. Hierbij kan gedacht worden aan het initiëren van nieuwe wetgeving maar ook over advisering ervan. 9
Presentaties Schakel met (inter)nationale gremia Het kenniscentrum legt de verbinding tussen het FEC en (inter)nationale gremia (bijvoorbeeld FATF en de Regiegroep Aanpak Misbruik Vastgoed), volgt voor het FEC relevante actuele ontwikkelingen en neemt zonodig het initiatief tot aanpassingen van beleid of wetgeving. In dit kader hebben o.a. de voorzitters van FATF en de Regiegroep Aanpak Misbruik Vastgoed presentaties gegeven in de FEC-raad. 2.3 Projectbureau Er wordt invulling gegeven aan een professionele uitvoering van FEC-projecten door middel van een projectbureau. Ten behoeve van de uitvoering van FEC-projecten wijst de FEC-raad projectsponsoren aan. De dagelijkse uitvoering van een project wordt geleid door een projectleider van of namens de FEC-eenheid. De projectleider rapporteert door tussenkomst van de projectsponsor aan de FEC-raad. FEC-projecten worden uitgevoerd met een zorgvuldig bepaald doel, volgens een methodische aanpak en volgens vooraf vastgestelde tijdslijnen. De FEC-eenheid is betrokken bij de voorbereiding van projecten. Het projectbureau monitort de voortgang van FEC-projecten en faciliteert waar nodig. Wanneer na afloop van een project follow-up door een of meerdere partners nodig is ziet het projectbureau toe op tijdige en adequate afwikkeling daarvan. Cybercrime In 2009 is het project Cybercrime afgerond. De rapportage concludeert dat het vertrouwen van het publiek ten aanzien van internetbankieren en effecten ordering via internet groot is maar dat dit kan omslaan als zich significante incidenten zouden voordoen. Dat schaadt potentieel de stabiliteit van de financiële sector. De rapportage doet aanbevelingen die de FEC-eenheid in 2010 nader uit zal werken. Hypotheekfraude Verder is in 2009 het project Hypotheekfraude opgestart. In dit project wordt specifieke aandacht besteed aan de rol van de aanbieders in het ontstaan en bestrijden van hypotheekfraude. De belangrijkste doelstellingen van het project zijn het verbreden en verdiepen van kennis over methoden en vormen van hypotheekfraude en de rol van de aanbieders hierin. Misbruik effectendepots Misbruik van effectendepots heeft tevens de aandacht van de partners in het FEC. Financiële ondernemingen die voor cliënten depot-overboekingen verrichten moeten ervoor zorgen dat zij niet of onbewust meewerken aan misbruik voor fiscale doeleinden van effectendepots. Ook de FATF vestigt in haar recente rapport Money Laundering and Terrorist Financing in the Securities Sector de aandacht op de risico s bij dergelijke transacties. Vastgoed Tot slot is verdere uitwerking gegeven aan de acties en aanbevelingen uit de rapportage project Vastgoed. Vrijwel alle partners die betrokken zijn geweest bij dit project hebben concrete vervolgacties uitgevoerd. De vervolgacties zijn voornamelijk gericht op het breder in de organisaties bekend maken met de conclusies en red flags uit de rapportage. 10
3 Communicatie Gelijktijdig met de herstructurering van het FEC in 2008, heeft de FEC-raad besloten een heldere positionering en bekendheid te realiseren voor het FEC. Daarnaast beoogt het FEC een preventieve werking tegen integriteitschendingen in de financiële sector te bewerkstelligen door middel van communicatie, bijvoorbeeld door publicatie van persberichten. De communicatieadviseurs van de FEC-partners zijn hiermee in 2009 aan de slag gegaan. Resultaten communicatie De volgende resultaten zijn tot nu toe bereikt: Nieuw logo met nieuwe (beperkte) huisstijl. Eigen website (www.fec-partners.nl). FEC-flyer Multidisciplinair samenwerkingsverband. Persberichten: - op 20 april 2009 is een persbericht verstuurd met betrekking tot de ondertekening van het Convenant FEC 2009 en de vernieuwde samenwerking; - op 19 november 2009 is een persbericht verstuurd met betrekking tot het gezamenlijk aanpakken van beleggingsfraude; - op 9 december 2009 is een persbericht verstuurd over de constatering misbruik van effectendepots. Bundeling van lezingen themamiddag Het FEC en de financiële crisis. De lezingen die door verschillende sprekers van de FEC-partners werden gehouden op de themamiddag zijn gebundeld en verzonden naar iedereen die voor die dag was uitgenodigd. De bundeling geeft een overzicht van de (mogelijke) gevolgen van de financiële crisis voor de integriteit van de financiële sector. De uit het FEC voortvloeiende rapporten en/of achterliggende onderzoeken zijn in beginsel vanwege hun aard of om operationele redenen niet openbaar, tenzij de FECraad hiervoor uitdrukkelijk toestemming geeft. Betreffende informatie is in dit kader alleen voor de partners binnen het FEC-samenwerkingsverband bestemd. 11
4 Budget Doeluitkering De activiteiten van de FEC-eenheid zijn gefinancierd door middel van een doeluitkering van 6 fte s van het ministerie van Financiën en 1 fte van het Openbaar Ministerie. In deze fte s zit tevens een bedrag voor kantoorkosten en faciliteiten, werving, opleiding, e.d. De partners hebben volgens afspraak gemiddeld 3 fte s per partner aan capaciteit ingezet ten behoeve van FEC-activiteiten. Hierbij moet gedacht worden aan medewerkers die ten behoeve van het informatieplatform, het kenniscentrum, FECprojecten en in- en externe profilering van het FEC werkzaamheden verrichten. 12