1 Lesfiche ICO PRONTO Doelgroep: 3 de graad basisonderwijs Thema: Volwassen worden Volwassen worden in verschillende culturen Deze lesfiche bevat twee lessen. De lessen kunnen afzonderlijk gebruikt worden. Het thema volwassen worden kan een aanleiding zijn tot boeiende kringgesprekken over ouder worden en de toekomst. LES 1: Wat is volwassen zijn? Deze les gaat over wat leerlingen verstaan onder volwassen zijn en wanneer ze vinden dat iemand volwassen wordt of is. Deze les laat veel ruimte voor een gesprek over hoe de leerlingen deze veranderingen zelf ervaren. De leerlingen leren over lichaamsversieringen in verschillende culturen. Doelstellingen De leerlingen: - kunnen voorbeelden geven van hoe volwassen-zijn zich manifesteert door uiterlijke versieringen en attributen (in eigen en andere culturen). - zijn nieuwsgierig en brengen respect op voor lichaamsversieringen in andere culturen. - kunnen met voorbeelden illustreren dat volwassen zijn een begrip is dat verschillende ladingen dekt (sociaal, biologisch en wettelijk). Materiaal In bijlage: - Infoblad 1: achtergrondinformatie voor de leerkracht - Infoblad 2: bordschema - Infoblad 3: Suri Cruise - Infoblad 4: foto s lichaamsversiering in verschillende culturen - Infoblad 5: versieringen Mursi-stam - Infoblad 6: dagboek - Werkblad 1: tekenblad - Werkblad 2: papa van 13 jaar Door de leerkracht te voorzien: - Per 4 of 5 leerlingen een A3-blad papier (voor een brainstorm) - Eventueel: kleurpotloden Eindtermen - WO 3.1, 4.7, 4.8, 4.12, 6.9 - Ned 2.10, 3.3 - MV 1.6 - SV 1.2, 1.6
2 1. Kringgesprek over lichaamsversieringen De leerkracht laat foto s zien van Suri Cruise (infoblad 3), de dochter van twee bekende Amerikaanse acteurs (Tom Cruise en Katie Holmes). Suri is nu 5 jaar oud, maar wordt al vaak gezien met hakken, handtassen en make-up. Haar schoenencollectie zou uit 130 paar bestaan. De leerlingen vertellen wat ze zien en wat ze denken over de foto s. De leerkracht vraagt: - Welke attributen geven je het gevoel groot/groter/ouder te zijn? Enkele voorbeelden voor meisjes: een bh, hoge hakken, make-up, juwelen, een tatoeage, Voor jongens: een das, een helm; een tatoeage, een baard dragen, een lagere stem hebben, - Vanaf wanneer mag je die attributen dragen/gebruiken? - Er bestaan lichaamsversieringen die je enkel bij volwassenen ziet, zoals tatoeages en piercings. o Wat is een piercing? Een piercing is een uit het Engels afkomstige term voor het maken van een gaatje in de huid om daardoor een voorwerp te steken. We hebben hierbij niet over gaatjes voor oorbellen maar over gaatjes op andere plaatsen in het lichaam: neus, lip, bovenaan het oor, navel, tepel, o Kennen jullie mensen die een piercing of tatoeage hebben? o Waarom kiezen mensen voor een piercing of tatoeage? Omdat ze het mooi vinden, omdat ze daardoor iets over zichzelf kunnen vertellen, omdat ze dan bij een bepaalde groep horen, o Vanaf wanneer mag je een tatoeage laten plaatsen? Van je ouders? Van de wet? Van de tatoeshop? In België moet je meerderjarig zijn om een tatoeage te mogen laten zetten, dus ouder dan 18 jaar. Veel tatoeagezaken hebben hun eigen regels en laten ook jongeren van 16 jaar al een tatoeage kopen, al dan niet met toestemming/aanwezigheid van een ouder. o Waarom is er een leeftijdsgrens? - Wat met kleinere versieringen? Mag je je haar knippen/kleuren/ zoals je zelf wil? Helemaal afscheren? Een hanenkam? Vanaf wanneer mag je dat zelf beslissen? 2. Lichaamsversieringen bij andere culturen De leerkracht toont enkele foto s (infoblad 4) van lichaamsversieringen bij andere culturen (zie infoblad 1: achtergrondinformatie). De leerkracht stelt volgende vragen en laat leerlingen vrij antwoorden. - Wat zie je? - Waarom zouden deze mensen zich zo versieren? - Zouden ook kinderen deze versieringen hebben? - Zou iedereen in deze cultuur zo n versieringen hebben?
3 De leerkracht duidt nadien: De lichaamsversieringen op de foto s zijn uiterlijke symbolen van volwassenheid. Iemand die zo n versiering heeft, is volwassen. Deze versieringen worden aangebracht tijdens een feest die de overgang van kind naar volwassene duidelijk maakt. Via deze tekens zijn geslacht, afkomst, status en leeftijd meteen voor iedereen herkenbaar. Tegelijk geloven de mensen in die cultuur dat de versieringen geluk brengen of bescherming bieden. 3. Zelf een betekenisvolle versiering ontwerpen De leerkracht vraagt aan de leerlingen om eens na te denken welke (permanente!) versiering ze zelf zouden willen wanneer ze volwassen worden. Waar? Wat? Hoe groot? Betekenis? De leerkracht zorgt voor kopies van werkblad 1. Daarop staan 3 soorten tekeningen: een vrouwenlichaam, een mannenlichaam en een hoofd. De leerlingen kiezen één van de afbeeldingen waarop ze die permanente versiering willen ontwerpen. Hierbij benadrukt de leerkracht dat de leerlingen goed moeten nadenken over de betekenis van die afbeelding of plek. Leerlingen die een klein detail gekozen hebben, kunnen de tekening op de achterkant van hun blad uitvergroten met meer details. Leerlingen die sneller klaar zijn, kunnen nadenken over de techniek, hoe het gezet wordt opzoeken hoe een tatoeage gezet wordt: filmpjes, foto s, Als iedereen klaar is, worden alle tekeningen en foto s (infoblad 4) op de tafels verspreid. De leerlingen bekijken ze en krijgen achtereenvolgens de opdracht bij de foto of tekening te gaan staan - die ze zelf op hun lichaam zouden willen als ze volwassen worden. Waarom? - die ze het mooist vinden. Waarom? - waarover ze graag meer uitleg willen. - die ze nooit zouden willen. Waarom niet? De leerkracht geeft meer uitleg over de rituelen bij de foto s (zie infoblad 1: achtergrondinformatie) en stelt volgende vragen: - Zouden jullie dit zelf willen meemaken? Waarom wel/niet? - Sommige rituelen zijn pijnlijk en/of gevaarlijk. Daarom zijn er in het Westen mensen die vinden dat deze rituelen zouden moeten verboden worden. Wat vinden jullie daarvan? Dit is een erg moeilijk vraag, waar geen juist antwoord voor bestaat. De leerkracht daagt de leerlingen uit om goed te argumenteren. - Hoe zouden mensen uit deze culturen zich voelen als die versieringen en rituelen zouden verboden worden? Waarom? Sommige mensen zouden blij zijn, anderen dan weer niet. Deze versieringen duiden op volwassenheid. De meeste mensen zijn heel blij dat ze kunnen tonen dat ze volwassen, sterk en volhardend zijn. Tegelijk tonen deze symbolen tot welke groep je behoort, het maakt deel uit van de identiteit. Bovendien worden heel wat van de versieringen door de groep als schoonheidsideaal gezien.
4 4. Wanneer worden we volwassen? De leerlingen krijgen per 4 of 5 een A3-blad waarop ze alle woorden mogen noteren waaraan ze denken bij het woord volwassen. De bladen worden opzij gelegd en de leerkracht vraagt naar de leeftijd wanneer we volwassen worden. In België ben je volwassen als je 18 jaar bent. a. Volwassen zijn: lichamelijke veranderingen De leerkracht toont foto s van meisjes van de Mursi-stam (infoblad 5) en vraagt: - Hoe oud denken jullie dat de meisjes zijn? De meisjes op de foto s zijn waarschijnlijk tussen 14 en 16 jaar want dat is de leeftijd waarop die stam de rituele overgang naar volwassenheid viert. - Zijn deze meisjes al volwassen? Ze dragen al de tekens van volwassenheid maar zijn nog geen 18 jaar. - De meisjes kregen al de symbolen van volwassenheid omdat de groep waarin ze leven vindt dat ze de overgang naar de volwassenheid gemaakt hebben. Wat zou er dan met het meisje gebeurd zijn dat de groep haar als volwassen beschouwd? Het meisje heeft voor het eerst gemenstrueerd. De leerkracht vertelt dat je in sommige culturen volwassen wordt als je lichaam overgaat van kind naar volwassenen. In deze culturen start volwassenheid niet op 18 jaar maar veel vroeger (12, 13, 14 jaar). Volwassenheid heeft hier te maken met lichamelijke/biologische veranderingen. De leerkracht noteert dit op het bord (zie infoblad 2). De leerlingen nemen hun A3 blad erbij en bekijken of zij lichamelijke veranderingen genoteerd hebben. Deze komen als voorbeelden te staan op het bord onder het woord lichamelijke/biologische veranderingen. Als de leerlingen geen woorden noteerden die daarop betrekking hebben, vraagt de leerkracht door. b. Wettelijk volwassen De leerkracht vertelt dat ze een artikel vond van een jongen van 13 jaar die duidelijk lichamelijk volwassen is. De leerkracht geeft werkblad 2 aan de leerlingen (in duo s). De leerlingen bekijken de foto s en lezen het artikel. De vragen: - Waarover gaat het artikel? - Wat vinden de leerlingen ervan? - Waarom zijn heel wat Britten geshockt dat Alfie vader werd? Hij is lichamelijk al volwassen en kan al kinderen krijgen maar hij ziet er nog uit als een kind. De Britten vinden hem te jong om zelf al kinderen te krijgen. In Groot-Brittannië (net als in de meeste Europese landen) word je pas echt als een volwassene beschouwd als je wettelijk volwassen bent. In België ben je wettelijk volwassen op 18 jaar. De leerkracht noteert dit op het bord (zie infoblad 2). De leerkracht vraagt wat er gebeurt als je wettelijk volwassen wordt (zie infoblad 1). De leerlingen kijken op hun A3 blad of ze daar voorbeelden vinden die te maken hebben
5 met wettelijk volwassen zijn. Deze voorbeelden worden op het bord genoteerd onder wettelijk volwassen op 18 jaar. c. Volwassen worden = zelfstandig zijn De leerkracht vraagt of volwassenheid inhoudt dat je altijd je eigen zin mag doen? De leerlingen formuleren voor- en tegenvoorbeelden. De leerkracht leest het dagboekfragment voor van een meisje van 20 jaar en vraagt of het meisje al volwassen is. Mag zij al alles doen waar ze zin in heeft? Nee, ze woont nog bij haar ouders en slaapt bij haar zus op de kamer. Ze moet de huisregels volgen en die mag ze niet zelf bepalen. Ze studeert nog en is financieel nog niet onafhankelijk. Daardoor kan ze niet doen wat ze wil. Het meisje is wettelijk al volwassen maar nog niet echt zelfstandig (op bord). Hebben de leerlingen op hun A3 blad voorbeelden genoteerd die verwijzen naar die zelfstandigheid ( zelf staan, onafhankelijk zijn van je ouders: alleen wonen, thuis komen wanneer ze willen, eten wat en wanneer ze willen, kopen wat ze willen ), dan worden deze woorden genoteerd onder zelfstandig.. 5. Nabespreking De leerkracht kan eventueel nog even stilstaan bij onderstaande situaties: Kinderen die al op jonge leeftijd de verantwoordelijkheden van een volwassenen op zich moeten nemen: voor broertjes/zusjes zorgen, werken: helpen met het werk van de ouders (bv. landbouw), maar ook kinderarbeid voor zichzelf zorgen: denk aan straatkinderen die alleen wonen en moeten werken om te overleven (schoenen poetsen, kleine spulletjes verkopen, bedelen, ) of ook: kindsoldaten. Men zegt soms: je bent volwassen wanneer je al veel dingen meegemaakt hebt. Dat zou betekenen dat bepaalde kinderen al erg vroeg volwassen zijn. (bv. door oorlog/armoede/een groot verdriet/verhuizen naar een ver land/ ) (TIP: http://www.klasse.be/ouders/23495/een-steuntje-in-de-rug/ = een filmpje over het onderwijs in Suriname, vooral het hoofdstuk volwassen na schooltijd is interessant, over kinderen die alleen op school kind kunnen zijn omdat ze daarna hun ouders moeten helpen of zelf geld moeten gaan verdienen). Sommige volwassenen kunnen nooit zelfstandig worden omdat ze omwille van een handicap niet voor zichzelf kunnen zorgen. In veel westerse landen verschuift het begin van sociale volwassenheid naar een latere leeftijd. De oma's van onze oma's gingen veel minder lang naar school en kregen op een jongere leeftijd kinderen. Misschien hangt de start van volwassenheid ook samen met de gemiddelde levensverwachting? Als we weten dat we ongeveer 80 jaar kunnen worden, lijkt het niet zo raar om pas op je 30ste verjaardag alleen te gaan wonen (de gemiddelde levensverwachting in de meeste Europese landen ligt op 75). Maar voor de meeste Afrikaanse landen is de gemiddelde levensverwachting slechts ongeveer 50 jaar.