Werkstuk door een scholier 2800 woorden 25 januari 2006 7,2 30 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding Je hebt er elke dag mee te maken. S ochtends gaat je wekker. Je doet het licht aan. Dan zet je thee met de waterkoker, perst verse jus d orange met de citruspers. Laten we het niet eens hebben over de rest van de dag. Bij alles wat je doet gebruik je energie; en dat dringt lang niet altijd tot je door. En ongetwijfeld heeft iedereen er van gehoord; de energiemarkt is vrijgeven. Dit houdt over het algemeen in dat bedrijven en gezinnen meer vrijheid hebben wat betreft het kiezen van energie. Al voordat deze markt werkelijk werd vrijgeven, stonden de kranten er al vol mee. Is het wel een goed idee? vroegen zij zich stuk voor stuk af. Ook wij vroegen ons af of het wel een goed idee was. En natuurlijk wat de gevolgen zijn van het vrijgeven van de energiemarkt (voor verschillende belangengroepen). Om een antwoord te geven op die vragen, zullen we eerst vertellen wat het vrijgeven van de energie precies is. Hoofdstuk 1 Vrijgeven van de energiemarkt De energiemarkt heeft te maken met een cultuuromslag. Van de liberalisering op de energiemarkt wordt een belangrijke efficiencyverhoging verwacht. Bovendien wordt de zorg voor het milieu steeds groter. Energiebesparing en duurzame energie worden steeds belangrijker. Met het vrijgeven van de energiemarkt voor alle huishoudens in 2004 werden levering en transport definitief van elkaar gescheiden. Gebruikers kunnen hun energie inkopen bij elke leverancier die ze maar willen en ze zijn nu niet langer gebonden aan de beheerder van het lokale energienet. Deze liberalisering is op veel gebieden noodzakelijk. Er moet meer concurrentie komen op zowel de stroommarkt als op die van het openbaar vervoer, de bouw van de telecommarkt. Als de markt wordt beheerst door een monopolist of kartelvorming heeft de consument geen keuze. Dan gaan de prijzen omhoog en de bedrijven kunnen gaan bezuinigen op allerlei kosten, waardoor de kwaliteit van hun producten omlaag gaat. Door de liberalisering zullen energiebedrijven zich marktgericht en concurrerend opstellen. De prijzen zullen dus niet zoveel stijgen, misschien zelfs lager worden. Dat is gunstig voor de consument. Ook zal de liberalisering zorgen voor een betere kwaliteit van de producten die de bedrijven aanbieden. De energiebedrijven kunnen klanten verliezen als ze geen waar voor hun geld geven. Deze ontwikkeling stimuleert bovendien de samenwerking/fusering tussen leveranciers en transporteurs. (Later meer over de gevolgen van de liberalisatie). https://www.scholieren.com/verslag/23423 Pagina 1 van 6
Vanaf midden jaren 90 heeft de wetgeving van Europa, de EG, verplicht de markten in Nederland te liberaliseren. Minister Brinkhorst van Economische zaken heeft de liberalisering van de stroommarkt meerdere keren uitgesteld. Zo zou deze vrijgeving eerst begin 2003 in gaan, later begin 2004 en toen werd het nog eens tot 1 juli 2004 uitgesteld. De markten voor grootverbruikers, midden- en kleinbedrijf en voor groene stroom waren al wel eerder vrijgemaakt; namelijk al op 1 april 2001. Het volledig vrijmaken van de energiemarkt kon volgens de minister alleen als er aan een aantal voorwaarden was voldaan. Een van die voorwaarden was dat de consument goed geïnformeerd moest zijn en een goede rechtspositie moest hebben. Ook als het energiebedrijf dat hij heeft gekozen failliet gaat, moet hij verzekerd kunnen zijn van de afname van energie. Verder wilde Brinkhorst dat de energiebedrijven organisatorisch en administratief goed waren voorbereid op de vrijmaking van de markt, voordat het werkelijk zover was, zodat de consumenten zonder problemen van leverancier kunnen wisselen en de juiste facturen ontvangen. Soms wordt er ook wel eens gesproken over privatisering in plaats van over liberalisering van de energiemarkt. Dat is echter niet hetzelfde. Liberaliseren is het zorgen voor concurrentie en keuzevrijheid. De consument is vrij om zelf te kiezen en de leverancier wordt vrij om te bepalen wat zijn aanbod is. Privatiseren is het veranderen van eigendom. Privatiseren is het overhevelen van overheidstaken naar de marktsector.privatiseren is het vervreemden van aandelen of activa buiten de kring van publieke aandeelhouders. Het privatiseren van de energiemarkt zou inhouden dat de aandeelhouders van de energiemarkt, gemeenten en provincies, hun aandelen in de energiebedrijven verkopen aan particuliere partijen. Maar, wie werkt aan liberalisering, moet ook nadenken over privatisering en de vraag waar welke eigendomsrechten komen te liggen. Door middel van liberalisering (en dus concurrentie) zouden er dus lagere prijzen en een betere kwaliteit (bijvoorbeeld geen stroomuitval) komen. Toch zijn er ook nadelen verbonden aan de liberalisering van de energiemarkt. Zoals de afname van de reserve capaciteit, veiligheids- en milieurisico s. En hoe zit het met de voordelen? Zijn de prijzen echt lager geworden? Hoofdstuk 2 De totstandkoming van de prijs Als we het over liberalisering van de energiemarkt hebben, hebben we het over concurrentie. Een van de belangrijkste dingen waarop geconcurreerd wordt is natuurlijk de prijs. Om te begrijpen waarom de prijs zo hoog is als hij is, moeten we eerst kijken naar waaruit de prijs is opgebouwd. De prijs van gas en stroom wordt opgebouwd uit drie factoren. (Het kan per leverancier ietsje verschillen) De eerste factor is de leveringskosten. Dit zijn de kosten voor de levering van het product dat wordt gebruikt (in dit geval dus gas en elektriciteit). Naast het vastrecht is hiervoor een tarief per geleverde kilowatt uur. Het leveringstarief wordt bepaald door onze inkoopkosten van het product en de kosten die zij maken om het product te leveren. De tweede factor is het netbeheer. Dit zijn de kosten voor de levering van het product over het net, plus de aansluiting op dit net. Het netwerktarief wordt bepaald door de exploitatiekosten en het onderhoud van https://www.scholieren.com/verslag/23423 Pagina 2 van 6
dit net, de aansluiting en de meter. Naast het vastrecht wordt hiervoor een tarief per kwh of m3 in rekening gebracht. Door dat aparte tarief bepaal je naar verbruik mee aan de transportdienst. Dus hoe minder je verbruikt, hoe minder je gebruikmaakt van het transportnet en hoe minder je daarvoor betaalt. Deze prijzen worden grotendeels bepaald door de overheid. Bij welke netbeheerder je klant bent, is regiogebonden. Je kunt dus niet je eigen netbeheerder kiezen. De derde factor is de belasting. Iedereen die energie gebruikt, betaalt energiebelasting. Deze is ingevoerd om je te stimuleren zo zuinig mogelijk met energie om te gaan. Daarnaast betaal je de MEPheffing. (Milieukwaliteit Elektriciteit Productie). Met de opbrengst van de heffing geeft de overheid subsidies aan de producenten van duurzame energie. Momenteel is de gemiddelde energieprijs ongeveer 19 eurocent per kwh voor elektriciteit. Voor gas is dat 51 eurocent per kwh. (Dit gebaseerd op het prijspeil van januari 2005). Hoofdstuk 3 De overheid Om consumenten en energiebedrijven goed voor te bereiden op een vrije energiemarkt, heeft de Nederlandse overheid de liberalisering stap voor stap ingezet. Zo is in 1998 de markt voor grootverbruikers (grote fabrieken) voor alle soorten energie al geliberaliseerd. In 2001 werd de volgende stap gezet. Toen werd namelijk de groene stroom vrijgegeven. Vanaf 1 januari 2002 mochten ook middelgrote verbruikers zelf hun leverancier kiezen op gebied van gas en elektriciteit. En vanaf 1 juli 2004 was het de beurt aan kleinverbruikers. Met kleinverbruikers worden de kleinzakelijke afnemers bedoelt en de gezinnen. Maar ook nu de energiemarkt vrijgegeven is, blijft de overheid zich bemoeien met het energiebeleid. Zij controleert of de markt wel goed functioneert, of er voldoende energie beschikbaar is en of de bedrijven zich houden aan de milieuregels en milieuwetgeving. Zo heeft de overheid bepaald dat in 2010 vijf procent van alle verbruikte energie in Nederland duurzame energie moet zijn. In 2020 moet dat ongeveer tien procent zijn. De overheid heeft verschillende belangen bij het vrijgeven van de energiemarkt. Als de prijzen zouden stijgen doordat de energiebedrijven meer winst willen maken, ontvangt de overheid meer belasting. Aan de andere kant heeft de overheid er ook groot belang bij dat de bedrijven met elkaar gaan concurreren en dat de prijzen dan dalen. Dat heeft te maken met de export van gas en elektriciteit aan het buitenland. Als de prijzen dalen, zullen andere landen meer energie inkopen uit Nederland. Zo verbetert de concurrentiepositie van Nederland. Op den duur zal dan ook het nationaal inkomen stijgen. Als de concurrentiepositie van Nederland verbetert doordat de prijzen zijn gedaald, zal de productie ook nog eens toenemen. Dan hebben de energiebedrijven meer werknemers nodig (er is meer werkgelegenheid), en zo zal de werkloosheid afnemen. Daar heeft de overheid zeker belang bij, want dan hoeven ze minder uitkeringen (ABW en RWW) te verlenen. (Zie sociale voorzieningen in: begrippenlijst) Hoofdstuk 4 De Nederlandse bevolking https://www.scholieren.com/verslag/23423 Pagina 3 van 6
Zonder bevolking en bedrijven is er geen energiemarkt nodig, want als er geen consumenten zijn hoeven de energiebedrijven ook geen energie te leveren. De bevolking heeft verschillende belangen bij het vrijgeven van de energiemarkt. Door de liberalisering van de energiemarkt kunnen de consumenten nu zelf hun leverancier kiezen voor gas en de elektriciteit. De consumenten willen de laagste tarieven voor hun energieverbruik en de beste kwaliteit. Als consument kan je letten op de prijzen die de energieleveranciers vragen voor hun elektriciteit of gas, de service die de leverancier biedt, de producten die de leverancier levert, zoals de grijze stroom dat is de gewone stroom en de groene stroom en/of gas en als laatste kan je letten op de lengte en de voorwaarden waarmee je het contract afsluit bij je leverancier. Je kunt zelfs een aparte leverancier nemen voor gas en elektriciteit. Doordat de energiebedrijven concurreren worden de tarieven steeds lager en worden bepaalde bedrijven steeds aantrekkelijker voor de consument. En als de prijs toch te hoog is of als de service u niet bevalt, dan stapt u gewoon over naar een andere energieleverancier. Voor de consument heeft het vrijgeven van de energiemarkt verschillende gevolgen. Slechts als de concurrentiepositie van Nederland niet verbetert door de lage energieprijzen, zal de productie afnemen. Waardoor de energiemarkten minder werknemers nodig hebben en zal de werkloosheid toenemen. Iedereen kan sinds ongeveer anderhalf jaar zelf zijn energieleverancier kiezen. Maar toch heeft de liberalisering van de energiemarkt nog niet geleid tot lagere prijzen. Integendeel. De rekeningen zijn alleen maar duurder geworden. De situatie voor de Nederlandse bevolking lijkt het afgelopen jaar alleen maar te zijn verslechterd. Dat terwijl er zulke goede verwachtingen waren. De energierekening is gestegen en de klant kan bovendien veel te veel betalen, door de energie bij de verkeerde leverancier in te kopen. De energieprijs is vijftien procent hoger dan vorig jaar. In augustus 2004 lag het gemiddelde jaarverbruik per huishouden nog op 1438 euro. Dit jaar in augustus was dat 1654 euro. Omdat energiebedrijven vooral met voorschotten werken, kan de eindafrekening dit jaar voor veel mensen flink tegenvallen. Er zijn trouwens veel verschillen in de prijzen van de energieleveranciers. Maar ondanks die verschillen is nog maar 8 procent van alle huishoudens overgestapt naar een andere leverancier. De belangrijkste reden daarvoor is dat ze het te veel gedoe vinden om de goedkoopste leverancier te vinden. Ze kunnen niet wijs worden uit de chaos of weten gewoon niet hoe of zelfs dat ze kunnen overstappen. Hoofdstuk 5 De energiebedrijven Nu de overheid niet langer de tarieven bepaalt, mogen de energiebedrijven zelf kiezen of ze een marktpartij worden. Wel moeten de leveranciers van energie voortaan met elkaar concurreren om aan ons te mogen verkopen. Deze ontwikkeling stimuleert bovendien de samenwerking/fusering tussen leveranciers en transporteurs. Ook de energiebedrijven zelf hebben meerdere belangen bij het vrijgeven van de energiemarkt. En ook voor hen heeft het verschillende gevolgen. https://www.scholieren.com/verslag/23423 Pagina 4 van 6
Door de liberalisering zullen energiebedrijven zich marktgericht en concurrerend opstellen. Omdat consumenten nu zelf hun leverancier kunnen kiezen, moeten de energiebedrijven een zo laag mogelijk tarief aanbieden met een goede kwaliteit. Als dat het geval is zullen consumenten sneller dat energiebedrijf kiezen. Maar omdat er veel energiebedrijven zijn in Nederland die ook allemaal zoveel mogelijk consumenten willen, ontstaat er concurrentie tussen de bedrijven. Het gevolg van de concurrentie is dat de tarieven steeds lager worden en de winst steeds kleiner. En omdat de energiebedrijven steeds minder winst hebben, kan heb bedrijf minder werknemers aannemen, waardoor de kwaliteit omlaag gaat. En dat willen de consumenten niet en gaan ze bij dat energiebedrijf weg. Op een gegeven moment gaat een energiebedrijf hierdoor failliet. Maar als de concurrentiepositie van Nederland verbetert doordat de prijzen zijn gedaald, zal de productie toenemen. De energiebedrijven hebben dan meer werknemers nodig en zo zal de werkloosheid in Nederland afnemen. Hoofdstuk 6 Compensatie hoge energieprijzen Vrijdagavond 9 december 2005 is er besloten dat bijstandsgerechtigden en gezinnen met kinderen krijgen volgend jaar een kleine compensatie voor de gestegen energiekosten. Over deze beslissing zijn er vele conflicten geweest in de Kamer. Het kabinet heeft lange tijd geweigerd burgers volgend jaar te compenseren voor de gestegen energieprijs, hoewel het de Tweede Kamer bleef aandringen. Donderdag concludeerden Premier Balkenende en de ministers: Zalm van Financiën, De Geus van Sociale Zaken en Brinkhorst van Economische Zaken dat compensatie helemaal niet nodig was. De olieprijs en dus ook de prijs voor gas en elektriciteit valt volgend jaar dan wel hoger uit dan het kabinet had verwacht, maar uit berekeningen van het CPB, bleek dat iedereen er in 2006 toch op vooruitging. Om die verschillen van meningen dreigde afgelopen week een botsing wanneer het parlement met minister De Geus over de koopkracht sprak. Ook minister Zalm zei uit cijfers blijkt dat de koopkracht er in 2006 op vooruitgaat. Bovendien voelde hij er niets voor om zomaar geld uit te delen terwijl het kabinet nog steeds zit met een flink begrotingstekort. Er gingen zelfs geruchten dat Zalm zou aftreden als het kabinet wel zou besluiten de compensatie te geven. En vrijdag is dus een beslissing gevallen. Toch zal het kabinet in het voorjaar opnieuw kijken naar de koopkracht voor 2006. Verhagen vertelde dat het planbureau een hogere koopkrachtgroei voorspelde voor 2006 dan in september. De gemiddelde koopkrachtstijging komt uit op 1,25 procent in plaats van op 1 procent. De extra verbetering van de koopkracht komt vooral door de lagere zorgpremies voor 2006. Toch zou de koopkracht nog meer stijgen als de olieprijs niet zo was gestegen. Het kabinet besloot vrijdagavond 70 miljoen euro vrij te maken voor de bijstandsgerechtigden en de gezinnen met kinderen. De helft van het geld gaat naar gemeenten, die het via de bijzondere bijstand kunnen uitkeren aan mensen die door de dure energie in problemen zijn. De andere 35 miljoen gaat naar de kinderkorting, een fiscale aftrekpost voor gezinnen met kinderen. https://www.scholieren.com/verslag/23423 Pagina 5 van 6
Verder is afgesproken dat in 2007 een milieutoeslag op de energierekening (52 euro per huishouden) wordt geschrapt. De Tweede Kamer had een extraatje gevraagd voor alle huishoudens van 35 euro. Dit zou in totaal 253 miljoen gaan kosten. Nu hebben zij deze vraag ingetrokken. Minister De Geus zei over de uiteindelijk beslissing dat het een volwaardig alternatief was voor de wens van CDA en D66.,,We bereiken nu de mensen die het meest te lijden zouden kunnen hebben van hogere prijzen. Conclusie De vraag die wij in het begin hebben gesteld of het vrijgeven van de energiemarkt wel een goed idee is kunnen we nu beantwoorden door de verschillende belangen van de overheid, bevolking en de energiebedrijven nog een keer kort samen te vatten. Een gevolg van het vrijgeven van de energiemarkt is dat de overheid niets meer te zeggen heeft over de tarieven van de energiemarkt, maar ze stelt wel de eis dat er in 2010 minstens vijf procent van alle verbruikte energie in Nederland duurzame energie moet zijn en in 2020 moet dat ongeveer tien procent zijn. Dit omdat dat beter is voor het milieu. Voor de bevolking is het gevolg dat ze zelf moeten gaan zoeken naar de goedkoopste leverancier van gas en elektriciteit. Het voordeel voor de bevolking van het vrijgeven van de energiemarkt is dat de energiebedrijven gaan concurreren en daardoor gaan de tarieven van gas en elektriciteit omlaag. Door de daling van de tarieven stijgt de concurrentiepositie van Nederland vergeleken met die van de rest van Europa. Hierdoor gaat de productie van elektriciteit en gas omhoog en hebben de bedrijven meer werknemers nodig, dus daalt de werkloosheid onder de Nederlandse bevolking. Een nadeel voor de bevolking is dat het niet altijd goed wordt geregeld als je van het ene naar het andere energiebedrijf overstapt. Een ander nadeel voor de bevolking is dat als een energiebedrijf zo weinig klanten heeft dat ze dan te weinig geld hebben voor de lonen van de werknemers en daardoor geen goede kwaliteit energie kunnen leveren aan de consumenten. De energiebedrijven hebben meer vrijheid gekregen op de energiemarkt door het vrijgeven van de energiemarkt, omdat ze nu zelf prijzen mogen gaan vaststellen voor gas en elektriciteit. Het doel van een energiebedrijf is om zoveel mogelijk klanten te krijgen, zodat ze voldoende inkomen hebben om goede kwaliteit te leveren. Als het aantal klanten van een energiebedrijf afneemt en dus ook het inkomen, kan de kwaliteit van hun product omlaag gaan, waardoor er minder mensen bij dat energiebedrijf blijven en uiteindelijk zal het bedrijf failliet gaan. Het vrijgeven van de energiemarkt is goed voor de concurrentiepositie van Nederland. En daardoor ook goed voor de rest van Nederland, omdat de werkgelegenheid stijgt en daardoor krijgt de bevolking meer vertrouwen in de economie en dat is gunstig voor Nederland. Want zo stijgt ook de koopkracht weer. https://www.scholieren.com/verslag/23423 Pagina 6 van 6