Aan d&h 20 augustus 2018 Memo Datum 12 juli 2018 Documentnummer 1310635 Afzender Miriam Bakker Telefoonnummer 06 15379351 Afdeling Planvorming Onderwerp Aanpak aanvullende zuivering Nieuwe Stoffen Inleiding Op 16 april 2018 stemde d&h in met het handelingsperspectief Uitvoeringsprogramma Nieuwe Stoffen 2018-2020 waarin Waterschap Vallei en Veluwe op proactieve wijze invulling geeft aan planvorming en projecten die ingaan op het vraagstuk van aanwezigheid van nieuwe stoffen. Besloten is om voor de periode 2019-2022 het budget nieuwe stoffen op de exploitatiebegroting planvorming te verhogen tot maximaal 150.000 per jaar. De verhoging hangt samen met de gewenste intensivering van de activiteiten in de komende jaren. In het beeldvormend AB van 14 mei jongstleden is een actualisatie gepresenteerd van de opgedane inzichten en ervaringen in de periode 2016-2018. Vanuit de landelijke politiek wordt aanvullende zuivering op de rwzi s vanaf eind 2017 gestimuleerd door het beschikbaar stellen van subsidies. Dit betekent dat het waterschap voor de keuze staat hoe de stap naar implementatie van zuivering voor nieuwe stoffen, waaronder geneesmiddelen, concreet te maken. Een voorzet hiertoe is in de beeldvormend AB bijeenkomst d.d. 14 mei 2018 met het AB gedeeld en wordt in dit achtergronddocument verder uitgewerkt. In deze notitie gaan we in op de aanpak voor de uitwerking van een businesscase rwzi Ede, onze belangrijkste hotspot. Verder wordt ook de aanpak voor de overige zuiveringen kort toegelicht en een samenvatting gegeven van de verschillende onderzoeken naar zuiveringstechnieken voor nieuwe stoffen waarbij het waterschap betrokken is. Ook wordt de voorgestelde samenwerking voor de komende jaren in de verschillende projecten zowel regionaal als landelijk beschreven en de benodigde korte termijn prioritering in de lopende projecten nieuwe stoffen.
Pagina 2 van 9 Communiy of Practice Medicijnresten De Vereniging voor Zuiveringsbeheer (VvZB) heeft besloten om voor het uitwerken van businesscases door waterschappen een Community of Practice (CoP) Medicijnresten op te richten. Naar analogie van de Energiefabriek gaan voorlopers op het gebied van het leveren van schoon water (en daarmee verwijdering nutriënten, geneesmiddelen en andere micro s) met elkaar aan de slag om in een korte tijd (~3mnd doorlooptijd) te komen tot een ontwerp voor een zelf ingebrachte zuiveringscase. In de zogenaamde Community of Practice Medicijnresten gaan de deelnemende waterschappen ervaringen en stand der technieken delen en samen aan de slag om te komen tot een ontwerp, inclusief monitoringsprogramma (businesscase rwzi s). Met dit ontwerp wordt gevoel ontwikkeld voor de impact en de kosten; het ontwerp zal worden voorgelegd aan het eigen bestuur. Daarnaast voldoet het ontwerp aan de criteria voor demo-installaties van de subsidieverstrekker, het Ministerie van I&W (zie tekstkader). Het is vervolgens de bedoeling dat de waterschappen de uitgewerkte businesscases afzonderlijk bij het Min I&W indienen voor toekenning van de subsidiegelden. Het waterschap is van mening dat dit jaar meedoen aan de CoP Medicijnresten een logische stap is gezien de actualiteit van de problematiek voor ons gebied en de proactieve houding waarmee het Waterschap Vallei en Veluwe aan het thema medicijnresten heeft gewerkt en het initiatief CoP Medicijnresten vanuit de VvZB heeft gesteund. De financiële bijdrage aan de demo s is opgebouwd uit een vast bedrag per demo voor begeleidend (voor)onderzoek (100 k ) en monitoring van de effectiviteit (150 k ), en een variabel bedrag per demo op basis van een tegemoetkoming ( 0,07) per m 3 inkomend vergaand te zuiveren afvalwater van de betreffende rwzi voor een periode van 3 jaren. De maximaal financiële bijdrage per demo is vastgesteld op 1,5 mln. Aan de demo projecten zijn vooralsnog de volgende voorwaarden gesteld: - de vergaande zuiveringstap blijft voor een periode van tenminste 10 jaren in bedrijf; - als prestatievereiste geldt dat een reductie van tenminste 70% aan microverontreinigingen wordt gerealiseerd, berekend als een reductie in concentraties van enkele gidsstoffen in het effluent van de vergaande zuiveringstechniek t.o.v. het rwzi-influent; - daarnaast zal de techniek moeten resulteren in een substantiële reductie (halvering) van de negatieve biologische effecten op het watermilieu, bepaald met de SIMONI-methode in het rwzi/demo-effluent respectievelijk voor en na de bouw van de vergaande zuiveringsstap. De wijze en frequentie van deze monitoring naar de effectiviteit van de vergaande zuiveringsstap wordt nog nader uitgewerkt; - de bevindingen over de zuiveringsefficiëntie, beheer/onderhoud en kosten zullen jaarlijks worden gerapporteerd en komen beschikbaar voor de Nederlandse zuiveringspraktijk van de waterschappen.
Pagina 3 van 9 Uitwerken businesscase Nieuwe Stoffen rwzi Ede via Community of Practice Medicijnresten In 2018 wordt via de Community of Practice Medicijnresten https://spark.adobe.com/page/2xrcxg01ip9o5/ een businesscase uitgewerkt voor aanvullende zuivering op onze belangrijkste hotspot rwzi Ede. De businesscase wordt eind 2018/ begin 2019 aan het bestuur gepresenteerd, waarna besloten kan worden tot implementatie (demo-installatie). Implementatie zou na goedkeuring door het bestuur begin 2019, gerealiseerd kunnen worden in het jaar 2021. Dit betekent dat we hiermee vooruit lopen op het in 2015 genomen AB besluit. Beleidskader Nieuwe stoffen in AB-besluit 18 februari 2015 Als alternatief kan ook gekozen worden voor een proefinstallatie aangezien het om nieuwe zuiveringstechnieken gaat, waarmee in Nederland nog beperkte (onderzoeks)ervaring aanwezig is. Ede is vanwege de hoge score op alle maatlatten in de landelijke hotspotanalyse (concentratie, invloed en drinkwater) onze belangrijkste locatie om de aanvullende zuiveringsstap te realiseren. Op deze locatie kan in theorie de verduurzaming van de beschikbare technieken onderzocht worden door aan te sluiten bij het recentelijk opgestarte WOW project (zeefgoedwinning uit afvalwater + pyrolyse). Zie weblog d&h Medicijnresten uit rioolwater halen is deel van de oplossing Figuur 1 Score waterzuiveringen WSVV in landelijke hotspotanalyse STOWA
Pagina 4 van 9 De rwzi Ede is een grote rwzi (272.000 v.e.). De businesscase wordt uitgewerkt voor de gehele rwzi, zodat het bereikte ecologisch effect in de achterliggende waterlichamen gemeten kan worden. Uitgaande van behandeling van afvalwater via het PACAS proces wordt op basis van de financiële kentallen uit het STOWA rapport 2018-02, PACAS Poederkooldosering een benodigd investeringsbudget van circa 2 miljoen Euro stichtingskosten voorzien. Dit bedrag zal in de meerjarenbegroting opgenomen worden voor de periode 2019-2021; een voorstel voor verdeling over deze jaren is gegeven in tabel 1. Tabel 1 Project Nabehandeling Nieuwe Stoffen rwzi Ede, Meerjarenbegroting 2019-2023 Projectnummer Omschrijving 2019 2020 2021 2022 2023 PX-137 Nabehandeling Ede t.b.v. verwijdering nieuwe stoffen 100.000 100.000 1.800.000 0 0 Als na uitwerking van de businesscase blijkt dat het benodigde investeringsbudget relatief hoog uitvalt, kan ook besloten worden om de behandeling in slechts 1 zuiveringsstraat uit te voeren. De andere straat fungeert dan als referentie. Bewezen technieken PACAS en Ozon In de jaren 2016-2017 zijn in Nederland twee technieken op praktijkschaal getest (PACAS en ozonbehandeling), die in Duitsland en Zwitserland al meerdere jaren in fullscale installaties toegepast worden. Voor uitwerking van de businesscase zal van de bewezen technieken behandeling met ozon of actieve kool worden uitgegaan, waarbij de inzet van het actieve kool dat door ons zelf wordt geproduceerd als alternatief wordt meegenomen. Gezien de negatieve aspecten bij het toepassen van boven genoemde technieken, zoals hoog energieverbruik of verbruik primaire grondstoffen (steenkool als bron voor actief kool), blijft het waterschap ook inzetten op onderzoek naar de toepasbaarheid van andere technieken. In tabel 2 is een overzicht gegeven van de onderzoeken waarbij het waterschap op dit moment betrokken is. Enkele onderzoeken hangen samen met de nieuwe initiatieven De Glind en Waterfabriek Wilp; bij de uitwerking van de ontwerpen voor deze nieuwe zuiveringsconcepten is de verwijdering van nieuwe stoffen meegenomen. In het tekstkader onder de tabel wordt nader ingegaan op het CoRe Water onderzoek.
Pagina 5 van 9 Tabel 2 Deelname in/betrokkenheid bij onderzoeken zuiveringstechnieken Nieuwe Stoffen Onderzoek Omschrijving Samenwerking WSVV met Pilotonderzoek Selectief NanoFiltratie barrièreconcept 1) Medio mei 2018 als projectidee Combinatie elektro-fysische voorbehandeling met nanofiltratie Partners en leveranciers nader te bepalen. Uitvoering 2018-2019 ingediend bij STOWA Pharmalands helofytenfilter 2) Medio mei 2018 als projectidee ingediend bij STOWA Helofytenfilters met verschillende typen planten, schimmels, bacteriën Consortium Pharmalands en Rudolphstichting. Uitvoering nader te bepalen Oxidatieve techniek + helofytenfilter Verwijdering op milde biologische wijze. Extra beluchting, UV/H2O2 of WUR (AIO project). Uitvoering 2018-2022 UV TiO2 met nabehandeling in helofytenfilter Isle proposal iomp Medio mei 2018 als projectidee ingediend bij STOWA Vergelijking 3 technieken op pilotlocatie rwzi Bennekom: -Pharem enzyme technology -Arvia-Organics Destruction Cell -3 e techniek nog te kiezen Isle (trekker), WUR, WS Vechtstromen, WS De Dommel, HH Delfland, WS Fryslan en HH Hollandse Delta. Uitvoering 2018-2019 CoRe Water Financiële ondersteuning door Forward osmose zie beschrijving tekstkader Zie onderstaand tekstkader. Uitvoering 2018-2020 TKI Watertechnologie Opmerkingen bij tabel 2: 1. Pilotonderzoek ten behoeve van Waterfabriek Wilp 2. Kan als natuurlijke nazuivering achter kassenzuivering De Glind geplaatst worden
Pagina 6 van 9 Onderzoek CoRe Water Waterzuivering van de toekomst In het CoRe Water-concept wordt de waterzuivering van de toekomst fundamenteel anders dan nu. Waterschap Vallei en Veluwe heeft samen met de waterschappen Rijn en IJssel en Waterschapsbedrijf Limburg en TKI Watertechnologie een intentieverklaring getekend met de partijen achter het CoRe Waterconcept om gezamenlijk onderzoek te gaan uitvoeren. Het concept CoRe Water (Concentration and Re-use) staat voor een sterk vernieuwende aanpak van de behandeling van afvalwater, en beoogt (1) hergebruik van water en waardevolle grondstoffen te bewerkstelligen, (2) emissies van broeikasgassen te verminderen, (3) de emissie van geneesmiddelen sterk te reduceren en (4) modulaire bouwwijze te stimuleren. De eerste stap bestaat uit het indikken van het afvalwater met een factor 20 door middel van forward osmose, een membraantechnologie met gering energieverbruik. Vervolgens wordt de geconcentreerde stroom (1 deel van de 20) in verschillende stappen gezuiverd, de overige 19 delen komen vrij als zuiver water. De membraanfiltratie stap, is in 2017 succesvol beproefd op de locatie Simpelveld van Waterschapsbedrijf Limburg. Deze proeven hebben het vertrouwen gegeven om verder te gaan met de opschaling. De partijen achter CoRe Water zijn Allied Waters, BLUE-tec, KWR en Royal HaskoningDHV. Het 2 jaar durende onderzoek, dat start op 1 mei 2018, gaat zich op verschillende locaties afspelen, elk met een eigen doel. Waterschap Vallei en Veluwe wil bekijken hoe de gezuiverde waterstroom nuttig ingezet kan worden in het stedelijk waterbeheer. Waterschap Rijn en IJssel richt zich op het verwaarden van componenten uit de concentraatstroom en de lokale benutting vanuit de circulaire economiegedachte. Waterschapsbedrijf Limburg wil onderzoek doen naar de opschaling van de technologie en voor welke toepassingen in o.a. industrie en landbouw het gezuiverde water in de regio kan worden ingezet.
Pagina 7 van 9 Aanpak overige hotspot zuiveringen De hotspot locaties nieuwe stoffen zijn met regionale prioritering weergegeven in tabel 3. Tabel 3 Regionale hotspot analyse nieuwe stoffen Met betrekking tot de realisatie van een aanvullende zuivering nieuwe stoffen op een volgende rwzi, wordt voorgesteld om na realisatie op de rwzi Ede een monitoringsfase van minimaal één jaar aan te houden om gevoel te krijgen voor de zuiveringsrendementen en de operationele impact van de aanvullende zuiveringsstap. Hierdoor zal naar verwachting pas in 2023 kunnen worden begonnen met uitwerking van een businesscase voor de volgende rwzi. Bij voorkeur wordt dan de tweede hotspot locatie rwzi Epe opgepakt. Op de rwzi Epe wordt de komende vier jaren onderzoek uitgevoerd naar de productie van ALE; bouw ALE fabriek is thans in voorbereiding. Dit onderzoek mag in verband met productie van een constante alginaat kwaliteit (randvoorwaarde) niet verstoord worden. Onderzoek/implementatie van zuivering nieuwe stoffen is op deze zuivering hiermee tot 2022 sowieso niet aan de orde. Een derde reden om te wachten met aanpak van de volgende hotspot is het mogelijk beschikbaar komen van duurzamere en/of goedkopere technieken. Door de actualiteit van de problematiek en de subsidieregeling Min I&W voor onderzoeksinitiatieven naar zuiveringstechnieken zijn vanuit waterschappen, drinkwaterbedrijven, adviesbureaus en leveranciers veel projectideeën ingediend voor het onderzoeksprogramma STOWA Microverontreinigingen uit afvalwater 11 juni 2018. De subsidietoedeling voor de onderzoeken zal plaatsvinden in het najaar 2018, waarna uitvoering van de onderzoeken en het beschikbaar komen van de resultaten te verwachten is in de periode 2019 2022. In onderstaande figuur is een mogelijk tijdpad geschetst voor implementatie van een aanvullende zuiveringsstap voor nieuwe stoffen op onze belangrijkste hotspot rwzi s. In dit figuur is ook de bijbehorende stijging van het zuiveringstarief uitgezet voor toepassing van de belangrijkste technieken PACAS en ozonisatie. Er is uitgegaan van jaarlijkse kosten (investering + exploitatie), die gerelateerd zijn aan het aantal geheven vervuilingseenheden gebiedsbreed. Bij een huidige tarief van 51,46 per v.e. zal dit bij
Pagina 8 van 9 doorberekening naar de belastingbetalers resulteren in een tariefsverhoging van 1,0 4,5% voor realisatie op de bestaande rwzi s Ede, Epe, Bennekom en de nieuwe initiatieven Wilp en De Glind. Ozon +ZF Ozon PACAS Figuur 2 Tariefstijging door realisatie aanvullende zuivering Nieuwe Stoffen rwzi's Samenwerking ketenaanpak nieuwe stoffen landelijk en regionaal In de periode 2016-2018 zijn in verschillende samenwerkingsvormen initiatieven genomen om het probleem nieuwe stoffen te duiden (monitoring) en aanpak in de keten vorm te geven (voorlichting, preventie). De resultaten van de projecten zijn weergegeven in de evaluatienota Uitvoeringsprogramma Nieuwe Stoffen 2016-2018 (gepresenteerd als bijlage bij het d&h besluit 16 april 2018). Voor de komende jaren blijft de landelijke en regionale samenwerking onverminderd belangrijk. Om de samenwerking op verschillende niveaus efficiënt te kunnen blijven uitvoeren wordt voorgesteld om de regionale samenwerking vooral via het samenwerkingsverband Rijn-Oost te laten verlopen. De V3 samenwerking (Waterschap Vallei en Veluwe met Vitens) kan gezien worden als initiator voor de aanpak van nieuwe stoffen; na afronding van het Inspiratieproject Proeftuin Ketenaanpak Bennekom in 2018 willen we de samenwerking met Vitens bij voorkeur binnen Rijn-Oost continueren. Dit zal met Vitens aan het eind van 2018 bij de evaluatie besproken worden. De samenwerking
Pagina 9 van 9 met de provincie Utrecht wordt voortgezet, maar leidt niet tot grote investeringen aangezien onze belangrijkste hotspots niet in deze provincie liggen. In het portefeuillehoudersoverleg Waterketen Rijn-Oost 7 mei 2018 is geadviseerd om drie projectideeën met betrekking tot nieuwe stoffen nader uit te werken en te toetsen in hoeverre deze voor gezamenlijk indiening voor de subsidieregeling Min I&W in aanmerking komen. Waterschap Vallei en Veluwe neemt in principe graag deel aan één of meerdere van deze gezamenlijke projecten, zolang dit mogelijk is met het beschikbare exploitatiebudget en het hier monitoring, voorlichting, preventie of eventueel gezamenlijk onderzoek nieuwe zuiveringstechnieken betreft. Het uitwerken van businesscases voor demo-installaties wordt niet in regionaal verband opgepakt, maar doen we als afzonderlijk waterschap, waarbij we graag gebruik maken van de expertise en ervaringsdeling binnen de CoP Medicijnresten. Focus prioritering projecten nieuwe stoffen Q3 en Q4 2018 Voorgaand geschetste werkwijze met betrekking tot uitwerking businesscase Ede betekent een zekere extra belasting van waterkwaliteitsmedewerkers en technologen Planvorming in Q3 en Q4 2018. De uitwerking van deze businesscase heeft prioriteit. De lopende activiteiten voor vergroten waterbewustzijn via informeren en bezoeken apothekers en huisartsen ronden we af, maar voor de tweede helft van 2018 ontplooien we geen nieuwe initiatieven. Hiermee zal dan in 2019 hopelijk weer begonnen kunnen worden. De overige projecten, zoals in het Uitvoeringsprogramma Nieuwe Stoffen 2018-2020 benoemd zijn, gaan gewoon door.