Bart De Schutter: associatievoorzitter UAB

MAANDBLAD VAN DE VLAAMSE INGENIEURSKAMER 12-2010 INGENIEURSMAGAZINE Bart De Schutter: associatievoorzitter UAB Digitale storytelling by Navitell Het verschil tussen de fietsen van Stybar en Boonen Genetische modificatie heeft nood aan transparant kader VIK, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem jaargang 48, nummer 12, december 2010 maandelijks tijdschrift, verschijnt niet in juli en augustus afgiftekantoor HASSELT 1- P2A8632

Daar wil ik lid van blijven! VIK opent deuren: je komt in bedrijven waar je als individu niet binnenraakt. VIK legt contacten tussen studenten, afgestudeerden en collega s. Zo kan je informeel ervaringen delen en je carrière vooruithelpen (netwerking). VIK is er voor jong en oud: jongeren ontmoeten mekaar Europees binnen EYE, senioren blijven alert en up-to-date door actief te participeren aan de VIK-werking. VIK geeft advies: elk jaar beantwoorden wij 200 adviesaanvragen van onze leden of gemiddeld een per werkdag. VIK bewaakt het ingenieursprofiel: met de integratie in de universiteit zeker geen loze slogan. VIK visitert de hogescholen en bewaakt zo de kwaliteit van de ingenieursopleiding en de eigenheid van ons ingenieursprofiel. Ledenwervingscampagne staat in de startblokken Bij deze I-mag vindt u een oproep voor hernieuwing van uw lidmaatschap voor 2011. Om uw betaling vlot te kunnen doen via thuisbankieren, ontvangt u eerstdaags ook een oproep voor hernieuwing in uw mailbox. De VIK springt zuinig om met uw lidgeld en wil daarom het zenden van een postmailing zoveel mogelijk beperken. Een postmailing aan al onze leden kost snel 10.000 euro. Wacht daarom niet te lang om uw bijdrage te betalen. Door snel te reageren voorkomt u dat we nog een brief moeten nasturen en zo genereert u meer extra werkingsmiddelen voor uw VIK-dienstverlening. VIK-advies sterk gewaardeerd door de leden VIK geeft advies op sociaal en juridisch vlak aan zijn leden. In crisissituaties bent u plots werknemer, terwijl u normaal namens de werkgever in uw bedrijf optreedt. Het VIK-lidmaatschap is voor mij als een brandverzekering, zei me ooit een collega. Je betaalt elk jaar je premie en je hoopt dat je ze nooit nodig hebt. VIK, uw bruisende ingenieursvereniging VIK behandelt elk jaar meer dan 200 adviesvragen of gemiddeld één per werkdag. Maar alle vragen om advies gaan zeker niet over afslanken of herstructureren. Enkele voorbeelden van vragen om advies: Ons bedrijf maakt transpondersystemen om voertuigen te traceren, gebaseerd op GPS-technologie. Voor demonstratiedoeleinden is die technologie ingebouwd in alle bedrijfswagens. Hoe zit het nu met mijn privacy? Mag ik het systeem afkoppelen in mijn privétijd? Ik heb zopas een nieuwe jobopportuniteit gekregen. Maar momenteel ben ik nog met ouderschapsverlof. Vanaf wanneer kan mijn opzegperiode op zijn vroegst ingaan? Ik krijg de kans om een vestiging in China mee op te richten voor een ander bedrijf. Waar moet ik allemaal rekening mee houden bij de onderhandelingen over het contract? Concreet advies VIK helpt met concreet en praktisch advies om je zelfredzaamheid te vergroten. Wij hebben daarvoor op het secretariaat een databank met geactualiseerde informatie over de sociale wetgeving en de praktische regels ter zake. Maar daarnaast beschikken wij over een netwerk van collega s, elk met hun specifieke ervaring waar wij een beroep kunnen op doen om gedegen advies te geven. In complexe gevallen - die onze kennis te boven gaan - schakelen wij op kosten van de VIK een externe jurist in om een juridisch onderbouwd advies te formuleren. VIK is geen vakbond en zal niet nalaten om steeds zowel op de rechten als op de plichten van de ingenieur te wijzen. Tenslotte is de deontologie van de ingenieur voor de VIK zeer belangrijk. Wat biedt VIK? Kijk snel naar ons aanbod op volgende nuttige links: www.vik.be/ledenvoordelen: overzicht voordelen www.vik.be/korting: geeft korting op tijdschriften www.vik.be/ledenadvies: geeft advies op uw vragen www.vik.be/loopbaan: helpt bij loopbaanvragen www.vik.be/activiteiten: voor elk wat wils www.vik.be/jobaanbieding: uw eigen jobaanbieding www.vik.be/jobaanbiedingen: vacatures www.vik.be/vorming: levenslang leren www.vik.be/simulatie: salarissimulatie

Commentaar I-mag Ingenieursmagazine is een uitgave van de Vlaamse Ingenieurskamer vzw Lid van World Federation of Engineering Organisations (WFEO) van de UNESCO. Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers (U.P.P.) VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Ing. Bart Demol MSc, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem HOOFDREDACTEUR Ing. Noël Lagast MSc EINDREDACTIE Luc Vander Elst REDACTIERAAD Ing. I. Born MSc - Ing. B. Demol MSc Ing. H. Derycke MSc - Ing. K. De Wever MSc Ing. N. Lagast MSc - Ing. G. Roymans MSc Ing. W. Samyn MSc - Ing. L. Wezenbeek MSc REDACTIESECRETARIAAT Francine Demaret SECRETARIAAT VIK Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem Tel. +32 3 259 11 00 - Fax +32 3 259 11 01 Website: www.vik.be - e-mail: ing@vik.be Doorlopend open van 08.30 uur tot 17.00 uur Voor advertentieruimte of redactionele bijdragen: mail naar redactie@vik.be. LIDMAATSCHAPSBIJDRAGEN rek.nr.: 406-0098501-56 62,00 voor technisch en industrieel ingenieurs, die meer dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor geassocieerde leden 34,00 voor hen, die 3 jaar of minder dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor een samenwonend lid; voor gepensioneerden 17,00 voor studenten-industrieel ingenieur 79,00 voor leden woonachtig in het buitenland 750,00 voor bedrijven, scholen, instellingen, enz. met meer dan 250 werknemers 375,00 voor bedrijven, scholen, instellingen, enz. met minder dan 250 werknemers DRUKKERIJ & LAY-OUT Drukkerij SLEURS nv, Overpelt Tel. +32 11 80 90 90 - Fax +32 11 80 90 95 Voor de ondertekende artikels zijn alleen de auteurs aansprakelijk. COVER Bart De Schutter VUB Bernadette MERGAERTS Representativiteit werpt vruchten af De Vlaamse Ingenieurskamer dient al meer dan 40 jaar de belangen van haar leden. De VIK bruist nog steeds in al haar geledingen, jong en oud, afdelingen, centra, studiegroepen, Dit magazine toont vandaag opnieuw het resultaat van de onbaatzuchtige inzet van honderden vrijwilligers. De VIK informeert haar leden via het ledenmagazine I-mag, het vakblad ITM - Industrie Technisch Management, de website, de nieuwsbrieven, De VIK verdedigt ook al die jaren de belangen van de ingenieurs in Vlaanderen. VIK geeft een antwoord op vragen i.v.m. hun diploma, arbeidsomstandigheden, wedden, De VIK weegt op de besluitvorming van de overheid om zo de collectieve belangen van haar leden te behartigen. Met ons netwerk bereiken we ruim 20.000 actieve industrieel ingenieurs. Door die representativiteit en de vele vrijwilligers die de dossiers opvolgen boeken we succes. Mede dankzij VIK integreert onze opleiding straks in de universiteit. Voor de zomer is de principiële beslissing genomen in de ministerraad. De VIK zal nu nauwlettend toezien op de uitvoering van die beslissing. De VIK ontmoet haar leden en medewerkers op verschillende netwerking events, ook op sociaal en cultureel vlak, VIK Vorming combineert een stevige ervaring in permanente vorming met een voortdurend inspelen op actuele noden. Het vormingsaanbod staat open voor iedereen, dus ook voor niet-ingenieurs. De VIK is representatief en moet het als vereniging vooral van haar leden hebben. Uw blijvend - lidmaatschap is daarom van groot belang voor de VIK, voor het statuut van de industrieel ingenieur in Vlaanderen en voor uw eigen professionele status. Schrijf daarom vandaag nog uw ledenbijdrage voor 2011 over en verzeker zo de blijvende representativiteit van de Vlaamse Ingenieurskamer in de toekomst. OPROEP aan de jonge collega s Ing. Paul BERTELS MSc Gedelegeerd bestuurder Je staat nog aan het begin van je ingenieurscarrière: een horizon van meer dan 40 jaar met ups en downs. Verzeker jezelf daarom van de steun, de knowhow, de ervaring en het advies van een sterke, representatieve ingenieursvereniging: maak werk van je VIK-lidmaatschap en ontdek er de talrijke voordelen van! Gebruik de knowhow en de steun van een uitgebreid en competent ingenieursnetwerk om daarmee een succesvolle loopbaan uit te bouwen. Samen weten en kunnen we meer! Gebruik je lidmaatschap actief om voor jezelf, je directe omgeving en de maatschappij meer welstand te creëren! Tot binnenkort. 3 I-mag december 2010

Inhoud Commentaar Representativiteit werpt vruchten af... 03 Inhoudstafel... 04 Navitell brengt verhalen naar smartphone en iphone Technologie..................................................... 05 CropDesign: evoluties inzake genetische modificatie Technologie..................................................... 10 Het verschil tussen de fietsen van Stybar en Boonen Technologie..................................................... 12 KI: drie miljard zaadcellen is optimale dosis Technologie..................................................... 14 Renotec renoveert en restaureert historische gebouwen Technologie..................................................... 17 Muziek op maat als business: Aristo Music Technologie..................................................... 20 Modern Times Technologie..................................................... 24 In de kijker: Tiende ingenieurshappening Afdeling Zuid-West-Vlaanderen....................................... 27 Nieuws van de afdelingen.............................................................. 28 Puzzelaar 98: De revolutionaire driehoek correctie Denken & doen.................................................. 31 Vlaams ingenieur vernieuwt Afrikaanse ziekenhuizen Samenleving.................................................... 32 Kim Kiekens wint young researcher award in Japan Centrum Onderwijs............................................... 34 UAB is kleine, maar kwalitatief sterke associatie Netwerk....................................................... 37 23.000 euro om onderzoek en innovatie aan te moedigen Netwerk........................................................ 40 Nieuws van de studiegroepen VIK Studiegroepen............................................... 42 Effectief leidinggeven, coachen, teammanagement VIK Vorming.................................................... 44 Moderne smeertechnieken VIK Vorming.................................................... 44 Industriële koeltechniek VIK Vorming.................................................... 45 Bekistingen en zichtbeton VIK Vorming.................................................... 45 Cursusoverzicht VIK Vorming.................................................... 46 I-mag december 2010 4

technologie TECHNOLOGIE Elk verhaal digitaal Navitell brengt verhalen naar smartphone en iphone LUMMEN. Eén van de paradepaardjes van Navitell, een bedrijf gespecialiseerd in digitale storytelling, was ongetwijfeld de virtuele rondleiding op de site van Expo 58. Ouders en kinderen kregen een storyteller, een soort draagbare pc, in handen, een koptelefoon op het hoofd en zo konden ze een parkoers van tweeënhalf uur afleggen met klank en beeld. Pittig detail: de kinderen kregen een ander soort verhaal te horen en te zien. De stories waren op hun maat gesneden. Zo weten we meteen wat de digitale storytelling van Navitell inhoudt: CEO Isabelle Maenhout bedenkt het kader, het format van de verhalen en CTO Ing. Luc Buntinx MSc voorziet ze op een redelijk spectaculaire manier van klank, beeld én automatische aansturing via satellieten. Ook de virtuele rondleidingen in onze vijf kunststeden zijn ontsproten aan hun brein. Intussen is de tijd van de draagbare storyteller van Expo 58 al lang geschiedenis. Navitell brengt nu de verhalen direct op uw smart- of iphone, zelfs op uw mp3-speler, als het moet. Sterker nog: Navitell is een van de weinige Belgische bedrijven die mobiele reclame-inkomsten zoekt en aanboort. Als we in België niet ontwaken, gaan alle mobiele inkomsten uit reclame naar het buitenland, zegt Luc Buntinx (48), die in 1986 afstudeerde als industrieel ingenieur automatisering. In 1987 volgde hij nog een specialisatie chipdesign, beide aan de toenmalige IHRH (nu XIOS) in Hasselt. Hij doorliep een vijftal jobs waarbij hij zijn fascinatie voor draadloze netwerken kon uitleven. Constante daarbij was: bied je klanten ook een goede service aan én zoek nieuwe toepassingen voor bestaande technologieën. Het verhaal van Navitell begint in 2005. Luc Buntinx: Toen werkte ik bij het Hasseltse icity, het testplatform voor mobiele digitale diensten in een stedelijke omgeving. Isabelle Maenhout van Toerisme Limburg werd er aangeworven als marketingmanager. Ze had al iets heel knap bedacht: ze liet Telindus een apparaatje ontwikkelen, dat je kon huren bij de toeristische dienst: de storyteller of verhalenfluisteraar. Via de koptelefoon kreeg je niet alleen verhalen te horen over je route, maar je werd ook echt gestuurd: ga hier naar links, let op aan dit kruispunt. Mijn collega s en ik kregen van Isabelle de vraag wat wij van dat toestel vonden. Ik vond haar idee om verhalen te koppelen Wandelen met de Storyteller in Beringen. aan technologie schitterend, maar het apparaat was technisch niet goed. Er was niet aan backoffice, service, upgrading of onderhoud gedacht. Bij icity zag Isabelle pas hoe ver de technische mogelijkheden van haar oorspronkelijk idee konden reiken. We vonden elkaar en na drie maanden vertrok zij om in maart 2005 samen met mij Navitell uit de grond te stampen. Ikzelf bleef contractueel nog tot 2008 bij icity in dienst. U vormt met haar de perfecte combinatie: inhoud vindt vorm of anders gezegd: storyteller meets engineer? Uit internationaal onderzoek naar innovaties was gebleken dat we een product hadden dat nergens ter wereld bestond. Isabelle had een achtergrond in de opera- en filmwereld, was producer, scenarist, had voor BBC en Imagination in Motion gewerkt. Zij is de bezielster, for- 5 I-mag december 2010

CTO Ing. Luc Buntinx MSc Die StoryTeller-toestellen waren gratis naar aanleiding van de verjaardag van 50 jaar Atomium, maar bij andere klanten werden ze verhuurd en brachten ze geld op. Zodra diezelfde verhalen ontsloten worden via het platform StoryNations, kunnen ze voor alle betrokken partijen en voor de betrokken archiefleveranciers geld opbrengen. Inmiddels heeft Navitell technologisch nog enkele stappen verder gezet? We hebben de StoryTellers verkocht van 2005 tot 2008, maar we hadden al snel door dat ze te duur waren. Duizend euro voor een apparaat en de toeristische diensten verhuurden ze voor amper een paar euro. Bovendien waren ze onderhevig aan slijtage. Vooral de batterijen leden daaronder. We hebben dus zitten broeden op een plan om onze inhoud naar de apparaten van de mensen zelf te brengen. Maar dat kostte behoorlijk wat investeringen. Binnen Navitell waren er twee strekkingen: de drie oorspronkelijke investeerders waren eerder gewonnen voor het idee om voort te doen, zoals we bezig waren: van stad naar stad gaan en ons product verkopen. Maar Isabelle en ik waren er toen al van overtuigd dat tegen pakweg 2010-2012 de meeste mensen een iphone of smartphone zouden hebben. We hebben de drie aandeelhouders uitgekocht en zijn op zoek gegaan naar nieuwe investeerders. Dat heeft meer dan anderhalf jaar geduurd. Waarom heeft dat zoveel tijd in beslag genomen? Toeristische diensten verhuurden storytellers of verhalenfluisteraars: via de koptelefoon kreeg je verhalen over je route, maar je werd ook echt gestuurd: ga hier naar links, let op aan dit kruispunt. matbedenker, ik ben de ingenieur. We vonden drie investeerders: het telecombedrijf Essec, het softwarebedrijf FKS en contentspecialist Gil Knevels. Begin 2006 waren we vertrokken. Het Expo 58-project heeft uw bedrijf meteen op de kaart gezet? Klopt. Je kreeg een parkoers van meer dan twee uur voorgeschoteld waarbij je rondgeleid werd op de voormalige site: Oud België, het Frans en Russisch paviljoen, noem maar op. Je kreeg beelden, verhalen, muziek te horen en te zien. Kortom: je werd letterlijk ondergedompeld in de sfeer van 1958. We noemen het killer content. De kinderen kregen hetzelfde verhaal te horen als de ouders, maar verteld op kindermaat verteld en met een verrassing achter elke hoek. In het Expo 58-project zat ook al een van onze businessmodellen. We zijn naar de VRT en de RTBf gestapt en hebben hun ervan overtuigd om de inhoud die in hun kelders lag, op onze apparaten te zetten uiteraard gekoppeld aan boeiende authentieke verhalen, in vijf talen zelfs. De onderhandelingen met de FPIM, de Federale Participatie- en Investeerders - maatschappij, een overheidsinstelling, schoten goed op. Op 15 september 2008 kregen we groen licht en s avonds hoor ik op het nieuws dat de Lehman Brothers failliet waren. Ik maakte niet meteen de koppeling naar de FPIM, maar de volgende maanden heb ik het wel geweten. Wat voor 15 september een gegeven was, moesten we plotseling gaan verdedigen. Want inderdaad, zowat alle overheidsbedrijven begonnen new-diligence-onderzoeken door te voeren, waarbij alles wat met investeringen te maken had, binnenstebuiten werd gekeerd. Ook de FPIM deed dat: we moesten de maatschappelijke waarde van onze realisaties aantonen, ik heb drie maanden lang met advocaten en kantoren als Ernst & Young onderhandeld. Uiteindelijk is op 18 december één minuut voor middernacht de deadline de laatste handtekening gezet. FPIM I-mag december 2010 6

TECHNOLOGIE heeft nu ongeveer vijftien procent van de aandelen in handen, Isabelle en ik hebben de rest, aangevuld met twee van de oorspronkelijke aandeelhouders als minderheidsaandeelhouders. Hebt u geen privékapitaal kunnen strikken? Neen. Tot 15 september wees alles erop dat de eindgebruiker bereid was om te betalen voor digitale diensten. Daar gingen we ook van uit en daarom hadden we een strategie van B to C opgezet: business to consumer. Na 15 september is de wereld veranderd, zeker inzake financiële perceptie. Niemand had nog centen. Privé noch consument waren bereid te betalen. Alleen de overheid, de toeristische diensten bijvoorbeeld, hadden nog budgetten die het jaar voordien waren goedgekeurd. En zo zijn we overgeschakeld op een B to B -strategie: business to business. Navitell liet het niet aan het hart komen. U hebt de technologie voort uitgebouwd? Als we onze content volgens plan op de apparaten van de mensen zelf konden overbrengen, dan daalden onze kosten drastisch. We hoeven zelf geen apparaat meer te leveren en de gebruiker kent de technologie van zijn eigen iphone of mp3- speler als geen ander. Nog een pluspunt: de toeristische diensten hoeven geen apparaten meer uit te lenen, op te laden, en zo meer. Het is dan ook onze filosofie geworden om een verhaal op zoveel mogelijk mobiele apparaten te kunnen ontsluiten. We kunnen nu verhalen brengen die location based zijn. Je kunt downloaden van het internet op je gsm, maar dan moet je je daarop voorbereiden. Begin 2009 zijn we dan begonnen met de tweede versie van ons platform. We wilden het mogelijk maken dat de mensen onvoorbereid ter plekke onze verhalen kunnen beleven. Door een eenvoudige ingreep krijg je het verhaal ook op je mobiele telefoon. Neem de landing van de geallieerden in Normandië: je krijgt de verhalen, de beelden en het geluid van hoe soldaten langs de kustlijn op je toekomen op je eigen gsm. Dat is pure beleving, kippenvel zelfs, en dat allemaal zonder een apparaat te moeten huren. Midden 2010 was ons platform StoryNations 2.0 klaar. Hoe gebruiksvriendelijk is het? De gebruiker kan mobiel surfen naar ons platform, maar dan moet hij nog een Als we onze content volgens plan op de apparaten van de mensen zelf konden overbrengen, dan zouden onze kosten drastisch dalen. www-adres intikken, dat vonden we niet handig. De mensen moeten dat oneclick-away kunnen doen, zonder al te veel moeite. Je kunt trachten alle mogelijke bestaande apparaten te ondersteunen en er toepassingen voor bedenken. Dan zijn we als klein bedrijf tien jaar bezig en dan nog: elke week komt er een apparaat bij. We moesten dus iets anders bedenken. En zo zijn we bij de quick response code terechtgekomen. Ze bestaat al sinds 1994 en wordt gebruikt in de automatisering. Die bestaande technologie hebben we een nieuwe functie gegeven. Het enige wat de gebruiker eenmalig moet doen, is gratis een quick reader van het internet op zijn mobiele telefoon downloaden. Zodra dat gebeurd is, neem ik mijn gsm, ik richt de camera op de code die wij ergens hebben aangebracht en de toepassing start automatisch. De verhalen komen kant-en-klaar op je gsm. En we gaan nog een stap verder. We geven de mogelijkheid aan derden om verhalen aan te passen of toe te voegen. Met het oog daarop heeft het Agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie (IWT) ons project van de storybuilder goedgekeurd 7 I-mag december 2010

TECHNOLOGIE Navitell: waar ingenieurs thuis zijn Navitell stelt zes mensen tewerk. Drie van hen zijn industrieel ingenieur van opleiding. Ing. Michel Beausaert MSc is lead developer en staat in voor de software. Hij begeleidt alle updates en wijzigingen. Hij studeerde elektronica, specialisatie chipdesign, aan de IHRH (Industriële Hogeschool van het Rijk Hasselt, nu XIOS). Ing. Sylvie Karpez MSc studeerde bouwkunde, ook aan de IHRH. Ze is lead projectmanager en begeleidt alle verhalen/klanten van begin tot einde. CTO Ing. Luc Buntinx MSc (48) is afgestudeerd in 1986 als industrieel ingenieur elektronica, finalisatie automatisering en chipdesign (1987), beide aan de IHRH. WVB voor een bedrag van ongeveer 117.000 euro. Na een kleine technologische ingreep kun je als gebruiker dus tegen het einde van dit jaar een verhaal toevoegen of aanpassen. Hoe gaat u mijn versie of deel van het verhaal controleren? Wij zijn inderdaad YouTube niet. Wat je instuurt aan verhalen, beeld of klank, wordt gecontroleerd door een panel van juryleden die het oorspronkelijk verhaal gemaakt hebben. Vindt de jury je verhaal goed genoeg, dan wordt het in zijn geheel opgenomen en gaat de auteur ook geld verdienen op de downloads. Zo koppelen we een maatschappelijke meerwaarde aan onze producten en maken we deel uit van een nieuwe manier van kennisontwikkeling. Is je verhaal niet zo geschikt, dan krijg je wel het recht om met een extra code je verhaal te versturen naar vrienden en kennissen die het dan via Twitter of Facebook binnenkrijgen. Het groot woord is gevallen: u zei al dat de consument niet bereid is te betalen. Hoe maakt u als bedrijf dan winst? In het platform zijn betalingsmiddelen als PayPal, overschrijvingen of sms opgenomen, als de gebruiker voor iets extra wil betalen. En we voegen advertenties toe. Je volgt bijvoorbeeld een toeristisch traject. Op dat traject kan bijvoorbeeld een hotel liggen dat adverteert op het platform. Zo creëren we een nieuwe economische realiteit. Dat zat in ons businessplan van 2007 als derde stap: we ontsluiten verhalen, we laten de mensen verhalen maken én we voegen advertenties toe. Tegen eind 2010 zal Navitell een belangrijke technologische kaap gerond hebben. Bent u al bezig met de volgende stap? Onze volgende optie is technologisch augmented of virtual reality te creëren. Je zit gezellig op een terrasje en plots vraag je je af: wat zou hier in de buurt te doen zijn? Je kijkt via de camera van je gsm naar je omgeving en je ziet: daar ligt een verhaal en je laat het starten. Ook hier werken we met de bestaande layertechnologie die ons in staat moet stellen om dat binnenkort te verwezenlijken. Tot slot: u waarschuwt er geregeld voor dat we in België wat achteropraken in het genereren van inkomsten uit mobiele reclame. In Nederland zijn er naar schatting 66.000 e-commerce-bedrijven, in België hooguit 5.000. Als we niet oppassen, gaan alle inkomsten naar het buitenland. Hoe ik probeer inkomsten hier te houden? We zijn tegen 2014 een project aan het uitwerken rond de Eerste Wereldoorlog. Dan is het honderd jaar geleden dat het eerste schot werd gelost, nota bene met een Belgisch FN-wapen. We hebben alle ste- Storytelling proberen? den en gemeenten aangeschreven en gevraagd of ze willen meedoen, kortom we hebben een offerte gemaakt. Via onze research hebben we in kaart gebracht waar er in elke stad en gemeente is gebombardeerd en hoeveel slachtoffers er zijn gevallen. Ook met het Leger - museum in Brussel plannen we unieke afgeleiden. Wij bedenken de format en steden en gemeenten kunnen instappen. We willen letterlijk laten zien en horen wat er precies gebeurd is. Dat is het inhoudelijke deel. Waar zit dan het commerciële? In 2014 zullen massa s toeristen in Zaventem landen om het begin van de Eerste Wereldoorlog te herdenken. Vergeet niet dat vele Engelse, Duitse en Canadese soldatenslachtoffers hier op de militaire kerkhoven begraven liggen. Willen we dat de toeristen hier één ding doen en dan Frankrijk gaan verkennen? Of willen we ze een of meerdere nachten hier houden? Verblijfstoerisme brengt meer op dan dagjestoerisme voor onze economie. We gaan met Navitell StoryNations een groot nationaal netwerk maken van toeristische verhalenroutes in het spoor van WO I, zo fijnmazig mogelijk wat Wallonië, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Vlaanderen betreft. Met als kers op de taart: Flanders Field. Zodat er voor vredestoeristen in België heel wat te beleven valt. Gedurende verschillende dagen. www.navitell.com www.storynations.com www.iwt.be Tekst en foto s: Wilfried VANDEN BOSSCHE Foto s Beringen: DOTCH BVBA Dominic VERHULST Je hebt een gsm nodig met een ingebouwde camera, die op internet kan en een browser heeft. Installeer een QR-codereader op je gsm: surf naar http://getreader.com op je mobiel toestel, of zoek op internet naar QR code reader download, gevolgd door je merk en type van toestel. Start de toepassing: kijk naar de QR-code op deze bladzijde met de lens van je gsm. Afhankelijk van de QR-readertoepassing ga je dadelijk naar de content of moet je nog eerst bevestigen. Je krijgt een filmpje over Navitell te zien. Voor mensen die geen smartphone hebben: ga naar deze URL: http://qr.storynations.com/20135. WVB 9 I-mag december 2010

technologie Kansen voor duurzamere, minder vervuilende landbouw Johan Cardoen, CEO van CropDesign, belicht recente evoluties inzake genetische modificatie De serres van CropDesign in Nevele met de proefgewassen. GENT. Het agrobiotechbedrijf CropDesign begon in 1998 als een spin-off van het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB) en maakt sinds 2006 deel uit van BASF Plant Science. CropDesign doet research en ontwikkelt nieuwe technologieën om met specifieke genen enerzijds de productie van gewassen te verhogen en anderzijds het gebruik van water of meststoffen te verminderen. Het hart van CropDesign is de automatische serre waarin jaarlijks meer dan 140.000 rijstplanten op een zeer unieke manier op basis van digitale beeldvorming worden geanalyseerd. Moederbedrijf BASF Plant Science ontwikkelt de eigenschappen verder in andere landbouwgewassen, zoals maïs, soja, katoen en suikerbiet. CEO Johan Cardoen (Ph.D.) is best trots op wat hij en zijn team van bijna 110 medewerkers, van 17 verschillende nationaliteiten, verwezenlijken. Het is de corebusiness van CropDesign om agronomische eigenschappen te leveren aan de wereldwijde commerciële zaadmarkten. Het doel daarbij is om de graanopbrengsten van maïs en rijst te verbeteren en te verhogen. Maïs is immers 's werelds belangrijkste gewas in termen van zaaizaadmarktwaarde. Het zaaizaad voor de rijstsector is vandaag weliswaar iets minder ontwikkeld, maar naar verwachting zal dat de komende jaren substantieel groeien. Bij CropDesign werkt een boeiende mix van wetenschappers en master- of bio-ingenieurs. Mensen met heel wat praktijkervaring inzake landbouw, terwijl zij ook de technologische kennis daarvan onder de knie hebben. Walking plant system Ons onderzoek spitst zich vooral toe op Japonica-rijst en niet zozeer op maïs. Dat doen we vanuit praktisch oogpunt, want maïsplanten nemen vier keer de oppervlakte van rijstplanten in. Onze serres bevinden zich in Nevele en beslaan nu al een oppervlakte van 3.000 m². Daarin wordt een tropische omgeving nagebootst met 80% luchtvochtigheid en afwisselend 12 uur licht en 12 uur duisternis. Boven - dien is het moeilijker om genen in maïs in te brengen dan in rijst. Eerstgenoemde is ook een kruisbestuiver en dat veroorzaakt een niet-betrouwbare zaadopbrengst in serres. CropDesign heeft TraitMill ontwikkeld, een uniek platform voor toegepaste genomica. TraitMill bestaat uit eigen bioinformaticatools, high throughput-gentechnische systemen, efficiënte methoden voor planttransformatie en een unieke set-up voor geautomatiseerde hoge resolutie fenotypische evaluaties van de I-mag december 2010 10

TECHNOLOGIE gewasprestaties. In de serre hebben we het walking plant system ontwikkeld: in een gotensysteem draaien de transgene rijstplanten rond op een lopende band. Elke plant heeft een unieke identiteit via barcode en RFID. Van ieder plantje worden de zaden geoogst. Een robot analyseert vervolgens het gewicht en de grootte van het zaad. Wij doen research naar de mogelijkheden voor grotere zaadopbrengst, minder wortelvorming, vergroting van de zaadgrootte, opbrengstverhoging, hogere droog tetolerantie, verbeterde en efficiëntere nutriënten, verhoogde tolerantie voor abiotische stress en het efficiëntere gebruik van stikstof. De ontwikkeling van dat innovatieve platform werd mede mogelijk gemaakt dankzij de steun van het Instituut voor de Aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Techno - logie in Vlaanderen (IWT). Belangrijkste gewas CropDesign heeft meerdere onderzoeksallianties op het gebied van plantengroei en opbrengstverhoging, onder andere met het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB), het Koreaanse Crop Functional Genomics Center, het Consejo Superior de Investigaciones Scientificas (CSIC) in Spanje en de Grains Research and Development Corporation (GRDC) in Australië. Sinds zijn ontstaan ging CropDesign ook verschillende zakelijke allianties aan met toonaangevende ondernemingen, zoals DuPont de Nemours en Henkel. Wereldwijd is rijst hét gewas op het gebied van economisch belang (meer dan 100 miljard USD) en productievolume (ongeveer 600 miljoen ton). Het neemt de op een na de grootste oppervlakte landbouwgrond voor zijn rekening (goed 150 miljoen ha). Door de toenemende wereldbevolking stijgt de vraag naar rijst. Maar de huidige rijstproductie is ontoereikend. De rijstindustrie wacht op nieuwe technologieën om de rijstproductie te verhogen en CropDesign wil die leveren. Onze onderneming heeft met succes een reeks veldproeven met rijstrassen ontwikkeld met eigen rendementverhogende transgenen. Zij staan in voor een double digit rendementsvoordeel ten opzichte van nietgemodificeerde planten. Na een zeer gestructureerd proces van productontwikkeling van verschillende rijstsoorten is ons bedrijf nu klaar voor de registratie en de daaropvolgende marktintroductie. De agronomische eigenschappen die CropDesign ontwikkeld heeft, zijn gebaseerd op de transgenen, bestaande uit een zorgvuldig geselecteerd gen van meestal plantaardige oorsprong en onder controle van een bepaalde constitutieve of weefselspecifieke promotor. De transgenen kennen een betere zaadopbrengst, meer zaadgrootte of een combinatie van beide. Droogtestress Veel gewassen lijden aanzienlijke opbrengstverliezen als gevolg van de groei onder suboptimale omstandigheden. Een van de belangrijkste oorzaken Gentechnologie Genetische modificatie is het door de mens gericht veranderen van de genen van een organisme. Het vormt een onderdeel van de gentechnologie. Het begrip genetische modificatie mag niet verward worden met het kruisen van Johan Cardoen, CEO van CropDesign gewassen of dieren. Een andere mogelijke betekenis gaat over genetische aanpassingen zonder uitsluitend gebruik te maken van het normale, natuurlijke voortplantingsproces van het organisme. Daarbij is sprake van verandering van een of meerdere genen in een cel. Ook de mens kan als een dergelijk product worden beschouwd; ons erfelijk materiaal bestaat immers voor meer dan de helft uit DNA van andere bronnen, zoals bacteriën, virussen, schimmels, planten en andere dieren. Hoewel dat via natuurlijke weg gebeurt, is het toch vergelijkbaar met genetische modificatie. Organismen die genetisch gemodificeerd zijn, worden GGO (genetisch gemodificeerd organisme) of GMO (genetically modified organism) genoemd. Tegen woordig spreekt men ook over het begrip transgeen organisme. WP van verminderde opbrengst is droogte - stress. Het belang van droogtestress zal naar verwachting toenemen in de toekomst, als de druk stijgt om watergebruik te verminderen in de landbouw. Crop - Design heeft een reeks van transgenen ontwikkeld die de tolerantie van de planten tegen droogtestress, verbeteren. Momenteel onderzoeken we, in samenwerking met verschillende universiteiten, hoe we onze innovatieve screens meer voorspelbaar kunnen maken voor de veldsituatie. 80 % zou heel beloftevol zijn. In 2012 brengt Monsanto de eerste mais met droogtetolerantie op de markt in de VS, zodat met minder water toch een grotere opbrengst kan worden verkregen. Het zusterbedrijf Metanomics in Berlijn is heel performant op het vlak van metabolieten en de diagnostische toepassing daarvan bij mensen. Als we een correlatie kunnen vinden tussen veldgewassen en hun metabolietenprofiel, zou dat baanbrekend zijn. Ambigue situatie De overheid heeft initiatieven genomen om ons onderzoek mogelijk te maken, maar nagelaten om een transparant kader te creëren, waardoor producten op de markt gebracht kunnen worden. Een ambigue situatie. In België stond men in het begin van de jaren 90 positief tegenover genetisch gewijzigde gewassen, omdat men begreep dat dit de volksgezondheid en het milieu ten goede zou komen. Maar halfweg dat decennium was er plots een omslagpunt door voedselcrisissen, zoals dioxines, dolle koeien, enz. Daardoor ontstond een grote terughoudendheid, die evenwel niet gold voor de geneesmiddelenindustrie. Ik stel ook vast dat de beslissingen op Europees niveau erg gepolitiseerd zijn. De toenemende vleesconsumptie in Azië vereist veel meer graangewassen. Maar door de houding die Europa aanneemt sluiten wij mogelijk landen uit die behoefte hebben aan gewijzigde gewassen. De beslissingen op dat vlak gaan dus verder dan de landsgrenzen van Europa. De nieuwe technologieën die wij willen toepassen zijn niet zaligmakend, besluit Cardoen, maar zij kunnen wel bijdragen tot een meer duurzame, meer productieve en minder vervuilende landbouw. Tekst: Wouter PEETERS Foto s: CROPDESIGN en Wouter PEETERS 11 I-mag december 2010

technologie Het verschil tussen Stybar en Boonen Waarin verschilt een racefiets van een cyclocrossfiets of een mountainbike? PAAL. De cyclocross lokt in het nieuwe seizoen meer kijkers dan ooit. Wekelijks trekken massa s kijkers naar de cross. En u gaat niet alleen passief kijken: op zondagochtend ruilt u zelf uw zomerse racefiets voor de mountainbike en trekt u massaal veld of bos in. In de derde aflevering van de reeks Sport en Technologie gaat I-mag op zoek naar de fundamentele verschillen tussen een racefiets enerzijds en een cyclocrossfiets of een mountainbike anderzijds. en analyseren verwerkt zijn, hebben we een zesmaten sloping geometrie ontwikkeld. Die range levert met aanpassingen van zadelhoogte en stuurpen voor 95% van de mensen een zo goed als perfecte fietsgeometrie op. Alleen voor high-end-klanten met uitzonderlijke lichaamsverhoudingen maken we nog een speciale fiets op maat, zoals vorig jaar nog voor Felipe Pozzato van Katusha: die heeft heel korte benen, een lang bovenlijf, superlange armen en een rug zo flexibel als een slang. Hij wil heel laag en lang op de fiets zitten. Zijn lichaamsprofiel valt niet te vatten in de range van modellen die we standaard hebben. Maar al zijn ploegmaten reden met een van onze standaardmaten. Waarom is een racefiets anders dan een crossfiets of een mountainbike? Wie in Vlaanderen een fietsmerk zoekt dat zich volledig op competitiefietsen richt, komt in Paal-Beringen uit bij Ridley Bikes. Het bedrijf van general manager Jochim Aerts (39) is Benelux-marktleider bij de cyclocrossfietsen en een van onze topmerken bij de racefietsen. Onder meer wereldkampioen cyclocross Zdenek Stybar rijdt met een Ridley crossfiets. Is er een verschil in het gebruikte materiaal tussen de fietstypes? Jochim Aerts: Neen, dezelfde materialen komen bij alle fietstypes terug. Staal is zo goed als uit de markt wegens te zwaar. De verschillende gradaties aluminium gebruiken we vooral voor de consumentenmarkt, omdat dat prijsvriendelijker is dan carbon. Dat gebruiken we in hoofdzaak voor de high-end-competitiefietsen, zowel voor de racefietsen als voor de cross- en de mountainbikes. Wat is dan het belangrijkste verschil? De geometrie van de fiets. Er is een verschillende geometrie voor verschillende Jochim Aerts, general manager bij Ridley Bikes. doeleinden. Dat is het allerbelangrijkste aan een fiets: met een foute geometrie stuurt die fiets niet goed, voelt hij fout aan, bolt hij niet. De geometrie is het geheel van de verhoudingen van alle elementen van de fiets: de stuurhoeken, de afstanden tussen de wielen, de hoogte van het balhoofd (dat uw stuurvork doet draaien), enzovoort. Ik heb in mijn beginjaren een tijd gewerkt als framebouwer voor de Nederlandse divisie van Bioracer, dat gespecialiseerd was in maatwerk op de geometrie van een renner: alles werd op maat gemaakt voor de renner. Daar heb ik de details geleerd van de geometrie van een fiets en op die kennis bouwen we nu al jaren verder om onze productontwikkeling te ondersteunen. Worden fietsen nog altijd op maat gemaakt? Dat maatwerkprincipe is ondertussen ook al wat achterhaald: dankzij de database van bikefitting.com de vroegere Nederlandse divisie van Bioracer waarin de meetgegevens van vijftien jaar meten Een racefiets is op snelheid gericht, heeft dunne bandjes, moet zo aerodynamisch mogelijk zijn. Een mountainbike heeft kleinere, maar dikkere wielen. Dat maakt hem wendbaarder, maar zijn geometrie is veel minder agressief. Zo n fiets is heel vergeeflijk : je kunt er gemakkelijk mee manoeuvreren zonder over kop te gaan bij de minste stuurfout in een afdaling. Cyclocross leunt qua geometrie heel dicht aan bij de racefiets, omdat ook daar de wedstrijden steeds sneller worden. Vroeger trokken de producenten de trap - as van een crossfiets veel hoger dan bij een racefiets, omdat de crosser door de modder moet fietsen, over balkjes moet springen, niveauverschillen moet nemen en toch nog altijd moet kunnen rondtrappen zonder de grond of een obstakel te raken. Ondertussen staat die trapas nog alleen hoger bij de mountainbikes. De trap as van een crossfiets staat nog maximaal een centimeter hoger dan die van een racefiets en van dat verschil zit dan nog een groot deel in de banddikte. Een crossfiets krijgt natuurlijk veel modder te verwerken? We laten meer ruimte om de modder rond het wiel weg te laten: we zetten de voorvork breder, maken de liggende achtervork heel ruim, zodat het wiel zo lang I-mag december 2010 12

TECHNOLOGIE mogelijk kan blijven draaien. Daarnaast zijn onze voor- en onze staande achtervork smaller, zodat de modder minder plaats heeft en er dus makkelijker afdruipt. Dat zal geen kilo modder verschillen, maar alle beetjes helpen. Er zijn enkele zekerheden: de banden gooien de modder vooruit en een breed vlak vangt meer modder op dan een smal vlak. Dus hebben wij boven de wielen een smaller element gestoken, waarop veel minder modder blijft hangen. We zijn bovendien heel ver gevorderd om met een soort nanotechnologie in het lakwerk op de markt te komen: iets dat het water en de modder afstoot. Vergelijk het een beetje met de voorruit van je auto, als je net de carwash verlaat: dan schuiven de regendruppels van je voorruit af. Topcrossers en hun mecaniciens smeren de fiets vlak voor de koers extra in met die boenwassen om dat effect te versterken. Ook onderscheiden we ons doordat de rem- en de schakelkabels op onze crossfietsen een geheel zijn. Andere merken hebben vaak een overgang naar een of twee buitengenen, waardoor er meer water en modder op die overgangspunten blijft hangen. Wij werkten die verbindingspunten weg. Wat was de belangrijkste evolutie in de sector sinds jaren? De introductie van het sloping frame, de gebogen of hellende bovenbuis. Dat is begonnen bij de mountainbikes en Giant is ermee overgestapt van de mountainbike naar de racefiets. Ondertussen zijn alle Elke vier jaar moet je iets revolutionair nieuw op de markt brengen frames sloping. Een zadel twee of drie centimeter lager zetten, maakt geen verschil meer. Vroeger had je allemaal horizontale frames en als je toen een zadel moest hoger of lager zetten, kon je niet meer weg met je balhoofdlengte. Toen had je fietsen waar het zadel tien centimeter boven de bovenbuis uitstak. Dat was niet alleen lelijk, de fiets werd ook zo slap als een vod. De driehoek van het frame werd te groot. Hoe kleiner de driehoek, hoe sterker het frame. Waar worden jullie fietsframes geproduceerd? Al onze frames worden in China gemaakt. Negentig procent van de productie van de high-end-racefiets zit in China, de overige tien procent is made in Italy. Dat is zo voor alle producenten, maar het verschil zit in de productontwikkeling, de engineering. Wij proberen daarin een koploper te zijn. Voor de aerodynamica werken wij heel nauw samen met het Von Karnen-instituut in Sint-Genesius- Rode, het grootste windtunnel- en aerodynamica-instituut van België. We krijgen daar een enthousiaste ondersteuning voor onze ontwikkelingstests. Onder tus - sen zijn we zelf een windtunnel aan het bouwen in onze nieuwe bedrijfsgebouwen. Daarnaast onderhouden we contacten met toplui van hoogtechnologische bedrijven in onze denktanks. Hun input is van groot belang in onze productontwikkeling. Hoe beginnen jullie aan zo n nieuwe ontwikkeling? Met een wish list : wat willen we? De drie belangrijkste factoren van een fiets zijn de sterkte, de stijfheid en de aerodynamica. Dan moet je de doelstelling bepalen: wil je de snelste fiets maken of de meest aerodynamische of wil je een bepaalde prijspunt halen binnen een bepaalde categorie? Dat bepaalt je materiaalkeuze en dan doe je marktonderzoek. Welk product beogen we, wat doet de concurrentie goed, welke onderdelen kunnen we gebruiken of juist niet gebruiken? Hoe kunnen we een beter product positioneren? En dan begint de samenwerking met sales, marketing, de denktanks en de dealers. Top high end doen we geen toezeggingen. Daar doen we alleen engineering met het oog op maximale performance. De kostprijs telt niet mee. De topwielrenners en crossers zijn alleen geïnteresseerd in het beste van het beste. Dat doen we helemaal op ons eigen gevoel. En tot hiertoe lukt dat aardig. www.ridley-bikes.com Tekst: Dirk VANDER ELST Foto s: Dirk VANDER ELST en RIDLEY BIKES Jong bedrijf Ridley is competitie 3 jaar ontwikkeling Ridley Bikes is een relatief jong bedrijf met een kleine 50 werknemers op zijn site in Paal-Beringen. Het heeft één burgerlijk ingenieur aerodynamica luchtvaart in dienst en één productontwikkelaar van het niveau industrieel ingenieur. Daarnaast werken twee ingenieurs freelance mee aan de productontwikkeling. Een van hen is 3D-ontwerper en specialist in stressanalyses. Een voltijds ingenieur in Taiwan doet de kwaliteitscontroles van de Chinese fabricage. Verder heeft Ridley een eigen grafisch ontwerper in dienst en voltijdse verkoopsmensen in Seattle (VS), Italië, Frankrijk, Spanje en binnenkort ook in Zweden. Tot slot zet Ridley een groepje werknemers van een beschermende werkplaats in bij de voorbereiding van de montageafdeling. DVE Als wereldspeler zijn wij peanuts, relativeert Jochim Aerts. Vorig jaar hebben wij 27.000 fietsen gemaakt, een topspeler als Giant maakt er meer dan 6 miljoen. Over een jaar of drie, vier moeten we onze productie kunnen opdrijven tot 50.000 eenheden. In vergelijking met de typische competitiemerken als Colnago, Pinarello of Merckx zijn we wel bij de grootste spelers op de markt. Binnen de Benelux zijn we zeker marktleider bij de crossfiets. In het segment van de racefietsen behoren we zeker tot de toppers. Ridley Bikes moet altijd voor competitie staan. Ik wil geen kinderfiets of stadsfiets maken met de reputatie van een Ridley. Als we later andere fietsen zullen maken, zal dat een andere divisie zijn, met andere leiders en andere ingenieurs, maar altijd moet topinnovatie vooropstaan. DVE Bij de gepassioneerde fietsfanaten staat Ridley al langer bekend als een topinnovatiebedrijf. De levenscyclus van een ontwikkeling is drie à vier jaar en nadien moeten we iets totaal nieuws op de markt brengen. Iets echt grondig nieuw maken, is onze drijfveer. Zo hebben we al twee revolutionaire ontwikkelingen op onze naam staan. Een van onze andere ontwikkelingen, het oversized balhoofd, is ondertussen een industriestandaard. Volgend jaar lanceren we weer een volledige nieuwigheid waar ik nog niets kan over vertellen. Maar we werken daar al drie jaar aan. DVE 13 I-mag december 2010

technologie Drie miljard zaadcellen is optimale dosis Erwin Daelman van KI-Daelman denkt dat vraag naar kunstmatige inseminatie voor varkens nog toeneemt SINT-GILLIS-WAAS. België telt zowat 40 varkensbedrijven die erkend zijn als kunstmatige-inseminatiecentra. Zij beantwoorden aan de normen Daelman voor hun KI-bedrijf. Christel Buytaert en Erwin om sperma te produceren en te verhandelen binnen de hele Europese Unie. Het Ministerie van Landbouw en het Federaal Voedselagentschap controleren die bedrijven regelmatig. Met die controles wil men de sanitaire en de foktechnische kwaliteit van het sperma verbeteren, verduidelijkt Erwin Daelman (44) die samen met zijn vrouw Christel Buytaert (42) de onderneming KI-Daelman runt. De gezondheid van de dieren en de hygiëne bij de productie van het sperma bepalen de sanitaire kwaliteit van het sperma. De fokwaarde van de donorbeer en de afwezigheid van erfelijke gebreken bij dat dier bepalen dan weer de foktechnische kwaliteiten. Door erover te waken dat enkel beren worden gebruikt met een officieel geregistreerde afstamming en officieel geregistreerde prestaties kan al een belangrijk deel van de foktechnische kwaliteit worden gegarandeerd aan de gebruiker. Selectiecriteria en tests Het kwaliteitsonderzoek vindt in het eigen labo plaats. I-mag december 2010 Corebusiness van een KI-centrum is de verbetering van de kwaliteit van de varkenspopulatie, zegt Erwin. Daarom is het noodzakelijk om de jonge beren te onderwerpen aan strenge selectiecriteria en veeleisende testen. De dieren die voldoen, leven daarna eerst nog vier weken in quarantaine om vervolgens nog een doorgedreven bloedonderzoek te ondergaan. Pas dan worden zij definitief in het KI toegelaten. Een beer blijft gemiddeld slechts anderhalf jaar, omdat nadien de kwaliteit van het sperma sterk vermindert. In de jaren 60 deed KI zijn intrede in de varkenssector. In 1985 zijn wij met ons KI-centrum begonnen. In de beginjaren was het eerder een aanvul- 14 De dekstand ziet er hoegenaamd niet als een varken uit, laat staan als een verleidelijk vrouwtjesdier. Er hangt zelfs geen geur van een wijfjesdier aan. En toch bespringt de beer de dekstand meteen.

TECHNOLOGIE Alle varkensberen zitten in aparte hokken. Anders zouden ze elkaar uitmoorden. ling, omdat de meeste varkensbedrijven toen nog over eigen beren beschikten. Veelal werd de beer ook rondgereden om ergens een zeug te gaan dekken. Maar vanaf 1990 schakelden de varkenshouders geleidelijk over op de aankoop van berensperma. Die trend zet zich steeds verder door, zodat nog slechts 10% van de bedrijven over eigen beren beschikt. Met 90% van alle dekkingen produceert men mestvarkens, terwijl de overige 10% dient om de stapel op peil te houden. Dankzij de aankoop van ejaculaat-op-afstand is het mogelijk om met het varkensras Piétrain te fokken. Die beren zijn immers zo gespierd, dik en zwaar dat zij op natuurlijke wijze onmogelijk een zeug zouden kunnen dekken. Schoon ondergoed Omdat wij ziektes bij onze varkens willen vermijden, komen enkel mijn vrouw en ik in de stallen, aldus Erwin. Bij de wettelijk verplichte controles op DNA, bloed, e.d., gaat de controleur eerst onder de douche in ons laboratorium, waarna hij zich volledig omkleedt met kleding die wij ter beschikking stellen. Tot het ondergoed toe. In het eigen laboratorium vindt vervolgens het kwaliteitsonderzoek plaats. Onder een microscoop, aangesloten op een televisiescherm, bekijk ik de morfolozouden zij elkaar uitmoorden, ondanks het feit dat zij in heel hun leven niet één zeug zien, tenzij hun moeder dan natuurlijk bij de geboorte. Bij de wettelijk verplichte controles op DNA, bloed, e.d., gaat de controleur eerst onder de douche in ons laboratorium, waarna hij zich volledig omkleedt met kleding die wij ter beschikking stellen. Tot het ondergoed toe. De dekstand is gemaakt uit een halve ronde ijzeren buis van ongeveer 1 m lengte en een halve meter breedte, geplaatst op vier ijzeren poten, die in de hoogte verstelbaar zijn. Het geheel ziet er hoegenaamd In een plastic zakje komt 110 cc terecht. Het zakje wordt meteen dichtgelast en krijgt een individueel etiket. niet als een varken uit, laat staan als een verleidelijk vrouwtjesdier. Er hangt zelfs geen geur van een wijfjesdier aan. En toch bespringt de beer de dekstand meteen. Terwijl de beer op de dekstand hangt, zit ik er gehurkt naast. Met een steriele handschoen houd ik de penis vast, terwijl ik in de andere hand een wegwerpbeker heb waarin ik het sperma, ongeveer 200 cc, opvang. Het dier ejaculeert tussen de 5 à 10 keer en pas na een kwartier is het voorbij. Met die tijdspanne zouden ook heel wat mannen blij zijn, grapt Daelman. Voedingsbodem Alles begint bij de afname van het sperma. De beren dekken in een vast schema, bij voorkeur om de 6 à 7 dagen, om een optimale kwaliteit van het sperma te garanderen. Vroeger gebruikte ik een vaste dekstand waar de beer naartoe werd gebracht. Maar sinds een tijd heeft die plaats geruimd voor een mobiel exemplaar, dat ik bij het dier in zijn hok zet. Net als heel wat dieren van het mannelijk geslacht zitten trouwens ook varkensberen in aparte hokken van 7 m². Anders 15 I-mag december 2010

TECHNOLOGIE Eerst koeien Het was de Nederlandse dr. Jan Siebenga die als eerste met KI voor koeien op de proppen kwam. Het eerste KI-kalf werd op 5 december 1925 in Elsloo geboren. Voor het fokken van koeien en varkens in de vlees- en melkindustrie wordt tegenwoordig praktisch uitsluitend met kunstmatige inseminatie, geleverd door gespecialiseerde bedrijven, gewerkt. Ook in de paarden- en pluimveefokkerij en in de imkerij wordt kunstmatige inseminatie veelvuldig toegepast. De pluspunten van KI zijn o.m. het verbeteren van de verschillende rassen, vermindering van het risico op ziektes en de mogelijkheid om het sperma te verdunnen, zodat meer vrouwelijke dieren bevrucht kunnen worden. Er zijn nu ook nog nauwelijks geografische belemmeringen om het ejaculaat van een goed fokdier te verkrijgen. Bovendien kan sperma ingevroren worden, zodat zelfs na het overlijden van het dier de voortplanting nog voortgezet kan worden. WP gie van het ejaculaat. 80 % normale zaadcellen is de norm. Daarna wordt de concentratie bepaalt. Vervolgens verdun ik het ejaculaat met een voedingsbodem. Die wordt aangeleverd in poedervorm die ik in water oplos. De ingrediënten van de voedingsbodem zijn o.a. suiker en drie verschillende kiemremmers. Voordelen daarvan zijn meer spermadosissen en dat de zaadcellen langer in leven gehouden kunnen worden. Afhankelijk van de concentratie stel ik de verschillende dosissen samen. Optimaal is drie miljard zaadcellen in het afgewerkte product, want daarmee zijn de bevruchtingskansen navenant. Een dosis bestaat uit 110 cc. Wanneer een beer maar 100 cc ejaculaat produceert kan dat evengoed van betere kwaliteit zijn dan 200 cc. Met de automatische afvulmachine wordt telkens 110 cc uit de maatbeker gezogen, in een plastic zakje gedeponeerd dat meteen wordt dichtgelast en voorzien van een individueel etiket. Daarop staan mijn adresgegevens, naam en ras van de beer, datum van afname en houdbaarheidsdatum. Vervolgens worden die zakjes op 17 C bewaard en zo snel mogelijk afgeleverd Dosissen Het dier ejaculeert tussen de 5 à 10 keer en pas na een kwartier is het voorbij. Met die tijdspanne zouden ook heel wat mannen blij zijn. bij de klant. Daar zorgen mijn vrouw en ik voor. Nagenoeg 9 van de 10 vleesvarkens die in Vlaanderen geboren werden, zijn afkomstig van een eindbeer uit een erkend spermacentrum. De stijgende trend illustreert het toenemend belang van de spermacentra voor de vleesvarkenproductie. Daelman: Wij begonnen 25 jaar geleden heel primitief met een vijftal beren. Nu hebben wij er 80. Het is de bedoeling om volgend jaar 150 beren te houden. In België zijn er nu 37 erkende KI-centra, terwijl dat er een decennium geleden nog wel dik 60 waren. Het ligt in de algemene verwachting dat het huidige aantal KIcentra nog zal dalen, maar dat de bestaande groter zullen worden. Tekst en foto s: Wouter PEETERS In 2009 bedroeg het totale aantal geproduceerde spermadosissen in België 2.313.289. Dit is een lichte stijging van 3% ofwel 68.374 dosissen t.o.v. 2008. Ruim 93% van de geproduceerde dosissen is afkomstig van eindberen, gebruikt om vleesvarkens te produceren. Amper 7% is toe te schrijven aan de zeugenlijnberen: sperma gebruikt om fokzeugen te fokken. Verwacht wordt dat de productie van sperma van zeugenlijnberen nog verder zal dalen, omdat grote bedrijven vaker hybride fokzeugen aankopen in plaats van zelf de zeugen op te fokken. WP Stamboek In de erkende KI-centa zijn enkel stamboekberen en hybride beren toegelaten. Een stamboekbeer is een varken waarvan de ouders en de grootouders zijn ingeschreven of geregistreerd in een stamboek voor hetzelfde ras en die zelf geregistreerd of ingeschreven is in het stamboek. Een hybride beer is een beer die afkomstig is van een doelbewuste kruising tussen stamboekvarkens van verschillende rassen/stammen of tussen dieren die zelf afkomstig zijn van een kruising tussen verschillende rassen/stammen of tussen een stamboekvarken en een dier dat tot een van bovengenoemde groepen behoren en die ingeschreven zijn in een register. De erkende vereniging, organisatie of private onderneming hetzij van stamboekberen, hetzij van hybride beren reikt voor elke ingeschreven beer een certificaat uit, waarop alle beschikbare en gevalideerde gegevens over de afstamming, de vruchtbaarheid of de prestaties van het dier en zijn ouders of grootouders zijn vermeld. Elke beer in een spermacentrum beschikt dus over dergelijk certificaat. Eindberen zijn bestemd voor de productie van vleesvarkens, terwijl zeugenlijnberen dan weer gebruikt worden voor de productie van fokzeugen. WP I-mag december 2010 16

technologie TECHNOLOGIE Renovatiewerken aan de kerk in Relst Kampenhout. Renotec renoveert en restaureert historische gebouwen Ing. Ludo Somers MSc, afdelingshoofd Restauratie en dakwerken, zit al 27 jaar in het vak GEEL. Nogal wat Vlaamse steden zijn aan een grondige opknapbeurt toe. Niet alleen lofts rijzen er uit de grond, ook voor niet-commerciële projecten maakt de overheid geld vrij. Een mooi voorbeeld: het marktplein van Lummen kreeg een facelift met als blikvanger de gerestaureerde kiosk. Telkens als u soortgelijke projecten ziet, is de kans groot dat Group Renotec ze gerealiseerd heeft. De groep groeide de laatste jaren sterk en telt 380 werknemers, onder wie 25 industrieel ingenieur. Alleen al de divisie Restauratie en renovatie werkt op dit moment aan een kleine veertig projecten. I-mag maakt met Ing. Ludo Somers MSc (53), afdelingshoofd Restauratie en dakwerken bij Renotec, een stand van zaken op van de huidige renovatie- en restauratiewoede bij de Vlaamse overheden. Of is dat alleen maar schijn? Ludo Somers: Ik zit sinds 1983 in dit vak en ik heb nog geen seconde moeten denken: wat moet ik morgen doen? Je kunt als opdrachtgever wel een jaar wachten om je goot of je dak te laten herstellen, maar eindeloos uitstellen is geen optie, want dan schiet er niks meer van je gebouw over. Als je eikenhouten ramen versleten zijn, kun je er vezelplaten tegenaan zetten, maar je moet er op korte termijn toch iets aan doen. Zo komen klanten als het ware automatisch bij u terecht? 17 I-mag december 2010

De kiosk in Lummen na restauratie. Kiosktrap tijdens de restauratie. Renotec heeft een eigen glas-in-loodatelier. Dat gebeurt in 95 procent van de gevallen via openbare aanbestedingen van kerkfabrieken, OCMW s, gemeente- en overheidsbesturen. Die aanbestedingen verschijnen in het Staatsblad en in de vakliteratuur. De divisiedirecteuren van onze drie divisies Restauratie/renovatie, Burgerlijke bouwkunde en Asbestverwij - dering volgen dat allemaal nauwgezet op en vragen de dossiers op. Op onze divisie zijn drie calculatoren continu bezig met kostprijsberekeningen en prijsoffertes om projecten binnen te halen. Dat loopt parallel in de andere divisies. Speelt de concurrentie nog op dit niveau? Renotec bestrijkt nogal wat van het totale spectrum van de restauratiebranche. Op het hoogste niveau projecten vanaf zeg maar 1 miljoen euro is de concurrentie niet zo groot. We spreken dan van drie, vier grote spelers. Ga je naar een zuiver dakwerkproject van pakweg 50.000 euro, dan is er wél concurrentie. Of we ons marktleider kunnen noemen? Laten we het zo stellen: we zijn een beetje marktbepalend, zeker in onze regio, maar niet in heel België. Het probleem is dat onze markt moeilijk in kaart te brengen is. Onze projecten zijn dikwijls gesubsidieerd door diverse overheden. Vandaag zit een project in de ontwerpfase bij een architect. Het kan goed zijn dat wij pas over vijf jaar in business komen. Maar zes weken kan net zo goed. Er is budget voor subsidies bij én lokale én provinciale én Vlaamse overheden. Wie op welk moment zijn vaste belofte van toelage doet, dat hebben we niet in de hand. I-mag december 2010 Of we ons marktleider kunnen noemen? Laten we het zo stellen: we zijn een beetje marktbepalend, zeker in onze regio, maar niet in heel België. Betekent dat dan dat drukke en kalme periodes elkaar onverwacht afwisselen? Dat gebeurt wel eens, vooral dan in de aanloop van gemeenteraadsverkiezingen. Het gemeentebestuur beslist dan alsnog een kerk of een kapel te laten restaureren en meteen met de werken te beginnen. Maar echte pieken en dalen in werk zijn dat niet. We zitten hier elke dinsdag samen met de drie afdelingshoofden en onze divisiedirecteur om de werken in te roosteren. Met bijna veertig lopende projecten is dat nodig. Hebt u niet de indruk dat de subsidiepot stilaan leeg geraakt? Met andere woorden: het mag nooit veel kosten? Integendeel. Mijn klanten betalen allemaal keurig. Vergeet niet dat het bijna allemaal dossiers zijn, die gesubsidieerd worden door de overheid. En zit een kerkfabriek al eens krap bij kas, dan is de overheid via de Code Napoléon verplicht om financieel bij te springen. Daarbij komt dat de prijzen voor restauratie en renovatie vastliggen, zodra er is aanbesteed. Uiteraard zijn er factoren die we niet kennen bij de aanbesteding, dingen die wij noch de ontwerper kunnen zien. Je kunt niet even aan een torenhaan gaan draaien om te zien of hij wel draait, om dan zo je prijs op te drijven. Maar ook op dat terrein hebben we standaardmogelijkheden om 18 tot een correcte verrekening te komen op het moment van de uitvoering. De crisis heeft blijkbaar geen vat op de sector, maar hoe verklaart u de forse groei van Renotec als bedrijf? De aandeelhouders hebben vertrouwen in het beleid en investeren de winst opnieuw. Ze hebben ons de kans gegeven hier op de site in Geel een eigen glas-inloodatelier op te richten en zo kunnen we Ing. Ludo Somers MSc

TECHNOLOGIE Zaak is om snel in te pikken op onverwachte wendingen. Je kunt iedere keer opnieuw de markt afschuimen om een onderaannemer te vinden die tijd en zin heeft om je te depanneren. ook op gebied van interieurrestauratie onze man staan. Ze hebben schrijnwerkerij en smederij Van de Velde overgenomen en in Wallonië hebben we nu ook Renotec sa. We bieden een totaalpakket aan. Kijk, je hebt geen dak zonder kroonlijst, dus heb je een schrijnwerker nodig. Je hebt geen dak zonder schouw, dus heb je een metser nodig. Geen schouw zonder afdeksteen - beton of natuursteen -, dus heb je een leverancier of een hersteller van natuursteen nodig. Alles hangt aan elkaar. Zoals daarnet gezegd: we kunnen niet alles vooraf inschatten. Zaak is om snel in te pikken op onverwachte wendingen. Je kunt iedere keer opnieuw de markt afschuimen om een onderaannemer te vinden die tijd en zin heeft om je te depanneren - én die bij prijs is. Dus is het veel makkelijker om op je eigen mensen terug te vallen. Dat is de reden van onze groei. Restauratie van historische gebouwen, beton- en asbestsanering: lopen jullie niet verloren tussen alle milieubepalingen? Met aanslepende dossiers als gevolg? Het milieu speelt vooral een rol bij de divisies Asbestverwerking en Burgerlijke bouwkunde (onder andere actief bij bedrijven als BASF en Janssen Pharmaceutica, red.). Welnu, daar kom je niet voorbij de poort, als je niet streng gecertificeerd bent. In mijn branche staat eigenlijk alles al in het lastenboek. We zijn bezig met de laatste fase van de omwalling van de Abdij van Tongerlo. Er stond vroeger een kapel tegenaan, de site bevindt zich op graven, de steunberen van de muren moeten gestabiliseerd worden. In de aanbesteding staat dat we een archeoloog moeten zoeken die zijn werk kan doen. Doe je iets in Tongeren: idem dito. Met dak- en gevelwerken heb je dat minder. Daar gelden andere beperkingen, maar die zijn ons van meet af bekend en staan in het bestek beschreven. Zo moeten wij altijd werken met historische materialen, zoals kalkmortelvoegen in plaats van de veel te harde cementvoegen, eikenhouten buitenschrijnwerk in plaats van hedendaagse alternatieven als pvc of aluminium. Zijn er werken waarop u als oude rot in het vak bijzonder trots bent of die technisch erg moeilijk waren? Elk werk heeft zijn technische moeilijkheden. Daar lig ik niet echt van wakker. Maar op de kiosk in Lummen ben ik wel trots. Misschien speelt sentiment hier een rol, want ik ben van Lummen afkomstig. En hoewel een collega-projectleider de dagelijkse leiding had, vind ik het een bijzonder geslaagde restauratie. De kiosk was gebouwd op acht knoteiken, die door vocht waren aangetast. Er waren al blokken uit gezaagd en stukken kastanje onder gestopt en twee van de acht eiken waren al vervangen door elzen. We gingen op zoek naar nieuwe knoteiken en vonden die op privédomein, maar een kapvergunning, wachten op het gunstige seizoen om ze te kappen en het noodzakelijke droogproces van de eiken zou voor een grote vertraging van het project hebben gezorgd. Samen met opdrachtgever en architect hebben we dan voor een creatieve oplossing gekozen: we hebben de knoteiken gekopieerd in kunsthars en dat vind ik echt geslaagd. Sinds 1983 doet u aan renovatie en restauratie. Kunt u nog met een gewone blik naar een kerk kijken? Nee, dat is mijn beroepsmisvorming. Mijn huisgenoten maken er een spelletje van. Waar we ook komen, bestoken ze me met vragen als: welke kerk is dat, welke toren? Als ik in het weekend ergens een gebouw in de steigers zie staan, stop ik en loop ik eens rond de kerk. Een van de motto s van mijn kinderen, toen ze kleiner waren, was: Mijn thuis is waar mijn stelling staat. Of ik nog voldoening haal uit Mijn job is geen 9-to-5-job en ook geen band- of routinewerk. In ons vak is niets hetzelfde. Onze werven staan dikwijls ingesloten: links, rechts, voor, achter De bereikbaarheid én de steeds nieuwe technische oplossingen die we moeten bedenken, maakt onze job uitdagend. Renotec en Ing. Ludo Somers MSc Renotec begon in 1985 als tijdelijke vereniging om het cultureel centrum de Warande in Turnhout asbestvrij te maken. Van het een kwam het ander: ook betonherstelling, renovatie-, restauratiewerken en gevelrenovatie werden aan de activiteiten toegevoegd. In 2005 werd schrijnwerkerij en smederij Van de Velde (Wijnegem) overgenomen. Zo werd de Group Renotec geboren. Ze ontplooit drie kernactiviteiten: restauratie en renovatie (o.a. abdij Hemiksem, St.-Stefanuskerk Gent), asbestsanering (o.a. Koninklijke Bibliotheek en Koninklijk Paleis in Brussel) en betonherstelling (o.a. viaduct Zaventem en tunnel onder landingsbaan Zaventem in Steenokkerzeel). Ing. Ludo Somers MSc (53) studeerde in 1980 af als industrieel ingenieur bouwkunde aan de Industriële Hogeschool van het Rijk in Hasselt (nu XIOS). Van 1983 tot 2001 werkte hij bij het bedrijf Algemene Ondernemingen Herman Heylen (Westerlo) dat vooral historische gebouwen renoveert. Van 2001 tot 2005 was hij aan de slag bij Renovare (Balen), een bedrijf gespecialiseerd in het restaureren van binnen- en buitenschrijnwerk. In 2005 wordt hij dan afdelingshoofd Restauratie, dakwerken en speciale technieken bij Renotec nv. WVB mijn werk? Natuurlijk, mijn job is geen 9- to-5-job en ook geen band- of routinewerk. In ons vak is niets hetzelfde. Ontwerpers en aannemers in de nieuwbouw beginnen als het ware op een kaal voetbalterrein. Onze werven staan dikwijls ingesloten: links, rechts, voor, achter De bereikbaarheid én de steeds nieuwe technische oplossingen die we moeten bedenken, maakt onze job uitdagend. www.renotec.be Tekst: Wilfried VANDEN BOSSCHE Foto s: RENOTEC en Wilfried VANDEN BOSSCHE 19 I-mag december 2010

technologie Muziek op maat als business Aristo Music ging al vier keer in zee met het IWT HEVERLEE. U kent het probleem wel: het is uw beurt om de jaarlijkse barbecue met de vrienden te organiseren en keer op keer rijst het probleem: welke muziek gaan we draaien? Vragen we een deejay? Gaan we met cd s of mp3-spelers zeulen en zelf draaien? Als het van Aristo Music afhangt, dan kunt u allicht over een paar maanden al voor pakweg vijf euro muziek-op-uw-maat streamen. U geeft uw muziekvoorkeur aan en de situatie waarin u de muziek wil gebruiken: de gepaste muziek wordt dan gestreamd via uw computer, uw smartphone, tv of een andere met het internet verbonden device. Muziekbeleving in de zeer nabije toekomst voor een redelijke prijs én auteursrechtelijk beschermd. In samenwerking met de K.U.Leuven, Universiteit Gent en het IWT, het Agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie, ontwikkelt Aristo een bepaalde methodiek die ervoor zorgt dat de klanten horecazaken, banken, webradio s, maar ook particulieren geschikte (achtergrond)muziek op maat online binnenkrijgen. Uniek aan het systeem is dat Aristo niet van de pure technologie vertrekt, maar van de muziek zelf. Eenvoudig gezegd: dj s bij Aristo selecteren intuïtief muziek, musicologen sporen naar de gemeenschappelijke noemer in die keuze en industrieel ingenieurs gaan dan aan de slag om die bevindingen in software te vertalen. Eind 2010 zit het vierde project met het IWT er op en volgens bedenker Ir. Benito Stans, burgerlijk ingenieur elektronica, licentiaat fysica en CEO van Aristo Music, zit zijn bedrijf op schema: We zijn klaar om, na de jarenlange en vruchtbare samenwerking met het IWT, stilaan commercieel te gaan oogsten. Ir. Benito Stans (40) wilde muziek gaan studeren, maar zonder aanwijsbare reden werd het burgerlijk ingenieur elektronica en licentiaat fysica. Nadien ging hij zes jaar aan de slag in de IT-sector - 1 jaar Telindus, 5 jaar Simac -, maar intussen rijpt het idee om met online muziekdiensten te beginnen. In het bedrijf van zijn vader was hij toen trouwens al jaren actief. Als scholier en student, maar ook nadien, als hij in het bedrijfsleven staat. Ir. Benito Stans: Mijn vader was muziekconsultant, voornamelijk in de modewereld, waar hij de muziek op modeshows verzorgde. Alle technologie daarrond was de kernactiviteit van zijn bedrijf. Midden jaren 90 zat hij met een probleem: hij kon zijn 35.000 cd s nog nauwelijks beheren. Ga er maar eens mee op tournee en de kans op diefstal werd ook almaar groter. In onze kelder heb ik met wat software en twee mp3-spelers een systeem uitgewerkt waardoor een groot deel van zijn cdcollectie op vaste playlists kwam te staan. Heel evident vandaag, maar toen niet. We wilden dat systeem wel commercialiseren, maar het voldeed enkel voor het bedrijf van mijn vader. Hij kon zijn muziek heel goed indelen en moest niet langer sleuren met cd s. Het fitnesscentrum van om de hoek wilde ook zo n systeem. We zijn dan naar Sabam gestapt en we hebben een licentie gekregen om dat product in de business van de achtergrondmuziek te brengen. Via mond-tot-mondreclame is dat beginnen te lopen. Maar inmiddels was u voltijds aan de slag als ICT er bij Simac? Klopt, maar ik ben altijd voort blijven sleutelen aan muziektechnologie. Ik wist dat ik mijn eigen bedrijf zou starten. In die zin was het nuttig om, buiten het bedrijf van mijn vader, ervaring op te doen. In Dj s bij Aristo selecteren intuïtief muziek, musicologen sporen naar de gemeenschappelijke noemer in die keuze en industrieel ingenieurs gaan aan de slag om die bevindingen in software te vertalen. 2006 ben ik dan met Aristo begonnen. Na de werkuren met friends, fools and family voortwerken, werd me te veel. Ik ben naar het Gemma Frisius Fonds gestapt, een joint venture van de K.U.Leuven en de KBC, die initiatieven financieel steunt voor transfers van technologie naar de markt. We verzoenden de wereld van de technologie van de Leuvense universiteit en de muziekwereld van het bedrijf van mijn vader. Daardoor kwamen we in aanmerking voor financiële ondersteuning. Ik I-mag december 2010 20