Hoofdstuk 2: De Nederlandse Opstand (1555 1588) Geschiedenis VWO 2011/2012 www.lyceo.nl
1555-1588 Politiek: Nederland onafhankelijk Economie: Amsterdam wordt de stapelmarkt van Europa Welke staatsvorm? Welke religie? 2 www.lyceo.nl
De aanloop naar de Nederlandse Opstand In deze periode neemt het verzet tegen Filips II snel toe in de Nederlanden: 1564: Willem van Oranje laakt de strenge religieuze politiek van Filips II -> hij pleit voor een pluriforme samenleving waarin meerdere religies vreedzaam naast elkaar leven 1565: Filips II reageert op de eisen van Willem van Oranje -> De Brieven uit het bos van Segovia: enkel het katholieke geloof mag beleden worden in de Nederlanden 1565: Verbond der Edelen: Willem van Oranje en de hoge adel in de Nederlanden gaan zich organiseren tegen de religieuze politiek van Filips II 1566: Het Verbond der Edelen bieden smeekschriften aan de landvoogdes Margaretha van Parma aan en daarop staat zij andere religies min of meer toe 1566: Beeldenstorm 1566: Filips II besluit nu een hardere lijn te voeren in zijn religieuze politiek -> Alva wordt naar de Nederlanden gestuurd -> Raad van Beroerte ( Bloedraad) 3 www.lyceo.nl
Het Begin van de Nederlandse Opstand 1568: Willem van Oranje keert zich openlijk tegen Filips II en hij wordt gesteund door verschillende edelen en steden. 1576: De opstandige gewesten gaan zich organiseren in de Pacificatie van Gent. 1579: De zuidelijke gewesten geven de strijd op -> Unie van Atrecht: zij scharen zich weer onder het gezag van Filips II 1579: De noordelijke gewesten zetten de strijd voort -> Unie van Utrecht 1581: Akte van Verlatinghe: de noordelijke gewesten doen Filips II in de ban als koning van de Nederlanden. 4 www.lyceo.nl
De inrichting van de Nederlanden: Nu de noordelijke Nederlanden een zelfstandige staat waren geworden, diende er op twee belangrijke vlakken een beslissing te worden genomen. Politiek: welke staatsvorm moest deze nieuwe staat krijgen? Religie: hoe zat het met geloofsvrijheid in deze nieuwe staat? 5 www.lyceo.nl
De politieke kwestie In eerste instantie had men in Nederland een monarchie voor ogen -> men gaat op zoek naar een plaatsvervangende vorst voor Filips II -> er worden verschillende kandidaten naar voren geschoven: Willem van Oranje, de hertog van Anjou en de graaf van Leicester -> al deze kandidaten vallen echter af. Daarop wordt er besloten om zonder vorst verder te gaan -> Deductie van Vrancken: de soevereiniteit ligt bij de gewesten zelf en niet bij een vorst Gevolg: vanaf dit moment gelden de noordelijke Nederlanden als een republiek 6 www.lyceo.nl
De gevolgen van deze politieke uitkomst: particularisme De nieuwe onafhankelijke staat bestond uit zeven gewesten die zich zelf als een autonome staat zagen en zich ook zo gedroegen. Binnen deze gewesten gedroegen de steden zich eveneens als zelfstandige eenheden: - tolbarrières - handelsbeperkingen - eigen munten Toch is er ook nog sprake van enige eenheid binnen de Republiek: - De functie van stadhouder blijft bestaan: deze fungeert in tijden van oorlog als de legeraanvoerder van de Republiek. - Holland gaat zich steeds meer als eenheid gedragen: er ontstaat een overlegcultuur om economische projecten gezamenlijk af te ronden. 7 www.lyceo.nl
De religieuze kwestie In de Republiek was het moeilijk om een harde religieuze politiek te voeren omdat (1) zowel de katholieken als de protestanten ruim vertegenwoordigd waren (2) een reden voor de Nederlandse Opstand was de harde religieuze politiek van Filips II (3) handelaren waren bang dat religieuze kwesties de handel zou schaden. Dit leidde er toe dat er veel ruimte voor tolerantie was. 1579: Unie van Utrecht: elk gewest mag de religie binnen zijn domein bepalen. Er komt dus geen individuele geloofsvrijheid in de Republiek, tegelijkertijd zou niemand meer voor zijn geloofsovertuiging vervolgd mogen worden. 1588: de gewesten besluiten dat het beter is als er in de gehele Republiek slechts één geloof is -> het calvinisme wordt de staatskerk van de Republiek -> opnieuw worden andere religies echter oogluikend toegestaan. Gevolg: op het gebied van religie ontstaat er een klimaat van accommodatie in de Republiek: inschikkelijkheid t.o.v. andersdenkenden 8 www.lyceo.nl
De uitkomst van de religieuze kwestie: de Republiek wordt een vluchtelingenoord Vanuit het gebied van de Spaanse Habsburgers en Frankrijk trekken veel protestantse vluchtelingen naar de Republiek. Vanuit Zuid- en Oost-Europa komen de Sefaridische Joden naar de Republiek -> deze groep krijgt zelfs toestemming om eigen synagogen te bouwen. Ook befaamde filosofen trekken naar de Republiek -> zij krijgen toestemming om hun controversiële ideeën te publiceren. De belangrijkste voorbeelden hiervan zijn Descartes en Spinoza. 9 www.lyceo.nl
De opbloei van de economie van Holland Lange tijd stond de Hollandse economie in de schaduw gestaan van de Antwerpen. Door de invloed van de Nederlandse Opstand gaat deze rolverdeling veranderen. In 1585 valt Antwerpen weer in Spaanse handen en dit zal de economische positie van deze stad ernstig schaden. Antwerpen moet de oorlogen van Filips II weer financieren via hoge belastingen Veel protestantse handelaren vluchten uit angst voor religieuze vervolgingen -> dit betekent een groot verlies van de technische en commerciële kennis in Antwerpen De opstandige gewesten uit het noorden sluiten de Schelde af -> Antwerpen wordt onbereikbaar Gevolg: de concurrentiepositie van Antwerpen wordt uitgehold -> Amsterdam zal de rol van Antwerpen als de stapelmarkt van Europa overnemen 10 www.lyceo.nl