Verbintenissenrecht 2012-2013 I. Inleiding 1. Algemene situering van het verbintenissenrecht Verbintenissen- en zakenrecht = algemene rechtsregels mbt vermogen van (natuurlijke en rechts)personen Persoonlijke vs zakelijke rechten: - Persoonlijke (of schuldvordering): aanspraak t.a.v. een bepaald persoon - Zakelijke: titularis hiervan heeft een rechtstreekse aanspraak op een zaak - Contract kan tegelijk verbintenisrechtelijke en zakenrechtelijke werking hebben Vroeger: onderscheid tussen de twee adhv interne & externe werking: - Externe werking (zakelijke): werken tegenover eenieder (erga omnes) - Interne werking (persoonlijke): tussen wie een rechtsband 1 is gecreëerd (inter partes) Nu: alle subjectieve rechten aan derden tegenwerpelijk, zowel in nadeel als voordeel. Derden moeten het bestaan v/e verbintenis en vd gevolgen die de verbintenis tssn partijen heeft respecteren: - Door onzorgvuldigheid zanger kwetst waardoor zij niet kan optreden, dan is omvang van uw verbintenis tot schadevergoeding mede bepaald door de inhoud van de verbintenis tussen de zanger en concertzaaluitbater - Derdemedeplichtigheid aan andermans contractbreuk: derde kan buitencontractueel aansprakelijk gesteld worden omdat hij aan de schending van andermans contract heeft gewerkt - A gaat verbintenis tegenover B aan om geen opdrachten voor concurrenten van B te aanvaarden (vb van nadeel voor derde) - Vb van voordeel voor derde: koop/verkoop van een auto. Verkoper moet BTW doorsturen naar de fiscus (de derde) - Vb van nadeel voor derde: A moet pralines leveren aan B tegen de deadline 1/10 met een strafbeding 2 van 10K per dag/te laat. Machine voor productie strikt 20/09 door C. C levert te laat waardoor A pralines te laat levert aan B. A zal tegen C het principe van tegenwerpelijkheid kunnen gebruiken. Er was geen strafbeding tussen A en C maar er zal wel een impact zijn van de strafbeding tussen A en B. Heeft A informatieplicht tov C? Art. 1150 BW: Niet vergoeden wanneer niet voorzienbaar was (niet de omvang, als het er is, is het goed). Kan ook kijken naar de sector of strafbedingen gebruikelijk zijn Verbintenissen ontstaan uit (deels in de wet = geen gesloten systeem): - Contract (1101-1369 BW) contractpartijen: beloofde prestatie(s) uitvoeren - (On)rechtmatige daad (1382-1386bis) schadelijder - aansprakelijke: schade herstellen - Zaakwaarneming (1372-1375): zaakwaarnemer - eigenaar: uitgaven vergoeden + begonnen zaakwaarneming voortzetten - Onverschuldigde betaling (1376-1381) solvens - accipiens: restitutieverbintenis - Wet zelf (1370, lid 2-3): wettelijke prestatie uitvoeren - Verrijking zonder oorzaak: verijkte - verarmde: ongedaanmakingsverbintenis - Eenzijdige wilsuiting: belover - bestemmeling: beloofde prestatie uitvoeren 1 Vinculum juris 2 Voordeel van een strafbeding is dat je niet moet bewijzen hoeveel schade je hebt geleden. Je bent zeker van je bedrag. Rechter kan bedrag matigen. - 1 -
- Vertrouwens- of schijnleer: degene die schijn heeft gewekt - degene die rechtmatig op gewekte schijn kon vertrouwen: schade herstellen (of contract?) 2. Bronnen van het verbintenissenrecht - Burgerlijk wetboek & parlementaire voorber.: Art. 1101-1386bis BW onderverdeeld in: Titel III (contractuele verbintenissen) Titel IV (buitencontractuele verbintenissen) en Titel IVbis (vergoeding schade door abnormalen veroorzaakt, zowel in contractueel als buitencontractuele kader) - Bijzondere wetgeving - Rechtspraak - Algemene rechtsbeginselen Niemand zich ten koste van een ander mag verrijken Exceptie van niet-nakoming, exceptio non adimpleti contractus of ENAC) Niemand van zijn recht misbruik mag maken Fraus omnia corrimpit (bedrog vernietigd alles) Niet alle adagia = algemene rechtsbeginselen: Quod nullum est, nullum producit effectum (wat nietig is, brengt geen enkel gevolg teweeg) - Rechtsleer - Rechtsvergelijking en Europese beginselen Frankrijk, Nederland, Duitsland en de Common Law Europees Burgerlijk Wetboek Bundeling Europese beginselen: Principles of European Contract Law (PECL): bundeling, niet-bindend Acquis Communautaire van de Acquis Group Draft Common Frame of Reference (DCFR): Grote academische waarde. Omvat voorstellen voor het gehele privaatrecht. Feasibility study for a future instrument in European Contract Law: door de Expert Group Europese Commissie: Voorstel van Common European Sales Law (CESL): set van beginselen en regels (geordend volgens levenscyclus van contract) voor grensoverschrijdende contracten tot verkoop van goederen of tot levering van digitale inhoud en ermee verbonden diensten waarvan minsten één partij KMO is (B2B), als voor contracten tussen handelaars en consumenten (B2C). Voor de B2C héél wat dwingende bepalingen, terwijl B2B vooral suppletief recht is. W opgevat als een tweede set van nationale regels Internationaal niveau heeft de gevestigde organisatie UNIDROIT een tweede editie van het niet-bindende Principles of International Commercial Contracts tot stand gebracht 3. Verbintenis: begrip en algemeen overzicht = een rechtsband tussen twee of meer personen, waarbij de ene persoon (schuldeiser/ crediteur) een in geld waardeerbare en in rechte afdwingbare aanspraak heeft ten aanzien van de andere persoon (schuldenaar/debiteur) - Oneigenlijke, populaire zin van het woord, w verbintenis met schuld vereenzelvigd = verbintenis bekeken vanuit perspectief vd schuldenaar of passiefzijde - Schuld is het spiegelbeeld van de schuldvordering = perspectief van schuldeiser of actiefzijde van een balans - 2 -
Verbintenissen verschillen in juridische afdwingbaarheid: - Civiele VB: afdwingbaar - Natuurlijke VB: niet afdwingbaar, maar geen terugvordering van wat vrijwillig is uitgevoerd (art. 1235 lid 2 BW) Vb: schuldvordering verjaart krachten de wet na 1 jaar. Na 1 jaar betaal je toch: nadien kan je die niet terugvorderen. Dit is een natuurlijke verbintenis. - Gentlemen s agreements: geen afdwingbaarheid Verbintenissen verschillen qua intensiteit: - Inspannings- of middelenverbintenis - Resultaats- of uitslagverbintenis - Garantieverbintenis onderscheiden door 2 vragen: (1) wat is gemeenschappelijke bedoeling van partijen? (2) hoe groot is risico dat het verkeerd afloopt bij het betrachten van beoogde resultaat? Verbintenissen verschillen qua voorwerp: - Dare/geven (1136-1141): eigendom van een goed over laten (koop) - Facere/doen (1141-1145): Iets doen (bouwen) - Non-facere/niet-doen: niet-concurrentie verbintenis, Verbintenissen verschillen naargelang ze al dan niet onder een modaliteit is aangegaan: - Zuivere/eenvoudige - Verbintenis onder voorwaarde of termijn VB verschillen naargelang de verhouding in geval van pluraliteit van schuldenaren en/of schuldeisers: - Deelbare - Ondeelbare - Hoofdelijke - Solidaire/In solidum VB verschillen naargelang de verhouding in geval van pluraliteit van prestaties: - Alternatieve - Facultatieve - Cumulatieve VB verschillen in welke mate verbintenissen met elkaar onafscheidelijk verbonden zijn: - Deelbare - Ondeelbare - 3 -
II. Overeenkomsten 1. Inleidend, algemeen kader Overeenkomst = meerzijdig (vaak tweezijdige) rechtshandelingen = overeenstemming van de (veruitwendigde) wil Overeenkomst (= niet alleen contracten, maar ook die rechtshandelingen waarbij partijen verbintenissen wijzigen, overdragen of doen uitdoven) contract (= overeenkomst die verbintenissen doet ontstaan) vandaag evenwel door elkaar gebruikt Algemeen verbintenissenrecht = gelden voor om het even welke bijzondere overeenkomst, tenzij bijzondere wet afwijkt 2. Het leven van een contract (2) Totstandkoming: Aanbod + aanvaarding + geldigheid (4) Einde (1) Precontractuele fase (3) Contractuele fase: uitvoering of nakoming (5) Postcontractuele fase (1) Precontractuele fase Mogelijke buitencontractuele aansprakelijkheid tenzij schending v/e verbintenis uit voorcontract (2) Totstandkoming = wilsovereenstemming moet ook veruiterlijkt worden (louter zelfde wil volstaat niet): aanbod = aanvaarding In België: wilsleer = werkelijke wil > verklaarde wil Wat als u contract tekent waar een materiële fout in staat (bv hoger interestvoet) aantonen dat dit niet de werkelijke wil is (bv voorgaand mailverkeer) je gaat wel moeten tonen dat vergissing verschoonbaar is (nuanceren met informatieplicht andere partij. Overeenkomst slechts geldig indien voldaan aan bijkomende vereisten (art. 1108 BW): a. Wil/toestemming moet volwaardig zijn (kwalitatieve minimumvoorwaarden) niet aangetast door dwaling/bedrog/geweld b. Handelingsbekwaamheid c. Voorwerp (minimale kwaliteitsvereisten) d. Oorzaak: reden waarom iets verschuldigd is e. Bepaalde overeenkomsten: formaliteiten Sanctie indien niet geldig op ogenblik van sluiten contract = nietigheid (door een rechter uit te spreken nietigverklaring) Indien oorzaak, voorwerp of toestemming na sluiten = uitzonderlijk verval of caducité (3) Contractuele fase Overeenkomst is bindend (art. 1134, lid 1 BW) = moet uitvoeren De niet-nakoming (volledige niet-nakoming of gebrekkige nakoming): - Overmacht: verbintenis opgeschort/beëindigd (zie risicoleer!) - 4 -
- Wanprestatie: niet-nakoming is aan schuldenaar toerekenbaar = contractbreuk. Diverse sancties: Primair: uitvoering in natura Ontbinding (met evt. aanvullende SV) Vervangende schadevergoeding: 2 subregime s! (zie verder) Opschortingsrechten ( ENAC & retentierecht) Partijen grote vrijheid in bepalen van sanctieapparaat: schadebeding/strafbeding, exoneratiebeding of uitdrukkelijk ontbindend beding (4) Einde Beëindigen door: - Uitvoering - Ontbinding wegens wanprestatie - Beëindiging wegens overmacht - Nietigheid - Verval (5) Postcontractuele fase Bv: (geldige) niet-concurrentieverbintenis na einde arbeidsovereenkomst Fase bepaalt: - Hoe het probleem kan worden omschreven (bv wilsgebrek en/of precontractuele fout of veeleer wanprestatie?) - Hoe het kan worden aangepakt (sanctie van nietigheid en/of precontractuele aansprakelijkheid of veeleer ontbinding en/of contractuele aansprakelijkheid?) 3. Diverse categorieën van overeenkomsten a. Benoemde, onbenoemde of gemengde overeenkomsten Benoemde overeenkomsten: aantal bijzondere overeenkomsten w in het BW of in andere wetboeken (bv W.Kh.) of bijzondere wetten onderscheiden, waarvoor telkens een set van bijzondere rechtsregels geldt (art. 1107 BW). Onbenoemde overeenkomsten: niet specifiek onderworpen aan regels Gemengde overeenkomsten: bestanddelen van twee of meer benoemde overeenkomsten om te bepalen welke regels gelden: - Combinatietheorie: vooral goed als ze goed te onderscheiden zijn - Absorptietheorie: vooral goed als één overheerst - Theorie van de overeenkomst sui generis: goed als geen van beide theorieën kan w toegepast b. Verbintenissen/overeenkomsten intuitu personae of intuitu pecuniae Intuitu personae: hoofdzakelijk omwille van de persoon of persoonlijke hoedanigheden of kwaliteiten van de medecontractant (bv art. 1110 BW) volgt uit de aard van verbintenis of gemeenschappelijke bedoeling Intuitu pecuniae: vallen of staan niet met de persoon van de schuldenaar Specifieke regels voor intuitu personae verbintenissen: - In beginsel door de schuldenaar persoonlijk w uitgevoerd, niet door 3 den (art. 1237 BW) - Eindigen automatisch met het overleiden van natuurlijke persoon (art. 1122 BW) - Dwaling enkel m.b.t. identiteit of hoedanigheid in aanmerking (art. 1110, lid 2 BW) - 5 -
c. Eenzijdige of wederkerige overeenkomsten Elke overeenkomst (ook schenking) = meerzijdige rechtshandeling Wederkerig = indien beide contractpartijen een schuld aangaan (art. 1102 BW) Eenzijdig = slecht één partij gaat schuld aan (art. 1103 BW) Zakelijke contracten (bewaargeving zonder vergoeding, lening) = ruiloperatie maar toch eenzijdige contract Belang van onderscheid: - T.a.v. wederkerige = schuldeiser heeft sancties: ontbinding en opschortingsrechten - Risicoleer bij overmacht verschil naargelang eenzijdig of wederkerig - Bewijsrechtelijk formalisme van art. 1325 BW alleen wederkerige, terwijl art. 1326 BW op (bepaalde) eenzijdige overeenkomsten van toepassing is d. Overeenkomst om niet of onder bezwarende titel Om niet/ten kosteloze titel/uit vrijgevigheid: wanneer contractpartij een prestatie/voordeel belooft zonder dat zij daarvoor een voordeel van haar medecontractant bekomt (art. 1105 BW): schenking, gratis dienstverlening (voorzover partijen intentie hadden om bindende overeenkomst te sluiten) Bezwarende titel: wel een tegenprestatie (art. 1106 BW) Belang van onderscheid: - om niet moet beter beschermd worden vormvereisten (verleiden van notariële akte in geval van schenking - art. 931 BW) - Bepalen onder welke omstandigheden een pauliaanse rechtsvordering kan w ingesteld (art. 1167 BW): om niet kan wegens pauliaans bedrog niet-tegenstelbaar w verklaard, ook al was mede-contractant niet medeplichtig. In geval van bezwarende titel is derdemedeplichtigheid wel toepassingsvoorwaarde e. Vergeldende of aleatoire overeenkomst Vergeldend: prestaties van beide partijen van bij het sluiten = gelijke waarde (art. 1104, lid 1 & art. 1964 BW) + omvang prestatie hangt niet af van een gebeurtenis Kanscontract/aleatoir contract: gelijkwaardige gelegen is in de kans van winst/verlies, die voor elke partij afhankelijk is van een onzekere gebeurtenis (art. 1104, lid 2 BW) (aansprakelijkheidsverzekering) Belang van onderscheid: Aleatoire overeenkomsten geen plaats voor benadeling + nietig indien bij sluiten van de overeenkomst al vaststaat dat er geen kans op winst of verlies bestaat f. Consensuele, zakelijke of formele overeenkomst Consensueel: loutere wilsovereenstemming Formele/plechtige/vormelijke overeenkomst: bijzondere formaliteiten (schenking, huwelijk) Reëel/zakelijk: totstandkoming overeenkomst afhankelijk van de afgifte van een goed (bruiklening, bewaargeving, pandovereenkomst) g. Twee- of meerpartijenovereenkomst h. Duurovereenkomst (overeenkomst met opeenvolgende prestaties) of aflopende ok Aflopende/voorbijgaande verbintenissen: eenmalige prestatie (koopovereenkomst) Successieve verbintenissen: in de tijd uitgestrekte of voortdurende prestaties verrichten (onderhoudsovereenkomst) Belang van het onderscheid: te bepalen of ontbinding wegens wanprestatie ook voor het verleden werkt - 6 -
i. Overeenkomst van bepaalde of onbepaalde duur Onbepaald: duur is niet bepaald in de overeenkomst Bepaalde duur: duur is wel bepaald, het bepaald wanneer de verbintenissen onder uitdovende termijn zijn aangegaan Belang: al dan niet eenzijdig kan worden opgezegd j. Standaardbedingen of toetredingsovereenkomst, dan wel individueel onderhandelde overeenkomst Toetredingsovereenkomst: contractpartij eenzijdig dicteert en geen onderhandelingsmarge bevat meestal standaardbedingen (= bedingen die op de meeste overeenkomsten van de opsteller vd overeenkomst van toepassing zijn) alleen nog keuze toetreden of niet Belang van onderscheid: geen afzonderlijke regels. Wel meer aandacht voor toetredingsovereenkomst (bv strengere beoordeling clausules bij consumentencontracten) k. Overeenkomst op afstand, dan wel overeenkomst in fysieke aanwzigheid van de contractpartij Belang van onderscheid: op afstand tussen consumenten en onderneming = specifieke wetsbepalingen (art. 45-48 WMPC) bv 14 kalenderdagen om alsnog te herroepen (art. 80 WMPC) l. Overeenkomst tussen een onderneming en een consument en andere Twee ondernemingen (of titularis van vrij beroep) = B2B Onderneming (of titularis van vrij beroep) en een consument = B2C = consumentencontract Twee consumenten = C2C Consument = natuurlijke persoon + niet-beroepsmatig doel (art. 2, 3 WMPC) Onderneming (of titularis van vrij beroep) = in het kader van handels- of beroepsactiviteiten handelt (art. 2, 1 WMPC) Belang van onderscheid: - Bij B2C bijzondere regels ter bescherming consument (onder impuls EU) Wet van 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming (de WMPC): regeling van onrechtmatige bedingen (art. 73-78 WMPC) en verlenging van een dienstenovereenkomst (art. 82 WMPC) BW omvat ook specifieke regeling voor consumentenkoop (art. 1649bis-1659octies) m. Samenhangende overeenkomsten Soms tussen dezelfde contractpartijen diverse overeenkomsten tegelijkertijd gesloten in principe deelbaar Soms hangen die zo met elkaar samen dat ze ondeelbaar verbonden zijn Accessorium sequitur principale = band tussen 2 overeenkomsten bestaat er in dat de ene (de accessoire overeenkomst) van nature uit ondergeschikt is aan het (voort)bestaan van de andere (hoofdcontract) (bv borgtocht) Raamovereenkomsten: daarin w een samenwerkingsband gecreëerd en waarna verschillende contracten ter uitvoering w gesloten n. Privaatrechtelijke en publiekrechtelijke overeenkomsten Regels van verbintenissenrecht ook van toepassing op publiekrechtelijke rechtspersonen geld zonder uitzondering in geval van gewone contracten (bv huurovereenkomst) T.a.v administratieve contracten (contracten die particulieren niet kunnen sluiten, zoals concessie van openbare dienst) geld voornoemde beginsel slecht wanneer geen conflict met bijzondere wettelijke en reglementaire bepalingen. - 7 -
De bindende kracht van beleidscontracten (overheid doet bepaalde toezeggingen, subsidie) = nog zwakker o. Vermogensrechtelijke en andere overeenkomsten Vermogensrechtelijke overeenkomsten = op geld waardeerbaar, familierechtelijke sfeer = nietop geld waardeerbare rechten 4. Totstandkoming van overeenkomsten 4.1. Principes van contractvrijheid, consensualisme en wilsautonomie Bouwsteen van contract = bindende kracht art. 1134 BW a. Contractvrijheid 1. Principe 3 aspecten: al dan niet contracteren, vrij met om het even wie en om het even wat (art. 7 Decreet d Allarde) Ook de wijze waarop echter: aantal beperkingen 2. Beperkingen 1. Dwingend recht, openbare orde en goede zeden Verbintenis mag niet strijdig zijn met wetten van dwingend recht (gebod/verbod) of met openbare orde/goede zeden (art. 6, 1108, 1131 en 1133 BW). Doel Sanctie Dwingend recht Beschermt private belangen van een zwakkere partij of groep (huurders, consumenten)* Relatief: - bevestiging mogelijk** - Enkel door beschermende partij zelf - Verjaring (10 jaar vanaf bedrog, geweld, ) Openbare orde Beschermt algemene belangen Absoluut: - Door elke partij (ook ambtshalve door rechter) - Algemene termijn: vroeger 30, nu 10 jaar * kan ook soms beide partijen beschermen: handelshuurwet: je huurt een winkel in 2006 waar prijzen heel hoog zijn. Plots stijgt of daalt de marktprijs met 50%. Art. 6 Handelshuurwet: terugvordering binnen 3 jaar. M.a.w als er clausule is dat je niet van prijzen kan afwijken, dan is die clausule nietig. Casus m.b.t Art. 6 Handelshuurwet - Sinterklaasarrest 2006 (HvC): Je bent eigenaar sinds jaren 60 van een pand je verhuurt dit aan de C&A: pand ter beschikking voor 99 jaar, bepaalde huurprijs, geen huurprijsherzieining, C&A moet gebouw afbreken en opnieuw opbouwen op zijn kosten. Erfgenamen vinden huur te goedkoop roepen art. 6 HHW w beargumenteerd dat de afbraak en heropbouw geen handelscontract was (en dus art. 6 niet van toepassing is) maar een contract sui generis (klassieke truc) Conclusie: Art. 6 HHW niet van toepassing: niet omdat het huurcontract heet dat rechter rekening moet houden met deze kwalificatie: hij kan herkwalificeren - 8 -
** opletten met bevestigen: betalen = bevestigen en vordering tot nietigverklaring verdwijnt oplossen door betalen onder voorbehoud Aan de regeling van de onrechtmatige bedingen van art. 73 e.v. WMPC (catch all bepaling & zwarte lijst van verboden bedingen) rechter toch ambtshalve opwerpen (art. 75 WMPC) 2. Fraus omnia corrumpit Een rechtshandeling is noch aan de partijen, noch aan derden tegenwerpelijk (w geen enkel gevolg aan gegeven) wanneer handelende partij: bedrog of oneerlijkheid aanwendt om schade te berokkenen of winst te behalen. 3. Verbod van rechtsmisbruik = wanneer titularis van dat recht manifest niet handelt zoals een normaal en zorgvuldig persoon zou gehandeld hebben in dat concrete geval is dit toepassing van 1382/1383? Grote discussie: bij 1382/1383 moet je geen marginale toetsing doen ( manifest ) 4. Wetsontduiking = wanneer persoon het resultaat dat de wetgever door een dwingende rechtsregel wil verbieden, probeert te bereiken door zich te beroepen op een andere rechtsregel die de handeling schijnbaar wel toelaat A mag geen overeenkomst met B sluiten, daarom beoogde overeenkomst met C sluit die dan dezelfde overeenkomst met B sluit. HvC erkent dit als algemeen rechtsbeginsel maar intentioneel element vereist Strijdig met art. 6 BW geen gevolgen ad rechtshandeling en rh volledig of gedeeltelijk nietig 5. Doorwerking van grondrechten Traditioneel enkel verticale werking aan grondrechten door bijzondere wetten heeft wetgever bepaalde grondrechten rechtstreeks in verhouding particulieren laten doorwerken Antidiscriminatieregelgeving, opgesplitst in 3 basiswetten: anti-racisme, -discriminatie en genderwet. Elk van die drie wetten (lees ze!) w op identieke wijze gestructureerd: - Elke vorm van discriminatie verboden - Titel II van die wetten de diverse rechtvaardigingsgronden opgesomd - In hoofdstuk 3 van titel I w verder het toepassingsgebied van elke wet bepaald - In hoofdstuk 2 van titel III w telkens de diverse beschermingsmechanismen uitgewerkt - In titel V w een specifieke regeling van bewijslast ingevoerd - Titel IV telkens ook strafrechtelijke sancties Buiten bijzondere wetten om is ook onrechtstreekse werking aanvaard (= reflexwerking): - Open normen die in de fase voor en bij het sluiten v/e overeenkomst gelden: De algemene zorgvuldigheidsplicht (art. 1382-1383 BW) Verbod van rechtsmisbruik in de precontractuele fase Overeenkomst mag geen afbreuk doen aan o.o. of goede zeden - Open normen die de fase van de uitvoering gelden zoals de te goeder trouw (art. 1134, lid 3 BW) Op basis van contractvrijheid, wanneer discriminatoir? - Kan contractsweigering, gelet op doel/gevolgen, objectief en redelijk w verantwoord? - Is het middel (contractsweigering) proportioneel of evenredig met beoogde doel? Middel niet nuttig geen proportionaliteit Doel evengoed met minder drastisch middel geen proportionaliteit Contractsw. bereikte voordeel kennelijk/disproportioneel kleiner dan nadeel - 9 -
Sanctionering doorgans uit schadevergoeding op grond van buitencontractuele aansprakelijkheid Aantal arresten: - Dokter contract met ziekenhuis. Contract werd geweigerd aan 1 van die geneesheren. Feitenrechter: discriminatie strijdig met gelijkheidsbeginsel dmv misbruik van contractsvrijheid (verbod van rechtsmisbruik) - Transseksueel kreeg niet het recht op medische verzekering. EHRM heeft daarin schending van het privé-leven gezien. Dus recht op privé-leven krijgt impact op partijen - Allochtoon wilt huis huren. Eigenaar weigert & w beschuldigd van discriminatie. Appartement vooral bejaarden en dit was niet verzoenbaar met 8 kinderen rechtvaardigde de weigering - Werknemer w ontslaan door mening tegen werkgever. Vrijheid van meningsuiting vs recht op goede naam. EHRM weegt 2 grondrechten af. Werkgever gaat te ver = disproportioneel. Hij had ipv ontslag bv een blaam kunnen geven. - Striptease-contract: menselijke waardigheid? De stripper wou toch niet en verbreekt contract. Hoe beïnvloed menselijke waardigheid dit: kan bv doorwerken wegens schending goede zeden/o.o in rechtspraak vandaag niet meer nietig. Oplossing: uitvoering in natura onmogelijk wegens mens. Waardigheid wat met schadevergoeding? 6. Contractsdwang Uitzonderlijk legt wetgever partijen op om contract te sluiten (WAM-verzekering) 7. Goede trouw? Art. 1134, lid 3 BW tijdens precontractuele fase?. W fel betwist omdat er algemene zorgvuldigheid die er al is van art. 1382-1383 BW en kan ook rechtsbeginsel van rechtsmisbruik gelden b. Consensualisme Traditioneel louter wilsovereenstemming soms uitzonderingen: afgifte van de zaak (zakelijke contracten: pandcontract zaak, schenking notaris) of vervullen van een vormvereiste (formele contracten: koop onroerend goed 1341/1328/1 hyp. W.) Art. 1341: contract +375 moet gebeuren met (onderhandse of notariële) akte handtekening essentieel (voor te bewijzen) c. Verbindende kracht van overeenkomsten - wilsautonomie? Overeenkomsten zijn binden (1134, lid 1 BW) grondslag = wilsautonomie: partijen willen Op basis van die theorie is ook te verklaren: - Hoe een overeenkomst tot stand komt (1108) - Waarom die nietig wordt verklaard indien de wil gebrekkig is (wilsgebreken) - Volgens werkelijke wil moet geïnterpreteerd worden (art. 1156 BW) - Waarom alleen partijen bindt (1165) 4.2. Bedoeling om zich te verbinden 2 elementen om te spreken over contract: - Wilsovereenstemming - Wil om zich te verbinden (juridisch = animus contrahendi, niet zo bij bv een lifter) feitenrechter Wat tussen 2 ondernemingen? uitgangspunt: wil om zich te verbinden Wat als document w gemaakt met titel intentieverklaring en w ondertekend, kan rechter dit als contract zien? Rechter kan tot besluit komen dat dit geen intentieverklaring is maar toch contract - 10 -
Case: Intentieverklaring om Fitness uit te baten in Hotel. Vertegenwoordiger had over toekomstige uitbater fitness verteld die Marokkaan komt er niet in. Warbij Marokkaanse uitbater hem beschuldigde van contractbreuk op onrechtmatige reden. Om dit te weten moet je zoeken naar de essentiële bestanddelen. Prijs was nog niet afgesproken. Er is ook geen wilsovereenstemming geweest over 1 essentieel element, namelijk de vergoeding dus: geen contract. 4.3. Wilsovereenstemming via aanbod en aanvaarding a. Wilsovereenstemming Overeenkomst = samentreffen van de veruiterlijkte wil (aanbod) + veruiterlijkte wil (aanvaarding) andere partij Wilsuiting kan uitdrukkelijk/expliciet: - Handeling (woord, geschrift, gebaar, ) gesteld met de bedoeling wil te uiten of stilzwijgend/impliciet - Niet met de bedoeling maar die de wil wel impliceert (uitvoering verbintenis) - Ook algemene voorwaarde (incl. Exoneratiebeding) impliciet w aanvaard In principe is handeling noodzakelijk voor impliciete wilsuiting uitzonderlijk omstandig stilzwijgen: gelet op de omstandigheden als aanvaarding w beschouwd (A stuurt orderbevestiging naar B. Geen reactie. A stuurt tijdje later factuur, weer geen reactie. A levert en B zegt dat hij dit niet gevraagd had w gezien als contract) In sommige gevallen door wet vereist dat wilsuiting uitdrukkelijk is (volmaakte delegatie 1275 BW: A en B zijn respectievelijk schuldenaar en schuldeiser. C stemt er mee in om schuldenaar te worden van die verbintenis. Omdat zij bv schulden heeft aan A. Kan B dan kiezen tussen A en C? Nee. Dat kan wel bij een onvolmaakte delegatie.) Wat met discrepantie tssn werkelijke wil en wilsuiting? - De wilsleer: werkelijke wil primeert - De verklaringsleer: verklaring primeert - De vertrouwensleer: nu eens primeert werkelijke wil, dan weer wilsverklaring afhankelijk van de vraag of ze rechtmatig op de wilsverklaring kon voortgaan België: wilsleer met 2 correcties: - Vertrouwensleer - Objectieve goede trouw: Art. 1134 BW: legt extra gedragsregels bij de uitvoering van de overeenkomst op (informatieverplichting) Wilsverhinderende dwaling = situatie waarbij men denkt dat er een wilsovereenstemming was maar in werkelijk geen is gewone (essentiële dwaling): vergissing over voorwerp/ kwaliteit van dat voorwerp b. Aanbod en aanvaarding Stap 1: aanbod (= eenzijdige wilsuiting met een aan een ander gericht voorstel om een welbepaald contract te sluiten): - Psychologisch element: bedoeling om rechtsgevolgen tot stand te brengen (onder voorbehoud is geen aanbod) - Materieel element: essentiële en substantiële bestanddelen van de beoogde overeenkomst (deal-breakers) voldoende en precies: Essentiële bestanddelen: bepalen aard vd overeenkomst Substantiële bestanddelen zijn elementen die de partijen van wezenlijk belang achten Dan: aanbieder gebonden (kan niet herroepen): - Voor bepaalde (beslist) dan wel redelijke (indien geen termijn bepaald) termijn - Vanaf individuele mogelijkheid tot kennisname, dan wel (publiek aanbod) publiciteit - 11 -
Indien niets afgesproken over bijkomstige bestanddelen geen probleem. Kan w aangevuld (eventueel door de rechter obv 1135 BW) Aanbod is aan alle geldigheidsvereisten onderworpen die gelden voor eenzijdige rechtshandeling (dus ook bv wilsgebreken) Bij aanbod van onroerend goed op Internet of advertentie = geen aanbod (bij onroerend wel) Stap 2: aanvaarding - Zonder voorwaarden aan toe te voegen - vs afwijzing (kan in principe zonder motivering): aanbod vervalt - vs tegenaanbod = oorspronkelijk bod vervalt waarop bestemmeling zelf een gebonden aanbod doet - vs verstrijken periode: aanbod vervalt Waar en wanneer komt overeenkomst tot stand? - Bestemmeling een aanbod aanvaard (theorie van de wilsuiting) België* - Aanvaarding verstuurt (theorie van de verzending) - De aanvaarding bij de aanbieder aankomt en de aanbieder kennis heeft (t van ontvangst) - Aanbieder daadwerkelijk kennis van neemt (t van de effectieve kennisname) *Indien op afstand: aanbieder kennis neemt of redelijkerwijze van de aanvaarding kennis had kunnen nemen (belangrijk om het risico van eigendom te bepalen of temporele werking van een wet) Bepaling van plaats = suppletief Indien langs elektronische weg gesloten overeenkomsten Belgische Wet e-commerce 4.4. Algemene voorwaarden of standaardbedingen Standaardbedingen = [1] bedingen [2] op voorhand eenzijdig opgesteld [3] bedoeld om deel uit te maken van een reeks contracten kostenbesparing (bij sluiten van contract en bij uitvoeren en beëindigen van contract) nadeel: ongelijkheid + misbruik van sterke positie met toetredingscontracten: - je hebt toetredingscontracten waar gebruik w gemaakt van standaardbedingen, maar hoeft niet altijd zo te zijn. - Standaardbedingen w toegepast in een hele reeks contracten maar bij toetredingscontracten hoeft dat niet steeds zo te zijn - Gelijkenis: allebei te nemen of te laten Beschermingstechnieken: 1. Tegenstelbaarheid: (a) aanvaarding + (b) voorafgaande kennis: effectief (geen kleine lettertjes, andere taal, ) of redelijkerwijze mogelijk wat met juridisch taalgebruik: meestal tegenwerpelijk omdat die termen noodzakelijk zijn om juridisch goed te beschrijven 2. Interpretatie: Algemene regel: contra proferentem = onduidelijke bepaling uitleggen in het nadeel van degene die deze voorwaarde heeft geëist (afgeleid uit 1162 BW) Bijzondere regel consumentenctt (40 2 WMPC) 3. Uitvoering ter goeder trouw: - 12 -
Art. 1134 BW matigende werking vd goeder trouw (bonus pater familias): recht dat uit standaardbeding voortvloeit, mag in concrete omstandigheden niet worden uitgeoefend als je ooit casus krijgt en je vind niet hier aan denken 4. Ongeldigheid: - Gemeenrechtelijke gronden: geldigheid exoneratiebedingen (geen uithollende werking) en werking van strafbedingen - Onrechtmatige bedingen WMPC (art. 73 e.v.) Toepassingsgebied: Ondernemingen (2, 1)/consument (2,3 ) Beding in nadeel van consument (2,28 ) Ook als individueel onderhandeld (niet alleen algemene voorwaarden) Nietigheid van bedingen Catch all bepalingen (art. 2, 28 jo. 75): een beding die op zich of in samenhang met de andere bedingen een kennelijk onevenwicht schept tussen de rechten en plichten van partijen ten nadele van de consument is verboden en nietig Zwarte lijst van verboden bedingen (art. 74): in geval van inbreuk = nietig (vb: 17: one-way strafbeding mag niet) op examen w verwacht dat je die lijst overloopt Interpretatiebepaling (art. 40 2): in geval van twijfel: ten gunste consument + specifieke categorieën van sterke partijen (vrije beroepen: wet 02/08/2002) + specifieke contracten (bemiddeling vastgoedmakelaars KB 12/ 1/2007) + specifieke bedingen (stilzwijgend verlengingsbeding art. 82 WMPC) Opmerking: ook ondernemingen w beschermd (art. 86 CESL) veel voorwaarden Battle of the forms (formulierenstrijd) = beide partijen hun eigen algemene voorwaarden aan elkaar meedelen: - First shot theory: AV van partij die AV als eerste heeft overgemaakt - Last shot theory: AV van partij die AV als laatste heeft meegedeeld - Knock-out: zodra tegenstrijdig zijn gelden niet: toepassing gemeen recht Oefening 1: Indien de goederen niet beschikbaar zijn, kan dit in geen geval aanleiding geven tot schadevergoeding of gedwongen uitvoering. # art. 74, 13 + 30 WMPC Oefening 2: Bij wanprestatie is de verkoper gehouden tot de betaling van een forfaitaire schadevergoeding van 100.000. " art. 74, 17 WMPC Oefening 3: Elke vooropgestelde termijn voor de levering van het product geldt slechts ten indicatieven titel. " art. 74, 5 WMPC 4.5. Voorafgaande onderhandelingen a. Buitencontractuele aansprakelijkheid wegens afbreken van onderhandelingen of wegens verkeerde of onvoldoende informatieverstrekking Indien onderhandelaars tijdens onderhandeling schade berokken door de algemene zorgvuldigheidsplicht niet na te leven of welbepaald wettelijk gebod/verbod miskennen precontractuele fout = culpa in contrahendo. Onderhandelingen afbreken mag ook opnieuw normaal zorgvuldig en voorzichtig persoon (abrupt en zonder rechtmatig motief) In België: gederfde winst van het contract - 13 -
waartoe onderhandelingen aanleiding zouden hebben gegeven indien ze niet w afgebroken niet voor vergoeding in aanmerking Precontractuele informatieplichten? algemene zorgvuldigheidsplicht (art. 1382/1383) b. Afspraken tijdens de onderhandelingen, voorcontracten en raamcontracten Zoals hierboven uitgelegd precontractuele fase vaak van buitencontractuele aard anders wanneer ze één of andere specifieke verbintenis of voorcontract sluiten Intensiteit verschilt van geval tot geval: - Gentlemen s agreements: niet verbindend, maar telkens moet de werkelijke bedoeling vd partijen w nagegaan - Intentieverklaringen ( LOI ): kan gaan om een louter bevestiging van een onderhandelingsvoornemen (niet bindend, maar wel precontractuele zorgvuldigheid verscherpt) of ware (dus bindende) onderhandelingscontracten (exclusiviteitsbeding, confidentialiteitsbeding of kostenclausule) - Memorandum of understanding ( MoU ): verworven punten vd onderhandelingen w vastgelegd - Principes- of beginselakkoord: onderhandelde punten w vastgelegd (bindend) Voorcontracten: - Contractbelofte (optie): optiegever verbindt er zich toe om bepaald overeenkomst te sluiten, zodra de optienemer/begunstigde de optie licht. Kan ook wederkerig zijn, kan ook om niet of onder bezwarende titel (bep prijs) Sanctie: schadevergoeding, eventueel nietigverklaring (als 3de medeplichtig is) Aanbod = eenzijdige RH <> dit = overeenkomst - Voorkeursrecht: Indien schuldenaar beslist om bepaald contract te sluiten, schuldeiser voorrang te geven op derde In tegenstelling tot optie: rechthebbende geen overeenkomst afdwingen Sanctie enkel indien derde medeplichtig is aan de schending - Raam- of kadercontracten A C B A heeft wanprestatie begaan. Kan B iets doen tegen A? Als C kennis had van het coorkeurrecht B kan tegen C vorderen obv art. 1382/1383 BW = medeplichtig aan contractsbreuk nietigverklaring tussen A en C. 4.6. Bijzondere wetgeving m.b.t de precontractuele fase en de totstandkoming van overeenkomsten Wetgever soms afwijkende regels van het gemeen recht - Bijzondere informatieplichten (wet 19/12/2005: commerciële samenwerkingsovereenkomsten) - 14 -
5. Geldigheid van overeenkomsten 5.1. Geldigheidsvoorwaarden (Art. 1108 BW!!) - Volwaardige wil van elke partij - Handelingsbekwaamheid - Voorwerp: bestaan + geoorloogd + mogelijk + bepaalbaar - Oorzaak: bestaan + geoorloofd - Formaliteiten (bij formele ctt) a. Volwaardige wil/toestemming van elke partij (niet elk gebrek in de wil zal aanleiding geven tot nietigverklaring) Wil van elke partij moet vrij en bewust zijn gevormd 1. Afwezigheid van vrije en bewuste wil Wanneer contractpartij bij sluiten van overeenkomst niet bewust was van de zin en draagwijdte vd overeenkomst is de overeenkomst vernietigbaar Wanneer contractpartij zelf op foutieve wijze in een toestand van bewustzijnsverlies heeft gebracht: grond van art. 1382/1383 tot schadeherstel w gehouden of vertrouwensleer. 2. Discrepantie tussen werkelijke wil en wilsuiting van een partij Verschrijving (of verspreking): - Geldig contract indien partijen hetzelfde voor ogen haden (bv 100 in gescheven document, terwijl beide 1000 voor ogen hadden) - Geen geldig contract in omgekeerde geval (ene denkt gecontracteerd te hebben aan een prijs van 100, andere van 1000 ) - Scherts/Grap: geen contract want geen wil om zich juridisch te binden Veinzing/simulatie (art. 1321 BW): partijen doen alsof ze overeenkomst sluiten, terwijl ze in werkelijkheid iets anders overeenkomen gevolg: tussen partijen geld werkelijke wil (behalve indien niet geoorloofd zoals om fiscus te misleiden) Scherts: niet gebonden, wel mogelijkheid tot precontractuele aansprakelijkheid of vertrouwensleer 3. Wilsgebreken Wil moet vrij van gebreken zijn, zo niet kan de overeenkomst nietig w verklaard (art. 1109) (meerdere gevallen van wilsgebreken kunnen van toepassing zijn) 1. Bedrog (art. 1116 BW) = verkeerde voorstelling. Vatbaar voor nietigverklaring indien: - Contractpartij moet zich bij sluiten overeenkomst een verkeerde voorstelling van zaken hebben gemaakt - Die verkeerde voorstelling moet uitgelokt zijn door kunstgreep of list (stilzwijgen kan dat ook zijn) - Medecontractant moet ook de bedoeling/opzet hebben gehad (psychologisch/moreel element) indien louter onzorgvuldig = geen bedrog - Bedrog moet uitgaan van de medecontractant. Bedrog derde enkel in aanmerking wanneer die een vertegenwoordiger is of de medecontractant medeplichtig is aan bedrog derde - Bedrog moet determinerend zijn het contract niet zou hebben gesloten indien hij niet zou zijn bedrogen Vergissing van de bedrogene moet niet verschoonbaar zijn (toepassing van fraus omnia corrumpit) Bedrog w niet vermoed en moet worden bewezen (art. 1116, lid 2 BW) - 15 -
Sanctie: relatieve nietigheid Indien schade, ook schadevergoeding op grond van precontractuele aansprakelijkheid (art. 1382-1383 BW) indien bedrogene zelf ook fout kan schadevergoeding nog steeds 2. Geweld (art. 1111-1115) = geweld, druk of dwang (materieel, moreel en financieel) Toepassingsvoorwaarden: - Er moet bij het sluiten geweld zijn uitgeoefend Itt bedrog: ook geweld van derden, ook van feitelijke of natuurlijke omstandigheid (storm op zee) - De dwang moet ongeoorloofd zijn Man of vrouw van supermarkt. Iemand steelt. W betrap en moet betalen = geoorloofd. Dreiging van klacht is geoorloofd want zaakhouder heeft dat recht - De opgewerkte vrees moet aanzienlijk of ernstig zijn (in abstracto beoordeling). - Geweld moet hem doen vrezen voor een aanzienlijk en dadelijk kwaad voor zijn persoon of zijn vermogen of echtgenoot/echtgenote, ascendent/descendent - Het geweld moet determinerend zijn Sanctie: relatieve nietigheid Indien schade ook schadevergoeding op grond van precontractuele aanspr. (art. 1382-1383) # deze buit. aanspr. Kan al vanaf fout + schade + causaal verband 3. Dwaling (art. 1110 BW) = verkeerde voorstelling - Niet vereist dat de vergissing door externe factor is uitgelokt - De dwaling moet betrekking hebben Ofwel op de zelfstandigheid van de zaak (kenmerk/hoedanigheid van beloofde zaak): essentiële dwaling Hetzij omdat dwalende partij bij sluiten uitdrukkelijk heeft verklaard dat kernmerk essentieel is dwaling moet gemeenschappelijk zijn: medecontractant moet op de hoogte zijn van determinerende aard Omdat het voorwerp van de dwaling volgens de algemene opvatting een belangrijke eigenschap is of de normale bestemming van de zaak is Persoon: alleen bij intuitu personae Rechtsdwaling Niet over de waarde in se - De dwaling moet verschoonbaar zijn - Moet determinerend zijn Motief kan geen aanleiding geven tot vernietiging (tenzij dit een voorwaarde was) Sanctie: relatieve nietigheid Dwaling op zich is geen precontractuele fout. Eventueel bijkomende schadevergoeding voorzover deze laatste een precontractuele fout (informatieverstrekking) heeft begaan Kunt u schadevergoeding vorderen na nietigverklaring? Ja, als andere partij buitencontractuele fout heeft begaan waar jij schade aan hebt geleden. Bv: door fout met medecontractant A, kan u geen contract sluiten met X, waarmee u wel winst zou halen. 4. Contractuealisering van wilsgebreken? Principe: niet mogelijk, aangezien van dwingend recht - 16 -
Dwaling: aanvaarding van risico wel mogelijk ( risico-aanvaarding ): Goed wordt gekocht in de staat waarin het zich bevindt Hof aanvaard dat u het goed gekocht hebt in de staat waarin het zich bevind dus niet substantieel (na verkoop werd huiszwam ontdekt). Te beklemtonen: - Geldigheid steeds te beoordelen op ogenblik van sluiten contract - Meerdere problemen van geldigheid mogelijk in één geval - Sanctie is nietigheid, niet ontbinding b. Handelingsbekwaamheid = personen die de rechten die ze hebben, ook daadwerkelijk zelf kunnen uitoefenen c. Voorwerp = de prestatie die de schuldenaar aan de schuldeiser heeft belooft (dare, facere of non-facere). Het moet (art. 1108 en 1126-1130 BW): - Bestaan - Bepaald/voldoende bepaalbaar zijn (art. 1129, lid 1 BW): Voldoende objectieve elementen waardoor voorwerp kan w bepaald zonder nieuw akkoord nodig is (concrete hoeveelheid niet nodig, wel kunnen w bepaald) Niet nodig dat voorwerp individueel bepaald moet zijn (specieszaak), ook soortzaken (genuszaken) kunnen voorwerp zijn - Mogelijk zijn bij sluiten van contract Indien na sluiten onmogelijk, geen probleem van geldigheid maar overmacht Toekomstige zaken mogen ook (art. 1130, lid 1 BW) - Geoorloofd zijn: niet strijdig met openbare orde/goede zeden of met dwingend recht Voorwerp doet een ongeoorloofde toestand ontstaan of in stand houd Voorwerp van een verbintenis = te onderscheiden van: - Voorwerp van een overeenkomst: de uit de overeenkomst voortvloeiende verbintenis - Voorwerp van de prestatie (bv verkochte poedel) - Voorwaarde: toekomstige en onzekere gebeurtenis waarvan opeisbaarheid/uitdoving afhangt Mag enkel betrekking hebben op zaken in de handel (art. 1128 BW): geen openbaar domein: begraafplaats Partijen laten soms aan een derde of zelf aan schuldeiser over om inhoud nader te bepalen = derdenbeslissing of partijbeslissing (bindend advies van een derde): - Derde- en partijbeslissing moet te goeder trouw w uitgeoefend (art. 1134, lid 3 BW) - Andere strekking: slechts voldoende bepaalbaar indien het contract de objectieve basisgegevens/criteria voor het nader bepalen van de verbintenis nader aanreikt Verkoop van andermans zaak is nietig (art. 1599 BW) relatieve nietigheid die enkel door de koper kan w ingeroepen (noch werkelijke als verkoper kan vorderen) werkelijke eigenaar beschikt mogelijk wel over revindicatievordering en/of buitencontractuele aanspr. Mogelijk om te beloven ervoor te zorgen dat een derde een bepaalde prestatie zal beloven of verrichten derde is niet gebonden, sterkmaker (belover) is wel aansprakelijk (art. 1120 BW) d. Oorzaak = waarom? 1. De oorzaakvereiste = geoorloogde oorzaak (art. 6, 1131, 1133 BW) Twee functies: - nuttig voor individu - nuttig voor maatschappij - 17 -
Twee onderscheiden betekenissen: - Traditionele, objectieve (interne) betekenis: voordeel of nut dat de schuldenaar uit zijn verbintenis haalt, abstract afhankelijk van aard van het contract Bij overeenkomsten onder bezwarende titel = de tegenprestatie Wederkerige overeenkomsten: wederkerige verbintenissen elkaars oorzaak Zakelijke overeenkomsten: overhandiging van de zaak Aleatoire overeenkomsten: werkelijke toekomstige en onzekere gebeurtenis (bv als je bij verzekering weet dat die gebeurtenis zoals een dood gaat gebeuren = geen oorzaak geen overeenkomst) Bij overeenkomsten om niet = niet van materiële aard maar van morele aard = vrijgevigheid of animus donandi - Subjectieve betekenis: oorzaak bestaat ui de determinerende of hoofdzakelijke, concrete beweegredenen van partijen = doel Beide begrippen w versmolten tot 1 begrip: de doorslaggevende beweegredenen = geheel van determinerende beweegredenen van schuldenaar om verbintenis aan te gaan BW onderscheidt 3 probleemgevallen: Zonder, valse of ongeoorloofde oorzaak (art. 1131 BW) Voorbeelden: Overdracht van octrooi dat achteraf wordt vernietigt, geld dit? " Octrooi w vernietigt dus w geacht nooit te hebben bestaan, dus contract zal kunnen w " vernietigt omdat oorzaak ontbreekt Erkenning van schuld waarvan achteraf blijkt dat schuld al betaald is " als die schuld al betaald was dan kan die overeenkomst vernietigd worden Contract om gemeentelijke belasting te betalen, waarvan achteraf blijkt dat belastingregelement door hogere OH niet werd goedgekeurd " ook in dit geval kan worden vernietigd Gelijke verdeling van nalatenschap tussen A, B en C, ervan uitgaand dat elk recht op gelijk deel heeft, maar achteraf blijkt dat C geen recht heeft " Indien er op moment van sluiten al een betwisting was van C, en ze sluiten overeenkomst is " er wel voorwerp en dus geldig Octrooi waarbij WN % krijgt van de winsten. Blijkt achteraf dat hij intellectuele rechten niet had WG wilt % niet meer geven want oorzaak is zogezegd weg " FOUT: Oorzaak was dat WG uitvinding van WN mag verkopen in ruil voor een deel, LOS " van dat octrooi Indien de partijen een gemeenschappelijke beweegreden hadden om te contracteren kan elk van hen de nietigheid aanvoeren indien zij daarbij belang had en indien achteraf blijkt dat de oorzaak niet bestaat of vals is bewijslast voor degene die nietigheid inroept toch mag niet te vlug de afwezigheid van een oorzaak w besloten: In geval van een driepartijenovereenkomst waarbij een meubelontwerper zijn rechten op een meubelontwerp overdraagt aan een onderneming waarvan hij aandeelhouder is en waarbij een investeerder in de vennootschap gelden inbrengt in ruil Meubelon twerper Inbreng design waarvoor hij aandelen in die vennootschap bekomt, kan de meubelontwerper niet beweren dat zijn inbreng van een meubelontwerper geen oorzaak heeft omdat hij geen tegenprestatie ontving. Hij kan immers een voordeel halen uit de eventuele hogere dividenden die uit zijn aandeelhouderschap voortvloeien. Moet ook geoorloofd zijn (art. 1133) = niet strijd met dwingend recht/o.o/goede zeden Niet vereist dat oorzaak in de akte (instrumentumi) is uitgedrukt (art. 1132 BW) - 18 - Inbreng geld Tegen aandelen Vennootsc hap Financier
2. Abstracte verbintenissen = verbintenissen waarvan de geldigheid losstaat van de oorzaak Voorbeeld 1: Delegatie = een driepartijenovereenkomst waarbij de delegant vraagt aan de gedelegeerde om zich tot een prestatie gelijk aan die van de delegant, te verbinden ten aanzien van de delegataris, die aanvaardt. Delegant = SA (1) Gedelegeerde = bijkomende SA (2) Delegataris = SE abstracte verbintenis, delegatie (3) 3 partijen: delegant, delegataris en gedelegeerde. (volmaakte delegatie = alle schuld = uitdrukkelijk akkoord nodig) De band tussen gedelegeerde/ delegataris (3) w geabstracteerd, los van andere banden (1)(2). Indien andere banden stoppen (1)(2), kan de gedelegeerde zich niet beroepen op het ontbreken van een oorzaak. Voorbeeld 2: Bankgarantie op eerste verzoek = bank verbindt zich er in opdracht van haar cliënt (opdrachtgever) toe om op eerste verzoek van de begunstigde aan deze een geldsom te betalen (omdat koper bv eerst goederen wilt zien, dus wachten op levering) koper bank (1) (2) verkoper bankgarantie op eerste verzoek (3) (3) w dus volledig losgekoppeld van (1)(2) 2 belangrijke uitzonderingen: -Kennelijk rechtsmibruikt of -Kennelijke fraude Voorbeeld 3: Aanvaarding faillissement door curator, tenzij wanneer aanvaarding gevolg is van bedrog of fraude van degene die aangifte van de schuld deed, of gebeurde op grond van handelingen die door bedrog of fraude zijn aangetast, en tenzij wanneer de openbare orde is miskend of wanneer overmacht heeft belet om de waarheid te achterhalen Voorbeeld 4: Wisselbrief = erkennen ve bepaalde soms om die te betalen. Die brief kun je dan opnieuw doorgeven derde die de brief krijgt kan niets tegen gedaan w. 3. Controle op de gelijkwaardigheid van prestaties? In principe geen controle op gelijkwaardigheid Qui dit contractuel, dit juste Uitzonderingen: - Benadeling: afdwingbaarheid w alleen dan ingeperkt indien zulks in een specifieke wet is bepaald (art. 1118 BW) Art. 1305 ten gunste van minderjarigen Art. 1674-1675 bij verkoop - 19 -
van onroerend goed benadeling verkoper (niet koper) voor meer dan 7/12 in vergelijking met werkelijke waarde Indien voorwaarde cumulatief voldaan kan benadeelde nietigverklaring vorderen (binnen twee jaar, art. 1676) Koper (of derde-bezitter) kan verschil tussen kooprijs en werkelijke waarde bij leggen, onder aftrek van 10% van gehele prijs (art. 1681 BW) Art. 887 bij verdeling nalatenschap Een verdeling Van een nalatenschap Met benadeling van een mede-erfgenaam Voor meer dan 1/4 ten overstaan van de waarde van de goederen ten tijde van de verdeling (art. 890 BW) vordering tot vernietiging door verweerder kan w tegengehouden en kan herverdeling beletten door aan de eiser, hetzij in geld, hetzij in natura, aan te bieden en te verschaffen hetgeen aan diens erfdeel ontbreekt. Geen aftrek van 10% voorzien - Gekwalificeerde benadeling (algemeen): door rechtsleer ontwikkeld: Een kennelijk onevenwicht en Dit onevenwicht is veroorzaak door het misbruik Van de feitelijke ondergeschikte positie of inferioriteit van de benadeelde Volgens sommigen relatieve, volgens andere absolute e. Formele geldigheidsvoorwaarden 1. Gemeen recht Sommige overeenkomsten vereisen vorm als geldigheidvoorwaarde, andere ter bescherming van derden (koop van een onroerend goed registers van de hypotheekbewaarder en alleen authentieke akten, art. 1 Hyp.W.) Overeenkomst heeft slechts vaste datum indien: - Registratie van de overeenkomst - Opname van de hoofdinhoud in een door een openbare ambtenaar opgestelde akte - Overlijden van minstens één ondertekenaar (art. 1328) Ook als bewijs (zie bv art. 1341) schending impliceert niet noodzakelijk nietigheid. 2. Contractuealisering Niet op voorhand worden afgeweken. Maar beschermende partij kan naderhand wel afstand doen 5.2. Sanctie: Nietigverklaring Een tekortkoming aan de geldigheidvoorwaarden - wat steeds op het het ogenblik van het sluiten(!!!) van de overeenkomst is te beoordelen - w door nietigverklaring vd overeenkomst gesanctioneerd ontbinding wegens wanprestatie, uitdoving wegens overmacht, verbreking/opzegging of verval Indien niet voldaan aan geldigheidsvoorwaarden: overeenkomst blijft bestaan zolang ze niet door de rechter is nietigverklaard partij kan wel anticiperen door niet meer uit te voeren mogelijke reacties van medecontractant: - In kort geding voorlopige uitvoering vragen (meestal op straffe van dwangsom) - Het feitelijk erbij laten - Ten gronde sanctie wegens wanprestatie vragen - 20 -