FACTSHEET campagne Play Pauze Stop VEILIGHEIDSINSTITUUT Jezusstraat 28, 2000 Antwerpen T 03 203 42 00 - www.playpauzestop.be
Inleiding Play Pauze Stop is een campagne van de provincie Antwerpen over gezond beeldschermgebruik op school en thuis voor jongeren tussen 10 en 14 jaar en hun ouders. Heel wat kinderen en jongeren brengen behoorlijk wat tijd per dag zittend door achter tv, tablet, computer of spelconsoles. Zit je te lang in een zelfde houding aan de computer of maak je teveel dezelfde korte bewegingen bij het spelen van een spel, dan kan je hierdoor arm-, rug-, nek- of schouderpijn krijgen. Kleuters die veel stilzitten hebben een lagere fitheid en meer kans op overgewicht en obesitas. Naarmate kinderen ouder worden toont het lang stilzitten ook een verband met een hogere bloeddruk, hogere cholesterol, minder sterke spieren minder, goede schoolresultaten en een lager mentaal welbevinden. Deze factsheet bevat de belangrijkste feiten en cijfers over de gezondheidsrisico s van te veel schermtijd bij kinderen en jongeren. Voor meer info over sedentair gedrag verwijzen we naar de factsheet en het syntheserapport Sedentair gedrag van VIGeZ. Meer informatie over de campagne vind je op www.playpauzestop.be
Veel schermtijd bij kinderen en jongeren Met de invoering van de eindtermen ICT in het basisonderwijs en de 1e graad van het secundair onderwijs is een toenemend gebruik van beeldschermen in de klas- en schoolomgeving niet meer weg te denken. Met computers, tablets, digitale lesborden, tv s kan je fijne en boeiende dingen doen! 5 van de 10 populairste vrijetijdsbestedingen bij jongeren tussen 9 en 12 jaar zijn dan ook beeldschermactiviteiten. Eén Vlaamse kleuter op 10 spendeert meer dan 2 uur per dag aan schermtijd8 op weekdagen. Op weekenddagen loopt dit aantal op tot bijna 4 kleuters op 10. Vlaamse kleuters kijken op een weekdag gemiddeld meer dan 1 uur tv, spelen ongeveer een kwartier op de computer en spelen meer dan een uur al zittend. Op een weekenddag stijgen de gemiddelden tot bijna 2 uur tv, een half uur op de computer en bijna 2,5 uur waarbij ze al zittend spelen. Twee Vlaamse kinderen op 10 spenderen meer dan 2 uur aan schermtijd op weekdagen. Op weekenddagen is dit meer dan 6 kinderen op 10. Negen Vlaamse jongeren op 10 spenderen op weekdagen meer dan 2 uur per dag aan schermtijd. Op weekenddagen spenderen zelfs bijna alle jongeren hier meer dan 2 uur per dag aan. Top 10 populairste vrijetijdsbestedingen (9-12 jaar) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 buiten spelen (63%) sporten (54%) tv kijken (52%) gamen (50%) muziek beluisteren (48%) tekenen, knutselen (41%) lezen (38%) chatten (34%) internetten (32%) bellen en sms en (26%)......... Het percentage geeft weer hoeveel procent van de kinderen de vrijetijdsbesteding in zijn of haar top 5 vermeldt. Bron: Jan Van Coillie en Mariet Raeders KU Leuven, studie naar het leesgedrag, vrijetijdsbesteding en mediagebruik van 2000 9-12 jarigen
Beeldschermbezit Gamen >50% van de 9-12 jarigen bezit een gsm bijna 100% van de +12 jarigen bezit een gsm 75% van de kinderen 10-13 jaar speelt videospelletjes 87% 71% bijna 100% van de 9-12 jarigen heeft thuis een computer met internet Bron: Graffiti Jeugddienst & Jeugdwerknet, 2012 gemiddelde gametijd: 1,20u./dag Bron: Jongeren en vrijetijdsbesteding, jongeren en videospelletjes, OIVO Veel schermtijd bij kleuters, kinderen, jongeren en volwassenen kleuters kinderen jongeren volwassenen > 2 uur /dag schermtijd > 2 uur /dag schermtijd > 2 uur /dag schermtijd > 2 uur /dag schermtijd Weekdagen Weekdagen Weekdagen Weekdagen 1 op 10 kleuters 2 op 10 kinderen 9 op 10 jongeren 5 op 10 volwassenen Weekenddagen Weekenddagen Weekenddagen Weekenddagen 4 op 10 kleuters 6 op 10 kinderen 10 op 10 jongeren 7 op 10 volwassenen VIGeZ, 2015, www.vigez.be
Lang stilzitten Schermtijd en lang stilzitten gaan hand in hand. Lang stilzitten of sedentair gedrag omvat alle activiteiten die je uitvoert in zittende of liggende houding. Het zijn activiteiten met een laag energieverbruik. Denk bijvoorbeeld aan tv-kijken, computeren, gamen of internetgebruik, zittend werk, zittend les volgen. Vlaamse kleuters, kinderen, jongeren en volwassenen zitten 50% tot 85% van hun dag stil (slapen niet inbegrepen). Vlaamse lagere school kinderen zitten gemiddeld 39% van de schooluren; middelbare school jongeren gemiddeld 51%. Zitten Belgische kinderen 10-12 jaar brengen van hun dag zittend door 60% gemiddelde/dag 7u58 min gemiddelde/dag 8u31 min Bron: Maité Verloigne, Universiteit Gent
Lang stilzitten te weinig bewegen Lang stilzitten betekent niet noodzakelijk te weinig lichaamsbeweging. Ook kleuters, kinderen, jongeren en volwassenen die voldoende bewegen, kunnen negatieve effecten ondervinden van te veel sedentair gedrag. De negatieve gezondheidseffecten van sedentair gedrag en schermgebruik blijven gelden zelfs indien men de beweegnormen haalt. Een kind voldoet aan de beweegnorm door dagelijks 60 minuten te spelen aan matige intensiteit. Behaalt dat kind de beweegnorm, maar zit het voor de rest van de dag voornamelijk neer, dan heeft het toch een sedentaire leefstijl.
Gezondheidsrisico s van lang stilzitten en veel schermgebruik Lichamelijke klachten als gevolg van beeldschermgebruik duiken al op bij kinderen van 9 jaar. Vaak gaat het over klachten aan duim, pols, elleboog, maar ook vermoeide ogen, hoofdpijn, pijnlijke schouders, stijve nek en lage rugpijn. Onderzoekers waarschuwen dat rug-, nek- en schouderpijn in je kindertijd risicofactoren zijn om RSI te krijgen op volwassen leeftijd. Kleuters die veel stilzitten hebben een lagere fitheid en meer kans op overgewicht en obesitas. Naarmate kinderen ouder worden toont het lang stilzitten ook een verband met een hogere bloeddruk, hogere cholesterol, minder sterke spieren en gewrichten, minder goede schoolresultaten en een lager mentaal welbevinden. Onderzoek toont aan dat de nek sterk gebogen wordt bij gebruik van tablets. De term tabletnek maakt duidelijk dat klachten aan nek en schouders niet uit te sluiten zijn bij langdurig tabletgebruik. De meeste pijn in pols en vingers bij een onderzoek bij jongeren tussen 9 en 15 jaar is gerelateerd aan gamen. De onderzoekers ontdekten ook dat hoe langer jongeren spelen, hoe meer pijn ze hadden. Voor elk extra uur spelen, verdubbelde de pijn die de jongeren aangaven. De pijn bij mobiele telefoons was gelinkt aan sms jes sturen.
Nek-, schouder- en rugpijn 2-3 u/dag stijgend risico voor nek- en schouderpijn >25% 18% computergebruik van de studenten gaven aan dat ze zouden verder doen met computertaken ook al ondervonden ze pijn of ongemak gaf aan dat ze er gewoon niet aan zouden denken Bron: Evidence-based guidelines for the wise use of computers by children: Physical development guidelines, L. Straker a, B. Maslen a, R. Burgess-Limerick b, P. Johnson c & J. Dennerlein d Bron: Ergonomic Vol.53, NO. 4, April 2010 458-477 >5 u/dag drempel voor lage rugpijn Tabletnek Muis vs. toetsenbord Onderzoek toonde aan dat de nek sterk gebogen wordt bij gebruik van tablet-pc s. De term ipad neck maakt duidelijk dat klachten aan nek en schouders niet uit te sluiten zijn bij langdurig tabletgebruik. Deze ongunstige houdingen zijn meer uitgesproken dan bij een laptop of boek. Bron: http://www.hsph.harvard.edu/news/features/ipad-ergonomics-dennerlein/ http://www.besweb.be/nl/node/259 Gebruik van muis is belastender en heeft minder variatie in spieractiviteit van de voorarm dan gebruik van toetsenbord. Een studie met Ierse kinderen van 9 jaar gaf aan dat de kinderen die voornamelijk de muis gebruikte meer nekklachten hadden. Bronnen: Evidence-based guidelines for the wise use of computers by children: Physical development guidelines, L. Straker a, B. Maslen a, R. Burgess-Limerick b, P. Johnson c & J. Dennerlein d - Ergonomic Vol. 53, NO. 4, April 2010 458-477 Pols- en vingerpijn bij jongeren tussen 9 en 15 jaar vs. SMS Onderzoek naar het verband tussen pols- en vingerpijn bij het spelen met spelcomputers en het gebruik van mobiele telefoons. De meeste pijn in pols en vingers was bij Xbox en Game boy in vergelijking met mobiele telefoons zoals IPhone. De onderzoekers vonden ook dat hoe langer jongeren spelen, hoe meer pijn ze hadden. Voor elk extra uur spelen, verdubbelde de pijn die de jongeren aangaven. De pijn bij mobiele telefoons was gelinkt aan smsjes sturen, hoeveelheid aan gestuurde smsjes. Meisjes rapporteerden 2x zoveel pijn als jongens bij smsen. Bron: Ince DC, Swearingen C, Yazici Y. Pain in children 9-15 years old using game consoles/handhelds and mobile phones: implications for policy makers [abstract], 2011 Rugklachten bij jongeren tussen 8 en 20 jaar 40% van kinderen 8-18 jaar heeft al de rug heeft van een 50-jarige 77% van de leerlingen uit het lager onderwijs klagen over rugpijn. Er worden al jongeren van 19, 20 jaar aan hernia's geopereerd. 64% van de leerlingen uit het secundair onderwijs hebben rugproblemen Bronnen: medisch contact 1 augustus 2013 - www.dailymail.co.uk
Mogelijke redenen voor lang stilzitten Inzicht in de factoren die geassocieerd worden met sedentair gedrag is van groot belang. Alleen dan kan je dit gedrag begrijpen en ook veranderen. Algemeen kunnen we stellen dat het gezin en de ouders een belangrijke invloed hebben op kleuters en kinderen. Ook bij jongeren is dit nog steeds zo, maar in deze leeftijdsgroep komt ook de eigen attitude meer naar boven. Voor zowel kleuters, kinderen als jongeren zijn ook diverse factoren uit de fysieke thuisomgeving van belang, zoals de faciliteiten voor schermtijd in huis (i.e. toegang tot mediatoestellen, aantal tv s in huis, (digitaal) tv abonnement, aanwezigheid van een tv op de kamer). Kleuters, kinderen, jongeren en volwassenen die meer energierijke snacks, meer energierijke dranken, meer meeneemmaaltijden, minder fruit of minder groenten consumeren, vertonen bovendien meer schermtijd en dus meer sedentair gedrag. DE OUDERS weinig KENNIS over de nadelen en de gezondheidsaanbevelingen HET GEZIN TV IN DE KAMER van het kind weinig STEUN VAN DE OUDERS om te bewegen veel MEDIA- TOESTELLEN in huis positieve ATTITUDE over lang stilzitten geen of weinig REGELS over lang stilzitten in het gezin met inspraak van het kind weinig ZELFVERTROUWEN om het lang stilzitten bij hun kind te verminderen hoge INNAME van snacks en frisdrank fout VOORBEELDGEDRAG weinig SAMEN ETEN met familie veel VOOR TV ETEN ENKEL VOOR JONGEREN positieve ATTITUDE over tv-kijken ENKEL VOOR KLEUTERS weinig SPEELRUIMTE op school negatieve ATTITUDE over bewegen geen VEILIGE buurt weinig BEWEGINGSMATERIAAL
Bevolkingsgroepen die meer aandacht verdienen Er zijn bevolkingsgroepen waarin het sedentair gedrag hoger ligt. Kleuters, kinderen en jongeren met een lagere socio-economische status en van een andere etnischculturele afkomst kijken meer tv en vertonen vaak ook meer schermtijd. Bij kleuters kijken oudere kleuters meer tv. In de groep kleuters en kinderen spenderen jongens meer tijd aan computeren. Bij jongeren kijken oudere jongeren meer tv, vertonen jongens meer schermtijd en is het totaal sedentair gedrag hoger bij meisjes. Dit zijn alle sedentaire activiteiten (tv-kijken, computeren, gamen of internetgebruik, zittend werk, zittend les volgen, gemotoriseerd transport, ) samen. Aanbevelingen om lang stilzitten en veel schermtijd te beperken Aangezien een sedentaire leefstijl vaak meegedragen wordt naar de latere levensfasen, is het belangrijk om dit tijdens de kindertijd te beperken. Onderzoekers waarschuwen dat rug-, nek- en schouderpijn in je kindertijd risicofactoren zijn om RSI te krijgen op volwassen leeftijd. Kinderen en jongeren worden daarom aangeraden schermtijd in de vrije tijd te beperken tot maximum 2 uur per dag en langdurige periodes van schermgebruik regelmatig (om de 30 minuten) actief te onderbreken. Deze aanbevelingen zijn voor Vlaanderen opgenomen in de actieve voedingsdriehoek. * *
Acties om lang stilzitten en veel schermtijd te beperken Wetenschappelijk onderbouwde richtlijnen voor gezond beeldschermgebruik bij kinderen stellen dat acties gericht moeten zijn op het: 1. Aanpassen van de werkplekinrichting; Onder het aanpassen van de werkplekinrichting wordt het aanpassen van het meubilair en het gebruik van hulpmiddelen verstaan. 2. Afwisselen van zittende en actieve taken. De preventie gericht op het stimuleren van afwisselend zittende en actieve taken zal inspelen op de volgende aspecten: houding, werktechniek, werkonderbrekingen en werkvariatie. Daarnaast moet kinderen aangeleerd worden hoe ze kunnen reageren op pijn en ongemak. Bij zowel kleuters, kinderen als jongeren blijken interventies in de onderwijssetting goed te werken. Hetzelfde geldt voor interventies gericht op de thuiscontext, eventueel gecombineerd met de onderwijssetting en/of de lokale gemeenschap. Multistrategische interventies blijken veelbelovend. Een multistrategische aanpak omvat strategieën op meerdere niveaus, conform de gezondheidsmatrix : educatie, faciliterende of omgevingsmaatregelen, afspraken of beleidsondersteuning en begeleiding of zorg binnen een specifieke setting. Acties bij kleuters, kinderen en jongeren WAT?...... + aanpassen van de werkplekinrichting afwisselen van zittende en actieve taken WAAR? OF OF onderwijs thuis thuis + onderwijs en/of lokale gemeenschap HOE? + + +? educatie faciliterende of omgevingsmaatregelen afspraken of beleidsondersteuning begeleiding of zorg
Bronnen PVI, Gert Van Daele (2015). www.playpauzestop.be. Antwerpen Ergonomic Vol.53, NO. 4, April 2010 458-477 Evidence-based guidelines for the wise use of computers by children: Physical development guidelines, L. Straker a, B. Maslen a, R. Burgess-Limerick b, P. Johnson c & J. Dennerlein d VIGeZ, Van Acker R. & De Meester F. (2015). Langdurig zitten: dé uitdaging van de 21ste eeuw. Factsheet sedentair gedrag. Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie. Brussel Jan Van Coillie en Mariet Raeders KU Leuven, studie naar het leesgedrag, vrijetijdsbesteding en mediagebruik van 2000 9-12 jarigen Maité Verloigne Universiteit Gent. Graffiti Jeugddienst & Jeugdwerknet, 2012 Jongeren en vrijetijdsbesteding, jongeren en videospelletjes, OIVO Ince DC, Swearingen C, Yazici Y. Pain in children 9-15 years old using game consoles/handhelds and mobile phones: implications for policy makers www.hsph.harvard.edu/news/features/ipad-ergonomics-dennerlein/ www.besweb.be/nl/node/259 Medisch contact, 1 augustus 2013 www.dailymail.co.uk/health/article-2505046/video-games-tablets-smartphones-injury-time-bombchildren-increasingly-sedentary-study-warns. Colofon Factsheet Play Pauze Stop van het Provinciaal Veiligheidsinstituut Antwerpen Verantwoordelijke uitgever: Veiligheidsinstituut, Gert Van Daele Boomgaardstraat 22, 2600 Berchem PVI, 2015, www.playpauzestop.be Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, micro film of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor educatieve, pedagogische en sociale doeleinden die geen commercieel oogmerk hebben, mag al het materiaal vrij gebruikt worden mits correcte bronvermelding: PVI, 2015, www.playpauzestop.be Verwijs naar volgende referentie bij gebruik van de infograpics van VIGeZ: VIGeZ, Van Acker R. & De Meester F. (2015). Langdurig zitten: dé uitdaging van de 21ste eeuw. Factsheet sedentair gedrag. Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie. Brussel