Naam :
Een woordje uitleg bij de leerfiches chemie Wat zijn leerfiches en hoe werk je ermee? 1. De leerfiches chemie zijn een reeks opdrachten, vragen en oefeningen die je dit jaar moet oplossen, beantwoorden en maken en waarmee je het volledige leerplan voor chemie afwerkt (behalve de leerlingenproeven). Aan de leerfiches werk je tijdens het zelfstandig werk (ZW) of thuis. 2. De leerfiches staan niet op zich alleen! Bij alle hoofdstukken (behalve het eerste hoofdstuk over veiligheid) horen experimenten in het labo, klasdiscussies en herhalingslessen. Een groot aantal experimenten zul je trouwens zelf uitvoeren. Bij die proefnemingen schrijf je telkens ook een verslag. Het labowerk en de leerfiches vormen dus één geheel. INVULLEN VAN DE LEERFICHES: DRIE GULDEN REGELS 1. Vul de leerfiches zelfstandig in. Samenwerken mag, afschrijven mag niet! Ga op zoek naar de antwoorden (je vindt bij elke leerfiche de bronnen die je kunt gebruiken) en maak de oefeningen, zonder eerst naar de oplossing te kijken 1. Als je de fiches op die manier invult, zul je daarna maar weinig moeten blokken voor chemie. 2. Hou de ingevulde fiches goed bij in je map (tabblad chemie ). Je fiches worden tijdens het schooljaar geregeld gecontroleerd en gequoteerd (dagelijks werk). 3. Laat je door anderen helpen: vraag om uitleg! Vraag eerst je medeleerlingen om hulp, daarna de leraar. Goed om te weten: Alle informatie over chemie vind je op www.mathima.be jaar 3 chemie. Je vindt er onder meer: o Een Word- en een pdf-versie van de leerfiches. o Alle URL s (internetadressen) op de fiches. Dat is handig: je hoeft de webadressen niet over te tikken in je bladerprogramma (webbrowser). o Extra informatie (mededelingen, interessante links, filmpjes enz.) De meeste leerfiches bevatten géén oplossingen. Je moet zelf op zoek gaan naar de juiste antwoorden (maak gebruik van de opgegeven bronnen). Alleen zo verwerk je de leerstof zelfstandig. Wie de antwoorden zomaar afschrijft, bedriegt alleen zichzelf! Deze leerlingen vallen tijdens toetsen vaak door de mand: ze hebben de leerstof niet begrepen en kunnen de oefeningen niet oplossen 1 De juiste oplossing of het juiste antwoord zul je vaak ook zelf moeten opzoeken op Elementaire Chemie. Chemie 2015-2016 0. Een woordje uitleg bij de leerfiches chemie 3 ASO - Freinetschool Villa da Vinci Pagina 1
De leerfiches zijn niet moeilijk. Ze zijn niets anders dan de leerplandoelstellingen, als vraag geformuleerd. Er zijn dus geen strikvragen bij en je vindt de antwoorden altijd duidelijk (en vaak bijna letterlijk) in een van de vele beschikbare bronnen. Hoe werk je met leerfiches? 1. LOS DE VRAGEN EN OPDRACHTEN VAN ELKE FICHE ZELFSTANDIG OP (TENZIJ ANDERS VERMELD). Om de antwoorden te vinden heb je een hele resem bronnen ter beschikking: het programma Elementaire Chemie. Meer uitleg over het gebruik van Elementaire Chemie vind je op pagina 7; van Elementaire Chemie bestaat ook een versie op papier. Als je liever op papier werkt dan met de computer, kun je een gekopieerd exemplaar krijgen (gewoon even vragen). de leerboeken in de klas (bv. vooral Explosief 1.2, maar ook Chemie in contexten, Chemie Plus 3); andere boeken in de klasbibliotheek (bv. ABC van de chemie), het internet (bv. Wikipedia). Je mag natuurlijk ook zelf naar andere bronnen op zoek gaan! 2. HEB JE TWIJFELS OVER HET JUISTE ANTWOORD? VERGELIJK JOUW ANTWOORDEN MET EEN ANDERE LEERLING DIE DE FICHES OOK AL OPGELOST HEEFT. BEN JE NOG ALTIJD NIET ZEKER? VRAAG DAN EEN WOORDJE UITLEG AAN JE LERAAR. Dit sterretje betekent : dit leerstofonderdeel moet je goed kennen/kunnen! Chemie 2015-2016 0. Een woordje uitleg bij de leerfiches chemie 3 ASO - Freinetschool Villa da Vinci Pagina 2
Hoe gebruik je de elektronische syllabus Elementaire Chemie? Voor het invullen van de leerfiches chemie zul je heel vaak gebruik maken van de elektronische cursus (syllabus) Elementaire Chemie. Hieronder vind je enkele belangrijke aanwijzingen voor het gebruik. Lees ze aandachtig! Keer terug naar deze pagina wanneer je problemen hebt met Elementaire Chemie. 1) Elementaire Chemie is een html-programma. Dat wil zeggen dat je het met een internetbrowser opent en gebruikt. Je moet hiervoor verplicht Microsoft Internet Explorer gebruiken (Jammer genoeg werken de meeste simulaties en de navigatie alleen correct met Internet Explorer). 2) Toch heb je geen internetverbinding nodig om met Elementaire Chemie te werken. Het programma staat namelijk op de harde schijf van de computer (of je moet het er zelf op plaatsen). 3) Werk je liever niet te vaak met de computer? Dat is geen probleem. Als je het gebruik van de computer wil beperken omdat je liever met papier werkt, kun je de Word- of de pdf-versie van Elementaire Chemie gebruiken. Die vind je op de cd-rom, in de map /cursussen. Kies altijd voor de versie GO (Gemeenschapsonderwijs). 4) Hoe installeer je Elementaire Chemie thuis op je pc of laptop? Hier lees je hoe je in tien stappen Elementaire Chemie installeert en een snelkoppeling op het bureaublad plaatst: 1. Neem het programmaschijfje (cd-rom) of een USB-stick met Elementaire Chemie erop. 2. Kopieer de volledige map Elementaire Chemie als map op de harde schijf van je computer (bv. in de C:-folder). (Je krijgt dus op je computer een nieuwe map Elementaire chemie.) 3. Open de map c:\elementaire Chemie op je computer. 4. Selecteer het icoontje 00_Start.html (één maal klikken; niet openen). 5. Klik op de rechter muisknop. 6. Kies Snelkoppeling maken. 7. Selecteer het nieuwe bestandje 00_Start Snelkoppeling. 8. Klik op de rechter muisknop. 9. Kies Kopiëren naar het bureaublad 10. Ga naar het bureaublad en verander de naam van deze snelkoppeling in Elementaire Chemie. o Vanaf nu kun je Elementaire Chemie openen door op dit icoontje (zie nr. 9) te klikken. Voor de duidelijkheid kun je eventueel de naam van de snelkoppeling wijzigen in Elementaire Chemie. Chemie 2015-2016 0. Een woordje uitleg bij de leerfiches chemie 3 ASO - Freinetschool Villa da Vinci Pagina 3
Nogmaals, het is belangrijk dat je Elementaire Chemie met Microsoft Internet Explorer opent (het lukt ook met sommige andere browsers, maar dan kun je niet alle mogelijkheden gebruiken en zie je niet alle simulaties). o o Ofwel moet je Internet Explorer als je standaardbrowser kiezen Ofwel open je Elementaire Chemie vanuit Internet Explorer. Als je dat éénmaal via het menu file open enz. gedaan hebt, kun je de volgende keren Elementaire Chemie heel snel openen via de URL-balk of via het menu geschiedenis. Is je computer klaar om Elementaire Chemie goed te gebruiken? Bij het eerste gebruik van Elementaire Chemie moet je (één keer) de volgende stappen doorlopen: 1. Open Elementaire Chemie (00_start) 2. Klik op Gebruiksaanwijzing 3. Onderaan op de pagina moet je controleren of vier programma s correct op je computer geïnstalleerd zijn: a. Acrobat Reader (voor pdf-bestanden). Dit is meestal in orde. b. Macromedia Shockwave & Flash c. Chimeviewer d. Windows Media Player 4. Als je deze programma s niet hebt, moet je ze installeren. Als je deze programma s niet installeer, kunt je Elementaire Chemie wel gebruiken, maar je zult niet alle animaties zien, of bv. geen filmpjes kunnen bekijken. Chemie 2015-2016 0. Een woordje uitleg bij de leerfiches chemie 3 ASO - Freinetschool Villa da Vinci Pagina 4
Hoe werk je met Elementaire Chemie? De leerstof chemie voor het derde jaar vind je hier (groen!) - Volg altijd de groene pijlen (= het leerpad voor het Gemeenschapsonderwijs). Proficiat! Je bent nu helemaal klaar om met Elementaire Chemie aan de slag te gaan. En nu aan de slag! Chemie 2015-2016 0. Een woordje uitleg bij de leerfiches chemie 3 ASO - Freinetschool Villa da Vinci Pagina 5
1. Eerste kennismaking met chemie en met Elementaire Chemie. Laten we het gebruik van dat leerprogramma voor chemie eens inoefenen. Meteen zet je ook je eerste stappen 2 in de wereld van het vak chemie 1. Open Elementaire Chemie. 2. Klik onder Derde leerjaar op het groene mapje naast 1 Stoffen en mengsels. 3. Klik op Wat is chemie? Het volgende scherm verschijnt. De wolkjes geven aan welke pijlen je moet gebruiken : 4. Klik nu meteen door naar de volgende pagina. Gebruik daarvoor de groene pijl naar rechts, (bovenaan of onderaan op de pagina). 5. Je komt op de volgende pagina van Elementaire Chemie terecht (met als titel taak ). 6. Deze pagina interesseert ons nu niet. Klik meteen terug naar de vorige pagina (titel: Wat is Chemie? ). 7. Opgave: Lees deze pagina aandachtig en bekijk de acht filmpjes (tip : klik tweemaal op de beeldschermpjes om de video s te vergroten). 2 Met chemie zélf ben je al je hele leven (+ 9 maanden) vertrouwd. Zowat alles wat je doet is immers chemie : de groei van je lichaam, je spijsvertering, tandbederf, het gebruik van de zintuigen (vooral ruiken en smaken!), enzovoort. Er is geen enkel proces in een levend wezen dat niets met chemie (of fysica, maar daarover elders meer) te maken heeft! 2015-2016 Freinetschool Villa da Vinci 6
8. Beantwoord de volgende vragen: a) Beschrijf kort het verschil in reactie tussen platina in de vlam en magnesiumlint in de vlam. b) Wat is een chemisch verschijnsel? Een chemisch verschijnsel is c) Definieer chemie Chemie is d) Bekijk de zes filmpjes onderaan op de pagina. Dit zijn zes verschillende chemische reacties. Kies er één reactie uit en beschrijf zo correct mogelijk wat je op het filmpje ziet gebeuren. Naam van de reactie: Beschrijving van de reactie: 2015-2016 Freinetschool Villa da Vinci 7
Gelukt? Dan ben je klaar om echt van start te gaan met het eerste hoofdstuk! 2015-2016 Freinetschool Villa da Vinci 8
Hoofdstuk 1 - Inleiding: chemie als wetenschap 2. Chemie als wetenschap Wat is chemie? Wat is het verschil met fysica? In welke sectoren en beroepen is chemie belangrijk? Dit is een (kleine) opzoekopdracht. Je gaat zelf op zoek naar de antwoorden. Je mag gebruik maken van het internet, boeken (in de klasbib of de openbare bib, of thuis), Opgave : 1. Zoek de antwoorden op deze vragen op. 2. Schrijf je antwoorden op een apart blad. o Noteer bij elk antwoord de bronnen die je gebruikt hebt! 3. Laat je blad verbeteren door een andere leerling uit de klas. 4. Schrijf bovenaan je naam én de naam van de leerling die je taak verbeterd heeft; dien je antwoorden in bij je leraar, uiterlijk op de afgesproken datum (zie mathima.be). 5. Voeg het blad toe in je map (na deze fiche). 1) Wat bestudeert de chemie? (Noteer ook de gebruikte bron!) 2) Wat bestudeert de fysica? (Noteer ook de gebruikte bron!) 3) Wat bestudeert de biologie? (bron!) 4) Formuleer met je eigen woorden: wat is het verschil tussen chemie en fysica? (bron!) 5) Zoek twee voorbeelden die aantonen dat chemie ook in de biologie een zeer belangrijke rol speelt. 6) Noem drie sectoren van de chemische industrie. (bron!) 7) Zoek twee voorbeelden van een positieve (= goed voor de mens, de natuur, of de wereld om ons heen) toepassing van de chemie in het dagelijks leven. (bron!) 8) Zoek twee voorbeelden van een negatieve (slecht voor de mens, de natuur, de wereld om ons heen) toepassing van de chemie in het dagelijks leven. (bron!) 2015-2016 Hoofdstuk 1 - Inleiding: chemie als wetenschap Freinetschool Villa da Vinci 9
3. Chemie en veiligheid (1) : gevaarlijke stoffen Gevaarlijke stoffen vind je op veel plaatsen : in de industrie, in het labo, in de thuisapotheek, in de keuken enz.. In de EU moeten de fabrikanten van gevaarlijke producten de gevaren aangeven met de zogenaamde GHS-pictogrammen. 1. Opgave : Hieronder vind je de negen GHS-pictogrammen. Zoek (op het internet) op wat elk pictogram betekent. Schrijf de betekenis achter het pictogram. Geef een woordje uitleg bij de vaktermen, zodat alle termen voor jou duidelijk zijn. (Je moet van deze negen symbolen de betekenis kennen!) 2. 3. 4. 2015-2016 Hoofdstuk 1 - Inleiding: chemie als wetenschap Freinetschool Villa da Vinci 10
5. 6. 7. 8. 9. 2015-2016 Hoofdstuk 1 - Inleiding: chemie als wetenschap Freinetschool Villa da Vinci 11
10. Leg de volgende termen uit (geef een synoniem of een verklaring). Zoek de antwoorden zelf op (internet of woordenboek). GHS : Explosief : Corrosief: Oxiderend: Toxisch : Ik heb de volgende bron(nen) gebruikt : 11. De oude gevarenpictogrammen waren tot voor kort in voege. Ze zijn vierkant met een oranjekleurige achtergrond. Op sommige producten kun je deze pictogrammen nog terugvinden. Schrijf onder elk pictogram wat het betekent (zoek dit zelf op). 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 3.1.) Welke pictogrammen bestonden niet in het oude systeem? 2015-2016 Hoofdstuk 1 - Inleiding: chemie als wetenschap Freinetschool Villa da Vinci 12
3.2.) Test je kennis : Maak deze zelfevaluatie (met de oude pictogrammen) : http://www.gortzen.eu/vca/vcatoets3e(gevarensymbolen)/vca3e(gevarensymbolen).htm Opmerking : je moet alleen de nieuwe pictogrammen kennen. 4. Chemie en veiligheid (2) : H- en P-zinnen Bron : voor deze fiche gebruik je het internet. 1. Zoek op wat H- en P-zinnen zijn en geef hieronder telkens een korte omschrijving. Waarvoor staan de symbolen H en P? H-zinnen. Definitie : H zinnen zijn aanduidingen. De H staat voor (Nederlands: ) Wat betekent H227? Wat betekent H330? Wat betekent H400? Opmerking. Vroeger sprak men niet van H-zinnen, maar van R-zinnen. R betekent (Nederlands: ). P-zinnen. Definitie : P zinnen geven de te nemen maatregelen aan. De P staat voor (Ned.: ) Wat betekent P103? Wat betekent P271? Wat betekent H302+P 352? Wat betekent P410? 2015-2016 Hoofdstuk 1 - Inleiding: chemie als wetenschap Freinetschool Villa da Vinci 13
De P-zinnen heetten vroeger S-zinnen. S betekent (Nederlands: ). 2. Ga naar de website http://www.gortzen.eu/vca/vergiftiging/r_ens_zinnen.htm en los de 21 vragen van de zelftest op. Schrijf je score hieronder (met potlood, tot je het maximum haalt). Score op de zelftest Mijn score op de laatst uitgevoerde zelftest : /100. Op veiligheid valt niet af te dingen! Herhaal daarom deze zelftest tot je 100 % behaalt. 3. Je bereidt een laboproef voor, waarbij je de stoffen witte fosfor en zwavelzuur zult gebruiken. a) Bekijk op Wikipedia (NL) de artikelen over beide stoffen. Waar op de pagina vind je de waarschuwingen en veiligheidsmaatregelen? b) Schrijf de H- en P-zinnen voor beide stoffen (nummer + de uitgeschreven zinnen). - Zwavelzuur : - Witte fosfor : 4. Facultatief: leerrijke online oefeningen/tests over veiligheid en vergiftiging. 1) http://www.gortzen.eu/vca/vergiftiging/gevarensymbolen2.htm 2) http://www.gortzen.eu/vca/vcatoets3b(giftige%20stoffen)/vca3b(gif1).htm (Giftige stoffen, invuloefening) 3) http://www.gortzen.eu/vca/vcatoets3f(r%20en%20s%20zinnen)/vca3f(rszinnen).htm (Ren S-zinnen) 2015-2016 Hoofdstuk 1 - Inleiding: chemie als wetenschap Freinetschool Villa da Vinci 14
5. Chemie en veiligheid (3) : Veiligheid in het laboratorium Voor deze fiche gebruik je het Laboboek chemie. Dat krijg je in de klas (je vindt het ook online op mathima.be / jaar 3 / chemie). Voeg het laboboek toe aan je map (chemie), net achter deze leerfiche. Opgaven bij het laboboek : 1) Leer de namen van de voorwerpen die je in het labo geregeld zult gebruiken (p. 1-3). Deze zijn met een gemarkeerd. (De andere voorwerpen zul je door het gebruik leren kennen.) Je moet deze voorwerpen kunnen benoemen en ze uit de kast kunnen nemen, als de naam genoemd wordt. 2) Lees aandachtig de voorschriften op p. 4-7 (algemene veiligheid, laboratoriumwerkzaamheden, gebruik van chemische producten, EHBO, brand). Deze voorschriften moet je niet letterlijk kunnen opsommen, maar je moet ze wel respecteren en kunnen toepassen. Je moet ook kunnen antwoorden op vragen zoals hieronder. 3) Beantwoord de volgende vragen kort, maar volledig : 1. Welke drie veiligheidsmaatregelen neem je in verband met je kledij, wanneer je proeven uitvoert? 2. Wat doe je na elke labosessie, alvorens je het lokaal verlaat? 2015-2016 Hoofdstuk 1 - Inleiding: chemie als wetenschap Freinetschool Villa da Vinci 15
3. A) Wat is de juiste techniek om aan een stof of mengsel te ruiken? B) Wat mag je zeker niet doen als je aan een onbekende stof of mengsel wil ruiken? C) Waarom niet? 4. Lees aandachtig de instructies over het gebruik van een bunsenbrander. a. Geef aan hoe je een bunsenbrander aansteekt (4 stappen). b. Wat doe je met de bunsenbrander wanneer je hem even niet gebruikt? c. Welke veiligheidsvoorschriften moet je in acht nemen in verband met je haar, de gastoevoer, de juiste opstelling van een proefbuisje boven een bunsenbrander? Mijn haar: De gastoevoer: 2015-2016 Hoofdstuk 1 - Inleiding: chemie als wetenschap Freinetschool Villa da Vinci 16
Proefbuisje boven bunsenbrander: A) Positie van het proefbuisje: op welke twee zaken moet je letten? B) Vloeistof in de vlam: welk deel van de vloeistof houd je in de vlam? C) Wat doe je met het proefbuisje terwijl je het verwarmt? 5. Waarom mag je nooit een afgesloten fles of kolf verwarmen? 6. Hoe ga je altijd te werk als je een zuur met water verdunt? Waarom? 7. Waarop moet je letten wanneer je een vloeistof uit een recipiënt giet? Waarom? (tip: etiket) 8. EXTRA: een reeks filmpjes over veiligheid (van kakkerlakken verdelgen en explosies tot whiplash) vind je op http://www.gortzen.eu/vca/vca%20films.html 9. Onderteken het laboreglement en voeg het aan je portfolio toe. 2015-2016 Hoofdstuk 1 - Inleiding: chemie als wetenschap Freinetschool Villa da Vinci 17
Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Opgave: lees aandachtig de tekst hieronder. Beantwoord vervolgens de vragen. 6. Inleiding : mengsels, zuivere stoffen, scheidingstechnieken In de chemie worden zuivere stoffen onderzocht (zoals gedestilleerd water, goudmetaal, zuurstofgas). Zuivere stoffen zijn stoffen die zich van andere stoffen onderscheiden door welbepaalde stofeigenschappen zoals smeltpunt en kookpunt, dichtheid, elektrische geleidbaarheid, warmtegeleiding 3, enzovoort. In de natuur vinden we praktisch geen zuivere stoffen, wel mengsels (voorbeelden: zeewater, wijn, lucht, cornflakes). Daarom moet de chemicus, vooraleer hij zuivere stoffen kan onderzoeken, de kunde van het scheiden beoefenen. Vandaar de benaming scheikunde als synoniem voor chemie (maar de moderne scheikunde is veel meer dan alleen maar schei-kunde!). Tijdens de eerste weken van het schooljaar zul je in de chemielessen veel leren over het verschil tussen mengsels en zuivere stoffen, over de verschillende soorten mengsels, en vooral over de technieken om mengsels in zuivere stoffen te scheiden. Deze scheidingstechnieken moet je kennen en zelf kunnen toepassen. Je moet bij verschillende mengsels ook kunnen aangeven, met welke scheidingstechnieken ze in hun componenten gescheiden kunnen worden. Tijdens deze lessen leer je ook enkele belangrijke laboratoriumtechnieken kennen. Samengevat: in de chemie bestuderen we de eigenschappen van zuivere stoffen. Het is dan ook belangrijk: (1) goed het verschil te kennen tussen een zuivere stof en een mengsel (= een niet zuivere stof), (2) te weten hoe je mengsels in zuivere stoffen kunt scheiden (fysische scheidingstechnieken) 3 Over al deze eigenschappen leer je meer bij fysica (3 e 5 e jaar). 2015-2016 Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Freinetschool Villa da Vinci 18
Beantwoord de volgende vragen met behulp van de bovenstaande tekst (gebruik geen andere bronnen): 1) Leg het verschil uit tussen een mengsel en een zuivere stof. [Dit moet je goed kennen.] 2) Waarom wil een chemicus mengsels scheiden tot hij zuivere stoffen overhoudt? 3) Leg uit waarom de chemie in het Nederlands ook scheikunde genoemd wordt. 4) Wat moet je op het eind van dit hoofdstuk kunnen in verband met scheidingstechnieken? 2015-2016 Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Freinetschool Villa da Vinci 19
7. Het verschil tussen voorwerpen en stoffen. Bronnen: - C:\elementaire chemie\303_voorwerpen en stoffen.htm (of klik op: de groene pijl Start 1.2. Mengsels en scheiden van mengsels Voorwerpen en stoffen).!! Gebruik alleen de GROENE PIJLEN op Elementaire Chemie!! Opgave : lees aandachtig de tekst Voorwerpen en stoffen op Elementaire chemie (tot de oefening). Beantwoord vervolgens de vragen: 1) Hoe kun je een stof herkennen? 2) Wat is een voorwerp? 3) (Denk zelf na) Schrap wat niet past : een glazen karaf is een voorwerp / een stof. Het glas waaruit de karaf bestaat, is een voorwerp / stof. 4) Noem tien voorbeelden van stofeigenschappen (nummer elk voorbeeld): 2015-2016 Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Freinetschool Villa da Vinci 20
5) Vul de volgende definities aan: Smeltpunt: o (Denk zelf na) Het smeltpunt van water ligt bij C. Kookpunt: o (Denk zelf na) Het kookpunt van water ligt bij C. 6) Vul telkens voorwerp / voorwerpen of stof / stoffen in. Elk bestaat uit één of meerdere. Een heeft een typische vorm, een bepaald volume en een bepaalde massa. Een (leeg) cola- of conservenblikje is een dat bestaat uit de aluminium of blik. 7) Oefening. Stoffen en voorwerpen. Rangschik volgende stoffen en voorwerpen in de tabel. Verbind de voorwerpen via een lijn met de stoffen waaruit ze kunnen gemaakt zijn. suiker radiator polypropyleen (= een van de vele soorten plastic) keukenzout spoorstaaf spuitfles suikerklontje kookpot ijzer emmer aluminium Stoffen Voorwerpen De oplossing vind je op C:\elementaire chemie\303_voorwerpen en stoffen.htm. 2015-2016 Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Freinetschool Villa da Vinci 21
8) Herhaling : de aggregatietoestanden. a) vast, gasvormig of vloeibaar? Wat is de aggregatietoestand van water (H 2 0) bij : b) - 20 C : +3 C : +92 C : +102 C : STOF SMELTPUNT ( C) KOOKPUNT ( C) ammoniak - 78-33 dibroom - 7 59 dichloor - 101-35 dijood 113 sublimeert(*) dizuurstof - 219-183 ether - 116 35 looddichloride 501 950 water 0 100 natriumchloride 801 1441 zwavel 112 445 In de bovenstaande tabel vind je het smeltpunt en kookpunt van tien stoffen. Rangschik deze stoffen in de volgende tabel, rekening houdend met de aggregatietoestand ervan bij kamertemperatuur (20 C). VASTE STOF VLOEISTOF GAS Oplossing: zie C:\elementaire chemie\303_voorwerpen en stoffen.htm 2015-2016 Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Freinetschool Villa da Vinci 22
9) Schrap wat niet past + vul in. Kies uit : aggregatietoestanden, verdampen, smeltpunt, gasvormig, verwarmen, vast, constant, vloeibaar, koken, kookpunt Maak deze oefening eerst zonder hulp en zonder naar de oplossing te kijken! Een voorwerp/stof kan onder drie vormen ( ) voorkomen:, vloeibaar,. Wanneer we een vaste stof doen, dan zal die bij een bepaalde temperatuur (= het ) worden. Wanneer we blijven verwarmen zal de vloeistof bij een bepaalde temperatuur (=het ) beginnen te en. Tijdens het smelten van een zuivere stof blijft de temperatuur, evenals tijdens het koken van een zuivere stof. Oplossing: zie elementaire chemie, 1.2., voorwerpen en stoffen 2015-2016 Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Freinetschool Villa da Vinci 23
8. Mengsels (1). Mengsels en zuivere stoffen. Voor deze fiche gebruik je twee bronnen: C:\elementaire chemie\304_mengsels en zuivere stoffen.htm (of via: Start Stoffen en mengsels 1.2. : Mengsels en zuivere stoffen) Handboek Explosief 1.2. p. 15-18 (dit boek vind je in de klasbib). Bekijk aandachtig de filmpjes op Elementaire Chemie en lees de uitleg die erbij staat. 1) Vul vervolgens deze tekst aan (probeer het eerst zelfstandig!): a) Een m is een geheel van met elkaar gemengde stoffen. De bestanddelen van een mengsel noemen we de c. b) Als je de componenten van een mengsel niet visueel van elkaar kunt onderscheiden (dus als je met het blote oog of een microscoop de indruk hebt dat het een zuiver stof is) spreken we van een ho mengsel (geef één voorbeeld: ). Als je de componenten wel visueel (op het oog of met een microscoop) kunt onderscheiden, spreken we van een he mengsel (geef één voorbeeld: ). 2) Wat is het verschil tussen een mengsel en een zuivere stof? We leren dit aan de hand van enkele voorbeelden. Opgave: vul de tabel aan (bekijk eerst het voorbeeld : ongefilterd zeewater). Werk eerst met potlood! Zuivere stof Mengsel Indien mengsel: Homogeen of heterogeen? Hoofdbestanddeel Vb. Ongefiltreerd zeewater X Heterogeen (bevat zichtbare zandkorreltjes, soms plankton, ) water Koffie (zwart, A zonder melk, zonder suiker) B Mayonaise 2015-2016 Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Freinetschool Villa da Vinci 24
C Gefiltreerd zeewater D Witte wijn E Inhoud van een spuitbus met haarlak F Jenever De oplossing (met uitleg) vind je op C:\elementaire chemie\oplossingen\oefening 1.4.htm. 3) Alle begrepen? Beantwoord dan de zeven meerkeuzenvragen onderaan op de pagina Mengsels en Zuivere stoffen van Elementaire Chemie (C:\elementaire chemie\304_mengsels en zuivere stoffen.htm). Ik heb de zeven meerkeuzenvragen beantwoord (kruis aan). 2015-2016 Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Freinetschool Villa da Vinci 25
Opgave: Lees Explosief 1.2.p. 15-17. Maak vervolgens de opgaven 4 en 5 hieronder. 4) Vul de tabel in. Kies uit de volgende woorden: Kolom (1) : homogeen mengsel, emulsie, mengsel, suspensie, zuivere stof, heterogeen mengsel Kolom (2) : gedestilleerd water, zout water, kalkmelk, kalkmelk, keukenolie + water (meteen na het schudden) Eigenschap Dit is een (kies uit 1) Voorbeeld: (kies uit 2) Kun je niet meer scheiden in componenten (is dus geen mengsel). Kenmerken zich door een constant kook- of smeltpunt. Mengsel met overal dezelfde samenstelling. De componenten zijn dus niet te onderscheiden. Mengsel met ongelijkmatig verdeelde componenten. Kun je scheiden in componenten. Suikerwater, betonerts, wijn Heterogeen mengsel van een vaste stof en een vloeistof (de vaste deeltjes hangen of zweven in de vloeistof) Heterogeen mengsel van twee vloeistoffen De verzamelnaam voor zuivere stoffen en mengsels is m. De bestanddelen van een mengsel noemen we de c. 2015-2016 Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Freinetschool Villa da Vinci 26
5) a) Neem het waarnemingsschema uit Explosief op p. 17 hieronder over. Vul in : materie, emulsie, suspensie, andere, homogeen mengsel (oplossing), zuivere stof, mengsel, heterogeen mengsel b) Plaats vervolgens de volgende zes materies op de juiste plaats in het schema: spuitwater (= water + kooldioxidegas) gedemineraliseerd (= gedestilleerd) water ongefilterd zeewater - kalkmelk - rode wijn - fruitsap Studietip : in Explosief 1.2. op p. 16 vind je de belangrijkste begrippen van dit hoofdstuk, met hun definities. 2015-2016 Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Freinetschool Villa da Vinci 27
9. Mengsels (2). Fysische scheidingsmethoden. Je kent nu het verschil tussen een zuivere stof en een mengsel. Je kent ook verschillende soorten mengsels. Maar hoe kunnen we nu al die mengsels scheiden in hun componenten? Immers, je las het al in de inleiding: in de scheikunde interesseren we ons vooral voor de eigenschappen van zuivere stoffen en de reacties daartussen. Hoe verkrijgen we zuivere stoffen, als we in de natuur bijna overal (homogene en heterogene) mengsels vinden? Het antwoord luidt: dankzij verschillende scheidingsmethoden. In deze fiche leer je enkele fysische scheidingsmethoden kennen. Je zult ze in het labo zelf toepassen. Opdrachten [noot: deze proeven voeren we in het labo uit]: 1. Voer de LEERLINGENPROEF Water: zuivere stof of mengsel? uit. Dien je onderzoeksverslag in. 2. Voer de LEERLINGENPROEVEN uit voor de volgende scheidingstechnieken: scheiden met een scheitrechter, filtreren (filtratie), extraheren (extractie), chromatografie, adsorptie. Taak chemie. Te maken na het labo-practicum scheidingsmethoden (10 pt.) Beantwoord de vragen 3-9 (hieronder) op een apart blad. Dien je antwoorden in. Eén taak per leerling (individueel!). Je mag de taak met de hand maken, of met de computer. In het laatste geval laad je ze op in de uploadzone onder het vak chemie. Deze taak wordt beoordeeld voor chemie én voor Nederlands: o Chemie : 10 pt. DW (criteria : inhoudelijk correct? Gebruik van de juiste vaktermen? Correcte tekeningen?) o Nederlands: 10 pt. DW (criteria: duidelijke presentatie van de informatie? Netjes? Goede structuur? Correct taalgebruik? Vlot leesbaar?) Voeg nadien het verbeterde blad aan je portfolio toe (te kennen leerstof!) Nuttige hulpbronnen: Explosief 1.2. p. 19-33 Elementaire chemie\305_scheiden van mengsels.htm 3. a) Leg uit: afgieten (decanteren). Hoe pas je deze methode toe? b) Wanneer kun je deze methode toepassen? c) Wat is een andere benaming voor afgieten of afschenken? d) Met welk toestel kun je de lagen volledig van elkaar scheiden? (+ schets) 2015-2016 Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Freinetschool Villa da Vinci 28
4. a) Beschrijf een eenvoudige opstelling voor destillatie (schets + uitleg). b) Geef de functie van de verschillende onderdelen aan. c) Geef een voorbeeld van destillatie uit de praktijk. d) In het labo lieten we een watermengsel (zoutwater of suikerwater) uitkoken, tot alleen het zout (of de suiker) overbleef. Was dit een voorbeeld van destillatie? Waarom (niet)? 5. a) Beschrijf een eenvoudige opstelling voor filtratie (schets + uitleg). b) Benoem de volgende onderdelen: trechter, filter, filtraat, residu. c) Geef een voorbeeld van filtratie uit de praktijk. 6. a) Beschrijf de proefopstelling voor extractie (schets + uitleg). Benoem de onderdelen. b) Geef een voorbeeld van extractie uit de praktijk. 7. Beschrijf hoe je in het labo met adsorptie blauwe inkt gescheiden hebt in een kleurloos filtraat en een zwart residu. Welke stof heb je daarvoor gebruikt? Hoe ging de adsorptie in zijn werk? 8. a) Teken de opstelling voor gefractioneerde destillatie. b) Benoem alle onderdelen. c) Wanneer kun je deze scheidingsmethode toepassen? (Waaraan moet het mengsel voldoen?) d) Geef een voorbeeld van gefractioneerde destillatie in de praktijk. 9. Chromatografie: deze scheidingsmethode oefenen we in het labo in (je leest er meer over in Explosief 1.2. p. 33). Je merkt het aan de sterretjes bij deze leerfiche : de verschillende scheidingsmethoden moet je goed kennen. Je moet voor verschillende mengsels kunnen aangeven wat de beste scheidingsmethode is. 2015-2016 Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Freinetschool Villa da Vinci 29
10. Mengsels (3). Oefeningen. 1. Je vult een filter met gemalen koffie en je giet er heet water in. Onderaan druppelt koffie in een kop. Welke twee scheidingsmethoden gebruik je hier? a) Eerst b) Vervolgens Uitleg: 2. Leg uit waarom je zand wél van water kunt scheiden door filtreren, maar zout níet. 3. Welke soorten mengsels kun je scheiden door gefractioneerde destillatie? a. Alle oplossingen b. Homogene mengsels van vloeistoffen c. Heterogene mengsels van vloeistoffen d. Homogene mengsels van vloeistoffen en vaste stoffen e. Heterogene mengsels van vloeistoffen Welke voorwaarde moet vervuld zijn om (gefractioneerde) destillatie zonder al te veel moeilijkheden te kunnen toepassen? Antwoord: 4. Bij welke scheidingsmethode gebruik je een vaste stof om een component uit een mengsel af te scheiden? a. Adsorptie b. Extractie 5. Bedenk een experiment om cola te ontkleuren. Van welke scheidingsmethode maak je gebruik? 2015-2016 Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Freinetschool Villa da Vinci 30
6. Wat is de juiste scheidingsmethode? Vul de tabel aan. Welke techniek ga je gebruiken om volgende mengsels te scheiden? Geef de meest eenvoudige techniek die kan toegepast worden. Oplossing A B C D E Een mengsel van ethanol en water. Ethanol is een vloeistof met een kookpunt van 78 C en is goed oplosbaar in water: bij het samenvoegen krijgen we één laag. Een mengsel van looddichloride (smp.: 501 C ; kp.: 950 C) en water. Looddichloride lost niet op in het water. Een oplossing van kopersulfaat (smp.: 200 C ; kp.: 650 C) in ethanol (smp.: -117 C ; kp.: 78 C). Een heterogeen mengsel van tetra (smp.: -23 C ; kp.: 76 C) en water. Een mengsel van stof A (smp.: -10 C ; kp.: 80 C) en stof B (smp.: 420 C ; kp.: 1280 C). Stof B is goed oplosbaar in stof A. F Vloeibare lucht: dit is een mengsel van distikstof (smp.: - 210 C ; kp.: -196 C) en dizuurstof (smp.: -218 C ; kp.: - 183 C). De oplossing vind je op C:\elementaire chemie\oplossingen\oefening 1.6.htm (of : jaar 3 1.2. Stoffen en mengsels volgende pagina (C:\elementaire chemie\305b_scheiden van mengsels.htm) bijna onderaan op de pagina). 7. Slotoefening. Onderaan op C:\elementaire chemie\305b_scheiden van mengsels.htm ( 1.2. scheiden van mengsels klik op volgende) vind je zes meerkeuzevragen om je kennis van de scheidingstechnieken te testen. Los deze vragen op om na te gaan of je de leerstof goed beheerst. 2015-2016 Hoofdstuk 2 - Stoffen en mengsels Freinetschool Villa da Vinci 31