Usabilityonderzoeknaardegebruiksvriendelijkheidende persuasiviteitvanmijnezondheidsplatform DeroldiegebruiksvriendelijkheidenpersuasieveelementenvanMijnezondheidsPlatform alsehealthtechnologiespelenbijhetondersteunen,stimulerenenbevorderenvan zelfmanagementgedragvandiabetici AniekdeJonge s1020579 UniversiteitTwente Januari2013 OnderbegeleidingvanNicolNijlandenLizettevanemert
Inhoudsopgave- Samenvatting3 1 Inleiding4 11 Aanleiding:kaneHealth7technologiezelfmanagementondersteunenen bevorderen?4 12 Probleemstelling16 13 Doelstelling17 2 Methoden18 21 Onderzoeksopzet18 22 Respondentkenmerken18 23 Dataverzamelmethoden18 3 Data7analyse19 4 Resultaten20 41 BruikbaarheidenwerkingvanMP21 411 Problemen,met,betrekking,tot,de,gebruiksvriendelijkheid,van,MP,,21 412 Problemen,met,betrekking,tot,de,personalisatie,van,MP,,28 413 Problemen,met,betrekking,tot,de,veiligheid,van,MP,,30 42 PersuasiviteitvanMP32 421 Start,,33 422 Mijn,zorgdossier,,34 423 Mijn,notities,,34 424 Mijn,gegevens,,34 425 Mijn,zorgdoelen,,35 426 Mijn,meetwaarden,,36 427 Mijn,medicijnen,en,vaccinaties,,36 428 Mijn,behandelaars,,37 429 MPmail,,37 4210 Informatie,,38 4211 Hulp,,39 4212 Layout,,39 4213 Algemeen,,39 4214 MP,en,zelfmanagement,,40 5 Discussie42 6 Conclusie45 7 Literatuur46 8 Bijlagen48 81 Bijlage1 Bestaandefunctionaliteiteninbestaandeonlinetoepassingen48 82 Bijlage2 ebruikerstest52 83 Bijlage3 Codeboek59 84 Bijlage4 Transcriptieinterviews60 85 Bijlage5 Codeerschema69 86 Bijlage6 Compleetoverzichtoplossingenvangebruikers111 2
Samenvatting Indeimmerveranderendezorgsectorkrijgthetfenomeenzelfmanagement(hetzelfzorgdragenvoorde eigengezondheid)steedsmeeraandacht,daarsteedsmeerinterventiesgerichtzijnophetvergrotenvan zelfmanagementenhetverbeterenvandekwaliteitvanlevenvandepatiëntmijnezondheidsplatform (MP)iseenonlinezorgportaaldathettendoelheeftomzelfmanagementtestimulerenenbevorderenVoor datditkanmoethetsysteemgebruiksvriendelijkzijnenpersuasieveelementenbevattendiedegebruikers ervanondersteunenbijhetuitvoerenvanzelfmanagementactiviteiten InditonderzoekisonderzochtofMPgebruiksvriendelijkenpersuasiefgenoegisomzelfmanagementte stimulerenenbevorderentweediabeticihebbendeelgenomenaaneengebruikerstesteneenbijbehorend interviewdiealsdoelhaddendeprobleempunteninmpenhetzelfmangementgedragvandegebruikersin kaarttebrengendegebruikerstest(waarbijdetweerespondentenhardopmoestennadenken)enhet interviewzijnopgenomen(film,geluid,screen)enineentranscriptieuitgewerktdeverkregendatais geanalyseerdmiddelseencodeboekdieverschillendetypenproblemendiederespondentenmetmp haddenzichtbaartemakenenstructuuraantebrengenindecitaten Uitdegebruikerstestbleekdatdeverschillendeprobleempuntenwaarrespondententegenaanliepeninhet werkenmetmpmetnamezatenindegebruiksvriendelijkheid,hetpersonaliserenendeveiligheidvanmp WanneerMPeenmeergebruiksvriendelijkenveiligsysteemzouworden,dataangepastis(vanuitMP)of aangepastkanworden(vanuitdegebruiker)opdebehoeftenvandeeindgebruikerzoudithetwerkenmet MPsnellerenefficiëntermaken,watvolgensderespondentenzeerwenselijkisHetoplossenvande problemeninmpkandoortechnischeaanpassingenenhettoevoegenofverbeterenvanpersuasieve elementen,diehetgebruikvanmpkunnenstimulerenrespondentenvindenhetvooralpositiefdatde communicatiemetdeartsefficiënterkanwordengemaaktmetmpoplangeretermijnkanditonderandere totgevolghebbendatdeartswpatiëntrelatieverandert,daardeartsmeerderolvandocentencoachkrijgten vandepatiëntwordtverwachtdathij/zijdoormeerkennistehebbensteedszelfstandigerkanworden OphetmomentisMijnezondheidsPlatformechteronvoldoendegebruiksvriendelijkenpersuasiefom zelfmanagementgedragvangebruikerstestimulerenenbevorderenofmpopdelangeretermijnook invloedgaathebbenophetzelfmanagementgedragvangebruikerszaluitgezochtmoetenwordenverder onderzoekondergebruikersdiemplangeretijdgebruikthebben 3
1 Inleiding 11 Aanleiding:,kan,eHealth1technologie,zelfmanagement,ondersteunen,en,bevorderen?,, Zelfmanagement, DezorgsectoriseensectordiealtijdonderhevigisaanallerleiveranderingenDeaardvandezeveranderingen kanverschillen,enzoookdevoordelendiemetdeveranderingengepaardgaaneenvandegrootsteredenen voorveranderingenindezorgzijndestijgendezorgkostenveranderingenzijneropgerichtomdekostente reduceren,maardekwaliteitvandezorgtebehoudenenteverbeterenfriesetal(1993)concludereninhun onderzoeknaarzorgkostendatkostenkunnenwordengereduceerddoordenoodzaakvanendevraagnaar zorg te reduceren Door preventie van complicaties door beter zelfzorggedrag waardoor de frequentie van consultennaarbenedenkanwordenbijgesteldkanzorggebruikwordengeminderdhierbijishetvanbelang de patiënten zelf te betrekken bij de zorg die zij genieten Wanneer patiënten zelf gaan zorgen voor hun gezondheidbetekentditdathuneigenverantwoordelijkheidbenadrukkeninhetgezondblijvendepatiënt zelf wordt ingezet om het beloop van zijn of haar ziektebeeld te beperken en de effectiviteit van de behandeling te vergroten Dit wordt met de term zelfmanagement aangeduid (Notenboom et al, 2012) Doordatdepatiëntenzelfeendeelvandezorgovernemenvandebehandelaarhoeftermindergeldentijd geïnvesteerd te worden in patiënten terwijl hetzelfde doel bereikt wordt: de gezondheid van de patiënten bevorderen ZelfmanagementisdushetzelfactiefzorgdragenvoordeeigengezondheidHetgoed(leren)levenmeteen ofmeerchronischeaandoeningenkaningewikkeld,complexentijdrovendzijnpatiëntenmoetennamelijk hetvertrouwenhebbeninhuneigenkunnenwatbetrefthettoedienenvanmedicijnenenpatiëntenmoeten om leren gaan met hun nieuwe rol als zelfmanager en de emotionele gevolgen die en hun chronische aandoeningenendenieuweroldiezegaanhebbentotgevolgheeft(adamsetal,2004) Zelfmanagement,activiteiten, Actiefzorgdragenvoorjeeigengezondheid(zelfmanagement)kandooronderandere(Notenboometal, 2012): " voorkomenvangezondheidsproblemen " zelfmonitoringvanaandoeningen " zelfbehandelingvanaandoeningen " coördinerenvandeeigenzorg " effectiefcommunicerenmetzorgverleners " actievedeelnameaanbesluitvormingsprocessen In de huidige praktijk wordt zelfmanagement toegepast door patiënten met verschillende, al dan niet chronische, aandoeningen Bij de genoemde facetten van zelfmanagement zullen een paar voorbeelden gegevenworden Voorkomenvangezondheidsproblemen Zelfeenactieverolspeleninhetvoorkomenvangezondheidsproblemenkandooractiefopzoektegaannaar informatie over eventuele gezondheidsproblemen Huisartsen en ziekenhuizen hebben vaak een folderrek waar patiënten folders over verschillende vaak voorkomende aandoeningen kunnen nemen, zoals hartw en vaatziekten, diabetes, kanker, etc Potentiële patiënten worden vaak ook ongevraagd met informatie over verschillende aandoeningen geconfronteerd, bijvoorbeeld via de boodschap dat roken dodelijk is op pakjes sigarettenenviatelevisiespotjesvanbijvoorbeelddehartstichting,kwfkankerbestrijding,diebedoeldzijn om fondsen te werven, maar ook om mensen te informeren over mogelijke klachten en symptomen die mensenkunnenherkennen,enwaarmeezenaardedoktermoetengaan Deinformatiedieviadezewegenbijdepotentielepatiëntkomt,steltheninstaatomactiefbezigtegaanmet hetvoorkomenvangezondheidsproblemenhetwetendatrokendodelijkis,kaniemanderbijvoorbeeldvan weerhouden te gaan roken, en wanneer mensen klachten van figuranten uit een commercial van de Hartstichtingherkennen,kunnenzecontactopnemenmetdehuisarts,omerzosnelmogelijkbijtezijnalshet echtmisis 4
Zelfmonitoringvanaandoeningen Patiënten kunnen hun ziekteverloop gedeeltelijk monitoren door zelf een papieren dagboek bij te houden tussentweecontroleafsprakendoor,waarinzebijvoorbeeldhungewichtenanderebijzonderhedennoteren Ditdagboekkaneventueelonlineingevuldworden,zodateenartsmeekanlezenenzohetverloopvande ziektekanvolgen,zodatdepatiëntmindervaaknaareenconsulthoeft,endeartszomeertijdoverhoudt vooranderepatiëntendiehetmeernodighebben Zelfbehandelingvanaandoeningen Diabetici zijn dagelijks bezig met de zelfbehandeling van hun aandoening Hierbij maken ze gebruik van technologische toepassingen als meetapparatuur (Notenboom et al, 2012) Na het meten van hun bloedsuikers kunnen zij deze noteren in op een lijst en wanneer dat nodig is zelf medicijnen innemen en insulineinspuitenerzijnookdiabeticidienietspuiten,maargebruikmakenvaneeninsulinepomp,diezijzelf kunnen bijvullen wanneer dit nodig is Ook patiënten met trombose beschikken over meetapparatuur waarmee zij hun bloedwaarden kunnen controleren en zelf medicatie toe kunnen dienen Door deze toepassingen krijgen patiënten zelf het gereedschap in handen om het beloop van de aandoening op een positievemaniertebeïnvloeden(notenboometal,2012) Coördinerenvandeeigenzorg HetcoördinerenvandeeigenzorggaatomhetafstemmenvandezorgopdezorgvraagWanneeriemand vermoedtdathijdiabetesheeft,kanhijzelfcontactopnemenmetdehuisartswildehuisartsdaterbloed wordt geprikt, dan kan er zelfstandig een afspraak voor worden gemaakt via de receptioniste Ook is de potentielepatiëntzelfinstaatomeenpedicuretebellenomdevoetwondentelatenbehandelen,enkanhij zelfmedicijnenhalenbijdeapotheekpatiëntenzijninstaatomviaverschillendewegentebepalenvanwelke zorgzegebruikmakenenwanneer Effectiefcommunicerenmetzorgverleners VeelzorgverlenerszijntelefonischtebereikenHetmakenvaneenafspraakmetdehuisartsgaatbijvoorbeeld viadesecretaresse,dieopbepaaldetijdenvandedagbeschikbaarisomiemandtelefonischtewoordtestaan Zorgverlenerskunnenophunbeurtpatiëntentelefonischcontactopnemenmethunpatiënten,heneenbrief sturen of hen langs laten komen om met hen in gesprek te gaan Een patiënt is zelf verantwoordelijk om contactoptenemenmetzorgverleners,oftereagerenopzorgverlenersdiecontactmethenopnemen,endit opeenzoeffectiefmogelijkemanier Actievedeelnameaanbesluitvormingsprocessen Een patiënt is in staat deelnemen aan besluitvormingsprocessen Er kan hierbij gedacht worden aan bijvoorbeeld medicatiegebruik Door zelf te rapporteren over bevindingen en gevonden informatie en daar gesprekkenoveraantevragenkaneenpatiënthieropactievewijzeeenbijdrageaanleveren In,welke,context,werkt,zelfmanagement,al?, Dathetactiefzorgdragenvoorjeeigengezondheideeningewikkeld,complexentijdrovendproceskanzijn, komtonderanderedoordatdeontstaneproblemenvaakvoortkomenuitslechtegewoontendie(potentiële) patiëntenindeloopderjarenhebbenontwikkeld,zoalsroken,alcoholnuttigenenverkeerdeten,enwaarvan hetzaakisdatdezewordenafgeleerdookhetgoedlerenreagerenopbepaaldesymptomenmetdejuiste medicatie en handelingen (zelfbehandeling en zelfmonitoring) heeft tijd nodig (Adams et al, 2004) Uit onderzoek van Centers for Disease Control and Prevention (nd) blijkt dat patiënten vaak nog problemen hebbenmethetzelfactiefzorgdragenvoorhuneigengezondheidvandiabetespatiëntenwordtbijvoorbeeld gevraagddewaardevanhuneigenbloedsuikertemetenslechts60procentvandepatiëntenzegtditook daadwerkelijkéénkeerperdagtedoen De meeste patiënten hebben hulp nodig bij het actief zorgdragen voor hun eigen gezondheid en selfmanagement support (zelfmanagementondersteuning) is voor hen een uitkomst Zelfmanagement supportissystematischaanbiedenvaneducatieeninterventiesdoorzorgverlenershierdoorishetmogelijk vaardighedenaantelerenenhetvertrouwenvandepatiëntinzijnofhaareigenzelfmanagementtevergroten (InstituteofMedicine,2004) 5
Educatie InstudiesnaarzelfmanagementkomtvooraleducatieduidelijknaarvorenIneenstudievanMitchelletal, (1977) naar zelfmanagement bij migraine patiënten betekent zelfmanagement van het gedrag vooral patiënten aanleren problemen in hun eigen persoonlijke omgeving te analyseren en te identificeren, om daarmeehuneigenmanagementstrategieëntoetepassenomhunomgevingenhunreactieopdieomgeving ondercontroletehoudenbijhettrainenvanpersonenwordtervooralgekekennaardeverschillendestappen vanzelfmanagement,teweten:probleemanalyse,zelfregistratie,zelfwmonitoring,doelenstellen,zelfcontrole vaardigheden verwerven en toepassen Er wordt vanuit gegaan dat meer kennis over migraine leidt tot gedragsverandering Of elk onderdeel werkelijk meehelpt om zelfmanagement van gedrag en een gedragsveranderingtebereikenismoeilijktezeggenwelkwamindestudievanmitchelletal(1977)naar voren dat mensen die met zelfmanagementvaardigheden bezig waren wel beter om konden gaan met de gevolgenvanmigraine Ookineenstudievan(VanderPalenetal,1998)iszelfmanagementvooralgerichtopkennisvanastmaen hetomgaanmetdeziekteenbijbehorendeinstructiepatiëntenmoetenwetenwatastmais,waarhetdoor veroorzaakt wordt, wat risico s zijn voor patiënten met astma, en hoe ze om kunnen gaan met de verschijnselen van de aandoening Daarnaast valt een vaardigheid als inhaleren van medicatie ook tot de definitievanzelfmanagement, Fysieketraining Bovenstaande interventies zijn dus gebaseerd op de assumptie dat meer kennis (door middel van groepsinstructie,ofeenpapierencursus)leidttoteengedragsveranderingditblijktechternietaltijdhetgeval tezijncoatesetal(1996)beschrijvenditinhetgevalvandiabetespatiëntenkennisiseenstapindegoede richting,maarhetblijktdatermeernodigisvooreendaadwerkelijkegedragsveranderingineenproefschrift van van Weertetal(2008) wordtgekekennaareenfysiektrainingsprogrammavoorkankerpatiëntenhet bleek dat de oefeningen die in de training werden gegeven een positief effect hadden op het zelfmanagementgedragvandepatiëntenindezestudiebleefhetnietalleenbijkennisaanleren,maarhier ookmeeaandeslaggaan Dagboek In onderzoek van Nijs et al (nd) wordt gebruik gemaakt van een papieren activiteitendagboek om het gedragvanpatiëntenmethetchronischevermoeidheidssyndroom(cvs)inkaarttebrengenopbasisvande informatie die dit dagboek verschafte kon gekeken worden waar de problemen van de CVSWpatiënten met betrekking tot de belasting van het lichaam zaten om zo, samen met een (fysio)therapeut, tot oefeningen waarmeedepatiënttoteengoedebalanskankommentussenrustenactiviteithetdagboekwashierbijeen goedhulpmiddelominzichttekrijgenindeactiviteitenvandepatiënt HetTotaalpakket:TheChronicDiseaseSelfEManagementProgram(CDSMP) CDSMP is een programma dat gebruikt wordt in een studie van Lorig et al (1999), en is een zelfmanagementcursusvoorgroepenpatiënten,dieaanverschillendeziekteslijdenditiseenverschilmet veel andere onderzoeken, waarbij het vaak gaat om een specifieke patiëntengroep In de cursus wordt gewerkt aan fysieke oefeningen, management van cognitieve symptomen, slaapmanagement, het leren omgaanmetemoties(angst,boosheidendepressie),probleemoplossen,beslissingenmakenencontactmet anderen(anderepatiëntenenhulpverleners)decursusisgebaseerdopdezogehetenselfeefficacytheory DezetheorieisontwikkelddoorBandura(1977)enheeftalskernhetgevoelvaneenpersoonergenstoein staat te zijn Voor CDSMP hield dit concreet in dat er gebruik werd gemaakt van strategieën als weekplanningen, feedback, modeling van gedrag, probleemoplossen en managementtechnieken om zelf gesteldedoelentebehalendeleiderstradennietopalsdocentenmaaralsbegeleiderswattotuitingkwamin het aanleren van vaardigheden om een zelf gesteld doel te behalen, in plaats van specifieke gedragsveranderingen beschrijven Uit het onderzoek van Lorig et al (1999) bleek dat deze cursus met de verschillendeelementeneensucceswaswatbetrefthetbevorderenvangezondgedragenhetreducerenvan ziekenhuisbezoekenwanneerwebovenstaandevormenvanzelfmanagementkoppelenaandekenmerken vanzelfmanagementdiezijnopgestelddoornotenboometal(2012)krijgenwedevolgendetabel(tabel1) 6
Tabel1 Vorm, Vormenenkenmerkenvanzelfmanagement Kenmerken,van,zelfmanagement, Educatie Fysieketraining/oefening Dagboek Voorkomenvangezondheidsproblemen Zelfbehandelingvanaandoeningen Zelfmonitoringvanaandoeningen Totaalpakket:CDSMP Voorkomenvangezondheidsproblemen Zelfmonitoringvanaandoeningen Zelfbehandelingvanaandoeningen Effectiefcommunicerenmetzorgverleners IndetabelisteziendatvandegenoemdevormenhetChronicDiseaseSelfEManagementProgramhetmeest voldoetaandekenmerkenvanzelfmanagement,watonderstreeptdatzelfmanagementbestaatuitmeerdere delenhetcoördinerenvandeeigenzorgendeactievedeelnameaanbesluitvormingsprocessenwordenniet genoemd in de bovenstaande tabel, en de kenmerken die wel genoemd worden kunnen nog verbeterd worden,waardoorzelfmanagementvoorallemogelijkepatiëntenzoukunnengaanwerken Zelfmanagement,via,eHealth,technologie,(Waarom,zou,dit,werken?), De komst van informatiew en communicatietechnologie (ICT) biedt vele mogelijkheden om de mate van zelfmanagementtevergrotentenopzichtevanbijvoorbeelddegenoemde(papieren)cursussenenpapieren dagboeken De toepassing van ICT om de zorg te verbeteren wordt ook wel ehealth genoemd ehealth ondersteuntmensenbijhetuitvoerenvanzelfmanagementdoormiddelvanallerleiinformatie,toolsentests ZokaneHealthingezetwordenomgezondheidbetertemonitorenoftherapietrouwvergroten(watvormen zijn van zelfmanagement) doordat ehealth deze acties toegankelijker maakt Dit komt door een aantal voordelen die ehealthwtechnologieën te bieden hebben Door het inzetten van deze technologieën is het zelfmanagementgedragvanpatiëntentebevorderenhetgaatomdevolgendevoordelen: Kosteneffectiviteit Technologieënkunnenmeerkosteneffectiefzijndanzorgwaarbijhulpverlenersaantepastkomen,omdatde zorgvrageren verlenernietpersenaarelkaartoehoeventekomen,endaardusminderreistijdenmanurenin verlorengaan(fotheringhametal,2000)verbeteringvandecoördinatievandeeigenzorgkanzoleidentot kosteneffectiviteitdoordestijgendeprevalentievanmensenmeteenchronischeaandoeningendedaarmee veranderendezorgvraag(notenboometal,2012)istechnologiealsehealthwenselijkmeermensenzullen meerzorgnodighebben,enviaehealthkanditopeenmeerefficiëntemaniergebeurenerisgeïntegreerde, multidisciplinairezorgnodigdiepatiëntenstimuleertomactiefbetrokkentezijnbijenactiefzorgtedragen voorhuneigengezondheidstoestand(notenboometal,2012) Toegankelijkheid Patiëntenhebbenmakkelijkensneltoegangtotdezorgdiezewillenophetmomentdathethenuitkomten detechnologieënkunnenaangepastwordenaandekarakteristiekenvandepatiënt(tailoring)(fotheringham et al, 2000) Dit is in de huidige situatie met artsenbezoeken en papierwerk nog lang niet altijd het geval ehealthbiedtdemogelijkheidomdezorgdichterbijdezorgconsumenttebrengen,waardoorhetmakkelijker wordtomookdaadwerkelijkvandezorggebruiktemakenendeverantwoordelijkheiddaarintenemen Persuasievetechnieken In technologieën kan gebruik worden gemaakt van persuasieve technieken Dit zijn technieken die een systeemzoaantrekkelijkenmakkelijkmogelijkmakenomtegebruiken,waardoordegebruikergemotiveerd kan raken voor het beoogde gedrag Door OinasWKukkonen en Harjumaa (2009) is een model ontwikkeld waarmeetebeoordelenisofeensysteempersuasieveelementenbevat,hetzogehetenpersuasivesystems DesignWmodel (PSDWmodel), dat kijkt naar Primary task support, dialogue support, social support en system credibility support Op basis van het PSDWmodel kan gekeken worden of de gebruiker van een technologie voldoendewordtondersteundbijhetuitvoerenvanprimairetaken,hoeeengebruikerdoorhetsysteemwordt geleid,ofhetsysteemzelfinterichtenisdoordegebruiken,ofdegebodeninformatiebetrouwbaarisenofer de mogelijkheid tot sociale ondersteuning is Praktische voorbeelden van persuasieve technologieën zijn 7
programma s die grafieken maken bij ingevulde meetwaarden, animaties, herinneringssms jes (smsnotifications) voor doktersafspraken, online afspraken maken voor de huisarts etc Door persuasieve technologieënwordthetdepatiëntmakkelijkergemaaktomdaadwerkelijkdeverantwoordelijkheidvoorde eigengezondheidtenemendoorhetwegnemenvanbarrières In onderstaande tabel (tabel 2) is te zien hoe verschillende vormen van persuasieve technologieën een rol kunnenspeleninzelfmanagement,doordeeerderbeschrevenkenmerkenvanzelfmanagementtekoppelen aan de persuasieve technologieën Naast kenmerken van zelfmanagement is het zo dat persuasieve technologieëngebruikersookkunnenstimulerenomeenbepaaldsysteemtegebruikenofhetgebruikenvan eensysteemjuistvoorttezettenintabelisteziendatpersuasievetechnologieëneenrolkunnenspelenin zelfmanagement gedrag, omdat een systeem met persuasieve elementen mogelijkheden biedt om zelfmanagement gedrag te vertonen en om gebruikers te stimuleren gebruik te maken van deze mogelijkheden Tabel2 Persuasievetechnologieënenkenmerkenvanzelfmanagement Persuasieve, technologie,, Primary,task,support Definitie, Voorbeeld, Kenmerk,van, zelfmanagement,, Het,uiten,van,het,gewenste,gedrag,door,de,gebruiker Reductie Dewegnaargezondgedrag opdeleninkleinere,meer behapbarestukkenen/ofde voordelenvanhetgezonde gedragtonentenopzichte vandenadelen Websitediede voordelenvan gezondetenuiteen zet " Voorkomenvan gezondheidsw problemen " Zelfmonitoringvan aandoeningen Tunneling Degebruikerwordtdoorhet systeemgeleid Nahetinvullenvan onderdeelxwordt degebruikermeteen doorverwezennaar onderdeely " Zelfmonitoringvan aandoeningen Tailoring Hetsysteemaanpassenaan debehoefteneninteresses vandegebruiker Aanbiedenvan sportoefeningen,op verschillendeniveaus " Zelfbehandelingvan aandoeningen Personalisatie Deinhoudvaneensysteem aanpassenaandebehoeften eninteressesvande gebruiker Advertenties " EeneHealth toepassinggaan gebruikenofhet gebruikervan voortzetten " Zelfmonitoringvan aandoeningen " Zelfbehandelingvan aandoeningen SelfWmonitoring Hetvolgenvandestatusvan degebruiker,ter ondersteuninginhet behalenvangestelde doelen Eenapplicatiedie aangeefthoeveel gewichteen gebruikeralheeft verlorenenhoeveel hijnogmoet " Zelfmonitoringvan aandoeningen Simulation Doorhetaanbiedenvaneen simulatiedelinktussen oorzaakengevolglaten Voorennafoto svan mensendieveelzijn zijnafgevallen " Voorkomenvan gezondheidsw problemen 8
zien Herhaling ewenstgedragherhalen kangebruikers ondersteunenbijhet aanpassenvanhungedrag Instructiefilmpjes voorhettoedienen vanmedicijnen " Zelfbehandelingvan aandoeningen System,credibility, support, Betrouwbaarheid,van,een,systeem Betrouwbaarheid Eensysteembiedt betrouwbareeneerlijke informatie Duidelijkeinformatie overbepaalde behandelplannen " Zelfcoördinerenvan deeigenzorg " Actievedeelnameaan besluitvormingsw processen Expertise Eensysteemtoont deskundigheid(kennis, vaardighedenen competenties) Duidelijkeinformatie overbepaalde aandoeningen " Zelfcoördinerenvan deeigenzorg Surfacecredibility Eensysteemgeefteen goede,betrouwbareeerste indruk Eenappvaneen gezondheidscentrum diegoedenlogisch inelkaarzit waardoordeze makkelijkte gebruikenis " Voorkomenvan aandoeningen " Zelfmonitoringvan aandoeningen " Zelfbehandelingvan aandoeningen " Coördinerenvande eigenzorg " Effectief communicerenmet zorgverleners RealWworldfeel Eensysteemdatinformatie geeftoverdeorganisatieen mensenachtereensysteem Eenwebsitemeteen overzichtspaginavan medewerkers, waarmeeook contactoptenemen is " Coördinerenvande eigenzorg Authority Eensysteemoefentinvloed uitdoorgebruiktemaken vaneenautoriteitopeen bepaaldgebied Quotesvan vooraanstaande artsenopeen website " EeneHealth toepassinggaan gebruikenofhet gebruikervan voortzetten ThirdWparty endorsements Eensysteemwordt aanbevolendoor gerespecteerdebronnen, waardoorhetvertrouwen wordtbevordert Opeensitestaat aangevendathet gebruikvanbepaalde productenof toepassingenwordt aanbevolendooreen bekend onderzoekscentrum " EeneHealth toepassinggaan gebruikenofhet gebruikervan voortzetten Verifiability Degegeveninformatievia ensysteemmoetis makkelijkteverifiëren,wat hetvertrouwenbevordert Opwebsitesdelinks naarde oorspronkelijke bronnenweergeven " EeneHealth toepassinggaan gebruikenofhet gebruikervan 9
10 voortzetten " Voorkomenvan gezondheidsw problemen Dialoguesupport Interactie,tussen,computer,en,mens,die,gebruiker,kan,stimuleren,om, gewenste,gedrag,te,gaan,vertonen Praise Aanmoedigingengeprezen wordenstimuleren gebruikeromhetsysteemte blijvengebruikenen daardooraanhetbeoogde gezondegedragtegaan werken Wanneerde meetwaardenvan iemandmet overgewichtsteeds lagerworden positievefeedback geven EeneHealthtoepassing gaangebruikenofhet gebruikervan voortzetten Rewards Beloningenstimuleren gebruikers,doordathet voordeligisomhet gewenstegedragte vertonen Zelfeenoefening mogenkiezen wanneereenbepaald trainingsprogramma succesvolis afgewerkt EeneHealthtoepassing gaangebruikenofhet gebruikervan voortzetten Reminders Remindersmakenhetvoor degebruikermakkelijkom eendoeltebereiken,omdat zedaarsteedsaanworden herinnert Herinneringssms je EeneHealthtoepassing gaangebruikenofhet gebruikervan voortzetten Suggestions Demogelijkheidvaneen systeemomdegebruiker tegemoettekomenmet bijvoorbeeldsuggesties binneneenbepaaldgedrag biedenkanhetvoorde gebruikermakkelijker makenomhetgewenste gedragtevertonen Eenappdie suggestiesgeeftvoor gezondevoeding EeneHealthtoepassing gaangebruikenofhet gebruikervan voortzetten Similarity Eensysteemdatlijktopde gebruiker(sgroep)kan stimulerendzijnvoor diezelfdegebruiker(sgroep) Woordkeuzeineen bepaaldestreekof vooreenbepaalde doelgroep EeneHealthtoepassing gaangebruikenofhet gebruikervan voortzetten Liking Eensysteemwater aantrekkelijkuitzietkanhet gebruikervanstimuleren Sitesvoorkinderen zienerfleurigeruit dansitesvoor volwassenen EeneHealthtoepassing gaangebruikenofhet gebruikervan voortzetten Socialrole Systemendieeensociale componenthebben,zullen snellergebuiktwordendan systemendieditniet hebben Communicatiemet zorgverlenersen lotgenotencontact Effectiefcommuniceren metzorgverleners
ehealth,functionaliteiten,, Bij dit zorgdragen voor de eigen gezondheid kwamen het voorkomen van gezondheidsproblemen, zelfmonitoring van aandoeningen, zelfbehandeling van aandoeningen, coördineren van de eigen zorg, effectiefcommunicerenmetzorgverlenersenactievedeelnameaanbesluitvormingsprocessenaandeorde DoorNictiz(Heldoonetal,2011)enNotenboometal(2012)zijnverschillendeeHealthfunctionaliteitenvoor zelfmanagement, zoals het in Nederland is ingericht, opgesomd In de volgende tabel (tabel 3) zijn de verschillendefunctionaliteitendiedoorhenzijngenoemdverdeeldoverdekenmerkenvanzelfmanagement Deze kenmerken van zelfmanagement zijn weer onderverdeeld in coördinatie van de eigen zorg en zelfmanagement Tabel3 KenmerkenvanzelfmanagementenfunctionaliteitenvaneHealthtechnologieën Kenmerk,van, zelfmanagement, Functionaliteiten,van,eHealth1technologieën, Coördinatievan dezorg Zelfmanagement vangezondheid Coördinatievande eigenzorg Effectief communiceren Zelfmonitoring Afsprakenplannen Aanvragen(herhaal)receptmedicatie ZorgW/behandelplan Agenda SMSnotificatie EWmailconsult (edeeltelijke)inzageingegevens " Medischegegevens " Ziekenhuisdossier " Huisartsendossier " Medicatiedossier(bijapotheek) " MedischegegevensTrombosedienst " HematoWoncologiedossier " Persoonlijkdiabetesdossierbijhuisartsof verpleegkundige " FysioWenoefentherapeutdossier Toegang " Uitslagen(oabehandelingenlaboratorium) " Onderzoeksverslagen " Echo s " Röntgenfoto s " Brievenvanspecialistnaarhuisarts " Informatieoverbehandeling " Behandelplan(oahemofilie) " HematoWoncologiedossier egevensbevestigendoorartsen egevenstoevoegendoorartsen egevenszorgverzekering Dossieraanvullenenbeheren " Invoerengegevens " Invoerenzelfgemetenwaarden " Allergieënbijwerkenenvastleggen " Toevoegendocumentenoverallergieën " Aanvullingendoorgeven(oazelfzorgen geneesmiddelen) " DigitaalPatiëntenInformatieDossier " EigenEPDopenenengegevensinvoeren " Dagboekbijhouden " egevenszorgverlenerwenpatiëntengegevens 11
" Medicatiegeschiedenis " Samenvattingvangezondheidsgeschiedenismaken " Medicatiepaspoortafdrukken " Medicatieschematrombose " (Andere)artsentoeganggeven " Onderzoeksresultatenopvragen " Onlineformulierenenvragenlijsteninvullen(oa anamneseendiagnostischetests) " Registrerenenwijzigeninschrijfgegevens " Slimme medicijndoosjes " EWmentalhealthprogramma s " Contact " CommunicatiemetledenvanhetIVFWteam " Chattenmetmedepatiënten/patiëntenforum Voorkomenvan gezondheidsproblemen Zelfbehandelingvan aandoeningen Informatie " Vragenstellenaanarts " (Online)informatieopzoeken(oaovergeneesmiddelen) " DigitaleVraagWijzer " Videovoorlichtingviainternetmetdemogelijkheidom schriftelijktereagerentijdenslifewuitzendingen " ZorgInfoTV " Patiëntenfolders " Adviesmedicatiegebruik " Diabeteshulpmiddelenleverancier een Doordatmedischegegevensviaverschillendefunctionaliteitenbetertoegankelijkzijnvoorpatiëntenendat patiëntenopdemomentendathethenuitkomteenberoepkunnendoenopdezorgenzorggerelateerde zaken, maakt dat patiënten beter tot zelfmanagement in staat zijn Dit gaat steeds vaker via speciaal ontwikkelde zorgportalen op het internet, waar patiënten op in kunnen loggen De zorgportalen bieden verschillendefunctionaliteiten,zoalsbijvoorbeeld inzage in medische gegevens, ewmailenonlineafspraken makenpatiëntenmeteenchronischeaandoeningkunnen,zoverhunaandoeningdattoelaat,opdezemanier bijvoorbeeld goed functioneren op de werkvloer, en na werktijd gebruik maken van de zorg die zij anders onderwerktijdzoudenmoetenaansprekenookkunnenzekiezenvanwelkefunctionaliteitenzegebruikvan maken,endatstelthuninstaatomhuneigenzorginterichtendezorgconsumentenkrijgenzodoormiddel van ehealth de regie over hun ziek zijn in handen, en dit is de reden dat er vanuit deze groep een grote bereidheideneensterkewensisomzelfmanagementopdezemaniertoetepassen(notenboometal,2012) Zorgaanbieders beginnen vaak voorzichtig met het aanbieden van inzage in medicatiegegevens en de mogelijkheid om een afspraak te plannen Later worden andere functionaliteiten toegevoegd, zoals een ew mailconsult, het invoeren van zelfmetingen en inzage in laboratoriumuitslagen (Heldoon et al, 2011) Met uitbereidingvanhetaantalfunctionaliteitenkrijgtdepatiëntmeermogelijkhedenomeenroltespeleninzijn ziekteverloop,enopdezemanierkanehealthzelfmanagementvergroten Effectiviteit,van,eHealth,bij,ondersteuning,van,zelfmanagement, Delijstmetfunctionaliteitenvanzorgportalenislangenerisalenigonderzoekgedaannaardeeffectiviteit van deze functionaliteiten McKay et al (2001) vonden in een studie onder diabetespatiënten, dat online educatieensupportwgroepeninvloedhaddenophetglucoseniveauinhunbloed,meerdangewonecontroles dedeninonderzoekonderpatiëntenmetcystischefibrose(johnsonetal,2001)enamytrofelateralesclerose (ALS) (Feenberg et al, 1996) bleek dat supportwgroepen meer voldoening voelden en meer vertrouwen haddeninzelfmanagementvanhunmedischeconditie Health Buddy is een toepassing voor patiënten met astma die gericht is op monitoring van de astma en communicatie met artsen en supportwgroepen Onderzoek van uendelman (2002) wijst uit dat patiënten doorhealthbuddyminderafhankelijkzijnvanartsenkinderenenvolwassenengevenaanminderbeperktte 12
zijninhundagelijksleven VoordiabetespatiëntenbestaathetportaalDWNet,datstaatvoorDiabetesNetworkPatiëntenkunnenhier terecht voor informatie, sociale contacten en persoonlijke feedback op hun bloedw en glucosewaarden (monitoring) In onderzoek van McKay et al (1998) komt naar voren dat patiënten DWNet als zeer handig ervaren Het blijkt dat voor monitoring, informatievoorziening en communicatie met arts en lotgenoten er dus functionaliteiten bestaan in de verschillende zorgportalen die een positief effect hebben op het zelfmanagement van verschillende patiëntengroepen: patiënten ervaren de regie die ze in eigen handen hebben door ehealth technologie Wanneer patiënten gebruik maken van ehealth om zelfmanagement te vergrotendanwerkthetvaak,maaroverwaarommensengebruikgaanmakenvandezetoepassingenenhier mee door gaan is minder bekend Een online dagboek bijhouden vergt bijvoorbeeld discipline, maar waar komt dit vandaan? Een deel kan mogelijk verklaard worden door factoren aan de kant van de gebruiker (bijvoorbeeld persoonskenmerken), maar ook de in de technologie kunnen stimulerende elementen zitten Hetgaatompersuasieveelementen,dieeengebruikerstimuleertdetechnologietegaangebruiken,endoor het gebruiken van de technologie het uiteindelijke doel, de gedragsverandering, makkelijker maakt Een voorbeeld van een succesvolle persuasieve techniek is bijvoorbeeld het (automatisch) toesturen van een tekstbericht(webb,2010),bijvoorbeeldterherinneringvaneendoktersafspraak ehealth1technologie:,mijn,ezondheidsplatform,(mp), Door Medicinfo is een nieuw digitaal instrument ter ondersteuning van zelfmanagement ontwikkeld: Mijn ezondheidsplatform(mp)mpiseengezondheidsdossierdatdemogelijkheidbiedtomeenindividueel zorgplanoptestellenenwaarindepatiëntzijngegevensoverlijfstijl,ziekteenmeetwaardenkwijtkanop basisvanpersoonlijkestreefwaardenkrijgteenpatiëntdirectfeedbackopdegegevensdiewordeningevuld EenbelangrijkevoorwaardevoorhetsuccesvanMPiseffectieveondersteuningvanzelfmanagementDit kangerealiseerdwordendoorexterneelementen,zoalsbegeleidingenregelmatigecontroledooreenarts, aanwezigheid van educatie, informatie, zelfmonitoring en een geschreven actieplan Door MP goed in te beddeninderegulierebehandelingenbegeleidingdoordezorgverleningkandepatiëntvaneeneffectieve zelfmanagementondersteuningwordenvoorziendepatiëntendeartswerkenmetmpdoelgerichtsamen DoorhetuitwisselenvangegevenstussenMPendesystemenvandezorgverlenerswordtmeerinformatie overbeidepartijenbeschikbaar,watdesamenwerkingeengelijkwaardigerkaraktergeeftdepatiëntheeft daarinderegieoverzijneigengezondheidinhanden,kandezorgeffectiefinrichtenendezorgverlenerkan waarnodiggerichtondersteunen(kommer,2011) HetideeendedoelenvanMPzijnduidelijk,maarophetindepraktijkprecieszouitpaktalsdebedenkers bedoelen is nog de vraag Het is daarom zaak te achterhalen op welke manier MP gebruikt wordt en of patiëntenookdaadwerkelijkgemotiveerdzijnommptegebruikenhetkanlonenomteonderzoekenvan welkefactorenhetafhangtdatmanierenfrequentievangebruikvanmijnezondheidsplatformperpatiënt kanverschillenebruikerskenmerkenkunnenhierbijeenbelangrijkebronvaninformatiezijn Een andere mogelijke interne factor van MP die een rol kan spelen bij de motivatie om MP te gaan gebruikenzijnpersuasieveelementendieinhetsysteemzijntoegepastwanneermpnaasthetpsdwmodel van OinasWKukkonen en Harjumaa (2009) wordt gelegd (zie onderstaande tabel 4) blijkt dat er op een bepaalde manier (op beperkte wijze) verschillende persuasieve technologieën zijn toegepast om gebruikmakenvanmptestimuleren,enzelfmanagementgedragvoordegebruikermakkelijkertemaken WanneerMPnaastdekenmerkenvanzelfmanagementenpersuasievetechnologieënwordtgelegdontstaat devolgendetabel 13
Tabel4 KenmerkenvanzelfmanagementenpersuasievetechnologieënincombinatiemetMP, Functionaliteiten,MP, Kenmerken,van, zelfmanagement, Persuasieve,elementen, MP, algemeen,, " Surfacecredibility Inlogscherm, " Demo sbekijken, " Registreren, " Inloggegevens vergeten, " Inloggen, " Zelfmonitoringvan aandoeningen " Reductie " Tailoring " Reminder Start, Actiepuntenlijst Uitleg Menubalkverbergen Zelfmonitoringvan aandoeningen Tunneling Mijn, gezondheid, Aandoeningen(heden) Aandoeningen (verleden) Allergieënvoor medicijnen Allergieën(overig) Zelfmonitoringvan aandoeningen Mijn,leefstijl, Leefstijlen Voorkomenvan gezondheidsproblemen Personalisatie Mijn,notities, Notities Coördinerenvandeeigen zorg Betrouwbaarheid Mijn,gegevens, egevensinvullen Nvt Personalisatie Mijn, zorgdoelen, Behandeldoelen Informatiedoelen Leefstijldoelen Zelfmonitoringvan aandoeningen Zelfbehandelingvan aandoeningen Personalisatie Betrouwbaarheid Mijn, meetwaarden, Meetwaardenuitmijn zorgplan Meetwaarden(zelf toegevoegd) Zelfmonitoringvan aandoeningen Zelfbehandelingvan aandoeningen SelfWmonitoring Personalisatie Praise Suggestions Mijn, medicijnen,en, vaccinaties, Medicijnen(heden) Medicijnen(verleden) Vaccinaties Overigemiddelen Zelfmonitoringvan aandoeningen Personalisatie Mijn, behandelaars, Behandelaars toevoegen Coördinatievandeeigen zorg Nvt 14
Mijn,coaches, Beweegcoach Voedingscoach StoppenmetrokenW coach Zelfbehandelingvan aandoeningen Zelfmonitoringvan aandoeningen Effectiefcommuniceren metzorgverleners Tunneling Personalisatie Tailoring Selfmonitoring MP1mail, Inbox StuureennieuweeW mail Concepten VerzondeneWmail Prullenbak Zoekfunctie/opties Effectiefcommunicerenmet zorgverleners Coördinerenvandeeigen zorg Actievedeelnameaan besluitvormingsprocessen Socialrole RealWworldfeel Informatie,,, Naslagwerkenbekijken Voorkomenvan gezondheidsproblemen Zelfmonitoringvan aandoeningen Expertise Betrouwbaarheid Hulp, Handleidingen Demo s Indirect Voorkomenvan gezondheidsproblemen Zelfmonitoringvan aandoeningen Effectiefcommuniceren metzorgverleners Coördinerenvandeeigen zorg Actievedeelnameaan besluitvormingsprocessen Reductie Tunneling, Usability,testing Of de mate van toegepast persuasieve technieken in MP invloed op het gebruik van MP heeft zal door onderzoekuitgewezenmoetenwordenookzalgekekenmoetenwordenofmpüberhauptgeschiktisvoor hetbevorderenvoorzelfmanagementhetisnamelijkniet zo dat elk willekeurig zorgportaal ook werkelijk geschiktvoordebeoogdegebruikersgroepomtoteensuccesvolsysteemtekomenishetbelangrijkdater geen elementen in het systeem zitten die het goede gebruik van het systeem in de weg zitten Storingen kunnen zitten in de inhoud en het ontwerp van een systeem Vincente (1999) concludeert dat de grootste bedreiging voor het effectieve en veilige gebruik van technologische systemen die complex zijn gebeurtenissenzijnwaardegebruikernietbekendmeeis,diehijnietkanplaatsenenwaardeontwerpervan hetsysteemgeenrekeningmeeheeftgehoudenhetsysteemmoetduszoinelkaarzittenenontworpenzijn dathetdichtbijdegebruikerstaatenintuïtiefisdemixvantoegepastepersuasieveelementeneneengoed uitgedacht en uitgevoerd systeem kan de gebruiksvriendelijkheid van een zorgportaal maken of kraken Maguire(2001)beschrijfteenaantalvoordelenvansystemendiegebruiksvriendelijkzijnontwikkeld: Medicinfo, SitevanMedicinfo Nvt Betrouwbaarheid Expertise Uitloggen, Nvt Nvt Nvt Verhogen,van,de,productiviteit ebruikersworstelennietmeteenprogrammawaardoorergeenonnodigetijdgaatzitteninhetwerken methetprogramma 15
Fouten,reduceren Hetontwijkenvanambigueenonduidelijkeelementenzorgtervoordathetaantalfoutendiemensen makenomdatzehetsysteemniethelemaalonderdekniehebbengereduceerdwordt Minder,training,en,ondersteuning Eengoedontwikkeldsysteembehoeftminderuitlegentraining Snellere,acceptatie Een goed ontwikkeld systeem, waar de gebruiker wat aan heeft, toegankelijk is en wat hij goed kan gebruikenwordteerdergeaccepteerddaneensysteemwaarheelveeltijdenenergieingestoptmoet worden Betere,reputatie,voor,de,ontwikkelaars Wanneergebruikerstevredenzijnoverhetgoedesysteemdatisgeleverd,zullengebruikersdaarpositief oververhalenenditkandepositieveindemarktverbeteren ErzijnheelveelmanierenomeensysteemgebruiksvriendelijktemakenInallegevallenishetbelangrijkom deeisenvantechniek,functionaliteitengebruikersmeetenemenindeontwikkelinghumanecentereddesign (HCD)isgerichtophetintegrerenvanhetperspectiefvandegebruikerinhetsoftwareontwikkelproces,om eenzobruikbaarmogelijksysteemtemakeninhumanecentereddesignishetvanbelangdateengebruiker begrijptwathijmoetdoenenactiefbetrokkenisbijdezehandelingenookmoetdegebruikerinstaatzijn (mentaalenfysiek)omdehandelingenteverrichtenbijhetontwikkelenvaneensysteemdathumanecentered ishetvanbelangdatfeedbackmomentengeregeldvoorkomenenerookwordtgekekennaaroplossingenin vergelijking met eerdere oplossingen Het ontwerpteam dat aan het hoofd van het ontwikkelproces staat bestaat uit veel verschillende partijen, zoals usabilitywspecialisten, software engineers, grafisch ontwerpers, interactiondesignersetc(maguire,2001) Onderzoek van Maguire (2001) wees uit dat een systeem aan het einde van een ontwikkelproces goed is wanneer het systeem de behoeften en de wensen van de gebruiker zijn ingewilligd Respondenten die representatiefzijnvoordebeoogdegebruikersgroepmoetenhetsysteemdaaromtijdenshetontwikkelproces testen Of een systeem werkt voor de beoogde gebruikersgroep is te onderzoeken door middel van een usabilitytest Usabilitytesting is een manier van testen waarin participanten die representatief zijn voor de beoogde gebruikersgroep het gebruik van een bepaald systeem evalueren en kijken of het voldoet aan verschillende criteria (Rubin, 1994), waardoor beoordeeld kan worden of een systeem geschikt is voor de beoogde gebruikersgroep Een usabilitytest, ofwel een gebruikerstest wordt opgezet aan de hand van een cognitivewalkthrough,eengebruiksinspectieindevormvaneencognitievetaakanalyse(polson,1992)waarin gekeken wordt welke taken een gebruiker moet voltooien om bepaalde acties uit te voeren of doelen te behalen MP,en,usabilitytesting, InhetgevalvanMijnezondheidsPlatformishetookzaakomtebepalenwateengoedemanierisomMPte gebruiken en of MP momenteel op een juiste manier ingericht is Dit zal uiteindelijk moeten blijken uit gebruikerservaringen met betrekking tot onder andere gebruiksgemak, efficiëntie en geïnvesteerde tijd (werkt het?) Deze gebruikerservaringen zullen moeten komen van patiënten die ook daadwerkelijk een chronischeaandoeninghebben,aangezienzijdemogelijkheidhebbenommpherhaaldelijktegebruiken,en vertrouwdterakenmethetportaaldezedingenkunnengemetenwordenmeteenusabilitytest,dieingericht isvoormp Doorooktekijkennaarpersuasieveelementenendematevanzelfmanagement(endeveranderingendaarin over een bepaalde tijd) kan gekeken worden of patiënten door MP gestimuleerd worden om aan zelfmanagementtedoen,ofhierjuistvanafzien(helpthet?)deredenvoorhetaldanniettoepassenvan zelfmanagementmoetachterhaaldworden,omheteffectvanmpvasttestellenomdatderesultatenvan hetgebruikersonderzoekwordengebruiktbijdevervolmakingvanhetuiteindelijkeontwerpvanmpishet belangrijkomdeeindgebruikerstebetrekkenbijditontwerpprocesvanmpmethunervaringen,wensenen behoeftenkunnenzijalsgeenanderbepalenofmpzoalshetnuwerktenoogtvolstaat,enhunfeedbackkan daardoorergnuttigzijnvoorhetontwerpproces 12 Probleemstelling, Zoals in de aanleiding beschreven kunnen ehealthwtoepassingen zelfmanagementgedrag ondersteunen, stimuleren en bevorderen, mits de ehealthwtoepassingen gebruiksvriendelijk zijn en gebruik maken van 16
persuasieve elementen Onderzoek moet uitwijzen of Mijn ezondheidsplatform momenteel gebruiksvriendelijkisenvoldoendepersuasiefomzelfmanagementgedragvandebeoogdegebruikersgroep (patiënten met een chronische aandoening) te stimuleren en bevorderen In dit onderzoek gebeurde dit middelsdevolgendeonderzoeksvraag Onderzoeksvraag InhoeverredraagtMijnezondheidsplatformbijaanzelfmanagementgedragvanpatiëntenmeteenchronische aandoening? En wat zijn de bevorderende en belemmerende factoren voor zelfmanagement ondersteuning via MP? De twee deelvragen gaan in op twee factoren die daar een rol in kunnen spelen, te weten: werking en bruikbaarheidenpersuasieveelementen Deelvragen HoebeoordeleneindgebruikersdewerkingenbruikbaarheidvanMijnezondheidsPlatform? Maakt Mijn ezondheidsplatform optimaal gebruik van persuasieve technologie elementen om zelfmanagementgedragtebevorderen? 13 Doelstelling, OmeenMijnezondheidsPlatformtoteenportaaltemakendatgebruiksvriendelijkisvoordegebruikersen dematevanzelfmanagementstimuleertenbevordert,ishetvanbelangomtewetenwelkeonderdelenvan het systeem werken voor verschillende potentiele gebruikers (wat werkt voor wie?) Daarbij zal moeten wordengekekennaardegebruikerskenmerken,demanierwaaropdegebruikersmethetsysteemomgaan,de mening van de gebruikers over het systeem, en een evaluatie over de functionaliteit en de waarde die de verschillendeonderdelenvanmpvoorhenhebbendeinzichtendieditonderzoekoplevertkunnenmogelijk van waarde zijn voor de ontwikkeling van Mijn ezondheidsplatform tot een portaal dat klaar is om in de toekomstopgroteschaalindegezondheidszorggebruikttekunnenworden HetdoelvanditonderzoekishetinkaartbrengenvandegebruiksvriendelijkheidenpersuasiviteitvanMP metbetrekkingtotzelfmanagementditalgebeurendoormiddelvaneeninterviewgecombineerdmeteen gebruikerstest 17
2 Methoden 21 Onderzoeksopzet, ZoalsgezegdishetonderzoeknaardegebruiksvriendelijkheidenpersuasiviteitvanMijnezondheidsPlatform met betrekking tot zelfmanagement uitgevoerd middels een gebruikersonderzoek, dat bestond uit een interviewgecombineerdmeteengebruikerstestditgebruikersonderzoekwas(overwegend)kwalitatiefvan aard en bestaat uit de een interview en een testgedeelte (zie bijlage 2) en is afgenomen bij twee diabetes patiënten 22 Respondentkenmerken,, TweerespondentenhebbenhetonderzoekondergaanDegebruikerskenmerkenzijnvastgesteldmiddelseen vragenlijstdieisgeplaatstinbijlage2 eslacht Man Leeftijd 27 Opleiding Hogeronderwijs Werk Werkgever/werknemer Computervaardigheden Uitstekend ezondheid Uitstekend eslacht Vrouw Leeftijd 51 Opleiding Hogeronderwijs Werk Werknemer Computervaardigheden oed ezondheid Matig/goed 23 Dataverzamelmethoden, De twee respondenten hebben na het tekenen van het toestemmingsformulier een gebruikerstest in combinatiemeteeninterviewondergaanheteerstedeelvanhetgebruikersonderzoekbestonduiteenhalf uur durend interview met daarin algemene vragen om de gebruikerskenmerken vast te stellen Uit deze verkregendatakunnenmogelijkefactorennaarvorenkomendievaninvloedzijnophetgebruikvanmpen de invloed van het gebruik van MP op zelfmanagementgedrag Deze factoren en andere mogelijk waardevolle informatie kan meegenomen worden als aanbevelingen, zodat het systeem indien nodig verbeterdkanwordendevragenlijstwassamengesteldvoorditonderzoekentevindeninbijlage2 De daadwerkelijke gebruikerstest (zie bijlage 2) was voor dit onderzoek samengesteld en bestond uit verschillendetakendiederespondentenuitmoestenvoeren,enwaarmeetebepalenwasofderespondenten goedmethetsysteemomkongaanerwerdaanderespondentengevraagddetakenhardopvoortelezenen tijdens de test hard op na te denken De taken waren vormgegeven in scenario s die gericht waren op diabetespatiënten,zodatdetestzogoedmogelijkbijdebelevingswereldvanderespondentaanslootmet uitzondering van de onderdelen Mijn Coaches en Mijn leefstijl zijn alle onderdelen van MP aan de orde gekomenditnamongeveereenuurinbeslag Tijdens en na elke taak was er de mogelijkheid om te evalueren, waardoor er kon worden besproken wat gebruikersvanhetonderdeelvonden,enwatervolgenshenbeterzoukunnenebruikershaddenalleruimte omaantegevenwatzijvondenvanbijvoorbeelddewerkingvanhetsysteem,dewaarderingvanhetsysteem, deinvloeddiehetkonhebbenophunziekteverloopetcetera Eenscreencaptureprogrammamaaktetijdensdegebruikerstesteenopnamevanhetbeeldscherm,zodatte zien was waar de respondenten met hun muis naar toe bewogen De informatie die dit oplevert zou in combinatiemetdegesprokenwoordeninzichtkunnengevenindeintuïtiviteitvanmptebepalen,omdat goedtezienisofmensengelijkwetenwaarzenaartoemoetengaanomeenbepaaldeopdrachttevoltooien Erwerdeveneenseenwebcamopnamevanhetaangezichtvanderespondentgemaaktomdeexpressievan de respondenten vast te leggen, wat informatie zou kunnen geven over hoe systeem op de respondenten overkomt 18
3 Data7analyse Tijdens het onderzoek werden beeldw en geluidsopnamen gemaakt en de tekst die hier uit voort kwam is getranscribeerdbijhetanalyserenvandebeeldwentekstfragmentengingdeaandachtuitnaar: 1 Werkingvandetechniek(systemquality;gebruiksgemak,functionaliteit) 2 Kwaliteitvandezorg(contentquality;inhoud,communicatie,adviezen) Dit is eveneens de tweedeling die zichtbaar is in het codeboek waarmee de verkregen data uit de gebruikerstest gecodeerd is Met het codeboek (bijlage 4) zijn verschillende typen problemen in kaart gebracht door middel van citaten van de respondenten Citaten uit de gebruikerstest (zie codeerschema, bijlage 5; interview, bijlage 4 ) zijn gebruikt bij analyse en beoordeling van MP Bij het analyseren en weergevenvanhetcodeerschema(bijlage5)bleekdatdeproblemenin3hoofdcategorieënoptedelenzijn, enzozullenzeinderestvanhetonderzoekookwordenbehandeld: ebruiksvriendelijk Onder ebruiksvriendelijk worden de bereikbaarheid, het gebruiksgemak, de snelheid en de efficiëntie waarmeehetsysteemtehanterenisgeschaardproblemenuitdezecategoriehebbenvaakbetrekkingop problemenmetdewerkingvandetechniek(systemquality)hetkangaanomfunctionaliteitendieslecht ofnietwerken,functionaliteitendiewordengemist,fouteninhetsysteemetc Persoonlijk Onder persoonlijk worden de layeout, inhoud en gebruiksgemak in combinatie met persoonlijke voorkeurengeschaardproblemenuitdezecategoriehebbentemakenmetsituatieswaarinhetsysteem niet(voldoende)isafgestemdopdegebruiker(systemencontentquality)hetsysteemkanbedoeldzijn als patientecentered, terwijl er onvoldoende aandacht is besteed aan tailoring De gebruiker kan het systeembijvoorbeeldnietnaareigenwensindelenenformulierenengegevenadvieszijntealgemeenom degebruikerhetgevoeltegevenmetzijnofhaareigenpersoonlijkezorgdossierbezigtezijn Veilig Onderveiligwordenbeveiligingenprivacy geschaardproblemenuitdezecategoriehebbentemaken met het niet kunnen garanderen van de beveiliging en privacy van MP door onduidelijkheid over privacy,wachtwoorden(systemquality)eninzagedooranderen Prioriteit'van'problemen' Aan de verschillende typen problemen is een mate van prioriteit toegekend Deze mate van prioriteit is gebaseerdopeenindelingvandumasenredish(1999): Tabel5 Level, Prioriteitvanproblemen(DumasenRedish,1999) Definition, 1 Level1problemenstaanhetvoltooienvaneentaakdoordegebruikerindeweg 2 Level2problemencreërenvertragingenfrustratiebijdegebruiker 3 Level3problemenhebbeneenkleineffectopdeusability 4 Level4problemenzijnmeersubtielenwijzenopverbeteringenindetoekomst Vanzelfsprekend zijn de problemen van level 1 het meest relevant om aan te pakken, gevolgd door respectievelijkdelevel2,3en4problemendeproblemenuitdeeerstetweelevelszullenwordenbesproken 19
4 Resultaten Het'eindcijfer' Beide respondenten gaven MP een 7 (op een schaal van 1 tot 10) als cijfer voor hoe het portaal op het momentvantestenwerkterespondent2zouheteen9gevenalsmptoevoegingenzouhebbendiehet systeemsnellerzoudenmakendezecijferszijneenalgemenebeoordelingdiegebaseerdisop1uurwerken met het systeem en de eerste indruk die de respondenten van MP hebben gekregen Qua bruikbaarheid constateerdenderespondentendaternogeenaantalhakenenogenaanhetsysteemzatenmaardat met dewoordenvanrespondent1gesproken debasisgoedis' ' Zoalshetnuisdanzouikzeggenvandanzouheteen7zijnEnalsjedetoevoegingenhebt,met bijvoorbeeld dat je je meter ervoor kan houden en die dingen, dan zou het een 9 wat mij betreft kunnenzijn (Respondent2) Maar( )jegebruikthetvoorheteerstenjevindtweldathetsysteemwelgoedhanteerbaaris? JawelDatwelDebasisisgoed (Respondent1) Watikalzeivanhetmoetgewoonrapperkunnen ( ) Alleenhetheeftmettijdsbestektemaken Dusnietzozeermetinhoud Maarmetefficiëntie,ja Ja (Respondent2) De respondenten concludeerden beide dat MP al een aardig compleet systeem is, maar dat er nog een aantal punten zijn die verbeterd moesten worden om van MP een bruikbaar en gebruiksvriendelijk zorgportaaltemakenzoalsbeschrevennoemderespondent2dathetsysteemwathaarbetreftsnelleren efficiëntermag wordengemaaktveelvande(typen)problemendiederespondententegenkwameninde gebruikerstest(mbtkwaliteitvanhetsysteemendekwaliteitvandeinhoudvanhetsysteem)wezenuitdat de respondenten behoefte hadden aan een veilig en gebruiksvriendelijk systeem dat afgestemd is op de gebruikerdebelangrijksteredenvoorhetverbeterenvandezecategorieënwasdatdaarmeedesnelheiden efficiëntievanhetwerkenmetmpzoudentoenemenvolgensderespondentenwashetduszaakdatmp opdezenogverderontwikkeldmoetwordenvandeverschillendecategorieënbleekgebruiksvriendelijkheid hetmeestinaanmerkingtekomenvoorverdereontwikkelingditblijktookuitdetypenproblemendieuitbij hetcoderenaanhetlichtkwamen:demeesteproblemenhaddentemakenmetdezogenaamdeeaseofuse enwerdenonderlevel1problemengeschaardwanneermpmeergebruiksvriendelijk,persoonlijkenveilig is,kunnengebruikerssnellerenefficiëntermethetzorgportaalmpoverweg( 41),wathetgebruikervan zoukunnenbevorderen(daarovermeerin 42) 20