SYMPOSIUM HET DORP VAN DE TOEKOMST? 12 NOVEMBER 2014 ELSENDORP Een initiatief van: Dorpsraad Elsendorp, EMMA, experts in media & maatschappij, 'VKKNB' 1
SYMPOSIUM: HET DORP VAN DE TOEKOMST? De participatiesamenleving is inmiddels -bijna- een gevleugeld begrip. Het terrein waarop de burger zelf aan de slag moet/gaat, strekt zich uit naar steeds meer domeinen, zoals zorg, onderwijs, sociale cohesie en energie. Met alle gevolgen van dien: op schaarse tijd en energie wordt steeds vaker een beroep gedaan. Aan de andere kant zien we dat de bevolking in een aantal delen van Nederland -voorzichtig- aan het krimpen is. Met alle mogelijke gevolgen van dien. En vertaald naar Brabant: een mogelijke rem op de economische en maatschappelijke groei van Brabant. Terugtredende overheid; veranderend speelveld En de overheid, zij treedt terug. Volgens sommigen een zegen, anderen zetten vraagtekens. Paul Frissen, hoogleraar Bestuurskunde Universiteit Tilburg en lid Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling stelt unverfroren: We zijn verslaafd geraakt aan de verzorgingsstaat. Dat moet anders: 'Burgers moeten op verschillende manieren maatschappelijke initiatieven ontplooien en zoveel mogelijk verschil en ongelijkheid produceren. Doet u dat niet, dan verzint de overheid regels omdat ze overal hetzelfde wil. We moeten af van het gelijkheidsideaal, aldus Frissen. Burgerschap, dat is het antwoord. Tegelijkertijd zien we dat Evelien Tonkens, hoogleraar Burgerschap een heel andere mening is toegedaan: Participatie is zoiets waar niemand tegen kan zijn. Onder die vage noemer wordt beleid verkocht dat verstrekkende gevolgen heeft. Vanuit Den Haag zien we een decentralisatietendens richting de lokale gemeenschap uitgerold worden. Op belangrijke thema s als bijvoorbeeld de zorg. Maar ook rond werk- en werkgelegenheid. Andere thema s zíjn allang lokaal: welke middenstanders willen zich nog wel, en welke al niet meer in een dorpskern vestigen? Netwerken rond duurzame energie ontstaan vrijwel uitsluitend op buurt- of dorpsniveau. En daar waar in de jaren zeventig en tachtig de trek uit de binnenstad voor problemen en uitdagingen zorgde, zien we nu een tegenovergestelde tendens: het platteland krimpt; dorpen hebben het moeilijker. 2
Hoe ziet het dorp van de toekomst er uit? Op lokaal niveau zien we op het eerste oog strijdige processen ontstaan. Enerzijds moet het lokale niveau steeds meer verhapstukken (onder het motto: dicht bij de burger ). Anderzijds vragen lokale en provinciale overheden steeds meer om samenwerking tussen die verschillende lokale niveaus (onder het motto: niet steeds opnieuw het wiel willen uitvinden. ) We zouden dit kunnen definiëren als een subtiel proces van tegelijkertijd op- en afschalen. De woningmarkt is daarvan misschien wel een zeer goed voorbeeld: als ieder dorp zijn eigen woonwijk voor welgestelden wil inrichten, zal de concurrentieslag enorm zijn. Aan de andere kant: ieder dorp heeft natuurlijk wel een individueel belang om nieuwe bewoners te trekken. Dat vraagt dus de facto om subtiele arrangementen. Om input van branding specialisten. Om afstemming. Een praktijkvoorbeeld: kiezen we voor winkelen of zorg? Een ander voorbeeld. Winkelen op de oude manier kan niet meer: we gaan niet meer afzonderlijk naar de bakker, de slager en de groenteman. We willen meer gemak en verlangen een supermarkt. En dan liefst een grote, met een enorm aanbod. Die dan uiteraard weer niet in het dorp, maar hooguit dicht bij de stad zal liggen. Met alle consequenties voor de plaatselijke middenstand: die verdwijnt. Welke arrangementen zijn er dan wel denkbaar? Het Brabantse Someren-Heide dient voor velen als een na te volgen voorbeeld van een supermarkt nieuwe stijl : in dit dorp blijft de supermarkt overeind, dankzij 40 plaatselijke vrijwilligers, die de loonkosten van een supermarkt overbodig maken. Maar is een dergelijk initiatief haalbaar voor andere dorpen? In het Brabantse Elsendorp is bijvoorbeeld veel energie gestoken in het goed in elkaar steken van de plaatselijke zorg. En is er een duurzame energie werkgroep en een zeer actief Dorpsoverleg. Maar of er bovenop al deze activiteiten ook nog 40 vrijwilligers te vinden zijn, die dan een supermarkt willen runnen? Maar vandaag de dag ontluiken andere mogelijkheden. Combinaties van internetwinkelen met slimme distributie zouden oplossingen kunnen bieden. Een AH Pick-Up point, een BOL-levering en andere internetorders mengen en op een centraal punt in het dorp afleveren. Voordeel: je hoeft op het tijdstip van aflevering niet meer altijd thuis te zijn. Is dat wel mogelijk? En kan een multifunctionele accommodatie daar wel in voorzien? Ontstaat zo wellicht een nieuwe vorm van sociale cohesie als er rond zo n Pick Up point een horecavoorziening is? Waar mensen als ze hun pakjes ophalen, ook nog even snel 3
een kopje koffie met anderen kunnen drinken. Faciliteren we zo de nieuwe toevallige ontmoetingen? Alle ballen op de burger? En uiteraard, anno vandaag luidt het adagium: de macht aan de burger Maar bij regelgeving alleen, ontstaat nog geen initiatief beaamt ook Justus Uitermark, bijzonder hoogleraar samenlevingsopbouw Erasmus Universiteit Rotterdam en uhd sociologie Universiteit van Amsterdam: 'Burgerkracht is een tegengif voor bureaucratisering. Zonder regels organiseren mensen zichzelf, ze worden creatiever en nemen meer verantwoordelijkheid. Daarnaast moeten we machtsconcentratie en uitsluiting tegengaan. Maak jezelf misbaar, zorg voor een sterk gedragen netwerk en maak meerdere mensen verantwoordelijk in een hechte en diverse kerngroep. Deze tendensen moeten we onderkennen om burgerinitiatieven verder te helpen.' 4
Symposium dorp van de toekomst Op 12 november gaan wij, de Dorpsraad Elsendorp, EMMA, experts in media & maatschappij, en de vereniging kleine kernen Noord-Brabant in Elsendorp in gesprek met landelijke en regionale experts over het dorp van de toekomst: Hoe ziet dat er uit? In grote lijnen, maar ook heel praktisch: In een aantal keynote speeches, in workshops, break-out sessies en speeddates. De hoofdsprekers, gedeputeerde Brigite van Haaften, dorpsbouwmeester Joop Petit en professor Caroline Hummels, zullen vooral ingaan op de grote lijnen van het dorp van de toekomst : hoe geven we dat vorm en realiseren we dat? Welke technische slimmigheden stimuleren deze ontwikkeling? Daarna gaan we in vijf groepen uiteen om in een vijftal workshops de volgende thema s te behandelen: + Winkelen: Winkelen in het dorp van de toekomst? Bijvoorbeeld via een pick-up en servicepunt in het dorp. + Dorpsondernemingen: Dorpsondernemingen in het buitenland, bijvoorbeeld in Engeland en Spaans Baskenland. + Wonen: Hoe wonen wij in het dorp van de toekomst? Hiervoor gaan we in gesprek met de woningcorporatie. + Energie en Duurzaamheid: Enexis is het project buurkracht gestart om met de hele buurt energie te besparen. Zo draagt Enexis bij aan een duurzame toekomst in de kleine kernen. + Onderwijs: Hoe houden we het niveau van het onderwijs in stand? We praten er over met de directeur van de school in Elsendorp. We sluiten de dag af met een debat over de zorg in het dorp van de toekomst tussen de plattelandshuisarts Joep Gondrie, de verantwoordelijk wethouder van Gemert-Bakel, Jan Bevers en Joel Gijzen, directeur Zorg van zorgverzekeraar CZ. 5
Inhoudelijk programma 9.30 uur: Inloop met koffie 10.00 uur: Start Symposium, opening dagvoorzitter 10.15 uur 10.45 uur: Brigitte van Haaften 10.45 uur 11.15 uur: Caroline Hummels 11.15 uur 11.30 uur: Koffiepauze 11.30 uur - 12.00 uur: Joop Petit 12.00 uur - 13.30 uur: Lunch en speed-date mogelijkheden 13.30 uur 14.30 uur: Parallelsessies vijf workshops 14.30 uur 15.00 uur: Koffiepauze 15.00 uur 16.00 uur: Parallelsessies vijf workshops 16.00 uur 16.30 uur: Driegesprek Zorg van de toekomst : CZ Joel Gijzen, huisarts Joep Gondrie en wethouder van Gemert-Bakel Jan Bevers 16.30 uur 18.00 uur: Afsluiting & borrel 6