Boekverslag door L. 2939 woorden 14 februari 2008 5.5 87 keer beoordeeld Vak Geschiedenis INLEIDING: De Nederlanders van vandaag de dag staan bekend als een handelsvolk en een zeevaardersvolk. Nergens anders in de canon van de Nederlandse geschiedenis vind je dit zo duidelijk terug als bij de VOC. Omdat ik nog heel weinig wist over de geschiedenis van de VOC, leek het me wel leuk om er mijn profielwerkstuk over te doen. Daartoe heb ik de volgende hoofdvraag bedacht: Hoe zag de geschiedenis van de VOC eruit van opkomst tot ondergang? Deze hoofdvraag op zichzelf is niet zo makkelijk te beantwoorden. Ik heb daarom een vijftal deelvragen erbij bedacht, die mij groter inzicht moeten geven in hoe de geschiedenis van de VOC verlopen is: 1) Wanneer is de VOC opgericht en waarom? 2) Hoe ging de VOC te werk? 3) Hoe komt het dat de VOC zo machtig was? 4) Wat was de reden dat de VOC toch ten onder is gegaan? 5) Wat heeft de VOC betekend voor Nederland? Door het beantwoorden van deze deelvragen, kom ik hopelijk meer te weten over de VOC, waardoor ik de hoofdvraag beter kan beantwoorden. DEELVRAAG 1: "Op een dag in het voorjaar van 1594 schaarde een groep van negen kooplieden zich rond een tafel in het Amsterdamse wijnhuis van Martin spil. Hendrik Hudde, Reinier Pauw, Pieter Hasselaar, Arent ten Grootenhuis, Hendrik Buyck, Syvert Sem, Jan Poppen, Jan Karel en Dirck van Os Staken de koppen bij elkaar om te overleggen over een gezamenlijke handels reis naar Azië. Zij hadden redenen genoeg om zo`n avontuur te overwegen. Gedurende de afgelopen honderd jaar hadden de Portugese schepen via een route langs kaap de goede hoop specerijen naar Lissabon gebracht. Deze Aziatische producten, hoofdzakelijk peper, leverden bij verkoop in europa hoge winsten op. Het grootste deel van de onkosten brachten ze zelf bij elkaar, maar er werd ook aan anderen gevraagd om geld in de compagnie te steken. Deze mensen werden dan aandeelhouders of participant genoemd. Zij hadden geen inspraak in de besluiten die de negen kooplieden maakte. Voor het geld kochten de https://www.scholieren.com/verslag/28631 Pagina 1 van 7
kooplieden 4 schepen die naar Indië zouden varen." Uit: http://www.scholieren.com/werkstukken/13332 Wanneer is de VOC opgericht en waarom? Sinds de val van Constantinopel in 1453, toen de stad veroverd werd door de Ottomanen en een Islamitisch bolwerk werd, konden er heel moeilijk specerijen over land naar Europa vervoerd worden. Specerijen werden steeds duurder en het werd economisch aantrekkelijk om met schepen een route naar het oosten proberen te vinden. De eersten die dat deden waren de Portugezen en de Spanjaarden. Op 20 maart 1602 werd de Vereenigde Oostindische Compagnie opgericht door een fusie van alle tot dan toe actieve Oost-Indiëvaarders uit de Nederlandse gewesten. Dit gebeurde op last van de Staten- Generaal. Geschiedkundigen zijn het er niet over eens welke van de volgende redenen het belangrijkste was voor de oprichting. Ten eerste bestond er een noodzaak tot de bundeling van krachten in plaats van de onderlinge concurrentie tussen de steden. Er waren te veel handelaren actief voor een te kleine afzetmarkt. Hierdoor daalden de prijzen van specerijen enorm en dreigden alle handelaren failliet te gaan. Bovendien werd in het jaar 1600 in Engeland de British East India Company opgericht. Omdat ze zo geen onderlinge concurrentie meer hadden, konden ze zich helemaal richten op het een voor een uitschakelen van de kleine Nederlandse concurrenten. Nederland accepteerde dit niet, en om dit probleem tegen te gaan, besloten zij ook samen te gaan werken en richtten ze de VOC op. Ten slotte word er vaak op gewezen dat de Oostindische handel ten tijde van de oprichting van de VOC in handen was van koning Filips II van Spanje en Portugal. Omdat hij zulke hoge belastingen en embargo's voerde tegen de Nederlandse handelaren, moesten zij wel zelf hun specerijen gaan kopen in Oost-Indië. DEELVRAAG 2: "Ik was zeer verheugd toen de pentjalang, een klein overdekt vaartuig, langszij kwam met de opdracht de onderkoopman af te halen en naar Batavia te brengen. Ik moest daar nog een nacht aan boord blijven, tot ik de volgende morgen aan land kon gaan. Ik kreeg een wagen met een putea of gids, die me naar de gouverneur-generaal bracht. Hem gaf ik de Compagniespapieren en brieven en reed vervolgens rond langs de directeur en de verdere Raad van Indië. Ik werd overal vriendelijk ontvangen. De kapitein kreeg opdracht om het schip zo snel mogelijk te lossen en met de militie naar Java te stevenen. Ik moest dus hals over kop mijn goederen van boord zien te krijgen. Ik wilde zelf bij het lossen zijn, om er voor te zorgen dat ik het mijne kreeg. Dat ging beter dan ik verwachtte en ik heb bijna geen schade gehad." Uit: In dienst van de Compagnie. Leven bij de VOC in honderd getuigenissen. Door Gerrit Aansorgh, onderkoopman. Brief uit juni 1755. Hoe ging de VOC te werk? https://www.scholieren.com/verslag/28631 Pagina 2 van 7
In Nederland had de VOC een bestuur dat bestond uit 17 kamers, te weten: Amsterdam, Zeeland, Delft, Rotterdam, Hoorn, en Enkhuizen. Het hoofdkantoor, zogezegd de grootste kamer, was Amsterdam. De kamer van Zeeland was de op één na grootste. Aan het hoofd van de VOC stonden de Heren XVII, de Heren Seventien, 17 vertegenwoordigers, waarvan er 8 uit Amsterdam kwamen, 4 uit Zeeland, en uit de andere vier kamers steeds 1. De zeventiende vertegenwoordiger kwam óf uit Zeeland, óf uit één van de vier kleinere kamers. Dit was gedaan zodat Amsterdam nooit de absolute meerderheid zou krijgen. Ook al was Rotterdam een kleine kamer, ze heeft wel flink wat bekendheid gekregen. Dit heeft meerdere redenen. Ten eerste was het al een belangrijke havenstad voordat de VOC opgericht werd. Dit kwam mede doordat Amsterdam een lange tijd Spaans was, waardoor Rotterdam flink werd uitgebreid. Daarnaast vluchtten veel Zuid-Nederlandse protestanten naar Rotterdam, omdat de Spanjaarden daar niet de baas waren, en je als protestant veilig was. Ze brachten daarbij een hoop kennis en kapitaal mee. Het Oostindisch-magazijn, omstreeks 1770, getekend door Hermanus Petrus Schouten. Bron: WIkipedia In Azië bestond een druk en warrig netwerk van handelsexpedities uitgevoerd door de VOC. Vanuit het Aziatische centrum voor de VOC-handel Batavia werden allerlei ondernemingen uitgevoerd binnen Azië waar de VOC beter van werd. Zo gingen bijvoorbeeld kleine VOC-schepen zijde kopen in China of Perzië, die ze vervolgens weer verkochten in Japan voor zilver, waarmee ze naar India voeren om peper of kaneel te kopen. Hierdoor kon de VOC een scheepslading vol specerijen bij elkaar krijgen zonder daar een groot startkapitaal in te moeten investeren. Om zo winstgevend mogelijk handel te kunnen drijven, schuwde de VOC geen geweld. Met behulp van huurlingen vanuit vele delen van de wereld konden ze eilanden of gebieden veroveren waar heel goed handel gedreven kon worden en waardoor ze de handel konden beheersen in die regio. De VOC bouwde bovendien haar eigen schepen. Dit gebeurde op Texel, in Amsterdam, en in Rotterdam. Ook hadden ze een scheepswerf in Batavia. Daar gebeurde een hele hoop reparatie aan hun schepen, die net een lange reis uit Europa achter de rug hadden. De VOC gebruikte 3 soorten schepen.. Ten eerste waren het grote handelsschepen die tussen Nederland en Azië heen en weer voeren. Deze heetten spiegelretourschepen. Deze hadden een voor die tijd enorme laadruimte, zodat ze zeer geschikt waren voor lange reizen naar Azië waarbij veel goederen vervoerd werden. De replica's van VOC-schepen die je tegenwoordig ziet zijn allemaal spiegelretourschepen. De tweede soort waren kleinere handelsschepen die ze gebruikten voor de handel binnen Azië. Deze heetten fluit, hoeker of galjoot. Het waren alledrie andere types. Het waren kleine, snelle zeilschepen, waarmee ze overal door Azië voeren om spullen op te halen, die ze aan het eind van de reis allemaal naar Batavia brachten, van waaruit het met spiegelretourschepen naar Nederland werd gebracht. De derde en laatste soort schepen waren geen handelsschepen, maar oorlogsschepen waarmee ze retourvloten beschermden. Dit waren fregatten of jachten. Hun taak was het om te zorgen dat de schepen https://www.scholieren.com/verslag/28631 Pagina 3 van 7
veilig bij hun bestemming aankwamen. Oftewel beschermen tegen piraten en de concurrenten. De piraten waren natuurlijk op de vracht uit, en de concurrenten wilden de schepen tot zinken brengen. In totaal voeren ruim een miljoen mensen uit op een VOC-schip. Het bestaan aan boord van die schepen was niet bepaald een pretje. De lonen waren slecht, maar 100 gulden per jaar, er kwam honger voor en er waren ziektes. Dit was vooral erg op de lange reizen tussen Europa en Azië. Het VOC-bestuur heeft niet echt haar best gedaan om het leven voor de mensen aan boord wat draaglijker te maken. Vergelijk maar eens: 100 gulden was het loon voor een matroos in die tijd, 100.000 gulden voor een gouverneur in Oost- Java, en de gouverneur-generaal verdiende maar liefst 2,5 miljoen gulden per jaar. Hij werd daarom ook de grote prijs genoemd. DEELVRAAG 3: "Zo voeren wij met onze twaalf schepen van Batavia naar Bantam. het was in Batavia een algemene biddag voor ons geluk en voorspoed in deze oorlog. We kwamen in de nacht onder het commando van generaal Martin voor Bantam en schoten drie vuurpijlen af zodat degenen in het belegerde kasteel zouden weten dat de redding nabij was. Die van het kasteel verdubbelden daarop hun afweergeschut. Bij dageraad zag de vijand ons met twaalf schepen liggen. Er arriveerden ook wat kleinere schepen van de vrijburgers van Batavia die naar de slag kwamen kijken en de bemanning van onze schepen verversingen zoals bier, brandewijn en andere waren, wilden verkopen." Uit: In dienst van de Compagnie. Leven bij de VOC in honderd getuigenissen. Door Reinier Adriaensz, soldaat. Uit 1682. Hoe komt het dat de VOC zo machtig was? Economische macht in Azië Voordat de Europeanen in Azië arriveerden, waren er geen grootschalige handelaren op de markt actief. Vanwege de enorme schaal waarop de VOC en de Britse EIC konden handelen, waren zij in staat om de markt voor de goederen waar zij in handelden op te kopen. Hiermee beschermden ze zichzelf tegen de enorm fluctuerende prijzen, door het zeer veranderlijke vraag en aanbod. Dit staat in groot contrast met de huidige tijd; op dit moment is het ten strengste verboden om op deze manier, door middel van een monopolie, de markt te domineren. Economische macht in Nederland In Nederland had de VOC het monopolie op de in- en verkoop van specerijen. Dit omdat er geen andere bedrijven waren die toestemming van de staat kregen om specerijen in te voeren. Om deze reden kon de VOC ook in Nederland de prijs in principe zelf bepalen. In de jaren dat er meer specerijen uit Azië kwamen, legde de VOC voorraden aan, die ze gebruikten als er een jaar wat minder kwam. Hierdoor waren ze in staat om prijsschommelingen door vraag en aanbod zo veel mogelijk te beperken. Militaire macht https://www.scholieren.com/verslag/28631 Pagina 4 van 7
Hoewel de VOC een indrukwekkende krijgsmacht had, zowel op land als op zee, waren zij niet uit op militaire overheersing van Azië. Ze gebruikten deze macht vooral om haar handelsvloot te beschermen tegen piraten, en om haar eigen gebieden te beschermen tegen concurrenten. De VOC beschouwde deze militaire macht als een noodzakelijk iets om de kosten te kunnen verkleinen. Ook konden ze hun militaire macht gebruiken om plaatselijke vorsten te steunen in tijden van oorlog. Daardoor zorgden zij ervoor dat iedereen wist dat de VOC machtig was, en dat de heersende vorsten hun goed gezind waren. DEELVRAAG 4: Wat was de reden dat de VOC toch ten onder is gegaan? Er is niet een duidelijke reden aan te wijzen waarom de VOC uiteindelijk failliet is gegaan. Er waren een hele hoop problemen die samen te erg waren om nog overheen te kunnen komen. Na de Vierde Engelse Oorlog was er jarenlang nauwelijks een schip vol met specerijen in de havens van Nederland aangekomen. Hierdoor konden ze niks verkopen en gingen ze langzaam maar zeker ten onder, net als hun schip de Geldermalsen (en 628 andere van hun schepen), door een gebrek aan inkomsten. Dit komt omdat spiegelretourschepen die van Azië naar Nederland kwamen varen, eerst door het Engelse Kanaal moesten. De Engelsen zagen ze al van ver aankomen en konden ze op tijd onderscheppen in het Nauw van Calais. Het alternatief voor varen door het Kanaal was om een grote bocht helemaal om Ierland en Schotland heen te varen. Ook hier was het risico zeer groot dat de lading onderschept werd. In de ruim 200 jaar van haar bestaan had de VOC nooit haar financiële organisatie vernieuwd. Na al die tijd was het basiskapitaal van 6,5 miljoen gulden nog steeds onveranderd. Alleen hadden ze nu meer schulden. Omdat ze dus geen geldreserves hadden aangelegd, hadden ze niet de middelen om klappen op te vangen. En ze hebben heel wat klappen gehad in al de jaren van hun bestaan. Ook in het oosten wonnen de Engelsen terrein op de Nederlanders. De Engelsen veroverden hele delen van het continent Azië. Heel India en Sri Lanka waren uiteindelijk Engelse kolonies. De VOC was in al deze gebieden niet meer welkom, en kon dus geen inkopen meer doen voor de Aziatische handel. Zo verloor de VOC haar uitermate winstgevende opiumhandel aan de Engelsen. Dit was een zware klap voor de kapitaalstroom van de VOC. Ten slotte werd de organisatie steeds meer geteisterd door corruptie, waardoor geld verloren ging en belangrijke beslissingen niet of te laat genomen werden. Hierdoor spreekt men vaak spottend over Vergaan Onder Corruptie. DEELVRAAG 5: "'De katoentjes van de Tirepopelier vinden wij beter dan die van Maslupatnam' https://www.scholieren.com/verslag/28631 Pagina 5 van 7
Op de kaart van vrijwel geheel Azië kon de Verenigde Oostindische Compagnie vlaggetjes prikken ter aanduiding van factorijen, forten, comptoiren, loges en andere bezittingen - en al die vlaggetjes dekten weer andere lading. Het aflopen van alle kusten en het beschrijven van alle producten zou net zoveel papier vereisen als Pieter van Dam nodig had voor zijn uit 1701 daterende Beschryvinge in zeven bijbeldikke delen. Laar daarom samenvattend alvast gezegd zijn dat er vanaf de Golf van Aden tot de Gele Zee geen haven was of de VOC wist wat er te geven en te trekken viel." Uit: Gouden Handel. Door Wim Wennekes. Wat heeft de VOC betekend voor Nederland? De VOC is voor het overgrote deel van haar bestaan een zeer winstgevende organisatie geweest. De handel in Europa en Azië was uitermate winstgevend. Hiermee konden ze dus zeer veel geld verdienen. Een groot deel ervan bleef binnen de Republiek. Dit heeft een groot aandeel gehad in het ontstaan van de Gouden Eeuw in Nederland. Handelaren werden rijk en konden hun geld uitgeven aan kunst en wetenschappen. Voor de vaart naar Azië had de VOC een hele hoop schepen nodig. Die werden allemaal op eigen werven gebouwd. Hierdoor kregen veel mensen bij de oprichting van de VOC die eerst werkloos waren, nu een baan. Maar niet alleen de mensen die aan een schip bouwden hadden hierdoor meer werk, dit gold ook voor de toeleveranciers, zoals houthakkers, zeilmakers en touwmakers. Ook de kennis over schepen werd vergroot. Gaandeweg leerde men hoe je een schip bouwt dat de halve wereld over kon varen en terug, en daarbij ook nog eens een enorme lading mee kon nemen. Door de handel met andere volken leerden de VOC en Nederland steeds meer over de wereld buiten Europa en de mensen die daar woonden. Gaandeweg werd de wereldkaart steeds verder ingevuld. Dit kwam doordat er steeds weer nieuwe gebieden werden ontdekt, niet alleen door de Nederlanders. De VOC had grote delen van het huidige Indonesië in haar bezit. Deze werd in 1799 opgeheven, en toen werd Indonesië een kolonie van Nederland. Dit is het gebleven tot 1949, dat is bijna 150 jaar, want van 1942 tot 1945 was het in het bezit van de Japanners. Zelfs de bestuursvorm wat de kolonie Indonesië oorspronkelijk had, hebben ze gewoon overgenomen van de VOC. De VOC bood vermogende en minder vermogende Nederlanders de mogelijkheid om te beleggen in handelsreizen en ondernemingen die nog plaats moesten gaan vinden. Men betaalde allemaal een bepaald deel van de kosten dat nodig was om een expeditie uit te zenden. En als deze expeditie terugkeerde, kregen de beleggers een deel van de winst dat procentueel even groot was als hun inlegsom. De VOC was de allereerste onderneming die ooit aandelen uitgaf. De huidige systemen van aandelen en opties die wereldwijd gehanteerd worden, vinden hierin hun oorsprong. Conclusie: Hoe zag de geschiedenis van de VOC eruit van opkomst tot ondergang? https://www.scholieren.com/verslag/28631 Pagina 6 van 7
Na het beantwoorden van alle deelvragen heb ik een hele hoop geleerd over de VOC. Ik kan daarom nu ook een antwoord geven op de hoofdvraag. In de geschiedenis van de VOC zijn drie periodes te onderscheiden. Allereerst was er de periode dat de VOC begon op te komen. Dan de bloei van de VOC, dat was de tweede periode. Hierin maakte de VOC, zoals je in het werkstuk kunt lezen, een heleboel winst, en was op haar machtigst. Ten slotte de laatste periode, de periode van haar ondergang. De VOC raakte steeds verder in de problemen, en werd door de concurrenten onder de voet gelopen. Alle schulden die de VOC had gingen toen naar de Nederlandse staat, en Nederlands-Indië werd een staatskolonie. Opkomst: ± 1602-1650. De wereldhandel was vol met concurrentie. Ook Nederland leed hieronder. Daarom besloten ze om samen te gaan werken, en één grote handelsmaatschappij te vormen. De VOC heeft een aantal jaren voor har bestaansrecht moeten vechten, maar rond het jaar 1650 liep het ongeveer van een leien dakje. Bloei: ± 1650-1785. Nadat de VOC eenmaal zeker was van haar bestaan, ging ze monopolies verwerven. Hiermee kreeg ze enorm veel geld binnen. Daardoor konden ze steeds meer schepen naar Azië sturen. Het toppunt van haar bestaan was het decennium 1720-1730. Ondergang: ± 1785-1800. Door toenemende concurrentie en corruptie, kon de VOC niet langer bestaan. Dit kwam ook door de oorlog met de Engelsen die aan de gang was. Alle retourschepen werden gekaapt, dus ze kregen geen geld meer binnen. Hierdoor is de VOC in 1799 beëindigd. Wat heeft het Nederland opgeleverd? De VOC heeft veel voor Nederland betekend. Ze heeft ons bijvoorbeeld kennis gebracht over scheepsbouw. Ook heeft de VOC ongeveer geheel Azië voor ons op de kaart gezet. Tenslotte heeft de VOC ons de kunst van aandelen uitgeven geleerd. https://www.scholieren.com/verslag/28631 Pagina 7 van 7