vierde leerjaar 4
Zuivel We doen een aanbod van activiteiten maar het spreekt voor zich dat je bij de start van dit thema naar buiten trekt: bezoek aan een boerderij, een zuivelbedrijf, een warenhuis Een bezoek aan een melkveebedrijf is zeker geen probleem, voor een zuivelverwerkend bedrijf ligt dit minder voor de hand. Leerkrachten kunnen adressen voor bezoeken opvragen bij VLAM op zuivelpakket@vlam.be zuivel vierde leerjaar - pagina 4
Zie jij wat erin zit? Wat zit er in een glas melk? Melk natuurlijk! Ja, dat is juist, maar in melk zitten heel wat stoffen. Zo zit er in melk bijvoorbeeld calcium. Deze stof zorgt ervoor dat je sterke beenderen krijgt. Hier zie je een glas. Knip de puzzelstukjes uit, ze vertellen je wat er in melk zit. Kleef de stukjes in het glas zodat ze mooi samen passen. Water, calcium, melkvet, melksuiker, vitamine B2 zijn dus gezonde stoffen die in melk zitten. Hieronder lees je wat uitleg over elke stof. Maar eerst moet je van elke stof de naam ontdekken. Doelen beseffen dat melk veel gezonde stoffen bevat; inzien dat melk instaat voor o.m. de groei van het beendergestel vernemen welke functie de stoffen in melk vervullen. zuivel vierde leerjaar - pagina 4
Zie jij wat erin zit? 1 Ken je het alfabet? Dan vind je, als je goed telt, welke stof dit is: 23 1 20 5 18..... Schrijf op elke stip over welke letter van het alfabet het gaat. Hiervan heeft je lichaam elke dag een grote hoeveelheid nodig. 2 Het alfabet schoof één plaats op: a wordt b, b wordt c, c wordt d Zoek nu welk woord dit is: d b m d j v n....... Schrijf op elke stip de juiste letter. Schrijf het woord in de tekst waar het ontbreekt. Van................... krijg je sterke beenderen en sterke tanden. Het is ook nodig voor je groei. Wanneer je groter bent, blijven je beenderen............. nodig hebben. Dus ook voor oma en opa is melk nodig. 3 Van deze woorden zijn de letters op de tekening door elkaar gegooid. Het gaat om Vul nu verder in: Van............... wordt slagroom gemaakt. Lekker op een ijsje! In welk soort melk zit................. het meeste: magere, halfvolle of volle? Ik denk in............. melk. zuivel vierde leerjaar - pagina 4
Zie jij wat erin zit? 4 Het volgende woord bestaat uit twee delen. eerste deel: In mei legt elke vogel een....... tweede deel: zitten (z = w)...... Vul nu het passende woord in:................... zijn nodig voor de groei van je lichaam. Ze beschermen je lichaam tegen ziekten. 5 Drink je deze 9 bekertjes melk op, dan heb je veel................ binnen. Melk bevat verschillende.................... De belangrijkste is B2. Elke dag melk is dus nodig voor je gezondheid! zuivel vierde leerjaar - pagina 4
Kaassoorten Kaas is kaas! Nee, dat maak je Piep, de kaaskenner, niet wijs. Er zijn erg veel soorten kaas. Je hebt heel wat tijd nodig om die allemaal te proeven. Doelen vaststellen dat kazen volgens verschillende criteria kunnen ingedeeld worden; zelf een kaassoort bedenken / opzoeken en deze kort beschrijven. A Volgens de soort melk Kaas kan uit verschillende soorten melk gemaakt worden. Bijna alle kaas in ons land is afkomstig van de melk van de koe, maar er is ook geitenkaas, schapenkaas, B Volgens de rijping Kaas moet rijpen. Zo krijg je ook verschillende soorten. Jonge kaas Jong belegen kaas Belegen kaas Extra belegen kaas Oude kaas 4 weken 8 weken 4 maanden 7 maanden 10 maanden of langer Hoe langer de kaas kan rusten (we zeggen: kaas rijpt), hoe sterker de smaak wordt. C Volgens de hoeveelheid vet Het vetgehalte in de kaas wordt op de verpakking steeds vermeld. Er staat een getal op met een +, bijvoorbeeld: Vetgehalte op droge stof: 45+ dat betekent wanneer je het vocht uit de kaas zou halen, en je houdt zo 100 g over, dat in die 100 g er 45 g vet zou zitten. E Volgens de soort korst Kijk maar eens rond in de winkel, dan zie je korsten in allerlei kleuren: vooral geel natuurlijk, maar ook rode en blauwe korsten. Er is ook kaas zonder korst. F Volgens de afkomst Dat kun je soms weten aan de naam: Passendale, Brusselse kaas, Gentse Keizer Soms wordt de kaas op de hoeve gemaakt, dus waar de koeien gemolken worden. Vaak wordt de kaas in de fabriek geproduceerd en dan wordt melk gebruikt van verschillende boerderijen. G Volgens de smaak Dat is natuurlijk erg belangrijk! Er is kaas met een zachte smaak, andere kaas heeft een sterke smaak. Ken je ook notenkaas, kruidenkaas, brandnetelkaas? Zo bestaan er heel veel soorten. D Volgens de hardheid Kaas kan heel zacht maar ook hard zijn. Dat komt door de hoeveelheid vocht die erin zit. Verse kaas wordt ook plattekaas genoemd. Er zit nog veel vocht in. Je kunt deze kaas gemakkelijk op je boterham smeren. Zachte kaas, kun je in sneetjes snijden. Halfharde kaas is een beetje droger dan zachte. Harde kaas is droog en soms wat brokkelig. zuivel vierde leerjaar - pagina 4
Kaassoorten Teken hier een soort kaas die jij bedenkt. Schrijf er verschillende kenmerken bij: bijvoorbeeld: Een zachte, jonge geitenkaas, met een witte korst, uit Limburg. De kaasdoolhof Welke kaas wil Piep hebben? Zoek de weg in het doolhof door de eerste zes letters van het alfabet te volgen. Dan ontdek je de 6 kenmerken. Je begint natuurlijk bij de letter a. De kaas van Piep is zo:.................................................................................................................. zuivel vierde leerjaar - pagina 4
Kaassoorten Een bijzondere kaas Ga op zoek naar een bijzondere soort kaas en schrijf er iets over. Misschien ontdek je wel een kaas die dicht bij jouw huis gemaakt wordt. Je kunt thuis in de koelkast zoeken, in de winkel kijken of op het internet: www.belgischekazen.be, daar vind je een echte kazenzoeker. Kaassoort.................. zuivel vierde leerjaar - pagina 4
De zuivelfabriek In een zuivelfabriek wordt geen melk gemaakt er bestaan geen melkfabrieken! Melk is een product van dieren. Er bestaan wel zuivelfabrieken, maar daar wordt melk verwerkt. Een tankwagen haalt de melk op bij de boeren. In die tank wordt de melk gekoeld. In de zuivelfabriek wordt de melk afgevuld in flessen of dozen en maakt men van de melk dan plattekaas, yoghurt, room Doelen lezend vernemen hoe melk gezond en kwaliteitsvol behandeld en verwerkt wordt; a.d.h.v. visuele voorstellingen het verwerkingsproces van melk noteren; producten opnoemen waarvan melk de basisgrondstof is. Om goed te weten wat er gebeurt in een zuivelfabriek, lees je het verhaal van Melkje. zuivel vierde leerjaar - pagina 4
De zuivelfabriek Hallo, ik ben Melkje De boer heeft me vandaag uit de uier van de koe gemolken. Daar was het goed hoor, wel 37 graden. Door een buis kwamen we plots in de koeltank terecht. Was me dat schrikken, het was er maar 4 graden Celsius. Wel gezond hoor, zo fris. Anders zouden we vlug verzuren. De boer was steeds streng: hij controleerde onze koeien op hun gezondheid, zodat de melk ook gezond zou zijn. Alleen de melk van de gezonde koeien mocht bij ons in de koeltank. Mijn koe was gelukkig heel gezond. We waren dus rustig aan het wachten in de koeltank, toen we plots een geluid hoorden. Dat was een tankwagen van de zuivelfabriek. We werden er met zijn allen ingepompt, het was er net zo fris als in de koeltank van de boer. De tankwagen stopte nog bij vele andere boerderijen, waar ook nog melk bijkwam. En zo kwamen in de zuivelfabriek. Daar werden we onmiddellijk uit de vrachtwagen in een hele grote koeltank gepompt. Cool, zeiden mijn vrienden, ik zit graag in een koeltank. Maar dat veranderde. We kwamen in een machine terecht. Kermis! riepen enkele melkdruppels. We draaiden keihard in het rond, wat een avontuur. Ik voelde me lichter worden. Ons melkvet werd apart opgevangen, en helemaal vermagerd kwamen we ergens anders terecht. We werden in groepen verdeeld. Sommigen kregen veel van het melkvet terug, ik ongeveer de helft, een andere groep bleef mager. De room ging zijn eigen weg, dat vertel ik nog wel eens. Het werd plots erg warm, wel 72. Ik kook, riep iemand, maar dat was overdreven. Het duurde maar 15 seconden, daarna werd het heel snel weer frisser. Nu zijn er een hoop bacteriën dood, zei iemand. Dat is opdat we langer zouden bewaren. Plots werden we erg snel door zeer kleine gaatjes gepompt. Onze vetbolletjes zaten mooi verdeeld. Zo kwamen we weer in een koeltank terecht. Nu gebeurden er allerlei verschillende dingen. Sommigen hadden geluk. Ze kregen chocolade en werden lekkere chocolademelk. Andere werden gepasteuriseerd of gesteriliseerd. Ik werd samen met heel veel anderen heel snel verwarmd: op 3 seconden naar 140 graden! Dat heet UHT: ultra hoge temperatuur. Daarna werden we in een brik verpakt en belandden we per 12 brikken in een kartonnen doos. Onze gepasteuriseerde vrienden zagen we terug in flessen. Een vrachtwagen bracht ons naar het warenhuis. En nu maar wachten tot iemand ons koopt. zuivel vierde leerjaar - pagina 10 4
De zuivelfabriek Schrijf bij elke prent hieronder enkele zinnen die zeggen wat er gebeurt met de melk. Zo vertel je kort het verhaal van Melkje na. zuivel vierde leerjaar - pagina 11 4
De zuivelfabriek Zoek een melkbrik of fles. Teken hieronder na alles wat je erop ziet en leest. Noteer er de houdbaarheidsdatum bij, of het magere / volle / halfvolle melk is, de merknaam, U.H.T, de inhoud van het melkbrik of de melkfles Welke lekkere dingen worden nog in de zuivelfabriek gemaakt? Ga op zoek in het warenhuis en in de koelkast. Maak een lijst. Vergelijk wat jullie vonden. Onderstreep voor jezelf de drie melkproducten die jij het allerlekkerst vindt. zuivel vierde leerjaar - pagina 12 4
Melk en sport Sport is gezond! Elke dag opnieuw moet je voldoende bewegen. Om niet al te vlug moe te worden, moet je ook gezond eten. Daarbij denk je waarschijnlijk aan groenten en fruit en boterhammen maar melk mag zeker niet ontbreken. Zo bevat melk bijvoorbeeld de vitaminen B2 die onze huid en haren gezond houden en B12 die goed is voor onze hersenen en zenuwstelsel. Melk houdt je niet alleen gezond en fit, maar zorgt er ook voor dat je lichaam de opeenvolgende trainingssessies makkelijk aankan. Daarom heeft een sporter elke dag Doelen inzien dat melk(producten) energie leveren; weten dat melk de juiste voedingsstoffen bevat om goed te sporten, bewegen, werken 500 ml melk of melkproducten nodig. Dat betekent ongeveer 3 glazen per dag. Kijk maar eens rond in de winkel, hoeveel soorten er wel zijn. Kleur hieronder melkproducten zodat je in totaal aan 500 ml komt. Sporters die goed scoren zijn goede melkdrinkers. Kleur de sporters die goed presteren en schrijf 3M, van 3 glazen melk, op hun shirt. zuivel vierde leerjaar - pagina 13 4
Het grote melkvragen-quizspel Lees de eerste zin en noteer je keuze, a, b of c op een blaadje. Ga naar het nummer dat achter je antwoord staat. Bij dat nummer lees je of je keuze juist was, en naar welk nummer je nu moet gaan. Ga dus niet van 1 naar 2, maar volg de getallen die tussen haakjes achter de antwoorden staan. Wanneer je de reeks goed volgt, kom je altijd bij het einde terecht. Veel succes! Doelen in spelvorm peilen naar de kennis en inzichten i.v.m. melkproductie en -gebruik; via onmiddellijke feedback, de juistheid van de gegeven antwoorden evalueren; langetermijndoel: kinderen aanzetten tot goede eetgewoonten met producten van eigen bodem. 1 Een koe geeft per dag ongeveer: a 5 liter melk; (ga naar nummer 25) b 60 liter melk; (ga naar nummer 14) c 25 liter melk. (ga naar nummer 42) 2 Niet juist, magere melk is melk waar alle room of melkvet is uitgehaald. Ga terug naar 43 en maak een andere keuze. 3 Niet juist, een koe geeft niet zólang na de geboorte van het kalf melk. Ga terug naar vraag 16 en kies opnieuw. 4 Juist! AA melk is met bijzondere zorg en hygiëne behandeld. Het is melk van de hoogste kwaliteit. Ga verder met vraag 5. 5 De uier van de koe heeft: a 2 spenen; (ga naar nummer 45) b 4 spenen; (ga naar nummer 52) c 6 spenen. (ga naar nummer 34) 6 Fout antwoord! 37 graden is de temperatuur die de melk heeft wanneer ze uit de uier komt. 37 graden is immers de lichaamstemperatuur van de koe. Ga terug naar vraag 27. 7 Dit is niet juist. 200 dl is 20 liter. 10 deciliter is 1 liter. Ga terug naar vraag 18. 8 Bravo, een juist antwoord. Ga nu naar vraag 9. 9 Halfvolle melk is: a melk van een jonge koe; (ga naar nummer 48) b melk met een deel van de room of het melkvet; (ga naar nummer 35) c een halve liter melk. (ga naar nummer 22) 10 Fout antwoord. UHT betekent iets anders. Ga terug naar 30 en maak een nieuwe keuze. 11 Dit is niet juist. Ga naar nummer 36 en kies opnieuw. 12 Een juist antwoord. In 3 glazen of een halve liter melk per dag zitten heel veel gezonde stoffen, die een sporter nodig heeft om fit te zijn. Ga nu naar vraag 13. 13 In een zuivelfabriek verwarmt men de melk: a om de smaak te verbeteren; (ga naar nummer 21) b om de eiwitten uit de melk te halen; (ga naar nummer 50) c om de bacteriën te doden, zodat de melk langer bewaart. (ga naar nummer 38) zuivel vierde leerjaar - pagina 14 4
Het grote melkvragen-quizspel 14 Dit is geen juiste keuze. Herlees vraag 1 en maak een nieuwe keuze. 15 Een heel juist antwoord. Ga verder met vraag 16. 16 Hoelang geeft een koe melk vanaf de geboorte van het kalf? a 10 maanden; (ga naar nummer 26) b 10 maanden vóór de geboorte van het kalf; (ga naar nummer 44) c 2 jaar. (ga naar nummer 3) 17 Een goed antwoord. De melk komt onmiddellijk na het melken in een koeltank waar ze op 4 graden Celsius bewaard wordt. Je bent goed bezig. Lees nu vraag 18. 18 2 liter melk is evenveel als: a 4 deciliter melk; (ga naar nummer 37) b 20 deciliter melk; (ga naar nummer 29) c 200 deciliter melk. (ga naar nummer 7) 19 Nee, dat is niet waar, AA-melk heeft een andere betekenis. Koeien worden haast altijd met een melkmachine gemolken. Dit gaat zeer hygiënisch. Herlees vraag 47 en kies opnieuw. 20 Dit is niet de beste keuze. Ga terug naar vraag 32. 21 Fout antwoord. Het verwarmen van de melk heeft een andere bedoeling. Ga terug naar vraag 13. 22 Nee hoor. Je kunt in de winkel een brik halfvolle melk van 1 liter kopen, en dat brik is helemaal vol met melk. Ga terug naar vraag 9. 23 Een heel juist antwoord. Melk bevat veel calcium waarvan je sterke beenderen krijgt. Ga naar nummer 24. 25 Nee, een koe geeft meer dan 5 liter melk per dag. Lees vraag 1 opnieuw en maak een andere keuze. 26 Dat is inderdaad zo, je koos juist. Lees nu vraag 27. 27 Op de boerderij wordt de melk bewaard in een tank, een soort grote gesloten ketel. In deze tank wordt de melk bewaard op: a 37 graden; (ga naar nummer 6) b 4 graden. (ga naar nummer 17) 28 Het klinkt mooi, maar het is niet juist. Ga terug naar vraag 43. 29 Heel juist: 20 deciliter is 2 liter. 1 liter is 10 deciliter. Lees nu vraag 30. 30 Op melkdozen kun je UHT lezen. Dat betekent: a uitsluitend hoeve transport; (ga naar nummer 10) b ultra hoge temperatuur; (ga naar nummer 46) c uitstekende hollandse topklasse. (ga naar nummer 40) 31 Heel goed antwoord. Na 4 weken rijping spreken we van jonge kaas. Ga naar vraag 32. 32 Voor een goede conditie heeft een sporter per dag: a 50 cl melk nodig; (ga naar nummer 12) b 2 deciliter melk; (ga naar nummer 20) c 12 centiliter melk. (ga naar nummer 55) 33 Nee, zo wordt melkpoeder niet gemaakt. Ga terug naar nummer 53. 34 Niet juist, ga terug naar vraag 5 en maak een andere keuze. 24 Proficiat! Je bent op het einde van de vragenreeks gekomen. Je bent een kampioen die veel van melk weet! zuivel vierde leerjaar - pagina 15 4
Het grote melkvragen-quizspel 35 Heel juist! De melk wordt in de zuivelfabriek afgeroomd. Wanneer bij de melk terug een deel van de room wordt gevoegd, spreken we van halfvolle melk. Met alle room erin noemen we het volle melk. Melk zonder room noemen we magere melk. De volgende vraag is nummer 36, veel succes! 36 Kaas wordt uit melk gemaakt. De kaas moet een tijd rijpen. Zo krijgt men verschillende smaken. Men spreekt van jonge, belegen of oude kaas. Hoelang moet jonge kaas rijpen? a 4 maanden; (ga naar nummer 49) b 8 weken; (ga naar nummer 11) c 4 weken. (ga naar nummer 31) 37 Niet juist. Eén liter is 10 deciliter. 4 deciliter is nog minder dan een halve liter. Ga terug naar vraag 18. 38 Juist! De melk wordt verwarmd zodat ze langer bewaart. Ga verder naar nummer 39. 39 Dagelijks melk drinken is gezond. Je krijgt dan: a betere ogen zodat je scherper ziet; (ga verder naar 51) b een beter geheugen zodat je alles goed kunt onthouden; (ga naar nummer 56) c sterke beenderen die niet gemakkelijk breken. (ga naar nummer 23) 40 Het klinkt mooi, maar dit is niet de betekenis van UHT. Ga terug naar vraag 30 en kies opnieuw. 41 Nee hoor, melkpoeder wordt anders gemaakt. Bekijk de andere keuzes van nummer 53. 42 Een juiste keuze. Er is natuurlijk veel verschil tussen koeien, maar dit is het beste getal uit deze reeks. Ga nu naar nummer 43, dat is de volgende vraag. 43 Melk die uit de uier van de koe komt, noemen we: a magere melk; (ga naar nummer 2) b rauwe melk; (ga naar nummer 15) c boerenmelk. (ga naar nummer 28) 44 Nee dat is niet waar. Een koe geeft geen melk vóór de geboorte van haar kalf. Ga terug naar vraag 16. 45 Niet juist. Wanneer je een koe ziet, moet je eens goed kijken. Ga nu terug naar vraag 5 en maak een nieuwe keuze. 46 Heel juist. De melk wordt gedurende enkele seconden verwarmd tot 135 of zelfs 150. Daarna wordt de melk zeer snel afgekoeld. De melk kan nu goed bewaard worden. Je bent een kenner, benieuwd of je vraag 47 ook correct kunt oplossen. 47 Als er op een verpakking van melk AA staat betekent dat: a melk van uitstekende kwaliteit; (ga naar nummer 4) b automatisch afgenomen (= gebruik van een melkmachine); (ga naar nummer 19) c afgeroomde melk. (ga naar nummer 54) 48 Je hebt niet juist gekozen. Het heeft te maken met de samenstelling van de melk. Ga terug naar vraag 9. 49 Nee hoor, kaas is vlugger gerijpt. Ga terug naar nummer 36. 50 Melk bevat veel eiwitten. Dat is juist goed want daarvan krijg je sterke spieren en je groeit ervan. Eiwitten worden dus niet uit de melk gehaald. Ga terug naar nummer 13 en kies opnieuw. 51 Nee, je hebt iets niet goed onthouden. Melk is heel gezond, maar heeft toch een ander opvallend voordeel. Ga terug naar vraag 39. zuivel vierde leerjaar - pagina 16 4
Het grote melkvragen-quizspel 52 Dat is juist. De melkmachine bestaat uit 4 zuigers die de melk uit de uier halen en rechtstreeks door leidingen naar de koeltank pompen. Ga nu naar vraag 53. 53 In koekje en chocolade zit vaak melkpoeder. Melkpoeder wordt zo gemaakt: a melk wordt op min 20 graden Celsius bevroren en dan gemalen ; (ga naar nummer 33) b van melk wordt boter gemaakt. Deze boter wordt gedroogd en gemalen; (lees nummer 41) c het water wordt door verhitting uit de melk gehaald. De droge stof die overblijft is melkpoeder. (ga naar nummer 8) 54 Geen goede keuze: AA betekent iets anders. Ga terug naar 47 en denk nog eens goed na welk ander antwoord het beste is. 55 Niet juist. 12 cl melk is niet veel, het is maar een klein glaasje. Beter dan niets, maar een sporter heeft beslist meer nodig. Ga terug naar 32. 56 Melk is zeer gezond voor heel je lichaam, maar niet speciaal voor je geheugen. zuivel vierde leerjaar - pagina 17 4