Ouderengeneeskunde, een vak met toekomst

Jaarbericht 2012 Visitatie als kwaliteitsinstrument Dementie in de eerste lijn Daarom ouderengeneeskunde De specialist ouderengeneeskunde Geriatrische revalidatie: van AWBZ naar zorgverzekeringswet Academisering en richtlijnontwikkeling Kwaliteitseisen voor optimale patiëntenzorg

Ouderengeneeskunde, een vak met toekomst

Daarom ouderengeneeskunde Verenso jubileum tweedaagse In 2012 bestond Verenso 40 jaar. Het Verensocongres had daarom naast een inhoudelijk gedeelte ook een feestelijk karakter. Het congres werd ver - deeld over twee dagen en vond plaats op het cruise - schip SS Rotterdam. Presentator Lennart Booij leidde een bijzonder debat over de (verre) toekomst van de zorg voor kwetsbare ouderen tussen de hoogleraren ouderengeneeskunde en een veelkleurig palet van opponenten uit de (ouderen)geneeskunde. Boek Daarom ouderengeneeskunde Doordat het onvoldoende in het curriculum van de opleiding zit, weten studenten weinig van ouderengeneeskunde af. Gezien de demografische ontwikkelingen in Nederland is dit echter wel belangrijk. Nu al is ouderengeneeskunde getalsmatig het vijfde specialisme in Nederland. De verwachting is dat de zorgvraag zodanig zal stijgen dat het aanbod van specialisten ouderengeneeskunde met nog eens 25% kan toenemen. Vanaf 2025 neemt het aantal 80-plussers sterk toe door de dubbele vergrijzing. Een vak met toekomst dus. Verenso bracht het boek Daarom ouderengeneeskunde uit. Dit boek, dat Verenso samen met SOON en ActiZ heeft ontwikkeld en inmiddels veelvuldig is opgevraagd, is bedoeld om het specialisme ouderengeneeskunde breed onder de aandacht te brengen en de belangstelling onder studenten voor het vakgebied te vergroten. Naast praktische informatie over ouderengeneeskunde bevat het boek interviews met specialisten ouderengeneeskunde en andere betrokkenen. Canon van de ouderengeneeskunde Het is leuk om terug in de tijd te gaan en te kijken naar ontwikkelingen binnen de medische zorg voor ouderen. Om die reden gaf Verenso ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van de vereniging de Canon van de ouderengeneeskunde uit. Een verhaal over dokters, de plaats van ouderen in de samenleving, het verpleeghuis en de ontstaansgeschiedenis van de NVVA (thans Verenso). Een boekje vol wetenswaardigheden, anekdotes en kleine geschiedenissen, speciaal voor onze leden. Boek gratis voor studenten In het boek Daarom ouderengeneeskunde vertelt men over de veelzijdigheid van het werk van de specialist ouderengeneeskunde. Studenten kunnen het boek gratis aanvragen bij Verenso via info@verenso.nl. verenso jaarbericht 2012 1

Revalidatiezorg is volop in ontwikkeling

Geriatrische revalidatie: van AWBZ naar Zorgverzekeringswet De specialist ouderengeneeskunde speelt een belangrijke rol binnen de geriatrische revalidatiezorg. Door de overheveling van geriatrische revalidatie van de AWBZ naar de Zorgverzekeringswet is per 1 januari 2013 de indicatiestelling voor de geriatrische revalidatiezorg door het CIZ vervallen. De specialist ouderengeneeskunde heeft in deze indicatiestelling een centrale rol gekregen. Hierdoor wordt het noodzakelijk om op een andere wijze te selecteren en te indiceren. Verenso heeft op verzoek van de minister van VWS en in samenwerking met andere beroepsgroepen die betrokken zijn bij de indicatie van revalidatie- en herstelzorg een triage instrument ontwikkeld. Hiervoor hebben een overkoepelende werkgroep en drie diagnose speci fieke werkgroepen, begeleid door een projectteam van Verenso, samengewerkt. Handleiding triage instrument In de tweede helft van 2012 is een toelichting op het triage instrument gepubliceerd in de vorm van een handleiding. Deze handleiding is ontwikkeld om gebruikers behulpzaam te zijn bij het in de eigen praktijk toepassen van dit instrument. De toelichting is geschreven op basis van vragen van zorgprofessionals en organisaties die betrokken zijn bij de overheveling van de geriatrische revalidatiezorg en de uitkomsten van de hierboven genoemde werkgroepen. Revalidatiezorg volop in ontwikkeling Geriatrische revalidatiezorg is volop in ontwikkeling. Het streven is om vanaf 2013 elementen van het triage instrument verder te ontwikkelen. Het aan - scherpen van patiëntprofielen, de toepassing van meetinstrumenten en het vaststellen van afkappunten zijn voorbeelden om te komen tot specifiekere en meer op maat gesneden geriatrische revalidatiezorg. Door wetenschappelijk onderzoek kan de effectiviteit van het triage instrument worden geëvalueerd en kan men komen tot een betere onderbouwing van de geriatrische revalidatiezorg, bijvoorbeeld in de vorm van zorgprogramma s. Meldpunt overheveling geriatrische revalidatie Verenso heeft een meldpunt ingesteld. Knelpunten over de geriatrische revalidatiezorg die te maken hebben met de overheveling van deze zorg van de AWBZ naar de Zorgverzekeringswet kunnen worden gemeld aan Verenso via info@verenso.nl. verenso jaarbericht 2012 3

uniek en onderscheidend De specialist ouderengeneeskunde Een belangrijke taak van Verenso is het ondersteunen van de specialist ouderengeneeskunde bij zijn dagelijkse activiteiten. Dat doen we onder andere door het maken van handreikingen voor de praktijk. Doelstelling is dat de specialist ouderengeneeskunde doet waar hij goed in is: complexe medische zorg geven. Handreiking en nascholing De specialist ouderengeneeskunde moet zijn werk anders organiseren om meer aan zijn eigenlijke taken toe te komen. Dit kan bijvoorbeeld door het dele geren van taken en samen met het management een medisch beleid ontwikkelen. Verenso biedt vak - groepen trainingen en cursussen aan om die vaardigheden te ontwikkelen die de positie versterken. In 2012 heeft Verenso de handreiking Taakdelegatie uitgebracht. Taakdelegatie is het verantwoord overhevelen van specifieke artstaken naar andere zorgverleners, zoals de verpleegkundig specialist en de physician assistant. Beroepsprofiel In de afgelopen jaren heeft het vakgebied zich sterk ontwikkeld, zowel inhoudelijk als organisatorisch. Dit is voor het Verenso-bestuur aanleiding geweest om, in samenspraak met de leden, het beroepsprofiel bij te stellen. In dit beroepsprofiel wordt duidelijk gemaakt wat de specialist ouderengeneeskunde kan, waar hij op aangesproken mag worden en hoe de verant woordelijkheden liggen. Het vakgebied van de specialist ouderengeneeskunde laat zich op drie aspecten beschrijven: de doelgroep, de relevante ziektebeelden en de professionele aanpak. Doelgroep De specialist ouderengeneeskunde biedt medische zorg aan patiënten die door meerdere gezondheidsproblemen tegelijk beperkt zijn geworden in hun functioneren en daardoor kwetsbaar zijn. Het zijn patiënten die door die aandoeningen niet langer in staat zijn tot de benodigde ADL-handelingen, die psychisch in de problemen raken (regieverlies, cognitieverlies, depressies) en/of zich sociaal dreigen te isoleren. Meestal zijn het ouderen. Soms zijn het jongere patiënten met dementie of andere geheugenproblemen. Zij hebben eveneens te maken met zodanige beperkende omstandig - heden dat zij kwetsbaar in het leven staan. Deze kwetsbare patiënten kunnen thuis, in een kleinschalige woonvoorziening, verzorgingshuis of verpleeghuis verblijven. 4 verenso jaarbericht 2012

Waar vind je revalidatie en palliatieve zorg in één specialisme? Ziektebeelden De specialist ouderengeneeskunde is dè deskun - dige bij het behandelen van combinaties van aan - doen ingen die in principe betrekking kunnen hebben op alle orgaansystemen, maar die zich veelal centreren rond hart- en vaatziekten, longziekten, interne en neurologische aandoeningen zoals Korsakov, Huntington, Parkinson, MS of ALS. Een of meer van die aandoeningen zijn chronisch en niet door therapeutisch ingrijpen eenvoudig op te lossen. De complexiteit ontstaat door de onderlinge interactie van de aandoeningen en die van de verschillende in te zetten, vooral farmacologische, behandelingen. Er is zelden sprake van eenduidige oorzaken en effecten. De complexe, chronische lichamelijke multipathologie uit zich dikwijls ook in psychische problemen en in toenemende sociale isolatie. Ouderengeneeskunde is topsport! Aanpak De specialist ouderengeneeskunde richt zich op de mogelijke genezing van de patiënt, maar hij kijkt vooral hoe hij de kwaliteit van leven kan verbeteren. Bij die optimalisering gaat het vaak om het activeren en verbeteren van het functioneren van de patiënt en wordt de benodigde diagnostiek en behandeling ingezet. De specialist ouderengeneeskunde geeft adviezen over preventie, bejegening, verzorging, aanpassing van de fysieke (woon)omgeving en de ondersteuning van het sociale systeem en hanteert een proactieve aanpak. Zo kan hij in een vroeg stadium problemen en complicaties signaleren en aanpakken. Soms gaat het bij het verbeteren van de kwaliteit van leven niet primair om het activeren van de patiënt, maar om de meest wenselijke palliatieve zorg en behandeling. Uniek en onderscheidend Het is de combinatie van doelgroep, ziektebeelden én aanpak die het werk van de specialist ouderengeneeskunde uniek maakt en hem onderscheidt van andere beroepsbeoefenaren in de geneeskunde. Het verbeteren van de kwaliteit van leven van hen die kwetsbaar zijn geworden door complexe, chronische multipathologie. Daar gaat het in de kern om voor de specialist ouderengeneeskunde. De medische complexiteit en de sterke sociale vaardigheden die de specialist ouderengeneeskunde nodig heeft, maken samen dat werken in de ouderengeneeskunde een vorm van topsport is! verenso jaarbericht 2012 5

Collegiale toetsing op basis van gelijkwaardigheid

Visitatie als kwaliteitsinstrument Visitatiesysteem van Verenso Verenso heeft een visitatiemethodiek ontwikkeld die aansluit op de taken, werkwijze en werksituatie van de specialist ouderengeneeskunde. Daarbij is gekeken naar de ervaringen met de visitatiesystemen voor medisch specialisten, huisartsen en bedrijfsartsen. Uitgangspunt bij het visitatiesysteem van Verenso is een collegiale toetsing op basis van gelijkwaardigheid, vertrouwelijkheid en deskundigheid, waarbij de focus ligt op het leren van elkaar. De winst van visitatie is dat de vakgroep en de individuele arts op basis van systematische feed - back inzicht krijgen in sterke en verbeterpunten. Instrument voor zelfevaluatie Goede behandelresultaten, tevreden patiënten, soepele samenwerking tussen disciplines, zorgvernieuwing: iedereen wil dat patiënten de best mogelijke zorg krijgen. Visitatie is een beproefd instrument voor zelfevaluatie. Visitatie houdt artsen alert op hun functioneren als individu en als groep. Het biedt een hulpmiddel om doelen duidelijk te stellen en veranderingen in gang te zetten. in de kwaliteit van zorg zijn zelden te wijten aan onkunde, ondeskundigheid of desinteresse van zorgver leners. Zij hangen vaak samen met de organisatie van de zorg. Er zijn dus altijd mogelijk heden om de kwaliteit (verder) te verbeteren. Open en toetsbaar opstellen Een goed systeem van zelfevaluatie helpt specialisten ouderengeneeskunde te onderzoeken of zij en de vakgroep hun ambities op dat terrein waarmaken. Zelfevaluatie stimuleert het (individuele) beroepsmatige handelen. En het sluit aan bij het zogeheten Kwaliteitsmanifest van de KNMG. Daarin staat dat elke arts zich open en toetsbaar moet opstellen. Herregistratie Vanaf 1 januari 2014 is visitatie een verplicht onderdeel van de periodieke herregistratie van de specialist ouderengeneeskunde. Hierop vooruitlopend werd door een aantal vakgroepen in 2012 al op vrijwillige basis deelgenomen aan visitatie. Ook in 2013 is dit het geval. Organisatie van de zorg Visitatie is een systematische methode om het professioneel handelen van artsen én hun vakgroep continu te verbeteren. Eventuele tekortkomingen verenso jaarbericht 2012 7

Een belangrijk speerpunt van Verenso is richtlijnontwikkeling

Academisering en richtlijnontwikkeling Academisering Academisering is een belangrijke voorwaarde om de instroom in de opleiding tot specialist ouderengeneeskunde te verbeteren. Betere wetenschappelijke onderbouwing van het vakgebied leidt niet alleen tot hogere kwaliteit en efficiency van de patiëntenzorg, maar zorgt naar verwachting ook voor meer aantrekkingskracht onder net afgestudeerde artsen. Een stelling die tijdens het Verensosymposium in mei 2012 door vrijwel alle aanwezigen werd onderschreven. Samen met de hoogleraren en SOON richt Verenso zich op de academisering van de ouderengeneeskunde. In 2012 opende Verenso voor haar leden de Verenso-BEURS voor onderzoek, met als doel de onderbouwing van ons vakgebied, de ouderengeneeskunde, te be vor deren. Denk hierbij aan een promotieonderzoek, onderzoek over specifieke aandoeningen in de praktijk van de specialist ouderengeneeskunde of de onder bouwing van practice based geneeskunde. Richtlijnontwikkeling Een belangrijk speerpunt van Verenso is richtlijnontwikkeling. Naast het ontwikkelen van eigen producten participeert Verenso in tal van richtlijnwerkgroepen van andere partijen voor die onder delen die voor de specialist ouderengeneeskunde relevant zijn. Dit deed zij onder andere voor de multidisciplinaire richtlijnen Delier, Polyfarmacie verenso jaarbericht 2012 bij kwetsbare ouderen, en Cardiovasculair risicomanagement. De overheid heeft het Zorginstituut Nederland ingesteld om de ontwikkeling van richtlijnen door de verschillende beroepsgroepen zoveel mogelijk te stroomlijnen. Bij de ontwikkeling van richtlijnen blijkt in de praktijk dat de kwetsbare ouderen als doelgroep te vaak buiten be schou wing blijven. Vertaling van richtlijnen naar deze doelgroep is daarom vrijwel altijd noodzakelijk. De meeste (inter)nationale evidence-based richtlijnen zijn bovendien ziektegeoriënteerd. Uit de praktijkervaring van de specialist ouderen geneeskunde, en inmiddels gesteund door onderzoek, is inmiddels wel duidelijk dat de meeste ziektespeci fieke richtlijnen weinig ondersteuning bieden voor passende zorg aan oudere patiënten met multimor biditeit. Verenso heeft bij het Zorginstituut meer aandacht gevraagd voor de on derwerpen waar de ouderengeneeskunde mee te maken heeft en maakt zich sterk om hier iets aan te veranderen. 9 Promotietraject voor aios Aios kunnen hun opleiding tot specialist ouderen geneeskunde combineren met een promotietraject, het zogenaamde aioto-traject (arts in opleiding tot onderzoeker). Academisering wordt gezien als een middel om de kwaliteit van de ouderengeneeskunde te verhogen.

Verenso ondersteunt haar leden door het certificeren van softwarepakketten

Kwaliteitseisen voor optimale patiëntenzorg Elektronisch patiëntendossier Meer dan ooit zal de specialist ouderengeneeskunde zich moeten afvragen of zijn verslaglegging begrijpelijk en toegankelijk is voor andere hulpverleners. En in hoeverre privacyaspecten gewaarborgd zijn. De wisselende organisatorische omstandigheden waarin de specialist ouderengeneeskunde werk - zaam is en de verschillende vormen van samenwerking met andere artsen en zorgverleners stellen in inhoudelijk opzicht geen andere eisen aan de verslaglegging, maar de vorm waarin de verslaglegging plaatsvindt wordt wel een andere. Het elektronisch patiëntendossier wordt steeds belangrijker. Het elektronisch patiëntendossier draagt bij aan een correcte, actuele dossiervorming en goede overdrachtsmogelijkheden. Zorgverleners hebben zo snel de juiste informatie over de patiënt en het ondersteunt de samenwerking tussen de verschillende disciplines. Uitdagingen zijn er natuurlijk ook. Met welke leverancier ga je in zee en hoe formuleer je de eisen van het systeem zodat je in de praktijk ook daadwerkelijk kan werken zoals je had bedoeld? In hoeverre kunnen verschillende systemen echt met elkaar praten, zodat je als zorgverlener geen handelingen dubbel hoeft te doen of alsnog naar pen en papier moet grijpen? Kwaliteitseisen De tijd was rijp om vanuit de beroepsgroep kwaliteitscriteria vast te leggen voor het elektronisch patiëntendossier. Criteria die zich richten op de specifieke kenmerken van de ouderengeneeskunde, standaardisering en kwaliteit. Verenso heeft in 2012 een programma van eisen ontwikkeld voor een Ouderengeneeskunde Informatie Systeem (OIS). De geformuleerde eisen zijn bedoeld om het werk van de specialist ouderengeneeskunde te ondersteunen. Certificering Leveranciers van softwarepakketten kunnen hun pakket ter toetsing aanbieden aan Verenso. Verenso laat vervolgens door een commissie van deskundige specialisten ouderengeneeskunde het pakket toetsen aan het programma van eisen. Na goedkeuring wordt het pakket gecertificeerd en worden de leden van Verenso hierover geïnformeerd. Door duidelijkheid te verschaffen of een bepaald pakket wel of niet gecertificeerd is en daarmee aan een minimale standaard voldoet, hoopt Verenso haar leden op weg te helpen in hun zoektocht naar een systeem dat optimale patiëntenzorg ondersteunt. Het programma van eisen van het OIS vindt u op de website van Verenso www.verenso.nl. verenso jaarbericht 2012 11

Dementie en de eerste lijn De specialist ouderengeneeskunde is beschikbaar door de hele keten Meer dan voorheen zullen patiënten langer thuis blijven wonen, ondersteund door mantelzorg, verpleging, verzorging en intensieve medische zorg. In de langdurige zorg zullen mensen veel meer zelf moeten gaan betalen. Als gevolg van het politieke beleid beperkt de AWBZ zich tot zwaardere zorg voor ouderen en chronisch zieken. De aard van de diverse aandoeningen bij de oudere patiënt, zoals bijvoorbeeld dementie gecombineerd met een CVA, en de hoeveelheid zorgverleners die deze patiënt ziet, vraagt om kennis van de (sa menhang in) problemen bij het ouder worden, coördinatie, medische kennis en om een helikopterview. Dit is de specialist ouderengeneeskunde op het lijf geschreven. De eerste lijn De verblijfplaats van ouderen wordt in de toekomst anders, maar hun zorgvragen veranderen niet. Dit betekent dat de huisarts kwetsbare ouderen moet kunnen door verwijzen naar de specialist ouderengeneeskunde. De huidige financiering via de AWBZ belemmert dit, waardoor de specifieke expertise van de specialist ouderengeneeskunde niet altijd beschikbaar is voor kwetsbare ouderen die thuis wonen. Verenso steekt veel energie in haar lobby om de werkzaamheden van de specialist ouderengeneeskunde te financieren vanuit de Zorgverzekeringswet. Dit is een voorwaarde voor de huisarts en de specialist ouderengeneeskunde om goed te kunnen samen werken. Pas dan kan de specialist ouderengeneeskunde door de hele keten, onafhankelijk van tijd en plaats, beschikbaar zijn voor preventie, diagnostiek en behandeling van kwetsbare ouderen. Medisch-inhoudelijke onwikkelingen Om medisch-inhoudelijke ontwikkelingen te stimuleren, bijvoorbeeld op het gebied van dementie, participeert Verenso onder andere in de zorgstandaard dementie. Dit is een heldere beschrijving van de goede begeleiding, zorg en behandeling voor mensen met dementie en de organisatie daarvan. Verenso is ook betrokken bij het ontwikkelen van de richtlijn dementie (CBO) en het deltaplan dementie. Het deltaplan heeft drie pijlers: substantieel meer wetenschappelijk onderzoek naar voorkomen en genezen, een Nationaal Dementie Register om de zorg te verbeteren en een Online zorgportaal voor professionals, patiënten en mantelzorgers. Praktijkvoorbeelden Daarnaast beschrijft Verenso nieuwe initiatieven als best-practices zodat andere leden daarvan kunnen leren en ondersteunt zij individuele leden in de praktijksituatie om de samenwerking met huisartsen in de regio op te starten of beter vorm te geven. 12 verenso jaarbericht 2012

colofon Verenso als belangenbehartiger Zo n 1.550 specialisten ouderengeneeskunde en sociaal geriaters hebben zich verenigd in Verenso. Wij ondersteunen hen bij de beroepsuitoefening en behartigen de beroepsinhoudelijke belangen. Daarbij richten we ons op positionering, kwaliteitsbeleid en deskundigheidsbevordering. Verenso, mei 2013 tekst Verenso ontwerp Het Lab ontwerp + advies, Arnhem druk Rikken Print Gendt

Mercatorlaan 1200 3528 BL Utrecht Postbus 20069 3502 LB Utrecht T 030 28 23 481 F 030 28 23 494 info@verenso.nl www.verenso.nl