HELDEN, HEKSEN EN ANDER DAPPER VOLK illustraties van Annemarie van Haeringen

HELDEN, HEKSEN EN ANDER DAPPER VOLK illustraties van Annemarie van Haeringen 06.09.2011 t/m 08.01.2012 Handleiding voor museumbezoek Groep 1 t/m 5 (6) illustratie uit Kleine Ezel en het Boebeest Rindert Kromhout en Annemarie van Haeringen, uitgeverij Leopold

Helden, heksen en ander dapper volk 06.09.2011 t/m 08.01.2012 Algemene introductie In deze handleiding vindt u informatie over het museale programma bij de Kinderboekenweektentoonstelling Helden, heksen en ander dapper volk van 6 september 2011 t/m 8 januari 2012 met tekeningen van Annemarie van Haeringen. De tentoonstelling Helden, heksen en ander dapper volk sluit ook dit jaar weer aan bij het thema van de Kinderboekenweek; Heldenmoed in kinderboeken. Dit thema vonden we in de illustraties van Annemarie van Haeringen goed tot uitdrukking komen. Annemarie van Haeringen werkt ambachtelijk met diverse technieken, ze maakt collages en werkt in inkt en met ecoline waarmee ze prachtige helder kleuren gebruikt. Doordat in de tentoonstelling schetsen zijn opgenomen ontdekken de kinderen wat er allemaal komt kijken bij het illustreren van boeken. Het thema Heldenmoed staat centraal in de Kinderboekenweek 2011 (5 t/m 15 oktober). Dit onder het motto: Superhelden! - Over dapper durven zijn. In de tentoonstelling is dit thema zo verwerkt dat de kinderen bij de verschillende onderdelen in de tentoonstelling hiermee in aanraking komen. De algemene doelstelling Met deze tentoonstelling willen we kinderen op een creatieve manier in aanraking brengen met literatuur en beeldende kunst. We hopen dat de kinderen door middel van taal en beeldende opdrachten gestimuleerd worden beter te kijken en hun smaak te ontwikkelen. Wie is Annemarie van Haeringen Annemarie van Haeringen (Haarlem 1959) volgde de lerarenopleiding tekenen en handvaardigheid in Tilburg. Aan de Rietveldacademie in Amsterdam was haar hoofdvak illustratie, met als favoriet onderdeel Artis tekenen. Van Haeringen illustreerde een opvallend grote hoeveelheid kinderboeken en ze werkte voor Trouw, NRC Handelsblad en diverse kindertijdschriften. Haar werk maakt Annemarie van Haeringen meestal in inkt en aquarelverf met kroontjespen, penseel en rietpen op aquarelpapier. Op de vochtige ondergrond laat zij de lijnen uitvloeien waardoor vaart en beweging gesuggereerd worden. Daarnaast gebruikt Van Haeringen ecoline, potlood, stiften en gescheurd papier. Kenmerkend is haar gewaagde kleurgebruik. Over haar inspiratiebronnen zei Van Haeringen in 1998 tegen het Reformatorisch Dagblad: Je doet ongelooflijke ideeën op als je naar dieren kijkt. De werkelijkheid is namelijk veel gekker dan je zelf zou kunnen verzinnen. Haar eigen prentenboeken waren in het begin vaak gebaseerd op fabels. Soms lag de inspiratiebron in een ver land en soms heel dichtbij: de reigers op de brug om de hoek... De prinses met de lange haren is totale fantasie, net als Het begin van de zee en Beer is op vlinder. Met Rindert Kromhout is een hechte samenwerking ontstaan na het prentenboek Wat staat daar? waarin Kleine Ezel is geboren. 2

In 1994 maakte Annemarie prachtige illustraties bij de Bijbelse verhalen van D.A. Cramer-Schaap. In 2007 verscheen bij Ploegsma een nieuwe editie met deels nieuwe illustraties. Van Haeringen kreeg in 1998 de Kinderboekwinkelprijs voor Onder water boven water. In 1999 kreeg ze het Gouden Penseel voor haar illustraties in Malmok. Voor Kleine Ezel en jarige Jakkie, samen met Rindert Kromhout, kreeg ze in 2003 de Oostenrijkse Kinder- en Jeugdboekenprijs. Boeken van Annemarie van Haeringen Als het goed is hebben de kinderen ter voorbereiding een boek met lessuggesties in de klas behandeld. Onder (en midden) - bouw werken op school uit het boek Jij en ik en mijn rode fiets. Midden en bovenbouw groepen werken op school uit het boek van Floor de Goede en Edward van de Vendel Draken met stekkers. De illustraties in de tentoonstelling komen uit de volgende boeken van Annemarie van Haeringen; Kleine Ezel en de durfal Schrijver: Rindert Kromhout Illustrator: Annemarie van Haeringen Uitgever: Leopold - Verschenen: 2009 ISBN: 9789025852894 Beschrijving Durf jij over die tak te lopen? vraagt Jakkie. Kleine Ezel aarzelt. De tak is dun en het water is koud. Maar Quetzal zegt: Ik durf het best. Quetzal is een prachtige vogel, en hij durft álles. Een heel hoog dak op klauteren. Belletje trekken bij het huis van Das. Echt álles. Zefs een donkere grot ingaan...kleine Ezel wil ook graag alles durven. Dapper loopt hij achter Quetzal aan. Had hij dat maar niet gedaan! NBD Biblion recensie Quetzal, het neefje van tante Cavia, is nou niet bepaald het beste gezelschap voor Kleine Ezel en Jakkie. Hij is een waaghals en probeert hen aan te zetten tot dingen die ze eigenlijk niet durven of die niet leuk zijn omdat anderen er de dupe van worden. Quetzal vindt hen maar kleine bange kruimels, maar uiteindelijk blijkt wie er echt dapper is. In deze tijd van morele verzwakking kan zo n prentenboek dat laat zien wie uit het goede hout is gesneden, geen kwaad! Het biedt diverse aanknopingspunten voor een gesprek met jonge kinderen. Over Kleine Ezel verschenen al meer prentenboeken, dit is in dezelfde stijl gemaakt: trefzekere pentekeningen in fijne zwarte lijnen, over steeds twee pagina s, losjes ingekleurd met aquarel en een tekst die naadloos op de illustraties aansluit (of andersom). De omslagillustratie toont een ander beeld van een situatie die in het boek ook voorkomt; het beeld roept spanning op. Vanaf ca. 4 jaar. Kleine Ezel en het boebeest Van Annemarie van Haeringen en Rindert Kromhout Uitgever Leopold ISBN 978 90 258 50371 Beschrijving De woeste westenwind heeft een sok weggeblazen, een sok van Maraboe het boebeest, waarvoor iedereen bang is. Kleine Ezel wil mama helpen en gaat op zoek naar de verdwenen sok. Hij vindt de sok en toevallig ook Maraboe met wie hij zelfs bevriend wordt Rindert Kromhout haalt herkenbare thema s aan over vrienden maken en samen spelen, over kleine en grote angsten en hoe je die spelenderwijs kan overwinnen. 3

Overzee verhaal van Malmok Van Annemarie van Haeringen en Tonke Dragt en Sjoerd Kuyper Uitgever Leopold - ISBN 978 90 258 5611 3 Beschrijving - Malmok Waar is Malmok? De andere vogels zitten veilig op de rots voor hun eiland, maar waar is Malmok? Hij is altijd zo voorzichtig. Altijd op tijd, nooit te laat. Maar waar is hij nu? Nu de grote storm komt? Daar! Daar komt hij aanvliegen. Malmok, waar was je? vraagt Schuin Maatje, de kaketoe. Maar Malmok doet zijn snavel niet open... Hier is de boze heks Dit prachtige boek voor het onderwijs is gesponserd door Lemniscaat. Hierdoor kan het boek gebruikt worden ter voorbereiding aan het museumbezoek. Wilt u alle boeken die u vooraf heeft gebruikt weer meenemen tijdens het museumbezoek? Van Hanna Kraan en Annemarie van Haeringen Uitgever Lemniscaat ISBN 90 5637 7140 Beschrijving Hier is de boze heks van Hanna Kraan en Annemarie van Haeringen bevat een selectie van de mooiste verhalen uit de zes eerder verschenen boze heks-titels. De vrolijke tekeningen van de beroemdste toverende mopperkont van Nederland zijn zoals altijd van Annemarie van Haeringen, en ze zijn dit keer allemaal in kleur! De dieren in het bos houden altijd rekening met de boze heks, want als ze boos is of uit haar humeur dan dreigt ze je in een snuitkever of een galwesp te veranderen, of ze tovert gewoon alle dieren het bos uit, en dat gaat wel wat ver! Maar eigenlijk doet de boze heks vaak goede dingen met haar toverkunsten. Want is het niet handig dat ze zomaar een heerlijke appeltaart kan toveren, of een pan met erwtensoep. 4

Korte introductie museumbezoek De klas wordt ontvangen door twee CODA-docenten. De jassen en tassen gaan in de garderobe. De klas gaat daarna even op de trap zitten voor een korte introductie. De klas wordt in groepjes van vijf verdeeld. Verschillende onderdelen begeleidt door de leerkracht en ouders De bedoeling is dat u samen met minimaal 3 ouders verschillende onderdelen uit de tentoonstelling begeleidt. Wij vragen u de instructie groep 1 en 3 (blz. 7 t/m 13), groep 4 t/m 6 (blz. 14 t/m 20) voorafgaand aan het museumbezoek door te nemen en aan de ouders te vragen dat ook te doen. In de tentoonstelling zijn 5 onderdelen waar een actieve verwerkingsopdracht gedaan wordt. Elke ouder/leerkracht blijft op één vast onderdeel staan en de groepjes schuiven met de klok mee door naar de onderdelen 1,2,3,4 en 5. Groep 1 gaat naar 5, 2 gaat naar 3 etc. Als er genoeg ouders zijn is één van de CODA docenten vliegende keep en begeleidt de groepjes naar de juiste plaats in de tentoonstelling en geeft aan wanneer de groepjes kunnen doorschuiven. Aan het eind van het museumbezoek komen de groepjes bij elkaar en gaan op de grote trap zitten om af te sluiten. U krijgt aan het eind van uw museumbezoek een leuke tekenscheur-wedstrijd mee. De kinderen kunnen van een vlek die Annemarie van Haeringen heeft gemaakt een illustratie maken. (te downloaden via www.coda-apeldoorn.nl). Verder vindt u op onze CODA website enkele Heldenbox afbeeldingen die gemaakt zijn tijdens deze kindertentoonstelling. U krijgt aan het eind van het museumbezoek een evaluatieformulier mee met het verzoek dit in te vullen en aan CODA te retourneren. Instructie en uitleg van de opdrachten in de tentoonstelling voor de leerkracht (en) en de ouders Elke bouw (groep) volgt een aangepast programma in de tentoonstelling. Dus per bouw is er verschillende uitleg en instructies voor de leerkracht en ouders. (zie hieronder) Let dus even op welke instructie u nodigt heeft voor de groep. Instructie voor groep 1 en 3 (blz.6 t/m 13) Instructie voor groep 4 t/m 6 (blz. 14 t/m 20) 5

Instructie voor de leerkracht(en) en ouders Van groep 1 t/m 3 Hieronder vindt u uitleg van de vijf verschillende onderdelen in de Helden, heksen en ander dapper volk tentoonstelling De materialen die nodig zijn voor de opdrachten liggen klaar bij de onderdelen in de tentoonstelling. Onderdeel 1 - groep 1 t/m 5 HELDENBOX Heldenbox bij HELDEN, HEKSEN EN ANDER DAPPER VOLK in CODA 06.09 2011 t/m 08.01 2012 Hoe werkt de heldenbox? In de spiegel recht voor je zie je jouw eigen gezicht, zorg dat je goed stil staat en druk dan op het camera icoontje (maak een foto) onderin het beeldscherm. Binnen 3 seconden wordt er een foto gemaakt. Kies nu onderin het scherm welk type held je wilt zijn. Links boven in de hoek kun je als je wilt je held weer verwijderen. Als je klaar bent druk dan op het E-card icoon, vul je mailadres in en verstuur de foto (mail) naar jezelf of naar je vrienden. (Let op! Vul goed je emailadres in want CODA bewaart de bestanden niet) 6

Onderdeel 2 - groep 1 t/m 3 SOKKENOPDRACHT BIJ DE ILLUSTRATIES VAN KLEINE EZEL EN HET BOEBEEST Groep 1 t/m 3 Bekijk de illustraties uit Kleine Ezel en het boebeest. Zet een rondje (in de afbeelding hier boven) om de sokken waarvan jij denkt dat ze van Kleine Ezel zijn. Bekijk de afbeeldingen van het boek Kleine Ezel en het boebeest. Wat is er met de sokken aan de hand? (Neem het boek van Kleine Ezel en het boebeest erbij om er achter te komen) Bespreek met de kinderen wat er op de prenten gebeurt. Wat vinden de kinderen van Kleine Ezel zouden ze net als Kleine Ezel vriendjes worden met het boebeest (de maraboe) of niet. Bespreek met de kinderen wanneer ze vinden dat je een held bent. Waarom is Kleine Ezel een held? 7

Onderdeel 3 - groep 1 t/m 3 OPDRACHT BIJ KLEINE EZEL EN DE DURFAL Groep 1 t/m 3 Bekijk de illustraties van Kleine Ezel en de durfal. Ben je ook wel eens bang? Kleine Ezel en Jakkie durven veel minder dan Quetzal. Bekijk de figuren van het verhaal. Zet achter de naam om wat voor dier het gaat. Jakkie is een Quetzal is een Wat kan Quetzal wel en Jakkie en Kleine Ezel niet? Durf jij over die tak te lopen? Kleine Ezel en Jakkie doen het wel maar vinden het eng. Als je kon vliegen zou je het dan wel durven? Durf jij op een dak te klimmen? Kleine Ezel en Jakkie klauteren voorzichtig op het dak. Maar Kleine Ezel kijkt maar liever niet omlaag en Jakkie bibbert. Als je kon vliegen zou je het dan wel durven? Durf jij de donkere grot in? Kleine Ezel gaat de grot in maar is bang. Jakkie gaat in het begin niet mee naar binnen, maar even later overwint hij zijn angst door toch de grot in te gaan opzoek naar Kleine Ezel. Want Kleine Ezel is zijn vriend. Ben je ook bang in het donker? Als je vriendje in een grot zat zou je hem daar gaan zoeken? Durf je een kusje/knuffel te krijgen van je tante of oom? Wie vind jij de held van dit verhaal Jakkie, Kleine Ezel of Quetzal? 8

Onderdeel 4 - groep 1 t/m 3 OPDRACHT BIJ STORM OP ZEE ILLUSTRATIES MALMOK Groep 1 t/m 5 De storm is zo groot als de wereld. Wie nu nog op zee is, is verloren. Tekst Sjoerd Kuyper uit: Overzee - Malmok vertelt A. Bekijk de storm illustratie in de tentoonstelling. Hieronder zie je de hoge golven van de woeste zee. Bekijk de illustraties van Malmok die hierbij horen. Welke illustratie hoort bij deze golven? Teken hieronder alles en iedereen in de golven, die nog in de storm op zee zijn. (groep 1 en 2 mogen details zoeken). En wie overleeft de storm? Illustratie van Annemarie van Haeringen voor Malmok B. Waarom is Malmok een held? Z.O.Z. 9

Opdracht Malmok en bootje met moeder Bekijk deze schets en vergelijk deze met de illustratie die het is geworden. Wat zijn de verschillen met de uiteindelijke illustratie? Extra vraag voor groep 3 Hoe heet het bootje in de schets? (Zie hierboven) Hoe heet het bootje op de uiteindelijke illustratie? 10

OPDRACHT MALMOK SCHETSEN Groep 1 t/m 3 Bekijk de afbeelding hieronder. Deze tekening hoort bij het verhaal van Malmok. Wat is het verschil tussen deze tekening en de tekening uit het boek? Waarom denk je dat Annemarie van Haeringen voor de afbeelding uit het boek heeft gekozen? Deze afbeelding is een schets voor de illustratie uit het boek. Ze heeft niet voor deze afbeelding gekozen omdat.. Z.O.Z. 11

Bekijk de afbeelding hier boven. Deze afbeelding hoort in het boek van Malmok. Omdat er te veel illustraties waren heeft Annemarie van Haeringen deze eruit gehaald. Waar vind je dat deze afbeelding in het boek van Malmok hoort? omdat 12

Onderdeel 5 - Scheurcollega opdracht SCHEURTEKEN OPDRACHT Groep 1 t/m 5 Bekijk de volgende illustraties aan de wand. Uit: Hier is de boze heks Illustratie: Annemarie van Haeringen Egel en het snoep van de boze heks Uit: Overzee verhaal van Malmok Illustratie: Annemarie van Haeringen Malmok vertelt Kun je zien hoe Annemarie van Haeringen deze illustraties heeft gemaakt? Van welk materiaal is het gemaakt denk je? _ Maak een scheurtekening aan de wand van de materialen die liggen in de tentoonstelling. Let op! Leg het materiaal na gebruik weer terug in de bak dan kan de volgende groep hier ook mee verder. 13

Onderdeel 1 - groep 4 t/m 6 HELDENBOX Heldenbox bij HELDEN, HEKSEN EN ANDER DAPPER VOLK in CODA 06.09 2011 t/m 08.01 2012 Hoe werkt de heldenbox? In de spiegel recht voor je zie je jouw eigen gezicht, zorg dat je goed stil staat en druk dan op het camera icoontje (maak een foto) onderin het beeldscherm. Binnen 3 seconden wordt er een foto gemaakt. Kies nu onderin het scherm welk type held je wilt zijn. Links boven in de hoek kun je als je wilt je held weer verwijderen. Als je klaar bent druk dan op het E-card icoon, vul je mailadres in en verstuur de foto (mail) naar jezelf of naar je vrienden. (Let op! Vul goed je emailadres in want CODA bewaart de bestanden niet) 14

Onderdeel 2 - groep 4 t/m 6 OPDRACHT BIJ STORM OP ZEE ILLUSTRATIES MALMOK Groep 1 t/m 5 De storm is zo groot als de wereld. Wie nu nog op zee is, is verloren. Tekst Sjoerd Kuyper uit: Overzee - Malmok vertelt A. Bekijk de storm illustratie in de tentoonstelling. Hieronder zie je de hoge golven van de woeste zee. Bekijk de illustraties van Malmok die hierbij horen. Welke illustratie hoort bij deze golven? Teken hieronder alles en iedereen in de golven, die nog in de storm op zee zijn. (groep 1 en 2 mogen details zoeken). En wie overleeft de storm? Illustratie van Annemarie van Haeringen voor Malmok B. Waarom is Malmok een held? Z.O.Z. 15

OPDRACHT MALMOK SCHETSEN Groep 1 t/m 3 Bekijk de afbeelding hieronder. Deze tekening hoort bij het verhaal van Malmok. Wat is het verschil tussen deze tekening en de tekening uit het boek? Waarom denk je dat Annemarie van Haeringen voor de afbeelding uit het boek heeft gekozen? Deze afbeelding is een schets voor de illustratie uit het boek. Ze heeft niet voor deze afbeelding gekozen omdat.. 16 Z.O.Z.

Onderdeel 3 - groep 4 t/m 6 BOZE HEKS EN DIEREN IN HET BOS Groep 4 en 5 A. Bekijk de illustraties van De boze heks. Kruis aan welke karaktereigenschappen jij vindt passen bij deze heks. Boos Eng Lief Gevaarlijk Onbetrouwbaar Vriendelijk Dom Chagrijnig Volwassen Zielig Kwaad Grappig Snel Vrolijk Onhandig Verstandig Verdrietig 17

WIE IS DE BOZE HEKS? Opdracht voor groep 4 en 5 B. Zoek hieronder in de tabel 17 woorden die passen bij De boze heks en streep ze door. 1. Eng 2. Bezemsteel 3. Boos 4. Zwarthaar 5. Onbetrouwbaar 6. Puntkin 7. Heksenneus 8. Tovenares 9. Gevaarlijk 10. Puntlaars 11. Paddenstoel 12. Chagrijnig 13. Gevaarlijk 14. Gemeen 15. Ketel 16. Toverspreukenboek 17. Oeioeioei b k s o e p d a f g i r h o p w d j l v g b g f e l u e j d z w a r t h a a r s a q i k u e x e z h a i c o u r e a s n y i p v n a t u m q w e e r t o u y i o p a s d f g j h k o i E l z x c m v b e u i n m l j p e i a s d v f e q m b e i s o f i c d s a a x r z s e r e t N b o i b u y t r v o k l j r g a f c n p n o i s e r o t i u e p a e s x a a s g t d e a r k j i l o f g a s e f v i h c w z t r u o r c L z x a s e a s d t l c c e v b t e q k m e o p y u u s a r t o p v c s d e i q r e e d s s a e r t t o v e r s p r e u k e n b o e k e t r e g e v a a r l i j k e p a d d e n s t o e l s a p e l i o l k s e s a w q w e r t y i o p r t e e t g r o u d k l a s c f t y i p u i k h e t z e r t e o p o i j h g f d s a u h j l t e u i p o n l a s b r u i g u o q w n e r t k a m n b n v c x z d f g h j k l p o t i u y a s d f e g h j k p u n t k i n l e z l x e r e t y s o e g r a k m n v b c a s n e a r t y l o k c x q w e r g i j m b o e x g c a l o i p e v o e h r x a s r t e u k j o p f r r o e h p o n b e t r o u w b a a r n b e i s i q u 18

Onderdeel 4 - groep 4 t/m 6 DE BOZE HEKS TOVEROPDRACHT Groep 4 en 5 A. Heksen kunnen toveren. Als jij een heks was wat zou jij dan als heldendaad toveren? Schrijf je antwoord in de rookwalm die boven de ketelpot (hieronder) hangt op. B. Verzin er een toverspreuk bij en schrijf deze hieronder op. C. Is het makkelijker om als heks, held te worden of als mens? Leg uit waarom je dat wel of niet vindt? 19

Onderdeel 5 - groep 4 t/m 6 SCHEURTEKEN OPDRACHT Groep 1 t/m 5 Bekijk de volgende illustraties aan de wand. Uit: Hier is de boze heks Illustratie: Annemarie van Haeringen Egel en het snoep van de boze heks Uit: Overzee verhaal van Malmok Illustratie: Annemarie van Haeringen Malmok vertelt Kun je zien hoe Annemarie van Haeringen deze illustraties heeft gemaakt? Van welk materiaal is het gemaakt denk je? _ Maak een scheurtekening aan de wand van de materialen die liggen in de tentoonstelling. Let op! Leg het materiaal na gebruik weer terug in de bak dan kan de volgende groep hier ook mee verder. 20

PRAKTISCHE INFORMATIE voor de leerkracht Huisregels CODA bezoek voor het Onderwijs Kunstvoorwerpen in CODA Museum mogen niet worden aangeraakt, ze zijn kostbaar en uniek. Tijdens de CODA-activiteit mag niet gebeld, gerend, geschreeuwd, gegeten, gedronken of gerookt worden. De leerkracht/begeleider van de klas is verantwoordelijk voor de orde in de groep en het gedrag van de leerlingen, van hem/haar wordt dan ook een actieve rol verwacht. Opmerkingen Annuleren van een bezoek met begeleiding van een CODA-docent kan tot één week voor de afgesproken datum gratis. Tot 2 dagen van te voren betaalt u 7,50 administratiekosten. Binnen de laatste 48 uur betaalt u het hele bedrag. Wanneer u een afspraak heeft met een CODA-docent, verzoeken wij u dringend op tijd aanwezig te zijn. Neem bij eventuele vertraging direct contact op met de receptie museum (055 5268565). Als uw groep meer dan een kwartier te laat arriveert, kan de CODA-docent beslissen weg te gaan. Gelieve het bevestigingsformulier bij aankomst in CODA aan de medewerkers bij de balie te tonen. Tips voor het onderwijs Zorg voor genoeg begeleiders (min. 2 begeleiders per 15 leerlingen) en stel ze op de hoogte van de huisregels. Bepaal van tevoren een mogelijke indeling in 5 kleine groepjes. U kunt gebruik maken van de groepsgarderobe voor alle jassen en tassen. CONTACTPERSONEN CULTUURMENU Volgt u dit programma in het kader van het Cultuurmenu dan kunt u voor alle praktische zaken contact opnemen met Cultuurwijzer, p/a Markant; Coördinator Cultuurmenu: Anja Fasen Telefoonnummer Cultuurwijzer: 055-521 3967 CODA Voor inhoudelijke vragen over het museumbezoek kunt u contact opnemen met Dominique Vos de Wael, CODA Educatie, tel. 055-526 85 13. Heeft u vragen over de boeking van uw museumbezoek dan kunt u contact opnemen met Sylvia van Ark van CODA, tel. 055-526 85 18 21