Voor een goede beleidstekst is meer nodig dan een vlotte pen. Het gaat ook om inzicht in hoe teksten functioneren in het beleidsproces en wat dat betekent voor het doel, de inhoud en de opbouw van de tekst. Daarom is dit geen gewone schrijfcursus, maar een cursus over tekst én context. Een cursus over schrijven in een politiek-bestuurlijke omgeving. 2
Beleidsteksten schrijven, lastig werk Een beleidstekst schrijven is niet gemakkelijk. Lezers vinden ze te dik, te moeilijk, onduidelijk, saai, niet prettig leesbaar, te weinig politiek, of juist te veel... Het is niet snel goed. Hoe komt dat? Zijn beleidsmedewerkers echt zulke matige schrijvers? Of is er meer aan de hand? Tekst en context Beleidsteksten - het woord zegt het al - zijn teksten die een rol spelen in de ontwikkeling en uitvoering van beleid. Een beleidstekst heeft altijd zijn functie in een specifieke fase in het beleidsproces, met in elke fase (deels) andere lezers, mee-lezers en beslissers. Om goede beleidsteksten te kunnen schrijven is niet alleen schrijftalent vereist, maar ook kennis en inzicht in het beleidsproces: fasering, betrokkenen, rollen en verantwoordelijkheden. Of een beleidstekst goed is en zijn werk doet hangt dus af van tekst én context. Dat is het uitgangspunt van deze cursus. In elke fase van de beleidscyclus verschijnen er teksten. Met andere doelen, voor andere lezers, met andere vragen. Voor een goede tekst is dus meer nodig dan een vlotte pen. Praktische verbinding tussen beleidskunde en tekstwetenschap Beleid en tekst zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. In onze democratie waar niemand in zijn eentje beslist zijn teksten onmisbare instrumenten in elk besluitvormingsproces. Hoe zien die instrumenten eruit? Aan welke eisen moeten ze voldoen? En hoe maak je ze? Antwoorden vinden we in de beleidskunde en in de tekstwetenschap. De cursus Beleid in tekst en context put uit beide domeinen en legt praktische verbindingen. Voor wie? De cursus Beleid in tekst en context is bedoeld voor iedereen die belang hecht aan functionele en prettig leesbare beleidsdocumenten. De cursus is bij uitstek geschikt voor (jonge) beleidsmedewerkers met relatief weinig ervaring in een politiek-bestuurlijke werkomgeving. Aan beleidsmedewerkers die al wat langer meedraaien biedt deze cursus waardevolle inzichten en praktische instrumenten om het beleidsontwikkelproces en het eigen functioneren daarin te verbeteren. Aan leidinggevenden biedt de cursus handvatten en instrumenten om hun medewerkers beter te ondersteunen. 3
De inhoud 1 DE THEORIE: Beleid & tekst Wat is beleid? Willen, kunnen, kiezen Beleidsinstrumenten De beleidscyclus Rollen en verantwoordelijkheden 2 HET PRODUCT: Transparante beleidsteksten Schrijven voor de lezer Soorten beleidsteksten Basismodel voor een transparante beleidstekst Een goede inleiding Het kader 3 HET PROCES: Schrijfwerk in uitvoering Een goede opdracht Schrijfwerkplan Teksten bespreken Argumenteren Leesbaar schrijven 4
Schrijven voor de lezer Een vast onderdeel van de cursus is een uitvoerige reflectie op de lezer. Dat leidt over het algemeen tot het inzicht dat beleidstekstlezers drukbezette mensen zijn, die aan het lezen van je tekst maar weinig tijd (kunnen) besteden. Wie zich hiervan bewust is, schrijft korter en krachtiger en kan zich gemakkelijker verzoenen met de ondankbare aspecten die aan het schrijven van beleidsteksten altijd zijn verbonden. De inleiding De inleiding van de tekst is dé plek waar de lezer antwoord wil krijgen op zijn eerste vragen: Waarom krijg ik deze tekst? Waar gaat het over? Is het van belang? Wat moet ik doen? Hoe gaat het verder? Het schrijven van een goede inleiding is niet eenvoudig en kost vaak veel tijd. Maar die tijd wint de schrijver dubbel en dwars terug in het vervolg. Want de hier gestelde lezers-vragen dwingen tot een heldere vraagstelling en een goede structuur. Het kader Waarom maken we beleid? Om problemen op te lossen, of te voorkomen dat ze ontstaan. Of anders gezegd: omdat we iets willen. Maar niet alles wat we willen kan. Want tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische (en financiële) bezwaren. Die verdienen een eigen plaats in de tekst: in 'het kader', de verzamelterm voor alles wat vast staat of eerder is besloten in wetten, kaderstellend beleid, budgetten of raadsuitspraken. Zo definieert het kader de ruimte waarbinnen het nieuwe beleid vorm kan krijgen en geeft het de criteria om beleidsvoorstellen te beoordelen. Structuur Een goede structuur is essentieel. Die vinden we met het Blokkenmodel. De kracht van het blokkenmodel is dat het veel houvast biedt en tegelijk de schrijver dwingt voortdurend zelf te blijven nadenken. Tekstmodellen zijn nuttig, maar nooit in alle opzichten toepasbaar, daarvoor is de werkelijkheid te divers. Een goed resultaat vereist ook creatief knutselwerk. Dit is een belangrijk inzicht. Denken dat je met één model, of met één methode alle problemen kunt oplossen, is een oorzaak van de vaak tegenvallende resultaten van schrijftrainingen. Het Blokkenmodel voor een transparante beleidstekst. De blokken geven aan welke thema's achtereenvolgens aan bod moeten komen. De invulling per thema varieert. 5
Taal en stijl Taal en stijl krijgen aandacht in elke les. In de voorbereiding selecteren we uit de teksten van de deelnemers fragmenten die beter zouden kunnen. In de les krijgen de cursisten dan beurtelings het verzoek een fragment voor te lezen, na te denken over wat er niet goed aan is en met verbeteringen te komen. Waarbij de collega's uiteraard actief meedenken. Zo komen alle relevante aspecten van ambtelijk taalgebruik op een leerzame en luchtige manier aan bod. Samen schrijven Beleidsteksten maak je nooit in je eentje. Tussen eerste concept en definitief akkoord wordt de tekst met vele collega's, chefs, deskundigen, belanghebbenden en wethouder(s) besproken. Wat in die gesprekken aan de orde moet komen is afhankelijk van twee zaken: de fase in het beleidsproces én hoever het stuk gevorderd is. In de cursus besteden we aandacht aan de voorbereiding van deze gesprekken. Want een vruchtbaar overleg begint met het stellen van de juiste vragen. Zodat samen-schrijven niet frustreert, maar stimuleert! Werkvormen In de cursus proberen we zo goed mogelijk aan te sluiten op de praktijk van de deelnemers. De eigen schrijfklussen en de eigen ervaringen zijn steeds het vertrekpunt. Wat gaat goed, wat is lastig? Waar lopen we tegenaan? Waar ligt dat aan? Wat kan er beter? En hoe krijgen we dat voor elkaar? Hier met elkaar over spreken en denken is leerzaam en inspirerend. In het flexibele lesprogramma is ook ruimte om in te spelen op actuele vragen en lopende schrijfklussen. Eigen schrijfproducten als lesmateriaal Flexibel lesprogramma Leren van de docent en van elkaar Huiswerk Goed schrijven is vooral een kwestie van veel oefenen. Dat doen we in de cursusbijeenkomsten, maar het moet ook daarbuiten. Als huiswerk vragen we de cursisten teksten te verbeteren op basis van wat in de les aan de orde is geweest. In de volgende les bespreken we die met elkaar. Waarbij steeds weer blijkt dat er meerdere interessante wegen naar Rome leiden! Cursusboek en verslag Bij de cursus hoort een cursusboek, dat vooral na afloop van de cursus als naslagwerk zijn diensten zal bewijzen. Tevens ontvangen de deelnemers en de opdrachtgever na afloop een verslag. In het verslag ligt het accent op de context: op factoren in de organisatie die invloed hebben op de kwaliteit van de beleidsdocumenten, zoals deze in de cursus zijn gesignaleerd. 6
Praktische informatie Cursusduur Het cursusprogramma beslaat vier dagdelen, bij voorkeur met één of twee weken er tussen. In overleg kan het programma worden verkort of uitgebreid. Bijvoorbeeld met extra inhoud of meer ruimte om te oefenen. Om het leerrendement te vergroten adviseren wij om na enkele maanden opnieuw een dagdeel bijeen te komen om ervaringen uit te wisselen. Groepsgrootte De cursus Beleid in tekst en context geven we bij voorkeur aan groepen medewerkers van dezelfde gemeente. We werken met kleine groepen van maximaal tien cursisten. Belangstelling? Bel 050 3119745 of mail post@detekstadviseur.nl De docent De cursus Beleid in tekst en context is ontwikkeld en wordt verzorgd door drs. C.M. Frenay, zelfstandig tekstadviseur uit Groningen. Frenay studeerde Nederlands (Taalbeheersing) aan de Rijksuniversiteit Groningen, waarna hij als zelfstandige aan de slag ging (Frenay Communicatie). In de loop der jaren schreef hij mee aan talloze beleidsdocumenten voor gemeenten, provincies en andere opdrachtgevers en geeft hij schrijftrainingen. De cursus Beleid in tekst en context is voor een belangrijk deel tot stand gekomen in een meerjarige serie schrijftrainingen voor beleidsmedewerkers van de gemeente Groningen. Kees Frenay is actief in het kennisplatform 'Tekst met Beleid', een gezamenlijk initiatief van Rijksuniversiteit Groningen (vakgroep Taalbeheersing en vakgroep Bestuurskunde), De Tekstadviseur en bestuurskundig adviesbureau Pro Facto. Zie: www.tekstmetbeleid.nl