metingen 2007-2012 Monitor dakloosheid en chronische verslavingsproblematiek Twente 2013 A. Kruize B. Bieleman
1. Inleiding De wijze waarop de twee centrumgemeenten Almelo en Enschede, de maatschappelijke opvang willen vormgeven, staat beschreven in het Twents Kompas. De aanpak richt zich op het voorkómen van dak- en thuisloosheid, het verminderen van het aantal daklozen, doorstroming naar een zo zelfstandig mogelijk bestaan, het verbeteren van de kwaliteit van leven van de gehele doelgroep en het verminderen van overlast. Het Twents Kompas is een uitwerking van dat deel van de prestatievelden 7, 8 en 9 van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) die gezamenlijk het terrein van de maatschappelijke zorg vormen. De vrouwenopvang en huiselijk geweld, ook onderdeel van deze prestatievelden, worden niet meegenomen in het Twents Kompas. Centrumgemeenten Almelo en Enschede hebben INTRAVAL opdracht gegeven om de doelgroepen uit de prestatievelden 7, 8 en 9 van de Wmo te monitoren. Daarnaast worden in opdracht van WoON de huisuitzettingen in Twente gemonitord. Voor het monitoren worden gegevens verzameld bij de volgende instellingen: Leger des Heils; Humanitas Onderdak Twente (HODT); Jarabee; Tactus Verslavingszorg; politie; woningcorporaties; Mediant; Dimence; Zorggroep Manna; en Regionale Instelling voor Begeleiding op het gebied van Wonen, Werk en Welzijn (RIBW). De verzamelde gegevens worden gepresenteerd in verschillende factsheets. In deze factsheet wordt ingegaan op de dak- en thuisloosheid, inclusief de zwerfjongeren- en de chronische verslavingsproblematiek. In de factsheet Begeleid wonen en bemoeizorg wordt aandacht besteed aan cliënten die begeleiding bij het wonen en/of bemoeizorg ontvangen, terwijl in de factsheet Huisuitzetting en preventie wordt ingegaan op het aantal huisuitzettingen, de inspanningen van de woningcorporaties om huisuitzetting te voorkomen en de kenmerken en achtergronden van uitgezette huurders. Daarnaast zijn er nog twee andere factsheets, te weten de factsheet Veelplegers Twente waarin de ontwikkelingen van de Twentse veelplegers worden gevolgd en de factsheet Huiselijk geweld Twente waarin aandacht wordt besteed aan de (geregistreerde) verdachten en slachtoffers van huiselijk geweld. Aangezien voor Enschede al langere tijd de gegevens op deze manier worden verzameld en gepresenteerd worden in deze factsheet voor Enschede ook van eerdere jaren (vanaf 2007) gegevens opgenomen. Voor Twente en Almelo zijn alleen gegevens over 2010, 2011 en 2012 beschikbaar en verwerkt. In deze factsheet wordt de volgende doelgroepen besproken: a. daklozen (personen die in één jaar tijd minimaal tien nachten gebruik hebben gemaakt van de nachtopvang, kortdurende opvang of de crisisopvang); b. thuislozen (personen die gebruik hebben gemaakt van de opvang van een sociaal pension of de 24-uursopvang); c. zwerfjongeren (jongeren die dak- of thuisloos zijn en meerdere problemen hebben); d. opiaatverslaafden (personen die vrijwel dagelijks heroïne en/of methadon gebruiken). 2. CIMOT (Centrale Intake Maatschappelijke Opvang Twente) Om meer grip te krijgen op het gebruik van en de in- en uitstroom binnen de maatschappelijke opvang wordt gewerkt met de centrale intake voor maatschappelijke opvang Twente (CIMOT). Hieraan nemen naast de drie grote gemeenten in Twente (waar opvanginstellingen gevestigd zijn, te weten Almelo, Hengelo en Enschede) ook de betrokken instellingen zelf en de RIBW, de Wonne en Tactus Verslavingszorg deel. Het gaat om een intake voor alle Twentse opvangvoorzieningen. Nadat iemand zich gemeld heeft bij een opvanginstelling wordt deze melding doorgegeven aan het CIMOT. Factsheet Monitor Dakloosheid en chronische verslavingsproblematiek Twente 2013 1
De centrale intake moet bevorderen dat plaatsen in de maatschappelijke opvang toegankelijk zijn voor cliënten die aangewezen zijn op opvang. Tegelijkertijd moet het de doorstroom naar meer structurele huisvesting en begeleiding vergroten. Er wordt op toegezien dat individuele trajectplannen worden opgesteld. Regiobinding speelt hierbij een belangrijke rol, gebleken is dat de kans op een succesvol traject groter is als mensen binding met de regio hebben. Tabel 1 Achtergrondgegevens CIMOT meldingen 2011 en 2012 2011 2012 Geslacht n % n Man 425 69 381 72 Vrouw 195 31 145 28 Totaal 620 100 526 100 Herkomst Enschede 297 48 320 61 Hengelo 73 12 32 6 Regiogemeenten Enschede 54 9 40 8 Almelo 82 13 20 4 Regiogemeenten Almelo 17 3 5 1 Overig Nederland 32 5 40 8 Onbekend 65 10 69 13 Totaal 620 100 526 100 Leeftijd Jonger dan 20 jaar 57 9 43 8 20 29 jaar 174 38 150 29 30 39 jaar 154 25 116 22 40 59 jaar 214 35 169 32 60 jaar of ouder 21 3 23 4 Onbekend - 0 25 5 Totaal 620 100 526 100 In 2012 staan in totaal 526 personen geregistreerd bij het CIMOT, terwijl in 2011 dit aantal met 620 beduidend hoger lag. De daling in het aantal geregistreerde personen doet zich met name voor in Almelo (van 82 in 2011 naar 20 in 2012) en Hengelo (van 73 in 2011 naar 32 in 2012). Een mogelijke verklaring voor de daling in Almelo is dat er sprake is van een verminderde inzet van procesmanagement. In Enschede is sprake van een lichte stijging in het aantal bij het CIMOT geregistreerde cliënten van 297 in 2011 naar 320 in 2012. In 2012 behoort 29% tot de leeftijdscategorie 20 tot en met 29 jaar, terwijl in 2011 bijna 38% tot deze categorie behoorde. In beide jaren valt bijna een kwart (25% in 2011; en 22% in 2012) in de categorie 30 tot en met 39 jaar. Uitgezette huurders Huisuitzetting is één van de oorzaken van dak- en thuisloosheid. Mensen worden door woningcorporaties, particuliere verhuurders, ouders of partner uit huisgezet. Er zijn alleen gegevens bekend van het aantal huisuitzettingen van woningcorporaties. In 2012 zijn in heel Twente 240 huurders uit hun woning gezet door een woningcorporatie, in 2010 en 2011 lagen deze aantallen met respectievelijk 270 en 267 huurders iets hoger. 2 INTRAVAL
Van de 267 in 2011 uitgezette huurders is nagegaan of zij in 2012 voorkomen in de registraties van de opvangvoorzieningen. Dit blijkt voor 17 personen het geval te zijn: tien bij 24- uursopvangvoorzieningen; vier bij de Kortdurende Opvang van het Leger des Heils; twee bij Kamers met Kansen; en één bij TOV. Een deel van de overige huurders heeft een nieuwe woning gevonden bij een andere corporatie of andere verhuurder, of is (tijdelijk) bij familie of vrienden gaan wonen. Van het grootste deel is onbekend waar ze zijn gebleven. 3. Daklozen In totaal hebben 360 personen in Twente gebruik gemaakt van de maatschappelijke opvang (nachtopvang, kortdurende opvang of crisisopvang) waarvan 126 mensen minder dan 10 nachten: 52 in Almelo, 49 in Hengelo en 25 in Enschede. Deze mensen zijn vaak weer vertrokken, voordat een begeleidingstraject goed en wel is gestart, daarom worden ze verder niet meegerekend Onder de daklozen worden alleen personen meegerekend die in één jaar tijd minimaal tien nachten hebben doorgebracht in de opvang. Aanbod In totaal beschikken de instellingen in Twente in 2012 over een capaciteit van 62 tot 73 plekken in opvangvoorzieningen voor daklozen (tabel 2). Aangezien niet alle daklozen gelijktijdig op enig moment gebruik maken van een opvangplek, hoeft de capaciteit van de voorzieningen niet gelijk te zijn aan het minimum aantal daklozen dat zich in een jaar tijd in Twente bevindt. Tabel 2 Capaciteit opvangvoorzieningen daklozen Capaciteit Almelo HODT Nachtopvang 5-7 HODT crisisopvang 2 De Wonne Nachtopvang 1 Totaal 8-10 Enschede Leger des Heils KDO 25-30 De Wonne nachtopvang 4-8 Winternoodopvang min. 15 Totaal 44-53 Twente Voor het berekenen van het minimum aantal daklozen in Twente is gebruik gemaakt van de bestanden van de nachtopvang van HODT in Almelo en de Kortdurende Opvang van het Leger des Heils in Enschede. Daarnaast zijn uit de politieregistraties (Tobias en BPS/BVH 1 ) de daklozen handmatig geselecteerd. 1 In het kader van een landelijke uniformisering zijn alle politiekorpsen in de loop van 2009 overgestapt op de Basisvoorziening Handhaving (BVH). Deze overstap is niet geheel vlekkeloos verlopen, waardoor de gegevens tussen 23 juni (datum waarop politie Twente is overgestapt) en 31 december 2009 niet volledig betrouwbaar zijn. De politie heeft daarom alleen gegevens tot en met 23 juni uit het BPS aangeleverd. De cijfers van de politie zijn geëxtrapoleerd naar jaarcijfers. De gegevens over 2010, 2011 en 2012 afkomstig uit het BVH zijn volgens de politie wel weer betrouwbaar. Factsheet Monitor Dakloosheid en chronische verslavingsproblematiek Twente 2013 3
Het aantal daklozen in Twente ligt in 2012 op minimaal 246. De sterke daling tussen 2010 en 2011 van 293 naar 230 heeft zich niet verder voortgezet (tabel 3). In Hengelo en de andere regiogemeenten van Enschede is sprake van een stijging. In Enschede zelf is daarentegen het aantal daklozen verder gedaald van 147 in 2011 naar 136 in 2012. Het aantal bij de politie bekende daklozen is tussen 2011 en 2012 gestegen van 131 naar 155. Deze stijging doet zich met name voor in Enschede (van 66 naar 78), gevolgd door Almelo (van 45 naar 52). Tabel 3 Minimum aantal daklozen Twente, 2010, 2011 en 2012 2 Almelo Regiogemeenten Almelo Enschede Hengelo Overige regiogemeenten Enschede Twente 2010 Minimum 75 2 201 8 12 293 Nachtopvang/KDO 38 2 120 5 11 171 Politie 50-102 4 1 157 Overlap 13 0 21 1-35 2011 Minimum 63 7 147 9 4 230 Nachtopvang/KDO 31-93 1-125 Politie 45 7 66 9 4 131 Overlap 13-12 1-26 2012 Minimum 71 8 136 17 14 246 Nachtopvang/KDO 33 1 88 5 9 136 Politie 52 8 78 12 5 155 Overlap 14 1 30 - - 45 Almelo en regiogemeenten Voor het berekenen van het minimum aantal daklozen in Almelo zijn de personen geselecteerd die in de bestanden van de nachtopvang van HODT en de politie (Tobias en BVH) voorkomen (figuur 1). Figuur 1 Minimum aantal daklozen in Almelo, 2010 2012 80 60 40 20 0 75 63 71 38 45 52 50 31 33 13 13 2010 2011 2012 Minimum HODT-no Politie Overlap 15 Het aantal daklozen in Almelo is tussen 2010 en 2011 gedaald van 75 naar 63. In 2012 is dit aantal weer licht gestegen naar 71. Deze stijging doet zich met name voor bij de bij de politie bekende daklozen. 2 In de regiogemeenten zijn geen opvangvoorzieningen voor daklozen. Daardoor worden hier weinig daklozen geregistreerd. 4 INTRAVAL
Het deel van de daklozen in Almelo dat behoort tot de leeftijdscategorie 30 tot 39 jaar is tussen 2011 en 2012 gestegen van 24% naar 31%. De gemiddelde leeftijd is gedaald van 44 jaar in 2011 naar 42 jaar in 2012 (tabel 4). In 2012 is 87% van de daklozen in Almelo een man, in 2010 en 2011 geldt dit voor respectievelijk 85% en 92%. Tabel 4 Leeftijd en geslacht daklozen Almelo, 2010, 2011 en 2012 2010 2011 2012 Leeftijd N % n % n % 12-19 jaar 4 5-0 1 1 20-29 jaar 14 19 11 17 10 14 30-39 jaar 20 27 15 24 22 31 40-59 jaar 33 44 32 51 34 48 60 jaar of ouder 4 5 5 8 4 6 Totaal 75 100 63 100 71 100 Geslacht Man 64 85 58 92 62 87 Vrouw 11 15 5 8 9 13 Totaal 75 100 63 100 71 100 Enschede en regiogemeenten Voor het berekenen van het minimum aantal daklozen in Enschede en haar regiogemeenten zijn de personen geselecteerd die in de bestanden van de Laagdrempelige/Kortdurende Opvang van het Leger des Heils en de politie (Tobias en BVH) voorkomen (figuur 2). Figuur 2 Minimum aantal daklozen in Enschede (inclusief regiogemeenten), 2007 2012 400 300 200 100 0 299 293 256 212 221 160 167 148 224 117 136 92 94 102 103 107 95 49 79 39 48 22 13 30 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Minimum LO/KDO Politie Overlap In 2012 verblijven in totaal ten minste 167 daklozen in Enschede. Dit is, samen met de 160 in 2011, het laagste aantal sinds de start van de monitor. Het aantal daklozen dat gebruik maakt van de Laagdrempelige/Kortdurende Opvang is tussen 2007 en 2008 gestegen van 148 naar 256. Dit aantal is vanaf 2009 weer gedaald naar respectievelijk 224 in 2009, 136 in 2010, 94 in 2011 en 102 in 2012. De daling tussen 2010 en 2011 komt (mede) door de verandering van capaciteit. Het aantal plaatsen in de KDO is vanaf oktober 2010 gedaald van 70 naar 25 plaatsen (en vijf instroomplaatsen). In 2012 hebben in totaal 127 unieke personen gebruik gemaakt van de KDO, in 2011 lag dit aantal op 121. Het aantal daklozen dat bekend is bij de politie Enschede is tussen 2007 en 2011 gedaald van 103 naar 79. In 2012 is dit weer licht gestegen naar 95. Factsheet Monitor Dakloosheid en chronische verslavingsproblematiek Twente 2013 5
Van de daklozen die gebruik maken van de kortdurende opvang is in 2012 één op de drie daklozen bekend bij de politie, in 2011 ging het om één op de zeven. In de jaren daarvoor varieert dit van één op de vier in 2007 tot één op de zes in 2010. Van de 16 daklozen in 2012 in de registraties van de politie met als adres het Leger des Heils komen 14 ook in de registraties van het Leger des Heils voor. Van de 65 daklozen die wel bekend zijn bij de politie, maar niet bij de KDO komen 30 voor in de registraties van de afdeling sociale verslavingszorg van Tactus. Bij twaalf van hen staat alcohol als hoofdmiddel geregistreerd, bij elf heroïne, bij vijf cocaïne en van twee is het hoofdmiddel niet geregistreerd. Uit de registraties van Tactus Verslavingszorg blijkt tevens dat geen van deze cliënten beschikt over stabiele huisvesting. Van de 35 daklozen (die dus alléén bekend zijn bij de politie) loopt de leeftijd uiteen van 21 tot en met 60 jaar, met een gemiddelde leeftijd van 35 jaar. Bij 14 van hen staat Enschede als woonplaats geregistreerd, terwijl bij vier een plaats elders in Nederland vermeld wordt, drie komen uit het buitenland en van de overige 14 is de woonplaats onbekend. Alle 35 komen voor in de politiesystemen vanwege overlast, 11 staan daarnaast geregistreerd als verdachte van een misdrijf. Tabel 5 Leeftijd en geslacht daklozen Enschede, 2010, 2011 en 2012 2010 2011 2012 Leeftijd N % N % N % 12-19 jaar 5 2 3 2-0 20-29 jaar 41 19 21 13 32 19 30-39 jaar 62 28 55 34 53 32 40-59 jaar 96 43 75 47 74 44 60 jaar of ouder 16 7 6 4 8 5 Onbekend 1 1-0 - 0 Totaal 221 100 160 100 167 100 Geslacht Man 195 88 131 82 123 74 Vrouw 26 12 29 18 44 26 Totaal 221 100 160 100 167 100 In 2012 is 74% van de daklozen in Enschede een man, in 2010 en 2011 lag dit percentage met respectievelijk 88% en 82% iets hoger (tabel 5). De gemiddelde leeftijd van de daklozen in Enschede ligt in 2012 op 40 jaar, in 2011 en 2010 bedroeg de gemiddelde leeftijd 41 jaar. De helft (51%) van de Enschedese daklozen heeft in 2012 een WWB-uitkering. Winternoodnachtopvang Van 26 oktober 2012 tot en met 8 april 2013 was tijdens de vorst de winternoodnachtopvang in Enschede geopend, in totaal 96 nachten Deze noodopvang had een minimale capaciteit van 15 bedden, indien nodig kon dit worden uitgebreid. Uit de ontvangen gegevens van de Winternoodnachtopvang blijkt dat 126 unieke personen in de winter van 2012/2013 gebruik hebben gemaakt van deze voorziening. Het aantal nachten dat zij daar hebben doorgebracht loopt uiteen van één (47 personen) tot en met 95 (één persoon). Het gemiddeld aantal nachten ligt op tien. Van de 126 unieke personen die gebruik hebben gemaakt van de Winternoodopvang, komen 16 tevens voor in de registratie van de KDO van het Leger des Heils, terwijl 13 voorkomen in de 6 INTRAVAL
registraties van de afdeling sociale verslavingszorg van Tactus. Ruim de helft (53%; 68 personen) is niet bekend bij de opvangvoorzieningen voor daklozen. Twintig zijn overigens wel bekend bij de politie. Er is een groep van 18 personen die veelvuldig gebruik heeft gemaakt van de winternoodnachtopvang. Conclusies Het aantal daklozen in Twente ligt in 2012 op minimaal 246. De sterke daling tussen 2010 en 2011 van 293 naar 230 heeft zich niet verder voortgezet. In Hengelo en de andere regiogemeenten van Enschede is sprake van een stijging. In Enschede zelf is daarentegen het aantal daklozen verder gedaald van 147 in 2011 naar 136 in 2012. Het aantal daklozen dat bekend is bij de politie is gestegen van 131 in 2011 naar 155 in 2012. 4. Thuislozen Onder thuislozen worden personen verstaan die gebruik hebben gemaakt van de opvang van een sociaal pension of 24-uursopvang. Aanbod In totaal beschikken de instellingen in Twente in 2012 over een capaciteit van 112 plekken in opvangvoorzieningen voor thuislozen (tabel 6). De capaciteit hoeft overigens niet gelijk te zijn aan het aantal thuislozen, aangezien een deel van deze groep kan doorstromen naar bijvoorbeeld zelfstandig wonen met begeleiding. Tabel 6 Capaciteit opvangvoorzieningen thuislozen Capaciteit Almelo HODT 24-uursopvang 20 Totaal 20 Enschede Leger des Heils LIBW 55 HODT 24-uursopvang Enschede 18 HODT 24-uursopvang Hengelo 19 Totaal 92 Twente Voor het berekenen van het minimum aantal thuislozen in Twente is gebruik gemaakt van de gegevens van de LIBW van het Leger des Heils en de 24-uursopvang van HODT. Factsheet Monitor Dakloosheid en chronische verslavingsproblematiek Twente 2013 7
Tabel 7 Minimum aantal thuislozen Twente, 2010, 2011 en 2012 3 Almelo Regiogemeenten Almelo Enschede Hengelo Overige regiogemeenten Enschede Twente 2010 57-91 36-184 2011 69-101 38-199 2012 45-100 40-183 Het minimum aantal thuislozen in Twente is tussen 2011 en 2012 afgenomen van 199 naar 183 (tabel 7). Dit aantal ligt op het niveau van 2010, toen het 184 thuislozen betrof. De daling in het minimum aantal thuislozen tussen 2011 en 2012 doet zich met name in Almelo voor. Almelo en regiogemeenten In Almelo en haar regiogemeenten kunnen de thuislozen gebruik maken van de 24-uursopvang van HODT. Tabel 8 Leeftijd en geslacht thuislozen Almelo, 2010, 2011 en 2012 2010 2011 2012 Leeftijd n % n % n % 12-19 jaar 3 5 2 3 5 11 20-29 jaar 8 14 6 9 10 22 30-39 jaar 11 19 24 35 13 29 40-59 jaar 25 44 21 30 17 38 60 jaar of ouder 1 2 3 4-0 Onbekend 9 16 13 19-0 Totaal 57 100 69 100 45 100 Geslacht Man 42 74 51 74 25 56 Vrouw 15 26 18 26 20 44 Totaal 57 100 69 100 45 100 In 2012 hebben 45 thuislozen gebruik gemaakt van de 24-uursopvang van HODT (tabel 8). In 2011 lag dit aantal nog op 69, terwijl het in 2010 met 57 er tussenin lag. De verblijfsduur is tussen 2011 en 2012 toegenomen van gemiddeld 143 dagen in 2011 naar gemiddeld 162 dagen in 2012. Met andere woorden: de afname lijkt te maken te hebben met een langere verblijfsduur c.q. minder uitstroom. In 2012 is ruim de helft (56%) van de geregistreerde thuislozen in Almelo een man. In de twee voorgaande jaren was dit drie kwart (74%). In 2012 behoort twee vijfde (38%) tot de leeftijdscategorie 40 tot en met 59 jaar. In 2010 en 2011 behoorde respectievelijk 44% en 30% tot deze categorie. Enschede en regiogemeenten Voor het berekenen van het minimum aantal thuislozen in centrumgemeente Enschede is gebruik gemaakt van de gegevens van LIBW van het Leger des Heils en de 24-uursopvang van HODT in 3 In de regiogemeenten zijn geen opvangvoorzieningen voor dak- en thuislozen. De dak- en thuislozen uit de regiogemeenten maken gebruik van de opvangvoorzieningen van de centrumgemeenten. 8 INTRAVAL
Enschede (figuur 3). De 24-uursopvang van het Leger des Heils is van karakter veranderd. De mensen die hier verblijven zijn inmiddels allemaal geïndiceerd voor een beschermde woonplek. Zij wachten op de komst van het nieuwe wooncomplex aan de Zenderenbrink. In 2012 verblijven in totaal ten minste 100 thuislozen in Enschede. In 2011 lag dit aantal met 101 op het zelfde niveau, terwijl het aantal in de jaren daarvoor enigszins lager lag (87 in 2008, 77 in 2009 en 91 in 2010; figuur 3). Het aantal thuislozen dat gebruik maakt van de opvang van HODT varieert tussen 2008 en 2012 van 37 in 2010 tot 48 in 2008. In 2012 ligt het aantal op 44. De gemiddelde verblijfsduur bij HODT varieert van 161 dagen in 2008 tot 240 dagen in 2010. In 2012 lag de gemiddelde verblijfsduur op 187 dagen. Het aantal personen dat gebruik heeft gemaakt van de 24-uursopvang van het Leger des Heils is toegenomen van 39 in 2008 naar 59 en 56 in respectievelijk 2011 en 2012. Deze toename is vooral te verklaren doordat 50 kortdurende opvangplaatsen aan de Molenstraat zijn omgezet in 24 plaatsen beschermd wonen. In 2008 en 2009 hebben de gegevens alleen betrekking op het sociaal pension De Borgh aan de C.J. Snuifstraat (30 plaatsen). Dit pension is inmiddels gesloten en 24 cliënten zijn uitgestroomd naar de woonvoorziening (beschermd wonen) aan de Leliestraat/Minkmaatstraat. In 2012 komen slechts negen van de 100 thuislozen voor in de registraties van de politie. Figuur 3 Minimum aantal thuislozen in Enschede, 2008 2012 120 100 91 87 77 80 101 100 60 40 39 48 43 34 54 37 59 56 43 44 20 0 2008 2009 2010 2011 2012 HODT Leger des Heils Minimum In 2012 behoort de helft (50%) van de thuislozen tot de leeftijdscategorie 40 tot en met 59 jaar, terwijl ruim een vijfde (21%) tussen de 30 en 39 jaar is (tabel 9). Doordat een groot deel van de thuislozen wacht op een woning in één van de te realiseren wooncomplexen is het deel dat langer dan een jaar in de opvangvoorziening verblijft toegenomen van 36% in 2008 naar 53% in 2012. Hierdoor konden ook minder nieuwe cliënten worden opgenomen. Factsheet Monitor Dakloosheid en chronische verslavingsproblematiek Twente 2013 9
Tabel 9 Leeftijd en verblijfsduur thuislozen Enschede, 2008-2012 2008 2009 2010 2011 2012 Leeftijd n % n % n % n % n % 12-19 jaar 2 2 4 5 1 1-0 - 0 20-29 jaar 14 16 12 16 9 10 14 14 13 13 30-39 jaar 21 24 27 35 27 30 27 27 21 21 40-59 jaar 39 45 26 34 38 42 41 41 50 50 60 jaar of ouder 10 11 8 10 16 18 19 19 16 16 Onbekend 1 1-0 - 0-0 - 0 Totaal 87 100 77 100 91 100 101 100 100 100 Verblijfsduur < 3 maanden 18 21 10 13 17 19 19 19 20 20 3 6 maanden 15 17 12 16 29 32 12 12 11 11 6 12 maanden 23 26 24 31 17 19 17 17 16 16 > 12 maanden 31 36 31 40 28 31 53 52 53 53 Totaal 87 100 77 100 91 100 101 100 100 100 In 2011 en 2012 zijn tevens gegevens aangeleverd over de problematiek en de leefsituatie voorafgaand aan de plaatsing in de 24-uursopvang. Uit tabel 10 blijkt dat bijna een kwart (23% in 2011 en 22% in 2012) kampt met verslavingsproblemen, terwijl rond de helft (43% in 2011 en 53% in 2012) psychosociale problemen heeft. Ruim twee vijfde (43% in 2011 en 46% in 2012) van de thuislozen was voordat zij gebruik maakten van de 24-uursopvang zwervend of maakte gebruik van de kortdurende opvang. Ruim de helft (54%) van de Enschedese thuislozen heeft in 2012 een WWB-uitkering ontvangen. Tabel 10 Problematiek en voorgaande leefsituatie thuislozen Enschede, 2011 en 2012 2011 2012 Problematiek n % n % Verslaving 23 23 22 22 Psychosociaal 44 43 53 53 Psychiatrisch 30 30 19 19 Overig 4 4 6 6 Totaal 101 100 100 100 Voorgaande woonsituatie Maatschappelijke opvang 24 24 21 21 Zelfstandig wonen 20 20 23 23 Zwervend 44 43 46 46 Overig 13 13 10 10 Totaal 101 100 100 100 Hengelo Ook in Hengelo heeft HODT een sociaal pension, behorend bij de capaciteit gefinancierd vanuit centrumgemeente Enschede. 10 INTRAVAL
Tabel 11 Cliënten sociaal pension HODT Hengelo, 2009-2012 2009 2010 2011 2012 n % n % n % n % 12-19 jaar 7 15 8 22 3 8 3 8 20-29 jaar 11 24 15 42 19 50 13 32 30-39 jaar 17 37 7 19 9 24 9 23 40-59 jaar 9 20 5 14 5 13 14 35 60 jaar of ouder 1 2 1 3 1 3 1 2 Onbekend 1 2-0 1 3-0 Totaal 46 100 36 100 38 100 40 100 Geslacht Man 31 67 23 64 30 79 34 85 Vrouw 15 33 13 36 8 21 6 15 Totaal 46 100 36 100 38 100 40 100 Tussen 2009 en 2012 is het aantal personen dat gebruik heeft gemaakt van het sociaal pension in Hengelo gedaald van 46 in 2009 naar 40 in 2012 (tabel 11). Een mogelijke verklaring voor deze daling is de toename in het aantal verblijfsdagen van gemiddeld 135 in 2009 naar 253 in 2012. In 2012 is bij 14 personen de verblijfsduur langer dan negen maanden. In 2012 behoort een derde (35%) tot de leeftijdscategorie 40 tot en met 59 jaar, terwijl in 2009, 2010 en 2011 respectievelijk een vijfde (20%), ruim een tiende (14%) en eveneens ruim een tiende (13%) tot deze leeftijdscategorie behoorde. De gemiddelde leeftijd is dan ook gestegen van 32 jaar in 2009 (en 2011) naar 36 jaar in 2012. Het percentage mannen is gestegen van 67% in 2009 naar 85% in 2012. Conclusies Na een toename van het minimum aantal thuislozen in Twente tussen 2010 en 2011 van 184 naar 199, is het aantal in 2012 weer gedaald naar 183. Deze daling doet zich met name voor in Almelo. De verblijfsduur in de opvangvoorzieningen neemt toe. In Enschede is het deel dat langer dan een jaar verblijft gestegen van 36% in 2008 naar 53% in 2012. Officieel zou de maximale verblijfsduur in een opvangvoorziening negen maanden moeten zijn. 5. Zwerfjongeren Zwerfjongeren zijn jongeren die dakloos of thuisloos zijn en meerdere problemen hebben. Ook de jongeren (vanaf 14 jaar) die zonder hun ouders in de opvang verblijven vallen onder deze definitie. Aanbod In Twente zijn drie specifieke voorzieningen voor zwerfjongeren: Het Thuislozen Team (T-team) van Jarabee, met een team in Almelo, Hengelo en Enschede (ambulante hulp); de Twentse Opvang Voorziening (TOV); en Kamers met Kansen. De laatste twee zijn van HODT en bevinden zich in Enschede (tabel 12). Factsheet Monitor Dakloosheid en chronische verslavingsproblematiek Twente 2013 11
Tabel 12 Capaciteit voorzieningen zwerfjongeren Capaciteit Almelo Jarabee T-team 25 Totaal 25 Enschede HODT Twentse Opvangvoorziening 13 HODT Kamers met Kansen 7 Jarabee T-team Enschede 50 Jarabee T-team Hengelo 25 Totaal 95 Twente Voor het berekenen van het minimum aantal zwerfjongeren zijn jongeren (tot 23 jaar) meegenomen die in die jaren gebruik hebben gemaakt van opvangvoorzieningen of hulpverleninginstellingen specifiek gericht op dak- en thuisloze jongeren. Daarnaast zijn jongeren tussen de 14 en 23 jaar meegenomen die (zonder hun ouders) gebruik hebben gemaakt van opvangvoorzieningen voor volwassenen zoals de Kortdurende Opvang van het Leger des Heils en de nachtopvang van HODT in Almelo. In tabel 13 staan de aantallen weergegeven. Tabel 13 Zwerfjongeren Twente, 2010, 2011 en 2012 Almelo Regiogemeenten Enschede Hengelo Regiogemeenten Twente Almelo Enschede 2010 51 6 140 59 21 277 2011 35 7 130 48 5 225 2012 40 5 90 31 12 175 Preventie In het kader van preventie is HODT samen met het ROC eind 2011 in Enschede gestart met het project Kamer-Raad, een woon-werk-leer thuis voor studenten of leerlingen in Twente. Jongeren komen in aanmerking als zij door omstandigheden thuis belemmerd worden om hun opleiding goed af te ronden. In totaal zijn er circa 40 plekken, verdeeld over twee locaties in Enschede en één in Almelo. Studenten of leerlingen die bij Kamer-Raad wonen hebben een eigen kamer met gebruik van gemeenschappelijke voorzieningen (keuken en sanitair). Ze krijgen een persoonlijk begeleider die hen ondersteunt (maximaal 2 uur per week) in het zelfstandig wonen, leren en werken. Jongeren worden aangemeld door het loopbaancentrum van het ROC en krijgen ook vanuit het ROC een contactpersoon. In 2012 hebben in totaal 52 jongeren gebruik gemaakt van Kamer-Raad, 45 in Enschede en zeven in Almelo. Het merendeel (36) behoort tot de leeftijdscategorie 18-20 jaar. Almelo en regiogemeenten In 2012 zijn minimaal 40 zwerfjongeren op enig moment aanwezig geweest in Almelo. In 2010 en 2011 ging het om respectievelijk 51 en 40 zwerfjongeren (tabel 13). In de regiogemeenten is het aantal zwerfjongeren ongeveer gelijk gebleven; vijf in 2012 tegenover zes in 2010 en zeven in 2011. 12 INTRAVAL
In alle drie de jaren maakt het grootste deel van de zwerfjongeren in Almelo en haar regiogemeenten gebruik van de hulp van het T-team. Dit aantal loopt uiteen van 31 in 2011 tot 45 in 2010. In 2012 hebben 37 jongeren gebruik gemaakt van het T-team (tabel 14). Het aantal jongeren dat in een opvangvoorziening bedoeld voor volwassenen heeft verbleven is tussen 2010 en 2012 gedaald van15 naar vijf. Tabel 14 Zwerfjongeren Almelo naar instelling, 2010, 2011 en 2012 Almelo Regiogemeenten Totaal 2010 2011 2012 2010 2011 2012 2010 2011 2012 T-team 40 26 33 5 5 4 45 31 37 TOV 5 6 1 4 1 1 5 7 2 KmK - 1 1 - - - - 1 1 Overig* 10 3 5-1 - 15 4 5 * Het gaat hier om opvangvoorzieningen voor volwassenen. In alle drie de jaren behoort het grootste deel (56% in 2010; 50% in 2011; 51% in 2012) van de zwerfjongeren tot de leeftijdscategorie 19-20 jaar (tabel 15). Het percentage mannen is afgenomen van 60% in 2010 naar 50% in 2011 en 51% in 2012. Tabel 15 Leeftijd en geslacht zwerfjongeren Almelo, 2010, 2011 en 2012 2010 2011 2012 Leeftijd n % n % n % < 19 jaar 6 11 5 12 3 7 19-20 jaar 32 56 21 50 23 51 21-22 jaar 19 33 16 38 19 42 Totaal 57 100 42 100 45 100 Geslacht Man 34 60 21 50 23 51 Vrouw 23 40 18 43 22 49 Onbekend - 0 3 7-0 Totaal 57 100 42 100 45 100 Enschede en regiogemeenten In tabel 16 wordt een overzicht gegeven van het aantal zwerfjongeren in Enschede en haar regiogemeenten. Tabel 16 Zwerfjongeren Enschede, 2009-2012 Enschede Hengelo Regiogemeenten Totaal 2009 156 52 6 214 2010 140 59 21 220 2011 130 48 5 183 2012 90 31 12 133 Het aantal zwerfjongeren in Enschede en haar regiogemeenten bedraagt in 2012 minimaal 133: 90 in Enschede, 31 in Hengelo en 12 in de regiogemeenten (tabel 16). Het minimum aantal zwerfjongeren is tussen 2009 en 2012 in Enschede aanzienlijk gedaald, terwijl Hengelo en de andere regiogemeenten in dezelfde periode een wisselend beeld laten zien. Factsheet Monitor Dakloosheid en chronische verslavingsproblematiek Twente 2013 13
De schommelingen in het aantal zwerfjongeren in Hengelo komen met name door het wisselend aantal jongeren dat jaarlijks gebruik maakt van opvangvoorzieningen voor volwassenen. Dit aantal loopt uiteen van 11 in 2012 tot 26 in 2010 (tabel 17). Tabel 17 Zwerfjongeren Enschede naar instelling, 2009-2012 Enschede Hengelo Regiogemeenten 2009 2010 2011 2012 2009 2010 2011 2012 2009 2010 2011 2012 T-team 105 104 61 72 35 28 24 19 6 15 4 7 TOV 68 48 38 39 4 5 1 1-5 1 6 KmK 15 13 13 8 - - - - - 1-1 Overig* 10 5 18 1 13 26 23 11 - - - - Totaal 2009 2010 2011 2012 T-team 146 147 89 103 TOV 72 58 40 46 KmK 15 14 13 9 Overig* 23 31 41 12 * Het gaat hier om opvangvoorzieningen voor volwassenen. Wat betreft het geslacht doen zich nauwelijks ontwikkelingen voor, in alle drie de jaren is het merendeel (61% in 2010; 57% in 2011; 56% in 2012) man (tabel 18). In 2012 behoort ruim de helft (54%) van de zwerfjongeren tot de leeftijdscategorie 21-22 jaar, terwijl in 2011 de grootste groep (46%) tot de leeftijdscategorie 19-20 jaar behoorde. Tabel 18 Leeftijd en geslacht zwerfjongeren Enschede, 2010, 2011 en 2012 2010 2011 2012 Leeftijd n % n % n % < 19 jaar 37 17 32 17 12 9 19-20 jaar 70 32 85 46 49 37 21-22 jaar 113 51 66 36 72 54 Totaal 220 100 183 100 133 100 Geslacht Man 134 61 105 57 74 56 Vrouw 78 35 59 32 59 44 Onbekend 8 4 19 10-0 Totaal 220 100 183 100 133 100 Conclusies Het aantal zwerfjongeren dat bekend is bij deze drie instellingen is in Twente tussen 2010 en 2012 gedaald van 277 naar 175. Deze daling wordt met name veroorzaakt door een daling van het aantal zwerfjongeren in Enschede en Hengelo. In Almelo (en haar regiogemeenten) is het aantal zwerfjongeren redelijk stabiel. 14 INTRAVAL
6. Chronische verslaafden Op basis van de gegevens van de politie (HKS 4 ) en de verslavingszorg (Tactus Verslavingszorg) is het minimum aantal (ofwel het geregistreerde aantal) opiaatverslaafden berekend. Opiaatverslaafden gebruiken (vrijwel) dagelijks heroïne en/of methadon. Methadon is een medicijn dat door artsen wordt voorgeschreven als vervanging van heroïne. Twente In 2012 ligt het minimum aantal opiaatverslaafden in Twente met 523 lager dan in 2010 en 2011, toen het om een minimum aantal van respectievelijk 540 en 556 ging (tabel 19). De daling tussen 2011 en 2012 komt met name door het afnemende aantal opiaatverslaafden in Hengelo. Tabel 19 Opiaatverslaafden Twente, 2010, 2011 en 2012 Almelo Regiogemeenten Enschede Hengelo Regiogemeenten Twente Almelo Enschede 2010 118 51 299 45 27 540 2011 112 55 283 70 36 556 2012 98 48 286 59 32 523 Almelo en regiogemeenten In figuur 4 zijn de minimumaantallen opiaatverslaafden voor Almelo in 2010, 2011 en 2012 weergegeven. Figuur 4 Minimum aantal opiaatverslaafden Almelo, 2010-2012 140 120 100 80 118 112 85 83 98 81 60 40 20 0 53 46 20 17 27 10 2010 2011 2012 Minimum Tactus verslavingszorg Politie Overlap In 2012 zijn minimaal 98 opiaatverslaafden op enig moment aanwezig geweest in Almelo. In 2010 en 2011 lag dit aantal met respectievelijk 118 en 112 opiaatverslaafden hoger (tabel 19). Van de 98 Almelose cliënten van Tactus verslavingszorg in 2012 nemen twee cliënten deel aan het programma heroïneverstrekking onder medisch toezicht in Enschede. 4 In het Herkenningssysteem (HKS) zijn de processen-verbaal opgenomen. Uit dit systeem zijn de verdachten met gevarenclassificatie harddrugsverslaafd geselecteerd. Factsheet Monitor Dakloosheid en chronische verslavingsproblematiek Twente 2013 15
Enschede en regiogemeenten In figuur 5 zijn de ontwikkelingen tussen 2007 en 2012 in het minimum aantal opiaatverslaafden voor Enschede weergegeven. Figuur 5 Minimum aantal opiaatverslaafden Enschede, 2007-2012 350 300 284 303 297 299 283 286 250 200 194 213 211 226 212 218 150 100 50 0 134 125 135 112 114 111 44 35 49 39 43 44 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Minimum Tactus verslavingszorg Politie Overlap Het minimum aantal opiaatverslaafden is tussen 2007 en 2012 redelijk stabiel; het aantal varieert van 283 in 2011 tot 303 in 2008 (figuur 5). In 2012 ligt het minimum aantal op 286. Sinds 2007 is het aantal opiaatverslaafden dat bekend is bij de drugshulpverlening redelijk stabiel en ligt rond de 200. Van de 218 Enschedese cliënten van Tactus verslavingszorg in 2012 nemen 25 deel aan het programma heroïneverstrekking onder medisch toezicht. Het aantal opiaatverslaafden dat bekend is bij zowel de politie als bij Tactus verslavingszorg varieert tussen 2007 en 2012 van 35 (in 2008) tot 49 (in 2009). In 2012 ligt dit aantal op 44. Het percentage cliënten van Tactus dat niet bekend is bij de politie, loopt uiteen van 77% in 2007 tot 84% in 2008. In 2012 ligt dit percentage op 80%. In 2012 zijn 108 personen alleen bij de politie bekend als drugsverslaafd, terwijl ze (volgens de registraties) geen contact hebben met Tactus verslavingszorg of één van de overige instellingen. In 2011 lag dit aantal op 71. Wellicht is het mogelijk dat de politie hierover informatie uitwisselt met Tactus c.q. dat er samenwerkingsafspraken worden gemaakt. Naast deze opiaatverslaafden komen in 2012 in het registratiesysteem van de afdeling sociale verslavingszorg van Tactus verslavingszorg 70 personen voor waarbij cocaïne als eerste middel staat geregistreerd, 39 met cannabis als eerste middel en één met GHB. In 2011 lagen deze aantallen op respectievelijk 86, 69 en vier. Conclusies Het aantal opiaatverslaafden is in Twente tussen 2011 en 2012 licht gedaald. Deze daling doet zich met name voor in Almelo, Hengelo en de regiogemeenten van Almelo. In de Enschede en haar regiogemeenten is het aantal redelijk stabiel. Een beperkt deel van de opiaatverslaafden is bekend bij zowel de verslavingszorg als de politie. Het aantal cliënten bij de afdeling sociale verslavingszorg van Tactus Verslavingszorg waarbij cannabis als hoofdmiddel staat geregistreerd is tussen 2011 en 2012 gedaald van 69 naar 39. 16 INTRAVAL
BIJLAGE 1. Landelijke definities In de door de centrumgemeenten opstelde kompassen zijn voor de landelijke vergelijkbaarheid en monitoring een aantal definities opgesteld. Deze definities wijken enigszins af van de definities die hiervoor in deze factsheet zijn gehanteerd. Het gaat hierbij om de definities van de volgende groepen: dreigend daklozen; feitelijk daklozen; residentieel daklozen; en zwerfjongeren. Hieronder worden voor de volledigheid de landelijke definities weergegeven. Dreigend daklozen Dreigend daklozen zijn personen die dreigen dakloos te worden als gevolg van huisuitzetting, ontslag uit detentie of beëindiging van verblijf in een zorginstelling. Ook personen die woonbegeleiding ontvangen, maar zonder deze begeleiding niet zelfstandig kunnen wonen worden tot de dreigend (of potentieel) daklozen gerekend. Voor het berekenen van het minimum aantal dreigend daklozen zijn de personen meegenomen die woonbegeleiding ontvangen of uit hun huurwoning zijn gezet. Feitelijk daklozen Feitelijk daklozen zijn mensen die niet beschikken over een eigen woonruimte en die voor een slaapplek tenminste één nacht (in de maand) waren aangewezen op buiten slapen ofwel overnachten in de open lucht en in overdekte openbare ruimten (portieken, fietsenstallingen, stations, winkelcentra of een auto). Ook personen, die binnen slapen bij passantenverblijven van de maatschappelijke opvang, inclusief eendaagse noodopvang, of binnen slapen bij vrienden, kennissen of familie zonder vooruitzichten op een slaapplek voor de daaropvolgende nacht, behoren tot de feitelijk daklozen. Aangezien uitsplitsing naar maand niet mogelijk is, zijn voor het berekenen van het minimum aantal feitelijk daklozen de personen geteld die tien nachten of meer hebben doorgebracht in een opvangvoorziening. 5 Opvangvoorzieningen zijn voorzieningen waar een maximale verblijfsduur van negen maanden wordt gehanteerd. 6 Residentieel dakloos Residentieel daklozen zijn personen die als bewoner staan ingeschreven bij instellingen voor maatschappelijke opvang. Het gaat onder meer om internaten, sociale pensions, particuliere woonvoorzieningen gericht op semi-permanente bewoning door daklozen, commerciële pensions en kamerverhuurbedrijven waar voornamelijk daklozen wonen. Voor het berekenen van het minimum aantal residentieel daklozen zijn de personen meegenomen die verblijven in een 24-uursvoorziening (alle cliënten LIBW en Tactus 24-uurswoonvoorziening). 5 Het gaat hierbij om de gegevens van de volgende voorzieningen: Kortdurende Opvang van het Leger des Heils (Enschede); Nachtopvang van HODT (Almelo); 24-uursopvang HODT (Almelo, Enschede, Hengelo); crisisopvang HODT (Hengelo). 6 Voorzieningen waar langer dan negen maanden mag worden verbleven worden als residentiële voorziening beschouwd. Personen die in zo n voorziening verblijven worden volgens de landelijke definities tot residentieel daklozen gerekend, personen die zelfstandig wonen met begeleiding tot de dreigend daklozen. Factsheet Monitor Dakloosheid en chronische verslavingsproblematiek Twente 2013 17
Zwerfjongeren Zwerfjongeren zijn jongeren tot 23 jaar die feitelijk of residentieel dakloos zijn met meervoudige problemen. Daarbij hoort de kanttekening dat jongeren die met hun ouders in de opvang verblijven niet onder deze definitie vallen. Voor het berekenen van het minimum aantal zwerfjongeren zijn jongeren (tot 23 jaar) meegenomen die gebruik hebben gemaakt van opvangvoorzieningen of hulpverleningstellingen gericht op dak- en thuisloze jongeren. Het gaat hierbij om de gegevens van de volgende voorzieningen: Twentse Opvang Voorziening (TOV) en Kamers met Kansen. Daarnaast zijn jongeren tussen de 14 en 23 jaar meegeteld die (zonder hun ouders) gebruik hebben gemaakt van opvangvoorzieningen voor volwassenen zoals de Kortdurende Opvang van het Leger des Heils. De jongeren die contact hebben met het T-team behoren niet tot de landelijke definitie van zwerfjongeren. Aantallen Voor de berekening van de aantallen per doelgroep volgens de landelijke definities is gebruik gemaakt van de gegevens die zijn verzameld in het kader van deze monitor. In tabel 1 staan de aantallen voor Twente per doelgroep weergegeven voor de jaren 2008 tot en met 2012. Vanaf 2010 wordt een onderscheid gemaakt tussen centrumgemeenten en regiogemeenten. Tabel 1 Aantallen volgens landelijke definities, 2008-2012 Almelo Regiogemeenten Almelo en regiogemeenten 2010 2011 2012 2010 2011 2012 2008 2009 2010 2011 2012 Dreigend daklozen 52 64 74 13 30 14 131 93 65 94 88 Feitelijk daklozen 88 80 74-1 - 92 41 88 81 74 Residentieel daklozen - - - - - - 23 3 - - - Zwerfjongeren 15 10 7 4 1 1 22 11 19 11 8 Enschede Hengelo Regiogemeenten 2010 2011 2012 2010 2011 2012 2010 2011 2012 Dreigend daklozen 313 410 347 54 45 38 32 71 26 Feitelijk daklozen 142 132 137 27 73 38 12-9 Residentieel daklozen 152 190 173 - - - - - - Zwerfjongeren 93 59 28 17 23 6 5 1 6 Enschede en regiogemeenten 2008 2009 2010 2011 2012 Dreigend daklozen 201 303 399 526 411 Feitelijk daklozen 283 210 181 205 184 Residentieel daklozen 115 132 152 190 173 Zwerfjongeren 116 109 115 83 40 Twente 2008 2009 2010 2011 2012 Dreigend daklozen 332 396 464 620 499 Feitelijk daklozen 375 251 269 286 256 Residentieel daklozen 138 135 152 190 173 Zwerfjongeren 138 120 134 94 48 18 INTRAVAL
Figuur 1 Ontwikkelingen feitelijk daklozen, residentieel daklozen, zwerfjongeren en dreigend daklozen 2011 2012 99 feitelijk daklozen 286 feitelijk daklozen 10 residentieel daklozen 56 dreigend daklozen 121 uit zicht 157 nieuwe feitelijk daklozen 7 feitelijk daklozen 190 residentieel daklozen 128 residentieel daklozen 1 dreigend daklozen 54 uit zicht 45 nieuwe residentieel daklozen 6 dreigend daklozen 94 zwerfjongeren 3 zwerfjongeren 85 uit zicht 45 nieuwe zwerfjongeren 27 feitelijk daklozen 620 dreigend daklozen 83 residentieel daklozen 223 dreigend daklozen 287 uit zicht 397 nieuwe dreigend daklozen Factsheet Monitor Dakloosheid en chronische verslavingsproblematiek Twente 2013 19
2. Aantal instellingen De door de instellingen (inclusief politie) verstrekte gegevens zijn gekoppeld en verwerkt in één geanonimiseerd databestand. In totaal hebben in 2012 1.039 unieke personen uit Twente behorend tot de groep dak- en thuislozen en opiaatverslaafden contact gehad met de instellingen (tabel 2). Het merendeel (83%) van de doelgroep heeft in 2012 contact gehad met één instelling. Tabel 2 Aantallen bekend bij instellingen, 2012 Almelo Regiogemeentgemeenten Regio- Enschede Hengelo Twente n % n % n % n % n % n % Bekend bij één instelling 186 85 50 93 475 79 103 90 48 98 864 83 Bekend bij twee instellingen 29 13 4 7 111 19 12 10 1 2 157 15 Bekend bij drie instellingen 2 2-0 14 2-0 - 0 18 2 Bekend bij vier instellingen - 0-0 - 0-0 - 0-0 Bekend bij vijf instellingen - 0-0 - 0-0 - 0-0 Totaal 219 100 54 100 600 100 115 100 49 100 1.039 100 20 INTRAVAL
COLOFON St. In t r ava l Postadres Postbus 1781 9701 BT Groningen E-mail info@intraval.nl www.intraval.nl Kantoor Groningen: Kantoor Rotterdam: St. Jansstraat 2C Goudsesingel 68 Telefoon 050-313 40 52 Telefoon 010-425 92 12 Fax 050-312 75 26 Fax 010-476 83 76 September 2013 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Tekst Opdrachtgever Opmaak Omslag Druk A. Kruize, B. Bieleman Gemeente Enschede/ Gemeente Almelo M. Haaijer E. Cusiel Copy-Copy Groningen ISBN 978 90 8874 160 9