De route naar een energieneutrale woningvoorraad 2050 Inspiratiemiddag 12 juni Richard Oomen
Inhoud Aanleiding Ambitie/definitie afbakening Routes naar CO 2 -neutraal Woningtypen exploitatiestrategie maatregelen Resultaten routekaart Wat heeft het al opgeleverd? Strategisch => operationeel
Aanleiding Beleidsconferentie juni 2017 Huidig beleid gericht op gemiddeld label B, woningverbetering A/A+, nieuwbouw bouwbesluit/beter Doelstellingen ontwikkelen zicht naar CO2-neutraal (Woonagenda) Ingrepen zijn vaak ingrijpend (no-regret) -> keuzes maken vanaf gewenste eindsituatie (back-casten) Rapportage Finance-Ideas
Aanleiding Waarom CO 2 -neutraal? Casade is als maatschappelijk ondernemer producent van CO 2. Casade vindt het haar morele verantwoordelijkheid de woningvoorraad te verduurzamen en hiermee haar bijdrage te leveren aan de reductie van CO 2 -uitstoot. Bijkomende effecten: positief effect in algemeen op leefklimaat reductie warmtebehoefte verbeteren betaalbaarheid, lagere en stabielere energiekosten verbeteren leefklimaat en comfort in woning verhogen waardeontwikkeling (klant + vastgoed) onafhankelijkheid geen doel op zich
Ambitie / definitie / afbakening Casade streeft naar een CO 2 -neutrale woningvoorraad in 2050. Alle woningen tezamen moeten CO 2 - neutraal zijn. Dit betekent dat niet iedere woning CO 2 -neutraal hoeft te zijn. Gebouwgebonden energiegebruik Vooralsnog nadruk op energetische aspect, andere thema s (hergebruik grondstoffen, efficient waterverbruik, ) mogelijk later als verbreding. Kan spin-off zijn Strategisch niveau
Ambitie / definitie / afbakening Breed scala aan definities voor zeer energie zuinige gebouwen bestaande bouw (BB) of nieuwbouw (NB) gebouwgebonden energiegebruik huishoudelijk energiegebruik Energie-Index BB x x EPC NB x X Aardgasloos NB/BB x x Nul op de Meter NB/BB x x x x x x BENG NB/(BB?) x x x Passiefhuis NB/BB x x x CO2-neutraal NB/BB x x x Energieneutraal NB/BB x x(*) x x Klimaatneutraal NB/BB x x x x hernieuwbare opwekking verplicht realisatie op gebouw of perceel prestatiegarantie wettelijke grond EPV mogelijk * verschillende definities in omloop die het huishoudelijk gebruik wel of niet meenemen
Routes naar CO 2 -neutraal
Routes naar CO 2 -neutraal 1. Warmtevraag reduceren Maximale kwh/m 2 afhankelijk van woningtype bouwperiode Primaire taak woningcorporatie 2. Warmtevraag verduurzamen Transitie gas naar duurzame energie Afhankelijk van isolatiewaarde en technologische ontwikkeling Primaire taak woningcorporatie 3. Elektriciteitsvraag reduceren en verduurzamen Locatie duurzame opwekking is niet van belang
Routes naar CO 2 -neutraal Duurzaam wonen = comfortabel en gezond binnenklimaat + betaalbaar warmtevraag reduceren warmtevraag verduurzamen restant energievraag verduurzamen matig isoleren goed isoleren bewonersgedrag individuele/collectieve installaties Individuele/collectieve opwekking Inkoop duurzame energie na-isolatie luchtspouw nieuwe buitenschil ventilatie met WTW bemetering, coach elektrische warmtepomp zonneboiler PV-panelen woning PV via PCR/SDE+ (collectieve) inkoop
Routes naar CO 2 -neutraal Basiskwaliteit Verkoopvijver e/o sloop Exploitatie: 10 20 jaar Planm.OH Programma Basiskwaliteit C-label Na-isoleren spouw Enkelglas naar HR++ Kierdichting kozijnen/dak Dak van binnenuit Kruipruimte? Planm.OH Programma Woningverbetering II en III Kwaliteit B->A->A+/A++ Exploitatie: > 20 jaar in fasen naar NOM-ready Basiskwaliteit Gevelelement Dak-element Bij isolatie óók ventilatie Installatie-element Programma Project Woningverbetering I (NOM) Kwaliteit A+/A++ Exploitatie: > 20 jaar Gevelelement Dak-element Bij isolatie óók ventilatie Installatie-element
Routes naar CO 2 -neutraal Energetisch Exploitatie: > 20 jaar Elektrificeren kookfunctie Kierdichting kozijnen/dak Ventilatiesysteem Afgiftesysteem Douche-WTW (indien plek) Bij geschikte schil naar duurzame installatie? Mutatie OH Energetisch Exploitatie: > 20 jaar Elektrificeren kookfunctie Duurzame installatie + Afgiftesysteem Gasloos Douche-WTW (indien plek)? Energetisch Exploitatie: > 20 jaar Controle op ZAV s EPV prestatiegarantie Voorlichting
Woningtypen exploitatiestrategie - maatregelen Woning ingedeeld op basis van woningtype en bouwjaarklasse Rekening gehouden met huidige isolatiekwaliteit op basis van EPAView Meest voorkomende installatie per woningtype bouwjaarcategorie Isolatie eigenschappen huidige situatie woningtype gevel dak vloer glas 1 vrijstaande woning-tm 1975 t/m 1975 slecht slecht slecht dubbel/hr 2 2^1 kap-tm 1975 t/m 1975 goed slecht slecht dubbel/hr 3 2^1 kap-1976 tm 1991 1976 t/m 1991 matig matig slecht dubbel/hr 4 rijwoning-tm 1975 t/m 1975 slecht matig slecht HR++ 5 rijwoning-tm 1975 t/m 1975 goed matig slecht HR++ 6 rijwoning-1976 tm 1991 1976 t/m 1991 goed matig matig dubbel/hr 7 rijwoning-vanaf 1992 vanaf 1992 goed goed goed dubbel/hr 8 rijwoning-vanaf 1992 vanaf 1992 goed goed goed HR++ 9 MGW-tm 1975 t/m 1975 slecht matig slecht dubbel/hr 10 MGW-tm 1975 t/m 1975 slecht goed slecht dubbel/hr 11 MGW-1976 tm 1991 1976 t/m 1991 goed matig matig dubbel/hr 12 MGW-vanaf 1992 vanaf 1992 goed goed goed dubbel/hr
Woningtypen exploitatiestrategie - maatregelen 4 maatregelpakketten, ieder verdeeld in 3 stappen Maatregelpakket 1: korte termijn -> lage investering, veel effect spouwmuurisolatie, dak binnenzijde, HR++ glas, verbeteren kierdichting, set PV-panelen Maatregelpakket 2: NOM-ready dakisolatie, gevelisolatie, kozijn+glas (3-voudig), balansventilatie, warmtepomp, zonneboiler Maatregelpakket 3: NOM dakisolatie, gevelisolatie, kozijn+glas (3-voudig), vloerisolatie, balansventilatie, warmtepomp, zonneboiler, maximaal PV Maatregelpakket 4: versneld gasloos (recente nieuwbouw) verbeteren kierdichting, warmtepomp, zonneboiler, eventueel: naisoleren schil + balansventilatie
Woningtypen exploitatiestrategie - maatregelen Directe kosten op basis van hoeveelheden en kostenkengetal Indirecte kosten: BTW AK, winst, risico, CAR Bouwplaatskosten Bijkomende kosten Bewoners
Woningtypen exploitatiestrategie - maatregelen 11.000 woningen EPAView verdeeld naar 12 hoofdtypen (a) (woningtype/bouwperiode/energetische kwaliteit) Elke woning heeft een exploitatiestrategie (b) Type (a) en Exploitatiestrategie (b) matchen met 4 scenario s (c) 1. restant exploitatie kort (sloop / verkoop/ 10 20 jr) 2. restant exploitatie lang (verbetering schil + ventilatie) => NOM-ready en uiteindelijk gasloos 3. restant exploitatie lang (als 2 + opwekking) => via NOM-ready naar NOM 4. restant exploitatie lang (al geschikte schil => aanpak installatie, schil later?) Maatregelenpakketten en stappen (gekoppeld aan tijd en geld) matchen met scenario s Match van scenario s en stappen/kosten en exploitatiestrategie geeft matrix van 50 bakjes gevuld met clusters/woningen.
Woningtypen exploitatiestrategie - maatregelen Input voor Wals, per verbetering verbeterlabel CO 2 -emissie Energie-Index Investering WWS punten Servicekosten Energieprestatievergoeding Start en eindjaar Input voor Wals per VHE verbeterlabel
Resultaten routekaart CO2-emissie scenario 3 ( NOM ) per woningtype 12.000,00 CO2-emissie (gebouwgebonden) (scenario: 3. Goede schil (incl vloer) + elektrische warmtepomp + PV) 10.000,00 8.000,00 6.000,00 kg 4.000,00 2.000,00 - -2.000,00-4.000,00 Uitgangssituatie stap 1 stap 2 stap 3
Resultaten routekaart CO2-emissie alle scenario s gehele voorraad
Resultaten routekaart CO2-emissie na toewijzen scenario s over voorraad jaarlijkse CO2-emissie 60.000.000 50.000.000 Fase 1 Fase 2 Fase 3 40.000.000 30.000.000 20.000.000 10.000.000 - huidig 2018-2028 2029-2039 2040-2050 gebouwgebonden totaal Redelijk concreet Nog te definiëren ongewis
Resultaten routekaart Wals berekening: Investering per jaar ICR Loan to Value Kasstromen Wals scenario: Extra stijging bouwkosten Daling woningverkopen Lagere EPV Stijging rente
Resultaten Resultaten Wals geven inzicht in de financiële haalbaarheid van het programma In tweede helft programma dalen financiële parameters Ver weg => ongewis (ontwikkeling prijs, rente, techniek, ) Monitoren en bijsturen Financiële parameters vooral gevoelig voor bouwindex
Resultaten routekaart Gemiddelde energiekosten na toewijzen scenario s over voorraad 160 gemiddelde maandelijkse energiekosten 140 120 100 80 60 40 20 - huidig 2018-2028 2029-2039 2040-2050 totale energiekosten per woning totale energiekosten per woning incl EPV
Resultaten routekaart KPI s Woningen met gereduceerde warmtevraag Woningen met verbeterd comfort en binnenklimaat Hoeveelheid opgewekte duurzame energie Daling energielasten (energie + EPV) t.o.v. huidig Aantal aardgasloze woningen Aantal NOM-woningen Aantal transformaties Meerdere ingreepmoment => veel transformaties Geeft impact op organisatie weer
Resultaten routekaart Belangrijkste conclusies routekaart: Comfort en gezondheid woningen neemt toe, energielasten nemen af Gebouwgebonden CO 2 -emissie neemt af Voor korte termijn redelijk concreet beeld, voor langere termijn nog verder uit te werken Toets financiële haalbaarheid, ook bij minder optimistische economische scenario s
Wat heeft het al opgeleverd? Onderverdeling woningbezit op hoofdlijnen (1e stap naar clusterniveau) Interne discussie en commitment over maatregelpakketten Isoleren aan binnen- of buitenzijde Minimum en maximum isolatieniveau Samenhang maatregelen => kwaliteit woningplattegrond, zolder, riool, brandveiligheid Bewoonde staat/niet bewoonde staat Voorbeeld van pakketten (rapport Nieman juli 2017) Discussie (mis)match installatie/ventilatie i.r.t. schil gezond binnenklimaat wanneer schil echt geschikt voor laagtemperatuur/all-electric? warmtapwater maatgevend (samenstelling gezin)
Wat heeft het al opgeleverd? Effect maatregelen op bewoner en interne organisatie Samenhang financieel beleid / rendementseisen Wat mag de opgaaf kosten (grens verbetering versus sloop/nieuwbouw) Inzicht op CO 2 -effect per geïnvesteerde euro CO 2 -neutraal gebouwgebonden OF gebouwgebonden én huishoudelijk Afdeling overstijgend samenwerken
Strategisch => operationeel Behoefte aan duidelijkheid => niet alleen op afdelingsniveau => Casade-breed Keuzes m.b.t. maatregelen leiden tot vraagstukken + keuzes andere gebieden Behoefte aan herijking/aanvulling beleid en bijstellen werkwijzen/processen Versnellen door extra organisatie? Verbinden zodat we samen versnellen Inzicht en overzicht Betrekken in jaarplan afdelingen
Strategisch => operationeel Verbinding- en aanjaagteam Doel: Taken: Jaagt de aanpak verduurzaming aan (voorbereiding en uitvoering) Implementeert verduurzaming binnen de reguliere werkwijze van Casade Bewaakt overzicht verduurzamingsopgave (strategisch/tactisch/operationeel) Beschikbaar zijn voor de afdelingen om mét die afdelingen aan de slag te gaan met herijking/bijstelling/aanpassing/aanvulling van beleid en processen. Is meldpunt voor medewerkers m.b.t. vragen/knelpunten/verbeterpunten (deels) Beschikbaar voor operationele inzet Zorgdragen voor verbinding duurzaamheidsaspecten naar de verschillende bedrijfsprocessen (linking-pins) Is ondersteunend/voorbereidend bij besluitvorming m.b.t. duurzaamheid Rapporteert periodiek aan stuurgroep Onderhouden extern netwerk/stakeholders m.b.t. ontwikkelingen
Strategisch => operationeel In uitvoering: Inbedden in organisatie en processen Dashboard aanpassen en vullen op clusterniveau Maatregelpakketten berekenen op clusterniveau i.p.v. referentiewoning Per cluster de maatregelpakketten vullen en in de tijd zetten (ook check met waardesturing) Opzetten dashboard