AAN DE SLAG MET DE RECHTSSTAAT

OKTOBER 2018 AAN DE SLAG MET #3 WAT HEB JE NODIG? PowerPoint Per groepje twee werkbladen met opdrachten van verschillende landen DE WERKVORM IN HET KORT Eerst leg je aan de hand van een PowerPointdia uit wat het begrip rechtsstaat inhoudt en aan welke kenmerken een land moet voldoen om een rechtsstaat te zijn. Vervolgens spelen de leerlingen een landenspel. Hierin vormen groepjes leerlingen de regeringen van verschillende landen. Welke beslissing zou de regering van een bepaald land nemen? En is dat land volgens de leerlingen een rechtsstaat? LEERDOEL De leerlingen leren de algemene principes van een rechtsstaat. Leerlingen weten dat het niet vanzelfsprekend is dat ze in een democratische rechtsstaat leven. HOE LANG DUURT HET? Ca. 40 minuten

DEEL 1: UITLEG RECHTSSTAAT 1. Vertel dat Nederland een democratie is. Vraag aan de leerlingen wat dat betekent. Democratie betekent letterlijk: het volk regeert. In een democratie mag het volk (mee)beslissen over nieuwe wetten. Alle Nederlanders boven de 18 jaar mogen samen de mensen kiezen die namens hen beslissingen nemen voor het land. 2. Vertel dat Nederland behalve een democratie ook een rechtsstaat is. In deze les gaan de leerlingen ontdekken wat dat betekent. Open dia 1 van de PowerPoint: https://prodemos.nl/powerpoint_aan_de_slag_met_de_rechtsstaat/ 3. DIA 1 (1 klik). Vertel dat er in een rechtsstaat een scheiding der machten is. Om te voorkomen dat één persoon of één groep alle macht in handen heeft en de baas kan spelen over alle anderen, is de macht in Nederland verdeeld over verschillende groepen: één groep maakt plannen voor wat er in het land moet gebeuren. Een andere groep controleert die plannen en beslist of ze door mogen gaan (we noemen die plannen ook wel wetten ). Als ze beslissen dat de plannen (wetten) door mogen gaan, moet de eerste groep ervoor zorgen dat de plannen goed uitgevoerd worden. De groep die plannen maakt noemen we de wetgevende macht en de groep die wetten uitvoert noemen we daarom de uitvoerende macht. Dan is er nog een derde groep, en die zorgt dat mensen die zich niet aan de wet houden, een straf krijgen. Deze derde groep noemen we de rechtsprekende macht. Stel de volgende vragen: - Wie zijn in Nederland de mensen die de plannen (wetten) verzinnen en zorgen dat ze goed uitgevoerd worden? Dat zijn de mensen in de regering: de ministers, de minister-president en de koning. Zij zijn de uitvoerende macht. - Wie zijn de mensen die de plannen controleren en beslissen of ze door mogen gaan? Dat zijn de mensen in de Eerste en de Tweede Kamer (dus de Staten-Generaal, of het parlement ). De Eerste en Tweede Kamer zijn dus de wetgevende macht. - Wie zorgen dat mensen die de wet overtreden een straf krijgen? Dat zijn de rechters. Zij zijn de rechtsprekende macht. 4. DIA 1 (2 kliks) Leg uit dat de rechters in Nederland onafhankelijk zijn. Dit betekent dat ze niet gecontroleerd worden door de ministers. Ministers mogen zich niet met uitspraken van de rechter bemoeien. Als de minister van Justitie vindt dat iemand een te lage straf heeft gekregen, dan kan hij daar niets tegen doen. Hij mag die straf dan niet zwaarder maken. Wel kan de minister een voorstel voor een nieuwe wet schrijven, waarin staat dat mensen voortaan zwaarder worden gestraft. De wet gaat alleen door als de Eerste en de Tweede Kamer het een goed plan vinden. De rechter moet dan vanaf dat moment strengere straffen gaan uitdelen, volgens de regels van de nieuwe wet. 5. DIA 1 (3 kliks) Leg uit dat er in een rechtsstaat grondrechten zijn die voor IEDEREEN gelden. Vraag: wie kan er een grondrecht noemen? Tip: verwijs naar de grondrechten die de klas misschien al eerder eens heeft ontdekt met de werkvorm Zoekplaat Grondrechten. Deze is te vinden op: https://prodemos.nl/leren/zoekplaat-grondrechten/ 6. DIA 1 (4 kliks) Een heel belangrijk grondrecht is het eerste artikel van onze grondwet. De kern is dat iedereen voor de wet gelijk is. De hele tekst luidt als volgt: Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan." Vraag een leerling uit te leggen wat dit betekent. 7. DIA 1 (5 kliks) Leg uit dat dit bescherming biedt voor minderheden: dit grondrecht zorgt ervoor dat iedereen mag leven, geloven, spreken en zich gedragen hoe hij of zij wil. Ook als de meerderheid van de bevolking dat (geloof of gedrag) maar niets

vindt. In een democratische rechtsstaat kan een meerderheid dus vaak beslissingen nemen, maar alleen als die beslissingen niet in strijd zijn met de grondrechten van mensen die in de minderheid zijn. 8. DIA 1 (6 kliks) Iedereen is voor de wet gelijk, en iedereen moet zich aan de wet houden. Dus ook de ministers! En ook de politie, Kamerleden, de koning enzovoorts. Dus als de koning door rood rijdt, krijgt hij gewoon een boete, net als jullie. Dia 1, ingevuld DEEL 2: LANDENSPEL 8. Leg uit dat de leerlingen nu weten dat Nederland een rechtsstaat is. Vertel dat niet alle landen in de wereld een rechtsstaat zijn. Vertel dat de leerlingen gaan ontdekken welke landen een rechtsstaat zijn en welke niet. Ze mogen daarvoor straks allemaal de regering van een land spelen. 9. DIA 2. Wijs op de kaart de landen aan waarvan de leerlingen straks in groepjes de regering gaan spelen. Dia 2 10. Verdeel de klas in 6 groepjes. Laat ze bij elkaar zitten en deel eerst één werkblad (zie bijlage 1) uit aan de groepjes. Zorg dat ieder groepje een ander land heeft. 11. Laat de leerlingen het werkblad invullen. Welk besluit zou jullie regering nemen? Geef de leerlingen ongeveer 5 minuten de tijd. Loop rond als de leerlingen bezig zijn en beantwoord eventuele vragen.

12. Deel als de leerlingen klaar zijn met het eerste werkblad een tweede werkblad uit van een ander type land. Dus als ze net Nederland, Zwitserland of de Verenigde Staten hebben gehad, krijgen ze in de tweede ronde Rusland, Noord- Korea of Saoedi-Arabië (en andersom). Geef de leerlingen weer 5 minuten de tijd. 13. Bespreek de bevindingen klassikaal (zie het nakijkvel in bijlage 2). Geef per groepje 1 leerling het woord over hun eerste werkblad. Zorg dat ze hun antwoord toelichten. DEEL 3: NABESPREKING 14. Hoe lijkt het leerlingen om te leven in een land dat geen rechtsstaat is? Waarom?

BIJLAGE 1 : WERKBLADEN -SAOEDIE-ARABIË -ZWITSERLAND -RUSLAND -VERENIGDE STATEN -NOORD-KOREA -NEDERLAND

SAOEDI-ARABIË ER IS EEN MACHTIGE KONING. HIJ HEEFT ALTIJD HET LAATSTE WOORD. MENSEN KUNNEN ZONDER REDEN OF PROCES WORDEN GEARRESTEERD EN VASTGEHOUDEN. VROUWEN MOGEN NIET ZELFSTANDIG GROTE AANKOPEN DOEN. DE GETUIGENIS VAN EEN VROUW IN EEN RECHTBANK HEEFT SLECHTS DE HELFT VAN DE WAARDE VAN DE GETUIGENIS VAN EEN MAN. Hoe zou de regering in Saoedi-Arabië reageren als vrouwen de straat op gaan om te protesteren, omdat ze vinden dat ze worden gediscrimineerd? De regering zou: Kenmerken rechtsstaat: - Rechters zijn onafhankelijk. - Burgers hebben grondrechten. - De overheid moet zich aan de wet houden. Is Saoedi-Arabië volgens jullie een rechtsstaat?

ZWITSERLAND BURGERS MOGEN MEESTEMMEN OVER WETTEN. MENSEN MOGEN DEMONSTREREN ALS ZE HET ERGENS NIET MEE EENS ZIJN. ER ZIJN VIER OFFICIËLE TALEN: DUITS, FRANS, ITALIAANS EN RETO-ROMAANS. Hoe zou de regering in Zwitserland reageren als buitenlanders die in Zwitserland wonen onderwijs in het Spaans willen? De regering zou: Kenmerken rechtsstaat: - Rechters zijn onafhankelijk. - Burgers hebben grondrechten. - De overheid moet zich aan de wet houden. Is Zwitserland volgens jullie een rechtsstaat?

RUSLAND DE PRESIDENT IS HEEL MACHTIG. HIJ KAN OOK ZONDER HET PARLEMENT NIEUWE WETTEN INVOEREN. SOMS ZITTEN ER MENSEN IN DE GEVANGENIS, ZONDER DAT ER ONDERZOCHT IS OF ZE WEL SCHULDIG ZIJN. HOMO S MOGEN NIET OP STRAAT HAND IN HAND LOPEN OF ELKAAR IN HET OPENBAAR EEN KUS GEVEN. Hoe zou de regering in Rusland reageren als journalisten een kritisch stuk schrijven over de regering? De regering zou: Kenmerken rechtsstaat: - Rechters zijn onafhankelijk. - Burgers hebben grondrechten. - De overheid moet zich aan de wet houden. Is Rusland volgens jullie een rechtsstaat?

VERENIGDE STATEN DE WETTEN WORDEN GEMAAKT DOOR VOLKSVERTEGENWOORDIGERS. DE PRESIDENT IS HET HOOFD VAN DE UITVOERENDE MACHT. JE MAG GRAPPEN MAKEN OVER DE PRESIDENT. ER ZIJN 50 STATEN. IEDERE STAAT HEEFT EIGEN REGELS. EEN JURY VAN BURGERS MAG BEPALEN OF EEN VERDACHTE WEL OF NIET SCHULDIG IS. Hoe zou de regering in Verenigde Staten reageren als iemand de president beledigt? De regering zou: Kenmerken rechtsstaat: - Rechters zijn onafhankelijk. - Burgers hebben grondrechten. - De overheid moet zich aan de wet houden. Zijn de Verenigde Staten volgens jullie een rechtsstaat?

NOORD-KOREA IN NOORD-KOREA IS GEEN VRIJHEID VAN GODSDIENST. VEEL CHRISTENEN ZITTEN IN STRAFKAMPEN. ER ZIJN VERKIEZINGEN, MAAR ER DOET MAAR EEN PARTIJ MEE. IEDEREEN MOET ZICH GEDRAGEN ZOALS DE REGERING GRAAG ZIET. MENSEN WORDEN SOMS ZONDER WAARSCHUWING OPGEPAKT DOOR DE POLITIE. DIE ZIE JE DAN NOOIT MEER TERUG. Hoe zou de regering in Noord-Korea reageren als inwoners posters ophangen met kritiek op de leider? De regering zou: Kenmerken rechtsstaat: - Rechters zijn onafhankelijk. - Burgers hebben grondrechten. - De overheid moet zich aan de wet houden. Is Noord-Korea volgens jullie een rechtsstaat?

NEDERLAND HET PARLEMENT BESLIST OVER DE REGELS IN HET LAND. DE KONING HEEFT BIJNA GEEN MACHT. EENS IN DE VIER JAAR MOGEN VOLWASSENEN STEMMEN. ZE STEMMEN OP DE POLITIEKE PARTIJ DIE ZE GRAAG IN DE TWEEDE KAMER WILLEN HEBBEN. EEN MINISTER DIE TE HARD RIJDT KRIJGT DEZELFDE BOETE ALS BURGERS DIE TE HARD RIJDEN. Hoe zou de regering in Nederland reageren als een organisatie die opkomt voor de rechten van homo s een demonstratie wil houden? De regering zou: Kenmerken rechtsstaat: - Rechters zijn onafhankelijk. - Burgers hebben grondrechten. - De overheid moet zich aan de wet houden. Is Nederland volgens jullie een rechtsstaat?

BIJLAGE 2: ANTWOORDMODEL Saoedi-Arabië Hoe zou de regering in Saoedi-Arabië reageren als vrouwen de straat op gaan om te protesteren, omdat ze vinden dat ze worden gediscrimineerd? Als er geruchten zijn van een protest, dan is er de politie waarschijnlijk met veel mensen aanwezig. Politieagenten zullen voertuigen controleren en mensen fouilleren. Als er inderdaad een protest komt, is het mogelijk dat ze het vuur openen op demonstranten. Is Saoedi-Arabië volgens jullie een rechtsstaat? - Er is geen scheiding der machten. De koning heeft altijd het laatste woord. - Mensen hebben weinig grondrechten. Mensen kunnen zonder reden of proces worden gearresteerd en vastgehouden. Er is geen recht op vereniging: demonstraties zijn verboden. En niet iedereen is gelijk voor de wet, want bijvoorbeeld voor vrouwen gelden andere regels dan voor mannen. Een grondwet, die burgers rechten geeft, is belangrijk in een rechtsstaat. - De koning hoeft zich niet aan de regels / de grondwet te houden: hij is machtig en heeft altijd het laatste woord. **** Zwitserland Hoe zou de regering in Zwitserland reageren als buitenlanders die in Zwitserland wonen onderwijs in het Spaans willen? Er zijn in Zwitserland veel verschillende scholen van minderheden. Ze spreken natuurlijk zelf al verschillende talen. Als voldoende mensen een onderwijs in het Spaans een goed idee vinden, dan mag dit in Zwitserland. (NB: Gemeenten mogen zelf beslissen in welke talen onderwijs wordt gegeven. Als de gemeente het goed vindt, mag het dus.) Is Zwitserland volgens jullie een rechtsstaat? - Er is een scheiding der machten. Burgers mogen meestemmen over wetten. - Er gelden grondrechten voor de burgers. Burgers mogen bijvoorbeeld demonstreren en kritische stukken schrijven in de krant als ze het ergens niet mee eens zijn. *** Rusland Hoe zou de regering in Rusland reageren als journalisten een kritisch stuk schrijven over de regering? Officieel is er persvrijheid en vrijheid van meningsuiting in Rusland. In de praktijk worden journalisten vaak bang gemaakt, zodat ze schrijven wat de Russische regering wil horen. Als je kritische schrijft over de regering, loop je

risisco op een boete voor smaad en laster of voor hoogverraad. In 2012 werden 3 leden van de band Pussy Riot veroordeeld tot twee jaar strafkamp. De band had in een kerkgebouw geprotesteerd tegen Poetin. Is Rusland volgens jullie een rechtsstaat? Hoewel veel Russen zeggen dat Rusland een democratie is, is er weinig vrijheid voor de burgers. - Er is geen scheiding der machten. De president kan ook zonder het parlement nieuwe wetten invoeren. En mensen zitten soms in de gevangenis zonder dat een onafhankelijke rechter bepaald heeft of ze schudig zijn. - Er zijn weinig grondrechten en vrijheden voor burgers. Zeker voor minderheden is er in Rusland weinig vrijheid. In een goede democratische rechtsstaat worden minderheden beschermd. Dat is in Rusland dus niet het geval.homo s mogen bijvoorbeeld niet op straat hand in hand lopen of elkaar in het openbaar een kus geven: daar kunnen ze een zware boete voor krijgen. Ook is er geen recht op demonstratie. *** Verenigde Staten Hoe zou de regering in de VS reageren als iemand de president beledigt? De vrijheid van meningsuiting is erg belangrijk in de VS. Mensen mogen in de VS dus grappen maken over de president, en ze mogen hem ook beledigen. Zijn de Verenigde Staten volgens jullie een rechtsstaat? - Er is een scheiding der machten: de volksvertegenwoordigers vormen de wetgevende macht, de president de uitvoerende macht en rechters bepalen welke straf iemand die de wet overtreedt krijgt (vaak met een jury die eerst beslist of iemand schuldig is of niet). - De burgers hebben grondrechten. Er is bijvoorbeeld vrijheid van meningsuiting. Daardoor mag je grappen maken, ook over de president. - Ook de president moet zich aan de regels houden. NB: Natuurlijk zijn er best kritiekpuntjes, maar de VS hebben al sinds 1787 een grondwet die niet zo makkelijk veranderd kan worden. Er zijn mensen die zich zorgen maken over de rechtsstaat in de VS nu president Trump regeert. Het is afwachten wat hij verder precies gaat doen en of er gevolgen zijn voor de rechtsstaat in de VS. *** Noord-Korea Hoe zou de regering in Noord-Korea reageren als inwoners posters ophangen met kritiek op de leider? Iedereen moet zich gedragen zoals de regering graag ziet. En het leveren van kritiek is niet iets dat de regering graag ziet. De regering houdt iedereen ook goed in de gaten, dus ze zullen de daders die de posters hebben

opgehangen ook snel vinden. Er is er een grote kans dat deze mensen naar strafkampen worden verbannen, en dat hun familie ze nooit meer terugziet. Is Noord-Korea volgens jullie een rechtsstaat? - Er is geen scheiding der machten. De staat bepaalt alles. Er is maar één partij waar je op kunt stemmen, dus er zijn ook geen democratisch gekozen volksvertegenwoordigers. - Er is geen onafhankelijke rechtspraak. Soms verdwijnen er mensen zo maar. - Burgers hebben geen grondrechten. Er is geen vrijheid van godsdienst. En ook geen vrije pers en geen recht op eigendom. Mensenrechten worden geschonden. NB: Noord-Korea is een communistische volksrepubliek, maar het volk heeft niets te zeggen. *** Nederland Hoe zou de regering in Nederland reageren als een organisatie die opkomt voor de rechten van homo s een demonstratie wil houden? De regering zou dit toestaan, mits de demonstranten zich netjes gedragen en de openbare orde niet verstoren. In Nederland bestaat vrijheid van vereniging en het recht om te demonstreren (recht van vergadering en betoging). Is Nederland volgens jullie een rechtsstaat? - Er is een scheiding der machten. Het parlement, de wetgevende macht, beslist over de regels in het land. Het parlement wordt democratisch gekozen middels verkiezingen. De koning heeft bijna geen macht. - Burgers hebben grondrechten, ook minderheden. Nederland ten opzichte van veel andere landen behoorlijk tolerant tegenover bijvoorbeeld homoseksuelen. En tegenover andersdenkenden. Iedereen heeft het recht op een plek in onze samenleving. Ook minderheden. Dat staat ook in de Grondwet. Burgers hebben ook het recht om te demonstreren, de vrijheid van vereniging enzovoorts. - Ook de overheid, in dit geval de minister, moet zich aan de wet houden.