ALS LEREN LEZEN NIET VANZELFSPREKEND IS: De rol van woordspecifieke kennis in didactiek en interventie Astrid Geudens 5 juni 2014, VUB, Brussel
DE WEG NAAR GEAUTOMATISEERD LEZEN Begrijpend lezen Voorwaarde (Kuhn & Stahl, 2013) Accuraat en vlot lezen Geautomatiseerd Leren lezen
WAT ALS? School Specialist ANDERS
WAT ALS? Ouders Leerlingbegeleiding Behandelaar Cliënt Leerkracht MEER Vernooy, 2009 Slavin, Lake, Davis & Madden, 2011 Van den Broeck, 2011 MEER MEER
DE BASIS VAN LEREN LEZEN spellingswijze betekenis uitspraak Plaut, 2005 Seidenberg, 2013 Perfetti, 2010
DE BASIS VAN LEREN LEZEN spellingswijze betekenis uitspraak Ehri, 2014 Perfetti, 2010 Reitsma, 1983 kip
DE BASIS VAN LEREN LEZEN kim kin sip koop kiep kip lip kop Geudens & Sandra, 2002 Marinus & De Jong, 2010
DE BASIS VAN LEREN LEZEN Zelflerend mechanisme Fonologisch recoderen kip > /k//i//p/ Woordspecifieke kennis kip Algemene orthografische kennis p wel na i maar niet ervoor Share, 2008
DE BASIS VAN LEREN LEZEN Orthografisch lexicon Woordspecifieke kennis kip Subwoord connecties tekens-klanken k, i, p ki ip Letters orthografische eenheden Klanken fonologische eenheden Compton, Miller, Elleman, & Steacy, 2014
DE BASIS VAN LEREN LEZEN Fundamenteel probleem voor kinderen met dyslexie zie Van den Broeck & Geudens, 2012 Van den Broeck et al., 2010 Orthografisch lexicon Woordspecifieke kennis Subwoord connecties tekens-klanken Letters orthografische eenheden Klanken fonologische eenheden Compton, Miller, Elleman, & Steacy, 2014
AANDACHT VOOR WOORDSPECIFIEKE KENNIS Orthografisch lexicon Woordspecifieke kennis kip Subwoord connecties tekens-klanken k, i, p ki ip Letters orthografische eenheden Klanken fonologische eenheden Compton, Miller, Elleman, & Steacy, 2014
AANDACHT VOOR WOORDSPECIFIEKE KENNIS Orthografisch lexicon Woordspecifieke kennis kip Subwoord connecties tekens-klanken k, i, p ki ip Letters orthografische eenheden Klanken fonologische eenheden Compton, Miller, Elleman, & Steacy, 2014
Vertaalslag naar didactiek en interventie
TEKENKLANKKOPPELINGEN
TEKENKLANKKOPPELINGEN /A/
TEKENKLANKKOPPELINGEN Rol van articulatie C. Lindamood and Lindamood (1975) in Boyer & Ehri (2011) Zie Ehri (2014)
TEKEN-KLANKKOPPELINGEN Rol van articulatie Boyer & Ehri (2011) Ehri (2014)
TEKENKLANKKOPPELINGEN Rol van schrijven Bara and Gentaz, 2011 Bosse, Chave, & Valdois, 2014 James & Engelhardt, 2013 graphomotor patterns and visual orthographic features may form a sensory-motor representation of orthographic knowledge in memory (Bosse et al, 2014)
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Hoe verbinding tussen teken en klank (grafeem en foneem) versterken? Alzijdig verkennen verkennen van letter in alle aspecten van klank en vorm
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Klankuitspraak (articulatie) Letterfamilie (categorie) m Klankbewustzijn (fonologie) Lettervorm (orthografie)
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Klankuitspraak (articulatie) Letterfamilie (categorie) m Klankbewustzijn (fonologie) Lettervorm (orthografie)
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE korte klinkers lange klinkers tweetekenklinkers medeklinkers Veilig leren lezen, kimversie, 2014
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Zo leer je kinderen lezen en spellen, Schraven
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Hoe verbinding tussen teken en klank (grafeem en foneem) versterken? Alzijdig verkennen verkennen van letter in alle aspecten van klank en vorm
CONTEXTAFHANKELIJKE FACTOREN Bv. k klinkt anders in kies en koek Bv. t klinkt anders in /to:/ en /o:t/ TOO OOT 0.1947 0.1923 0 0-0.2087 0 0.529705 Time (s) -0.2365 0 0.622585 Time (s)
CONTEXTAFHANKELIJKE FACTOREN Resultaten onderzoek MK bv. TOO vs. KM bv. OOT % Kleuters 5j Niet-lezers 6j Beginnende lezers 6j 90 90 90 80 80 80 < 70 60 50 40 < TOO OOT 70 60 50 40 < TOO OOT 70 60 50 40 TOO OOT Geudens & Sandra, 2003; Geudens, Sandra & Van den Broeck, 2004; Geudens; 2006; zie ook Graaff, Hasselman, Verhoeven, Bosman, 2011
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Hoe verbinding tussen teken en klank (grafeem en foneem) versterken? Alzijdig oefenen Oefenen in alle mogelijke posities en alle mogelijke combinaties van bekende letters
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Hoe verbinding tussen tekens en klanken (grafemenfonemen) versterken? Alzijdig verkennen Alzijdig oefenen verkennen van letter in alle aspecten van klank en vorm oefenen in alle mogelijke posities en alle mogelijke combinaties van bekende letters
ROL VAN SPELLING Spelling versterkt tekenklankkoppelingen Quellette, 2010 Shahar-Yames & Share, 2008 Sénéchal et al. 2012 (invented spelling risicogroep)
ROL VAN SPELLING Spelling versterkt tekenklankkoppelingen Quellette, 2010 Shahar-Yames & Share, 2008 Sénéchal et al. 2012 (invented spelling risicogroep) spelling requires close attention to letter order and identity as well as to word-specific spelling sound mapping (Shahar & Yames & Share, 2008)
ROL VAN SPELLING Spelling versterkt tekenkklankoppelingen Quellette, 2010 Shahar-Yames & Share, 2008 Sénéchal et al. 2012 (invented spelling risicogroep) Zie Bosse et al. 2014 (schrijven versus spelling)
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Hoe verbinding tussen tekens en klanken (grafemenfonemen) versterken? Alzijdig verkennen Alzijdig oefenen Koppeling spelling verkennen van letter in alle aspecten van klank en vorm oefenen in alle mogelijke posities en alle mogelijke combinaties van bekende letters leesoefening koppelen aan spelling/schrijfoefening
MAAR OOK WOORDSPECIFIEKE KENNIS! Orthografisch lexicon Woordspecifieke kennis kip Subwoord connecties tekens-klanken k, i, p ki ip Letters orthografische eenheden Klanken fonologische eenheden Compton, Miller, Elleman, & Steacy, 2014
STATISTISCHE REDUNDANTIE Gevoelig maken voor kans dat bepaalde TKK vaak samen voorkomen of net niet frequentie Bv. wel schr - niet shrc Bv. gm niet binnen lettergreep wel tussen ligmat Castles & Nation, 2006
STATISTISCHE REDUNDANTIE Gevoelig maken voor kans dat bepaalde TKK vaak samen voorkomen of net niet frequentie Geudens & Sandra, 2002 Zie Van den Broeck, 1997 Marinus & De Jong, 2010 Van den Broeck & Geudens, 2012 MK hoogfrequent MK laagfrequent KM hoogfrequent roop moop KM roos rook room laagfrequent rool mool loop koop hoop
STATISTISCHE REDUNDANTIE Gevoelig maken voor kans dat bepaalde TKK vaak samen voorkomen of net niet frequentie MK hoogfrequent MK laagfrequent KM hoogfrequent roop moop KM laagfrequent rool mool Geudens & Sandra, 2002 Zie Van den Broeck, 1997 Marinus & De Jong, 2010 Van den Broeck & Geudens, 2012
GROEPEN APART OEFENEN? Leessprong - Ik lees met hup, Crijns et al., 2008
GROEPEN APART OEFENEN? Illustratie uit Leeslijn, De Baar, 2002, p. 246, 249
GROEPEN APART OEFENEN? Bedenkingen o.a.: Geen evidentie voor specifieke natuurlijke verwerkingseenheden (Marinus & de Jong, 2008; Geudens, 2003; Martensen et al., 2000; Theloosen & van Bon, 1993) Weinig transfer voor oefening met aparte letterclusters (bv. st, gr, bl, tr) (Marinus, De Jong, & Van der Leij, 2012)
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE expliciet structuur tonen op alle niveaus Veilig leren lezen, kim versie, Benoit et al., 2014
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE expliciet structuur tonen op alle niveaus Smits, Jongejan, & Wentink, p. 5 draaiboek voor Connect klanken en letters en Connect woordherkenning, Smits & Braams, 2006
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Missing link? Transferkennis toetsen aan de hand van nieuwe woorden die opgebouwd zijn uit de vertrouwde TKK en lettercombinaties onbewust leren gebruik maken Van den Broeck, 2004
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Maximaal gebruik leren maken van grotere lettergroepen zes min daar been hiel keek toon pet haan ziek mier maat mus buil vis lees riet tien rug zoo ruik zet vin haar leen ziet hier maan beek mug zien zoon buik Van den Broeck, 2004
SUGGESTIES DIDACTIEK EN INTERVENTIE Opbouw automatiseerlijn gebaseerd op Van den Broeck, 2004 TKK alzijdig verkennen Nieuwe letter van bij de start inslijpen in steeds wisselende combinaties met bekende letters Op basis van gekende TKK set woorden construeren die vaak voorkomen in de taal De set in steeds wisselende volgordes inoefenen tot de woorden door de kinderen correct EN vlot kunnen worden gelezen Transferkennis toetsen aan de hand van nieuwe woorden die opgebouwd zijn uit de vertrouwde TKK en lettercombinaties
SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Ook expliciete aandacht voor het lezen van zinnen en teksten (Martin-Chang & Levy, 2006) Geoefende woorden ook meteen aan bod laten komen in zinnen en teksten
w Nieuwe letter alzijdig verkennen Nieuwe letter meteen in steeds wisselende combinaties met bekende letters oefenen Gekende letters blijvend herhalen in woorden en zinnen. Verbindingen tekens-klanken versterken Veilig leren lezen, kim versie Nieuwe woorden oefenen met bekende woorddelen van stap 3 om maximale transfer te bereiken
Inslijppagina en herhaalpagina uit veilig en vlot, Veilig leren lezen, kim versie
Automatiseerpagina en transferpagina uit veilig en vlot, Veilig leren lezen, kim versie
SUGGESTIE DIDACTIEK & INTERVENTIE Versterken van woordspecifieke kennis aan de basis kin sip Sterke woordspecifieke kennis van kip helpt om woorden vlot en correct te lezen die hierop lijken Lettercombinaties verwerken in woorden koop kiep kip lip kop
SAMENVATTEND Kwalitatief sterke teken-klankkoppelingen alzijdig verkennen eigenschappen teken en klank meteen alzijdig oefenen in alle mogelijke combinaties gekende letters ook contextgevoelig lezen spelling/schrijven Maximaal versterken van woordspecifieke kennis Gebruik leren maken van grotere groepen letters via systematische opbouw automatiseerlijn
SAMENVATTEND Orthografisch lexicon Woordspecifieke kennis kip Subwoord connecties tekens-klanken k, i, p ki ip Letters orthografische eenheden Klanken fonologische eenheden Compton, Miller, Elleman, & Steacy, 2014
VEEL MEER DAN DAT Schriftelijke taal Technisch lezen Spelling Leesbegrip Creatief schrijven Mondelinge communicatie Spreken en luisteren Woordenschat Verhaaloriëntatie en verhaalbegrip Taalbewustzijn Leesplezier en leesbevordering
TOT SLOT Huis van woorden, dak van taal, lees maar lang en wees gelukkig. Uit: Als je zelf nergens woont, Tim Gladdiness
Contact: dr. Astrid Geudens: astrid.geudens@thomasmore.be Tel. 03 241 08 09 E-mail: code@thomasmore.be Website: www.code.thomasmore.be