Accountantsverslag 2016 14 juni 2017
Accountantsverslag 2016 Aan de raad van de gemeente Heusden t.a.v. mevrouw drs. F.E.H.M. Backerra, griffier Postbus 41 5250 AA Vlijmen Tilburg, 14 juni 2017 Kenmerk: DMe/NvE/1050015/1705553 Geachte leden van de raad, Zoals afgesproken in onze opdrachtbevestiging d.d. 16 september 2016, ontvangt u hierbij ons accountantsverslag 2016 van uw gemeente. Dit verslag bevat onze belangrijkste bevindingen uit de controle van de jaarrekening 2016. Met dit verslag willen wij u zo goed mogelijk informeren en ondersteunen in de uitoefening van uw controlerende taak. De onderwerpen, die in dit verslag aan de orde komen, hebben onderdeel uitgemaakt van onze overwegingen bij de bepaling van de aard, het tijdstip van uitvoering en de diepgang van de controlemaatregelen die zijn toegepast bij de uitvoering van de controle van de jaarrekening. De in dit verslag opgenomen bevindingen doen geen afbreuk aan ons oordeel over de getrouwheid en rechtmatigheid van de jaarrekening 2016. Onze bevindingen en aanbevelingen hebben wij afgestemd met de ambtelijke organisatie. Een afschrift van dit verslag is toegezonden aan het college van burgemeester en wethouders. Het opstellen en controleren van de jaarrekening vraagt elk jaar weer een aanzienlijke inspanning. Bij deze willen wij alle betrokken medewerkers van de gemeente bedanken voor de constructieve en plezierige samenwerking tijdens de controle. Vanzelfsprekend zijn wij graag bereid om deze rapportage nader toe te lichten. Hoogachtend, BDO Audit & Assurance B.V. was getekend drs. D.O. Meeuwissen RA
Inhoudsopgave 1. Dashboard accountantscontrole 2. Strekking controleverklaring 3. Uw financiële positie vergeleken 4. Belangrijkste bevindingen 2016 5. Top 3 aandachtspunten voor 2017 Bijlagen
1. Dashboard accountantscontrole Ons oordeel Belangrijkste bevindingen 2016 Resultaat 2016: 0,6 miljoen De jaarrekening 2016 is getrouw en rechtmatig. Wij hebben geen bevindingen ten aanzien van de SiSa-bijlage. De WNT is nageleefd. Jaarverslag is verenigbaar met de jaarrekening. Ongecorrigeerde controle verschillen blijven onder de goedkeuringstolerantie. De samenwerking is constructief en plezierig verlopen. Waardering van de bijgestelde grondexploitaties is aanvaardbaar en de veronderstellingen zijn redelijk. Overige schattingen in de jaarrekening zijn aanvaardbaar en consistent ten opzichte van voorgaande jaren. Naar aanleiding van een inkoopanalyse hebben wij geconstateerd dat een inkoopcontract inzake facilitaire dienstverlening en inhuur specialist niet rechtmatig is verlengd. Wij hebben de lasten uit hoofde van deze inkoopcontracten in 2016 ad 146.000 als onrechtmatigheid meegewogen in ons oordeel. Het saldo van de jaarrekening van de gemeente Heusden over het jaar 2016 bedraagt 0,6 miljoen voordelig. De belangrijkste afwijkingen van de begroting na wijzigingen worden veroorzaakt door: Niet bestede budgetten 1.252.000 voordeel Saldo kostenplaatsen 317.000 voordeel Hogere uitkering gemeentefonds 266.000 voordeel Resultaat herziening bouwgrondexploitaties 1.452.000 nadeel Lagere opbrengst OZB 144.000 nadeel Transitie in het sociaal domein Top 3 aandachtspunten voor 2017 Uw financiële positie positieve trend ingezet De belangrijkste algemene ontwikkelingen in 2016 zien vooral toe op het op orde krijgen van de cliëntadministraties en het indiceren van de cliënten. Resterende onzekerheid ZIN (WMO en Jeugdhulp) wegens het ontbreken van sluitende controleinformatie ramen wij op respectievelijk 1,1 miljoen. Afrekening inzake regionale jeugdhulp van respectievelijk 106.000 te ontvangen is niet verwerkt in de jaarrekening. In 2016 heeft de auditdienst SVB opnieuw een afkeurend oordeel gegeven ten aanzien van de PGB. Wij ramen de onzekerheid als gevolg van het ontbreken van sluitende controle-informatie op 0,6 miljoen. 1. Sturing en monitoringsinformatie sociaal domein, maak u minder afhankelijk van derden. In dit kader start u op korte termijn een pilot om als gemeente zelfstandig de levering van de zorg te kunnen vaststellen. 2. Versteviging interne beheersing om te kunnen voldoen aan de toekomstige vereisten (commissie Depla). 3. Vennootschapsbelasting landelijk jurisprudentie ontbreekt. 120,0% 100,0% 80,0% 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% Ratio grondexploitatie 77,0% 101,0% 93,0% 32,2% JR 2016 JR 2015 JR 2014 Gemid. NL* 4
2. Strekking controleverklaring 2.1 Strekking controleverklaring 2.3 Proces totstandkoming jaarrekening 2.2 Overzicht controleverschillen
2.1 Strekking controleverklaring Goedkeurende controleverklaring Wij hebben de jaarrekening 2016 van de gemeente Heusden gecontroleerd en zijn voornemens een goedkeurende controleverklaring af te geven met betrekking tot de getrouwheid en rechtmatigheid. De jaarrekening is getrouw Een goedkeurende verklaring met betrekking tot getrouwheid betekent dat de jaarrekening 2016 een getrouw beeld geeft van de grootte en de samenstelling van zowel de baten en lasten over 2016 als van de activa en passiva per 31 december 2016 in overeenstemming met het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) voor Provincies en Gemeenten. De jaarrekening is rechtmatig Een goedkeurende verklaring met betrekking tot rechtmatigheid betekent dat de verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties in de jaarrekening 2016 in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand zijn gekomen en in overeenstemming zijn met de relevante wet- en regelgeving. Geen bevindingen in de SiSa-bijlage Wij hebben de in de SiSa-bijlage van de jaarrekening genoemde specifieke uitkeringen gecontroleerd met inachtneming van de Nota verwachtingen accountantscontrole 2016. Op grond van ons onderzoek hebben wij bij uw specifieke uitkeringen geen fouten en/of onzekerheden geconstateerd die de voor SiSa geldende rapporteringstolerantie overschrijden. De WNT is nageleefd Wij hebben vastgesteld dat de bezoldigingen over 2016 van de gemeente Heusden niet strijdig zijn met de WNT en dat de jaarrekening 2016 van de gemeente Heusden voldoet aan de publicatieverplichtingen van de WNT. Jaarverslag is verenigbaar Ingevolge artikel 213 lid 3 onder d Gemeentewet vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening. 6
2.2 Overzicht controleverschillen Ongecorrigeerde controleverschillen (* 1.000) Post/omschrijving van de toelichting Fouten (in euro s) Onzekerheden (in euro s) Verwijzing Getrouwheid Persoonsgebonden budgetten Zorg in Natura 28 106 609 1.111 4.3 Sociaal Domein pagina 19-21 Totaal 134 1.710 Rechtmatigheid Onrechtmatige aanbestedingen 146 4.5 Rechtmatigheid pagina 23 Persoonsgebonden budgetten Zorg in Natura 68 106 609 1.111 4.2 Sociaal Domein pagina 19-21 Totaal 320 1.710 Materialiteit (1% voor fouten / 3% voor onzekerheden) 1.151 3.453 Door de raad vastgestelde rapporteringstolerantie zijn gelijk aan de goedkeuringstoleranties. 1.151 3.453 7
2.3 Proces totstandkoming jaarrekening Samenwerking plezierig verlopen en alle medewerking ontvangen. Totstandkoming jaarrekening 2016 Vanaf het boekjaar 2015 heeft de raad ons benoemd als accountant van de gemeente Heusden. Wij hebben de totstandkoming van de jaarrekening 2016 onderworpen aan een kritische blik. Hierdoor zijn bepaalde zaken die voor de organisatie als gewoon werden aangezien opnieuw onder de aandacht gebracht en met elkaar besproken. Wij hebben in samenwerking met de organisatie voorafgaand aan de jaarrekeningcontrole nagelopen in hoeverre de gemeente voldoet aan de gemaakte afspraken. De medewerkers van uw gemeente zijn inhoudelijk goed op de hoogte en behulpzaam. Ontwikkelingen in de verslaggeving zijn onderkend en verwerkt. Desalniettemin merken wij op dat het verloop van het jaarrekeningproces optimalisering behoeft. Er staan de komende jaren nog belangrijke veranderingen op de planning zoals de omgevingswet en het advies van commissie Depla (VNG) om naar een in control statement te groeien. Vanuit het perspectief van deze veranderende omgeving en de maatschappelijke discussies over controletaken dient de interne beheersing en het financieel beheer de gemeente zich te verstevigen om te kunnen voldoen aan de toekomstige vereisten. De samenwerking is constructief en plezierig verlopen. Graag gaan we met uw medewerkers in overleg hoe we het proces verder kunnen verbeteren. 8
3. Uw financiële positie vergeleken 3.1 Resultaat 2016 3.2 Uw financiële positie vergeleken 3.3 Toelichting op uw financiële positie 3.4 Aandachtspunt auditcommissie
3.1 Resultaat 2016 Resultaat 2016 bedraagt 0,6 miljoen positief Resultaat 2016 Het saldo van de jaarrekening van de gemeente Heusden over het jaar 2016 bedraagt 0,6 miljoen voordelig. In het onderstaand overzicht is het resultaat in het kort weergegeven: Rekening van baten en lasten Realisatie 2015 (alle bedragen * 1.000,-) Begroot vóór wijziging Begroot na wijziging Realisatie 2016 Baten 30.863 42.979 44.082 50.287 Lasten 88.879 99.103 97.266 103.565 Saldo baten en lasten programma s -/- 58.016 -/- 56.124 -/- 53.184 -/- 53.278 Saldo algemene dekkingsmiddelen 59.393 58.552 59.282 60.529 Saldo baten en lasten 1.377 2.428 6.097 7.251 Stortingen in reserves 8.547 3.328 10.116 13.526 Onttrekkingen aan reserves 6.833 754 3.741 6.885 Resultaat -/- 337 -/- 146 -/- 277 610 Voor een uitgebreide analyse van het resultaat verwijzen wij naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten in de jaarrekening. Belangrijkste afwijkingen in het resultaat 2016 De belangrijkste afwijkingen van de begroting na wijzigingen worden veroorzaakt door: Niet bestede budgetten 1.252.000 voordeel Saldo kostenplaatsen 317.000 voordeel Hogere uitkering gemeentefonds 266.000 voordeel Resultaat herziening bouwgrondexploitaties 1.452.000 nadeel Lagere opbrengst OZB 144.000 nadeel 10
3.2 Uw financiële positie vergeleken Ratio weerstandsvermogen Solvabiliteitsratio 170% 160% 150% 140% 130% 120% 110% 100% 90% 166% 144% 121% JR 2016 JR 2015 JR 2014 Netto schuldquote Gemid. NL* 32,6% JR 2016 14,0% JR 2015 10,4% JR 2014 10,8% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% Ratio grondexploitatie * De bron voor de gemiddelden NL betreft het gemiddelde over 2014 voor gemeenten in de categorie 25.000 tot 50.000 inwoners volgens het dashboard op www.waarstaatjegemeente.nl Gemid. NL* JR 2016 64,7% 117,0% 120,0% 100,0% 80,0% 77,0% 101,0% 93,0% JR 2015 156,6% 60,0% 40,0% 32,2% JR 2014 148,0% 0,0% 50,0% 100,0% 150,0% 200,0% 20,0% 0,0% 11 JR 2016 JR 2015 JR 2014 Gemid. NL*
3.3 Toelichting op uw financiële positie Financiële positie: positieve trend ingezet Weerstandsvermogen Solvabiliteit en nettoschuldquote Onze rol in relatie tot het weerstandsvermogen en financiële kengetallen De analyse van het weerstandsvermogen en de financiële kengetallen (verplicht vanaf begroting 2016) is een onderdeel van het jaarverslag en de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Vanuit onze controlerende rol dienen wij vast te stellen of het jaarverslag (en dus deze paragraaf) niet strijdig is met de jaarrekening en geen materiële onjuistheden bevat. De kengetallen moeten altijd in relatie tot elkaar worden bezien. Uit de combinatie van de kengetallen kan een beeld worden gemaakt van de financiële positie van de gemeente. Daarbij kan ook inzichtelijk worden gemaakt wat de oorzaak is van een sterke of zwakke financiële positie. De financiële kengetallen geven, met de inherente beperkingen hierbij, inzicht in (de ontwikkeling) uw financiële positie, mede in relatie tot de landelijke benchmark. Weerstandsvermogen gemeente Heusden is stabiel In de paragraaf weerstandsvermogen heeft het college een overzicht opgenomen van de weerstandscapaciteit. De weerstandscapaciteit bedraagt volgens deze paragraaf 19,1 miljoen. In het weerstandsvermogen ultimo 2016 is een bedrag van 2 miljoen meegeteld van vrij aanwendbare bestemmingsreserves. Ingeval van calamiteiten is het mogelijk om een deel van deze reserves een andere aanwending te geven. In de paragraaf weerstandsvermogen zijn de relevante risico s benoemd. De gemeente Heusden heeft op basis van interne berekeningen het totale bedrag aan risico s waaraan de organisatie is blootgesteld bepaald op 11,5 miljoen. Het weerstandsvermogen van de gemeente Heusden is voldoende te noemen. Solvabiliteit en netto-schuldquote De solvabiliteit bedraagt ultimo 2016 14%. Voor de solvabiliteit geldt dat hoe hoger dit percentage is, hoe beter de gemeente in staat is om haar verplichtingen op lange termijn de voldoen. De solvabiliteit van de gemeente Heusden ligt onder het landelijk gemiddelde over 2014 voor gemeenten in de categorie tussen de 25.000 tot 50.000 inwoners. De netto schuldquote bedraagt 117%. De netto schuldquote geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie en de hoogte van de investeringen uit het nabije verleden. Zowel de solvabiliteit als de netto schuldquote als laten een positieve ontwikkeling zien maar blijven als gevolg van de financiering van de grondexploitatie ten opzichte van de vergelijkbare gemeenten nog ver achter. Ratio grondexploitatie Ratio grondexploitatie Voor de ratio grondexploitatie geldt dat hoe lager deze is, hoe beter. De ratio grondexploitatie van de gemeente Heusden is hoog doordat de grondpositie (de waarde van de grond) ten opzichte van de totale baten hoog is. Dit betekent dat de risico s in de waardering van de grondexploitaties hoog zijn. 12
3.4 Aandachtspunten auditcommissie Lokale deel sociaal domein Lokale deel sociaal domein Uw aandachtspunt Specifiek aandacht te schenken aan het onderwerp lokale deel van het sociaal domein zoals HBH, leerlingenvervoer en lokale jeugdzorg). Ons antwoord In de aan u gerichte boardletter d.d. 10 februari 2017 met het kenmerk DMe/NBo/MvdB/1050015/1705110 hebben wij gerapporteerd over de aandachtspunten in het sociaal domein. Samengevat komt hieruit het volgende beeld naar voren: Uw gemeente heeft in 2015 en 2016 veel inspanningen geleverd om de getrouwheid en rechtmatigheid van de bestedingen binnen het sociale domein vast te kunnen stellen. De processen inzake PGB en zorg in natura (Wmo, Jeugdwet en participatie/ re-integratie) en overige processen / prestaties waren nog niet (zodanig) beschreven daarin aandacht besteedt aan de risico-inventarisatie en de bijbehorende beheersmaatregelen. Inmiddels zijn ten behoeve van de jaarrekeningcontrole procesbeschrijvingen opgemaakt. De procesbeschrijvingen dienen nog verankerd te worden in de organisatie. De (verbijzonderde) interne controlewerkzaamheden, gericht op zowel de rechtmatigheid (recht, hoogte en duur) als de getrouwheid (prestatielevering) zijn opgenomen in een adequaat IC-plan. De gemeente verricht zelf (prestatie-) controles om zekerheid te verkregen omtrent de prestatielevering. Aanbestedingen verkeer en vervoer Aanbesteding verkeer en vervoer Uw aandachtspunt Het voorkomen van opdelen van werken om onder een bepaalde grens te komen. Ons antwoord Uit hoofde van de jaarrekeningcontrole hebben wij samen met de ambtelijk organisatie een zogenaamde inkoopanalyse uitgevoerd om vast te stellen dat er is voldaan is aan de Europese aanbestedingsregels. Onderdeel van deze controle betreft het vaststellen dat er niet ten onrechte opdrachten worden opgedeeld om onder de Europese aanbestedingsgrens uit te komen. Uit onze controle zijn ten aanzien van dit aspect geen bijzonderheden gebleken. 13
4. Belangrijkste bevindingen 2016 4.1 4.2 4.3 Actualisatie en bijstelling grondexploitaties Sociaal Domein Schattingen 4.4 4.4 5.6 Rechtmatigheid
4.1 Actualisatie en bijstelling grondexploitaties Actualisatie en bijstelling Actualisatie en bijstelling grondexploitaties De veruit grootste balanspost met betrekking tot onderhanden projecten betreft de voorraden (grondexploitatie). Door de invloed van de parameters (zoals kostenstijgingen, fasering, druk op verkoopprijzen, rente-effecten) die bepalend zijn voor de in de toekomst te realiseren opbrengsten hebben wij bij onze controle de grondexploitaties diepgaand gecontroleerd. De risico's voor de grondexploitaties zijn in essentie terug te brengen tot drie P s: Planning: is de tijdsplanning van de projecten afgestemd op de (on)mogelijkheden in de markt. Immers, de marktbehoefte bepaalt welke projecten op welk moment te realiseren zijn. Programmering: in de afgelopen jaren hebben economische ontwikkelingen geleid tot belangrijke wijzigingen in vooral de woningbehoefte. Is er een kritische analyse van de mix van woningen (huur, koop, vrije kavel appartementen, etc.) in de projecten in relatie tot de huidige marktvraag in de gemeente? Prijs: inherent gevolg van de economische crisis is dat de verkoopprijzen van woningen en dus van grond onder druk staan. Is afgewogen welke prijzen kunnen worden gehandhaafd, rekening houdend met het risico dat gronden later of in het geheel niet worden afgenomen? Deze drie P s zijn tijdens de jaarrekeningcontrole besproken met uw medewerkers. Tijdens deze gesprekken zijn de uitgangspunten kritisch beoordeeld. De grondexploitaties zijn met deze uitgangspunten per 31 december 2016 geactualiseerd. Tevens is beoordeeld of de wijzigingen in de BBV goed zijn doorgevoerd, het onderhanden werk in de jaarrekening op een juiste wijze zijn gewaardeerd en of er mogelijk een (aanvullende) verliesvoorziening moet worden getroffen. Voorziening bedraagt ultimo 2016: 17,6 mln. (2015: 18,5 mln.) Ultimo 2016 bedraagt de voorziening grondexploitaties 17,6 miljoen. Ten opzichte van 2015 is de totale voorziening met 0,9 miljoen afgenomen. De voorziening is bedoeld om de naar verwachting niet meer met verkopen goed te maken kosten te dekken. Voor een nadere onderbouwing van de hoogte van de voorziening verwijzen wij u naar de paragraaf grondbeleid (hoofdstuk 2.7 van het jaarverslag) en de toelichting op de balanspost Onderhanden werk, waaronder bouwgronden in exploitatie. 15
4.1 Actualisatie en bijstelling grondexploitaties Wij achten de waardering aanvaardbaar en vinden de veronderstellingen redelijk Onze bevindingen ten aanzien van de gehanteerde uitgangspunten en veronderstellingen Bij onze beoordeling van de door uw gemeente gehanteerde veronderstellingen voor actualisatie van de grondexploitaties hebben wij het volgende in overweging genomen: Of de afzonderlijke veronderstellingen redelijk lijken. Of de veronderstellingen onderling afhankelijk en intern consistent zijn. Of de veronderstellingen redelijk lijken wanneer ze collectief of in samenhang met andere veronderstellingen worden beschouwd. Of de veronderstellingen in de markt de waarneembare veronderstellingen op passende wijze weerspiegelen, met andere woorden is er consistentie met de algemene economische omgeving en de economische omstandigheden in/bij uw gemeente. Of de veronderstellingen aansluiten op de (vastgestelde) plannen (besluiten) van de uw raad. Of de veronderstellingen consistent zijn met de ervaringscijfers van uw gemeente (met andere woorden is historische informatie representatief voor toekomstige situaties). Naar onze mening is de waardering van de gronden op een zorgvuldige wijze tot stand gekomen. Wij hebben vastgesteld dat de uitgangspunten en veronderstellingen redelijk zijn tegen de achtergrond van de werkelijke uitkomsten in voorafgaande verslagperiodes, de huidige economische ontwikkelingen niet strijdig zijn met voornemens van uw raad of het college en de directie. Op grond van onze gesprekken en de door ons gecontroleerde documentatie stellen wij vast dat de uitkomsten van de (herziene) grondexploitaties voldoende toereikend tot stand zijn gekomen. 16
4.1 Ontwikkelingen bouwgrondexploitaties Bouwgrondexploitaties WONINGBOUW: VOORNAAMSTE RISICO IS REALISATIE RANDWEG BEDRIJVENTERREINEN: VOORNAAMSTE RISICO IS VERKOPEN VOLGENS PLANNING TEGEN INGEREKENDE PRIJZEN MOMENTEEL GEEN AANLEIDING TOT VERDERE AFWAARDERING POORT VAN HEUSDEN Woningbouw 57,4 miljoen Het grootste deel van de boekwaarde komt voor rekening van bouwgrondexploitaties Geerpark en De Grassen, respectievelijk 11,2 en 31,9 miljoen. Bij deze plannen is het van belang dat vraag en aanbod in balans zijn. Door de gemeente Heusden is daarom een afstemming gemaakt tussen de vraag naar woningen (op basis van provinciale prognoses) en het aanbod vanuit de verschillende woningbouwplannen. Hieruit blijkt dat de woningbouwplanning past binnen de prognoses daarnaast zien wij de verkopen ook aantrekken. Het voornaamste risico ten aanzien van de ontwikkelingen blijft naar onze mening de besluitvorming rondom de randweg Vlijmen. Mede gezien de vertraging en lange doorlooptijd. Dit is namelijk een voorwaarde voor volledige ontwikkeling van De Grassen. Daarnaast is door de lange doorlooptijd zijn deze projecten gevoelig voor wijzigingen in prijs en planning. Vooralsnog zijn er geen indicaties dat deze risico s zich daadwerkelijk zullen voordoen. Bedrijfsterreinen 22,6 miljoen Metal Valley ( 7,9 miljoen), het Hoog II ( 6,8 miljoen) en het Hoog I ( 6,5 miljoen) zijn de projecten met de grootste boekwaarden. Voor bedrijfsterrein het Hoog II is een voorziening getroffen van 2,6 miljoen. Op het Hoog I en Metal Valley worden positieve resultaten verwacht van respectievelijk 1,5 miljoen en 1,4 miljoen. Door de gemeente Heusden is ook voor de bedrijfsterreinen een analyse gemaakt tussen vraag en aanbod. Hieruit blijkt dat beiden met elkaar in evenwicht zijn. Voor de bedrijventerreinen (Het Hoog I, Het Hoog II en Metal Valley) zitten de risico s vooral in de realisatie van verkopen volgens planning tegen de ingerekende prijzen. Wij adviseren de gemeente Heusden om de behoefte aan bedrijfsterreinen actief te monitoren en hierover tijdig te communiceren richting de gemeenteraad. Poort van Heusden 23,7 miljoen Op deze bouwgrondexploitatie is ultimo 2016 een voorziening getroffen van 7,3 miljoen (ultimo 2015: 6,5 miljoen). In 2016 heeft de gemeente een intentieovereenkomst gesloten met een initiatiefnemer met een plan dat past binnen de kaderstelling. Zolang er nog geen definitieve instemming van de provincie is, blijft er onzekerheid of de provincie medewerking zal verlenen aan het hele plan. Momenteel bestaat er geen aanleiding tot verdere afwaardering of aanvullende verlies voorziening van deze grondexploitatie. Wij zijn van mening dat de gehanteerde uitgangspunten voor de schattingen ten aanzien van de waardering van de Poort van Heusden per 31 december 2016 reëel en consistent zijn toegepast. 17
4.2 Bevindingen Sociaal Domein: ontwikkelingen Uitgaven sociaal domein bedragen in 2016 15 miljoen Uitgaven Sociaal Domein 2016 De uitgaven van de gemeente Heusden in het sociaal domein bedragen over 2016 circa 15 miljoen. In hoofdlijnen is de volgende onderverdeling naar stromen te maken: Onderdelen Sociaal Domein Omvang in miljoen WMO 7,9 Jeugdzorg 5,7 Persoonsgebonden budgetten (PGB) 1,2 Totaal 14,8 Landelijk beeld: positieve ontwikkelingen in (interne) beheersing in het sociaal domein Ontwikkelingen in het Sociaal domein in 2016 In opdracht van het ministerie van BzK is eind 2016 een evaluatie gedaan van de uitkomsten van de controle in 2015 bij alle 393 gemeenten in Nederland. Daaruit bleek duidelijk de gevolgen van een hectisch transitiejaar in 2015. De helft van de gemeenten kreeg geen goedkeurende controleverklaring, het grootste deel hiervan kreeg een verklaring met beperking (43%) de overige een oordeelsonthouding (7%). Als gevolg van de transitie hebben 33% van de gemeenten de controleverklaring 2015 ná de deadline van 15 juli 2016 ontvangen. Uw gemeente heeft het voorgaande jaar een niet goedkeurende controleverklaring, vanwege onzekerheden bij PGB en Zorg in natura. Ons landelijk beeld is dat in 2016, over het algemeen, belangrijke verbeteringen te zien zijn in de interne beheersing van gemeenten met name door het op orde krijgen van de cliëntadministratie en het indiceren van de cliënten. Doordat in 2015 en 2016 alle cliënten zijn geïndiceerd en gedurende 2016 de cliëntadministraties op orde zijn gebracht hebben gemeenten meer inzicht in de cliënten en kosten. De algemene tendens lijkt daarbij dat de lasten van de PGB dalen doordat gemeente meer inzetten op zorg in Natura. Wij verwachten dit jaar weer meer goedkeurende controleverklaringen, omdat gemeenten zich hebben ingespannen om meer grip te krijgen op de levering van de zorg door goede afspraken te maken met zorginstellingen of op andere wijze de prestatiecontroles uit te voeren. De gemeente Heusden heeft veel inspanningen geleverd om de getrouwheid en rechtmatigheid van de bestedingen binnen het sociale domein vast te kunnen stellen. De gemeente heeft hiervoor in 2016 een adequaat IC- plan opgesteld. Dit plan komt erop neer dat door de gemeente Heusden zelf meer de regie in handen is genomen om zicht te krijgen op de door zorginstellingen gefactureerde bedragen en de hiervoor geleverde prestaties. Daarbij zijn actief zorginstellingen benaderd om informatie op te leveren en dit af te stemmen met de gemeentelijke administratie. 18
4.2 Bevindingen Sociaal Domein: ZIN WMO op basis van inkoopvariant WMO: 7,9 miljoen Ten aanzien van de WMO (nieuw) heeft de gemeente zelf de zorg ingekocht en instellingen gecontracteerd. De gemeente heeft een IC- plan opgesteld waarin de wijze van verantwoorden is opgenomen. Met betrekking tot de WMO (nieuw) lasten vraagt de gemeente Heusden bij Zorglokaal om een verklaring omtrent de declaraties. Daarnaast vraagt de gemeente per zorginstelling om een controleverklaring bij de productieverantwoording op basis van het landelijk protocol. Nadeel van deze variant is de afhankelijkheid van derden, de zorgaanbieder en de accountant van de zorgaanbieder, ook in relatie tot het proces van totstandkoming van de jaarrekening en de controle van de jaarrekening van de gemeente. Maar ook de afhankelijkheid van de door de accountant van de zorgaanbieder gehanteerde controlematerialiteit in relatie tot de materialiteit van de gemeente kan een knelpunt zijn. Voor veel gemeenten leidt dit dan alsnog tot een onzekerheid omtrent de geleverde prestatie. Ten aanzien van WMO Hulp bij huishouden vraagt de gemeente Heusden bij Zorglokaal om een verklaring omtrent de declaraties. Daarnaast controleert Zorglokaal tevens de prestatielevering. De gemeente Heusden vraag bij WMO HBH geen productieverantwoordingen op. Resterende onzekerheid WMO: 1.076.000 Fout regionale jeugdhulp: 106.000 Uit onze controle blijkt dat van een aantal zorginstellingen nog onvoldoende controle informatie is ontvangen, waarmee kan worden onderbouwd dat voor de gefactureerde zorg ook daadwerkelijk prestaties zijn verricht. Uitgaande van de interne beheersing op het proces van beschikkingen tot en met betalingen bij uw gemeente, de ervaringen uit voorgaande jaren, de uitkomsten van de in 2016 ontvangen controleverklaringen, ramen wij het bedrag van de resterende onzekerheid in totaliteit op 1.076.000. Jeugd: 5,7 miljoen Ten aanzien van de regionale jeugdhulp is geregeld dat de accountant van de gemeenschappelijke regeling Hart van Brabant een controle uitvoert op deze uitgaven. Aangezien de taken zijn gedelegeerd aan de gemeenschappelijke regeling zijn eventuele onzekerheden of fouten hierin niet voor rekening van de deelnemende gemeenten. Wij hebben geconstateerd dat de afrekening inzake regionale jeugdhulp ad 106.000 nog te ontvangen niet verwerkt is in de jaarrekening van de gemeente Heusden. Deze is derhalve als financiële fout meegenomen in ons oordeel. Ten aanzien van de lokale jeugdhulp heeft de gemeente zelf de zorg ingekocht en instellingen gecontracteerd. Met betrekking tot de lasten inzake lokale jeugdhulp vraagt de gemeente Heusden bij Zorglokaal om een verklaring omtrent de declaraties. Daarnaast vraagt de gemeente per zorginstelling om een controleverklaring bij de productieverantwoording op basis van het landelijk protocol. Voor deze variant geldt dat net zoals bij de WMO dit dan alsnog tot een onzekerheid leidt omtrent de geleverde prestatie. Resterende onzekerheid lokale jeugdhulp: 35.000 Uit onze controle blijkt dat van een aantal zorginstellingen nog onvoldoende controle informatie is ontvangen, waarmee kan worden onderbouwd dat voor de gefactureerde zorg ook daadwerkelijk prestaties zijn verricht. Uitgaande van de interne beheersing op het proces van beschikkingen tot en met betalingen bij uw gemeente, de ervaringen uit voorgaande jaren, de uitkomsten van de in 2016 ontvangen controleverklaringen, ramen wij het bedrag van de resterende onzekerheid in totaliteit op 35.000. 19
4.2 Bevindingen Sociaal domein: PGB Sociale Verzekeringsbank en uitvoering PGB administratie In 2016 opnieuw afkeurend oordeel accountant SVB Wij ramen de onzekerheid vanwege het ontbreken van een controle op de prestatielevering op: 608.535 Advies 2017: PGB meenemen in pilot De gemeente is afhankelijk van de SVB Met ingang van 2015 is uw gemeente verantwoordelijk voor uitvoering van de Persoonsgebonden Budgetten (PGB) voor de Wmo en de Jeugdwet. Uitvoering hiervan vindt (verplicht) plaats door de Sociale Verzekeringsbank (SVB). De SVB controleert zorgovereenkomsten, toetst facturen en declaraties en betaalt uit aan zorgverleners of andere instellingen. Uw gemeente verstrekt de beschikkingen PGB en is verantwoordelijk voor een adequate cliëntregistratie en het vaststellen van de prestatielevering. Uitkomsten accountantscontrole SVB: voor 2016 opnieuw een afkeurend oordeel Uit de accountantscontrole 2016 bij de SVB blijkt dat landelijk sprake is van een afkeurend oordeel met een rechtmatigheidsfout voor de WMO van 34,18% (2015: 14,5%). Voor het onderdeel Jeugd is eveneens sprake van een afkeurend oordeel met een rechtmatigheidsfout van 33,9% (2015: 39,4%). De meest voorkomende getrouwheid en rechtmatigheidsfouten die de accountant van de SVB daarbij rapporteert zijn: Burgerservicenummer (BSN) ontbreekt of is incorrect overgenomen Type wet is niet of onjuist vermeld Er is sprake van ontbrekende of strijdige informatie in de zorgovereenkomst De originele factuur wijkt af van digitale declaratie of de factuur is niet nagestuurd De uitbetaling wijkt af van de factuur of de digitale declaratie Het uurtarief dat is gedeclareerd is hoger/lager dan dat op de zorgovereenkomst. Wij hebben een review gedaan en kunnen steunen op de werkzaamheden van de accountant van de SVB. Daarbij concluderen wij dat de formele fouten zoals geconstateerd bij de SVB geen impact hebben op het rechtmatigheidsoordeel over de jaarrekening 2016 van uw gemeente. Op de volgende sheet geven wij onze inschatting van de financiële / materiële fout weer. Controle op de geleverde zorg in de vorm van PGB Uit onze werkzaamheden blijkt eveneens dat de gemeente Heusden geen controles heeft uitgevoerd om vast te stellen dat de zorg in de vorm van de PGB ook daadwerkelijk is verstrekt (ofwel de zogenaamde prestatielevering). Het gevolg hiervan is dat wij een onzekerheid hebben in onze controle. Als accountant moeten wij de omvang en impact van deze onzekerheid op de jaarrekening van uw gemeente wegen. Wij hebben die onzekerheid geraamd op een bedrag van 608.535. Bij deze inschatting zijn wij uitgegaan van de volgende omstandigheden: in 2016 is beter inzicht ontstaan in PGB- cliënten en zijn over het algemeen meer herindicatie uitgevoerd; In tegenstelling tot vorig jaar is geen sprake meer van een transitie met alle daaraan gerelateerde problemen; Wij constateren dat sprake is van afnemende financiële fouten bij het SVB in het risicostratum nov-dec 2016; Mede door de herindicaties is hoeveelheid PBG in 2016 afgenomen; Ondanks de omvang van de onzekerheden in 2015 hebben wij, terugkijkend, geen materiële fouten ontdekt over 2015. Wij adviseren om in de geplande pilot om als gemeente zelfstandig de levering van de zorg te kunnen vaststellen naast de ZIN ook de PGB mee te nemen. 20
4.2 Bevindingen Sociaal Domein: PGB Fout PGB mede gebaseerd op projectbrieven Geraamde fout in de Persoons Gebonden Budgetten De SVB controleert zorgovereenkomsten, toetst facturen en declaraties en betaalt uit aan zorgverleners of andere instellingen. Zoals aangegeven heeft de SVB een afkeurende controleverklaring ontvangen. Om te kunnen inschatten wat dit betekent voor uw gemeenten, heeft de SVB heeft begin 2017 aan elke gemeente een zogenaamde projectiebrief rechtmatigheid 2016 gestuurd. Deze brief geeft voor de PGB de volgende foutpercentages: PGB per categorie Meest waarschijnlijke formele en financiële rechtmatigheidsfout Financiële rechtmatigheidsfout Financiële getrouwheidsfout Jeugd 39,36% 7,37% 2,95% WMO 36,52% 4,94% 2,01% Financiële rechtmatigheidsfout: 68.000 Financiële getrouwheidsfout: 28.000 De meest waarschijnlijke fout voor de gemeente Heusden over 2016 bedraagt in totaliteit 453.675, bestaande uit 326.158 fout inzake de Jeugdzorg en 127.517 fout inzake de WMO. Daarbij moet onderscheid gemaakt worden tussen formele en financiële / materiële fouten, omdat alleen de laatste meewegen in het accountantsoordeel van uw gemeente. Op basis van de landelijke financiële rechtmatigheidsfoutpercentages van de SVB ramen wij de financiële rechtmatigheidsfout voor de gemeente Heusden op afgerond 68.000. Op basis van de landelijke financiële getrouwheidsfoutpercentages van de SVB ramen wij de financiële getrouwheidsfout voor de gemeente Heusden op afgerond 28.000. 21
4.3 Schattingen Schattingen in de jaarrekening Financiële vaste activa Debiteuren Voorzieningen Schattingen Inherent aan het opmaken van een jaarrekening, is dat schattingen gemaakt moeten worden. Bepaalde schattingen zijn van bijzonder belang door hun invloed op de jaarrekening en de waarschijnlijkheid dat toekomstige gebeurtenissen significant afwijken van de verwachtingen. Een goed inzicht in de jaarrekening vereist kennis van deze posten. Als onderdeel van de controle hebben wij de aanvaardbaarheid van de schattingen van het college beoordeeld. Waardering van uw deelnemingen en langlopende vorderingen De grootste post onder de financiële vaste activa betreft de post Leningen aan woningbouwcorporaties met een omvang ultimo 2016 van 6,4 miljoen. Wij hebben tijdens onze controle vastgesteld dat het grootst deel van deze leningen geborgd is en de risico s gering zijn. Waardering van uw debiteuren Debiteuren worden voorzien indien de verwachting is dat deze niet meer inbaar zijn. De voorziening dubieuze debiteuren kent ultimo 2016 een omvang van 0,3 miljoen. Wij zijn van mening dat de gemeente Heusden adequate voorzieningen treft die op een betrouwbare wijze zijn in te schatten. Voorzieningen Uw gemeente heeft voorzieningen gevormd voor verliezen, risico s of verplichtingen die hun oorsprong vinden in het huidige boekjaar of eerdere boekjaren, maar waarvan de (verwachte) uitgaven in de toekomst liggen. Binnen de voorzieningen maakt u conform het BBV in de toelichting op de balans onderscheid naar onderstaande voorzieningen: Voorzieningen voor verplichtingen en verliezen 0,42 miljoen (2015: 0,84 miljoen); Voorzieningen voor van derden verkregen middelen die specifiek besteed moeten worden 2,1 miljoen (2015: 0,1 miljoen). De forse stijging van de voorzieningen voor van derden verkregen middelen wordt veroorzaakt door de overheveling van de reserve onderhoud riolering naar een voorziening conform art 44 lid 2 van het BBV. Ultimo 2016 is er reserve egalisatie afvalstoffenheffing met een negatief saldo ad 320.000. Zodra het saldo positief is dient ook deze reserve worden overgebracht naar de voorzieningen conform art 44 lid 2 van het BBV. Wij zijn van mening dat de gemeente Heusden adequate voorzieningen treft voor risico s en verplichtingen die op een betrouwbare wijze zijn in te schatten. Niet uit de balans blijkende verplichtingen Beoordeling van de risico s ten aanzien van de niet uit de balans blijkende verplichtingen Het inzicht in de niet uit de balans blijkende verplichtingen is nadrukkelijk toegelicht in de jaarrekening. 22
4.4 Rechtmatigheid Lastenoverschrijdingen in het kader van begrotingsrechtmatigheid In totaal heeft uw gemeente circa 100,1 miljoen aan lasten begroot na wijziging, tegenover circa 105,3 miljoen aan werkelijke lasten in 2016. Dit is in totaal een overschrijding van circa 5,2 miljoen (5,2%). Aan baten had uw gemeente een bedrag van 106,2 miljoen begroot na wijziging, tegenover 112,6 miljoen aan werkelijke baten in 2016. In totaal gaat het om een hogere realisatie van baten van 6,4 miljoen (6%). Naast het gerealiseerde totaal saldo van baten en lasten kent een gemeente ook het gerealiseerde resultaat. Dit is het gerealiseerde totaal saldo van baten en lasten plus of min de tussentijdse resultaatbestemmingen. Deze bestemmingen bestaan uit in de loop van het jaar gedane onttrekkingen uit reserves minus de tussentijdse stortingen in reserves. De stortingen in dan wel onttrekkingen aan reserves vinden plaats op basis van door u genomen besluiten. In 2016 is er per saldo circa 6,6 miljoen aan de reserves gestort zodat het gerealiseerde resultaat 0,61 miljoen positief bedraagt. Begrotingsoverschrijding en zijn adequaat toegelicht in de jaarrekening Aanbestedingen De gemeenteraad autoriseert de begroting en stelt de kaders voor het college vast. Het college is verantwoordelijk voor de uitvoering van het beleid binnen de gestelde begroting. Begrotingsafwijkingen dienen tijdig gesignaleerde en gerapporteerd te worden aan de gemeenteraad. Bij begrotingsoverschrijdingen die niet gedurende het jaar zijn voorgelegd aan de gemeenteraad is formeel sprake van een onrechtmatigheid. Echter hoeven deze overschrijdingen niet altijd worden meegewogen in het accountantsoordeel bijvoorbeeld indien de overschrijding niet was te overzien en past binnen het door de gemeenteraad vastgestelde beleid. In de toelichting op het overzicht van baten en lasten zijn de begrotingsoverschrijdingen nader weergegeven en geanalyseerd. Lastenoverschrijding programma Begrotingsafwijking Onrechtmatig, telt niet mee in het oordeel 5. Gebouwenbeheer en eigendommen 386.000 Betreft overschrijdingen die passen binnen het bestaande beleid. 9. Sport 28.000 Daarnaast betreft het overschrijdingen die worden gecompenseerd door opbrengsten. 11. Werk en inkomen 892.000 Bij het vaststellen van de jaarstukken door de gemeenteraad worden deze alsnog door de gemeenteraad geautoriseerd. 13. Milieu en afval 1.710.000 Vooruitlopend op deze autorisatie hebben wij de begrotingsoverschrijdingen niet meegewogen in ons 14. Bouwen en wonen 6.434.000 rechtmatigheidsoordeel. Aanbestedingen In het kader van de rechtmatigheidscontrole hebben wij de juiste toepassing de Europese aanbestedingsrichtlijnen gecontroleerd aan de hand van een zogenaamde inkoopanalyse. Naar aanleiding van deze inkoopanalyse hebben wij geconstateerd dat een contract inzake facilitaire dienstverlening en inhuur specialist niet rechtmatig is verlengd. Wij hebben de lasten uit hoofde dit contract in 2016 ad 146.000 als onrechtmatigheid meegewogen in ons oordeel. 23
5. Top 3 aandachtspunten voor 2017 Inleiding 1. Sturing en monitoringsinformatie sociaal domein, maak u minder afhankelijk van derden. 3. Versteviging interne beheersing om te kunnen voldoen aan de toekomstige vereisten Naar aanleiding van onze controle van de jaarrekening 2016 hebben wij een aantal bevindingen en aanbevelingen over het afgelopen boekjaar weergegeven. Daarnaast willen wij, vanuit onze natuurlijke adviesfunctie, de volgende top 3 van aandachtspunten voor het komende jaar benoemen. Sturing en monitoringsinformatie sociaal domein, maak u minder afhankelijk van derden. Uw gemeente heeft de financiële afwikkeling van de jeugdzorgtaken inzake de 3D s uitbesteed. Hierbij is lokale jeugdhulp ZIN belegd bij Zorglokaal en de regionale jeugdhulp bij GR Hart van Brabant. Ten aanzien van de WMO is WMO- begeleiding (ZIN) en hulp bij het huishouden (ZIN) belegd bij Zorglokaal. Conform onze boardletter adviseren wij u om tijdig concrete afspraken te maken met de externe partijen over de noodzakelijke inhoud van de controlewerkzaamheden op recht, hoogte en duur, de wijze en het moment van (tussentijdse) verantwoording en de eisen aan het daarbij te ontvangen assurance- rapport, productieverantwoordingen en controleverklaringen. Daarnaast adviseren wij u de afhankelijkheid van derden (zorgaanbieders) te verkleinen door systematische zelf werkzaamheden te verrichten ten aanzien van de kwaliteit van de geleverde zorg. In december 2016 is door I-Sociaal Domein een handreiking Stappenplan gemeentelijke controleaanpak uitgebracht. Het I-Sociaal Domein (Informatievoorziening Sociaal Domein voor gemeenten en zorgaanbieders) is een programma van Actiz, Branchebelang Thuiszorg (BTN), Federatie Opvang, GGZ Nederland, Jeugdzorg Nederland, Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) en Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). In de handreiking wordt de gemeente gewezen op haar eigen verantwoordelijkheid en naast de accountantscontroles in de zorgketen mogelijke controlemiddelen geboden om zelf de kwaliteit van de levering vast te stellen door onder meer: Accountgesprekken tussen gemeente en aanbieders; Toetsing uit gespreksverslagen wijkteam; Klachten; Cliënt ervaringsonderzoeken Signalen van een ombudsman Sociaal Domein; en Effectmetingen. Versteviging interne beheersing om te kunnen voldoen aan de toekomstige vereisten De omgeving rondom Heusden is aan continue verandering onderhevig en vraagt om een grote flexibiliteit. Er staan de komende jaren nog belangrijke veranderingen op de planning zoals de omgevingswet en het advies van commissie Depla (VNG) om naar een in control statement te groeien. Vanuit het perspectief van deze veranderende omgeving en de maatschappelijke discussies over controletaken dient de interne beheersing van de gemeente zich te verstevigen om te kunnen voldoen aan de toekomstige vereisten. In onze visie bestaat deze versteviging uit het op detailniveau uitwerken van beheersmaatregelen in de lijn organisatie zodat een uniforme werkwijze en consistente kwaliteit wordt geborgd. Dit verhoogd het vertrouwen in de lijn organisatie. Een verbijzonderde interne controle kan dit vertrouwen in de lijnorganisatie versterken door het uitvoeren van procesgerichte audits. 5. VPB jurisprudentie ontbreekt Vennootschapsbelasting jurisprudentie ontbreekt U heeft de invoering van de vennootschapsbelasting (VPB) voortvarend opgepakt. Echter is er op dit moment nauwelijks tot beperkte jurisprudentie beschikbaar om een goede inschatting te geven van de VPB die de gemeente mogelijk zou moeten gaan betalen. Wij hebben begrepen dat de belastingdienst voorafgaand aan de aangifte nog geen zekerheid verstrekt. Er is derhalve geen last opgenomen in de jaarrekening. De komende periode zal er als gevolg van de aangiften van gemeente jurisprudentie ontstaan die mogelijk meer inzicht geeft in de te betalen VPB.
Bijlagen Bijlage A: Bevindingen SiSa-bijlage Bijlage C: Onze urenbesteding Bijlage B: Onze controle
Bijlage A Geen bevindingen inzake de controle van de SiSa-bijlage Inleiding Bij de jaarrekening wordt als bijlage de SiSa-verantwoording toegevoegd. De gemeente Heusden heeft de rechtmatige totstandkoming van de SiSa-bijlage getoetst. Op grond van het Besluit accountantscontrole decentrale overheden, artikel 5, lid 4, rapporteren wij in dit rapport over de fouten en onzekerheden van de specifieke uitkeringen die in 2016 in het kader van SiSa worden verantwoord. Wij doen dit middels een tabel, die ook moet worden opgenomen als geen fouten of onzekerheden zijn geconstateerd. Per regeling wordt aangegeven of, en zo ja welke financiële fouten of onzekerheden zijn geconstateerd. Deze tabel hierna weergegeven. Nr. Specifieke uitkering of overig Fout of onzekerheid Financiële omvang in euro's Toelichting fout / onzekerheid D9 Onderwijsachterstandenbeleid 2011-2016 (OAB) geen - n.v.t. E3 Subsidieregeling sanering verkeerslawaai geen - n.v.t. E27B Brede doeluitkering verkeer en vervoer SISA tussen medeoverheden geen - n.v.t G2 Gebundelde uitkering op grond van artikel 69 Participatiewet gemeentedeel 2016 geen - n.v.t. G2A Gebundelde uitkering op grond van artikel 69 Participatiewet_totaal 2015 geen - n.v.t. G3 Besluit bijstandsverlening zelfstandigen 2004 (exclusief levensonderhoud beginnende zelfstandigen)_gemeente 2016 geen - n.v.t. G3A Besluit bijstandsverlening zelfstandigen 2004 (exclusief levensonderhoud beginnende zelfstandigen)_totaal 2015 geen - n.v.t. 26
Bijlage B Onze controle Scoping: doel en object van de controle Het doel van de controle is het geven van een onafhankelijk oordeel of de financiële overzichten van de gemeente Heusden, in alle van materieel belang zijnde opzichten, zijn opgesteld zijn in overeenstemming met het BBV. Voor een uitgebreide beschrijving van onze aanpak verwijzen wij naar onze opdrachtbevestiging d.d. 16 september 2016 met kenmerk NBo/DMe/CWi/1050015/1605862. Materialiteit Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fouten of fraude en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel. Bij onze controlewerkzaamheden hebben wij als uitgangspunt de door de raad vastgestelde toleranties gehanteerd. De raad heeft ons daarbij opgedragen om bij onze oordeelsvorming en rapportering uit te gaan van de hierna vermelde goedkeurings- en rapporteringstolerantie. Op basis van het Besluit Decentrale Overheden (BADO) en onze professionele oordeelsvorming hebben wij de materialiteit voor de jaarrekening als geheel bepaald op 1.151.000. Wij houden ook rekening met afwijkingen en/of mogelijke afwijkingen die naar onze mening voor de gebruikers van de jaarrekening om kwalitatieve redenen materieel zijn. Goedkeuringstolerantie Goedkeurend Beperking Oordeelsonthouding Afkeurend Fouten in de jaarrekening (% lasten) Onzekerheden in de controle (% lasten) 1% > 1% < 3% - 3% 3% > 3% < 10% 10% - Wij zijn met u overeengekomen dat wij tijdens onze controle geconstateerde afwijkingen boven de 1.151.000 rapporteren, alsmede afwijkingen die naar onze mening om kwalitatieve redenen relevant zijn. Onze controle richt zich tevens op de getrouwheid en rechtmatigheid van de informatie in de SiSa-bijlage van de jaarrekening. Voor SiSa gelden specifiek voorgeschreven rapporteringstoleranties die veelal lager zijn dan uw rapporteringstolerantie. Wij passen deze voorgeschreven SiSa-toleranties eveneens op correcte wijze toe. 27
Bijlage B Onze controle Onafhankelijkheid Nederlands recht en overige beroepsregels, zoals de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO), vereisen dat wij onafhankelijk zijn ten opzichte van onze controle cliënten. Wij zijn van mening dat door ons is voldaan aan deze eisen. Wij bevestigen dat we geen giften >100 euro hebben gegeven aan dan wel aangenomen van de gemeente of haar personeel. Wij hebben de overige dienstverlening naast de controle van de jaarrekening beoordeeld aan de hand van onze beroepsregels en hebben geconcludeerd dat het type dienstverlening en de vergoeding onze onafhankelijkheid niet beïnvloeden. Fraude en noncompliance Onze controle is niet specifiek gericht op het ontdekken van fraude. Bij de planning en uitvoering van de werkzaamheden voor de jaarrekeningcontrole houden wij rekening met het risico dat de jaarrekening als gevolg van fraude en onregelmatigheden onjuistheden van materieel belang zou kunnen bevatten. Eén van de door ons uitgevoerde maatregelen is het bespreken van de mogelijke frauderisico s en mogelijke fraudesituaties op verschillende niveaus binnen de gemeente. Hiertoe hebben wij de mogelijke frauderisico s en de mogelijke fraudesituaties besproken met zowel de subcommissie controle en financiën, de verantwoordelijk wethouder en de concerncontroller. Deze besprekingen en onze controlewerkzaamheden hebben geen aanwijzingen voor materiële fraude opgeleverd. De interne beheersing in het kader van onze jaarrekeningcontrole Geautomatiseerde gegevensverwerking en beveiliging persoonsgegevens Als onderdeel van de jaarrekeningcontrole hebben wij in het najaar van 2016 een interim-controle uitgevoerd. Deze interim-controle is primair gericht op de administratieve organisatie en interne beheersing voor zover van belang voor onze controle op de betrouwbaarheid en rechtmatigheid van de in de jaarrekening opgenomen gegevens. De bevindingen naar aanleiding van deze controle hebben wij opgenomen in onze boardletter d.d. 10 februari 2017 met het kenmerk DMe/NBo/MvdB/1050015/1705110. Samenvattend constateren wij dat uw organisatie de belangrijkste onderwerpen vanuit de bedrijfsvoering op de agenda heeft staan, hieraan voldoende aandacht besteedt en daarbij alert inspeelt op de externe en interne ontwikkelingen. Voor meer gedetailleerde informatie verwijzen wij u naar onze managementletter. Ingevolge artikel 2:393, lid 4 BW, dient de accountant in zijn verslag aandacht te besteden aan de bevindingen met betrekking tot de betrouwbaarheid en continuïteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking. Onze jaarrekeningcontrole is gericht op het geven van een oordeel omtrent de jaarrekening zelf en is niet primair gericht op het doen van uitspraken omtrent de betrouwbaarheid en continuïteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking als geheel of van onderdelen daarvan. Wij hebben de automatiseringsorganisatie van de gemeente uitsluitend in het kader van de jaarrekeningcontrole beoordeeld. Bij de controle 2016 hebben wij vastgesteld dat we nog niet hebben kunnen steunen op de algemene IT beheersmaatregelen. Derhalve hebben we aanvullend gegevensgerichte werkzaamheden dienen te verrichten. De bevindingen inzake de algemene IT beheersmaatregelen hebben betrekking op de aspecten continuïteit, wijzigingsbeheer en logische toegangsbeveiliging. 28
Bijlage C: Onze urenbesteding Urenbesteding en kwaliteit van onze dienstverlening In het NBA-rapport In het publieke belang is als maatregel opgenomen dat de accountant aan het toezichthoudend orgaan rapporteert hoeveel partner- en teamuren hij verwacht te besteden en heeft besteed aan de uitvoering van de controle. Het aantal partner, manager en team uren ten opzichte van de totaal bestede uren kan worden gezien als een indicator voor de kwaliteit van de uitvoering van de controle. In dat kader hebben wij in de hiernaast weergegeven tabel de hoeveelheid uren opgenomen die wij het afgelopen jaar verwachten te besteden en daadwerkelijk hebben besteed (inclusief de geraamde uren die wij nog verwachten te maken tot en met de afronding van de controle). Team Begroot Werkelijk Procentueel Partner 45 50 9% Senior manager 45 55 10% Junior manager 80 98 18% Senior staff 140 172 31% Staff 140 172 31% Totaal 450 547 Uit de tabel blijkt een hogere werkelijke tijdsbesteding in 2016 dan geraamd. De extra tijdsbesteding wordt deels verklaard door de inefficiency in het controleproces en deels door de toenemende eisen die gesteld worden aan de externe accountantscontrole. Wij gaan graag, mede in het kader van de evaluatie van het contract, in gesprek met de organisatie over de verdere optimalisering van onze werkzaamheden en de hiervoor noodzakelijke urenbesteding, met als doel een kwalitatief goede controle. 29