Volkshuisvestingsverslag en jaarrekening 2016

Volkshuisvestingsverslag en jaarrekening 2016 Nieuw hofje aan de Davidstraat/Romeinstraat Welwonen is het samenwerkingsverband tussen Welzijnswerk - en

Inhoudsopgave ALGEMENE GEGEVENS... 4 1 VERSLAG VAN HET BESTUUR... 5 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 1.10 PERSONELE UNIE WONEN EN WELZIJN... 5 BELANGRIJKE GEBEURTENISSEN IN 2016... 6 KOERSNOTITIE 2016-2019 DE WONINGCORPORATIE ALS SEMI-OVERHEIDSORGANISATIE... 8 TUSSENSTAND OPDRACHTEN... 9 BESLUITVORMING... 10 REGIONALE GESCHILLENCOMMISSIE... 10 ACCOUNTANTSCONTROLE DOOR EEN ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT... 11 BENCHMARK CORPORATIE IN PERSPECTIEF... 11 RISICO S EN ONZEKERHEDEN... 12 IN CONTROLE VERKLARING... 15 2 VERSLAG VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN (RVC)... 16 2.1 GOVERNANCECODE... 16 2.1.1 Normen en waarden... 16 2.1.2 Cursusoverzicht Directeur-bestuurder... 16 2.1.3 Cursusoverzicht Raad van Toezicht... 17 2.2 HET BESTUUR... 18 2.3 DE RAAD VAN COMMISSARISSEN... 19 2.3.1 Functieprofiel RvC leden:... 20 2.3.2 Zelfevaluatie... 20 2.3.3 Beloning (fiscaal inclusief vergoedingen)... 21 2.3.4 Samenstelling en rooster van aftreden... 21 2.4 CONTROLE FINANCIËLE VERSLAGLEGGING... 21 2.5 BESTEMMING JAARRESULTAAT... 22 3 HET BEZIT... 23 3.1 DE BENODIGDE OMVANG... 23 3.2 PORTFOLIOMANAGEMENT... 24 3.2.1 De verschillende woningtypes... 25 3.2.2 De kwaliteit... 27 3.2.3 De concurrentiepositie... 29 3.2.4 Overzicht projecten... 29 4 BETREKKEN BELANGHOUDERS BIJ BELEID EN BEHEER... 31 4.1 4.2 4.3 4.4 LOKALE BELANGHOUDERS EN HUN POSITIE... 31 GEMEENTE ENKHUIZEN... 31 WONEN EN WELZIJN... 31 COMMUNICATIE MET DE HUURDERS... 32 5 ONZE KLANTEN IN BEELD... 33 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 HUURBELEID... 34 PASSENDE WONINGTOEWIJZING... 34 DOELGROEPEN... 38 VOOR DE HUURDER... 39 SOCIALE LEEFBAARHEID... 39 6 PERSONEEL & ORGANISATIE... 41 6.1 6.2 PERSONEELSBELEID... 41 ONDERNEMINGSRAAD... 44 2

7 FINANCIËN... 45 7.1 PLANNING & CONTROLECYCLUS... 45 7.2 STUREN OP WAARDE... 45 7.3 FACILITERINGVOLUME WSW... 46 7.4 VENNOOTSCHAPSBELASTING EN LATENTIES... 48 7.5 ONTWIKKELING JAARRESULTAAT... 49 7.6 ONTWIKKELING FINANCIËLE POSITIE... 51 8 KENGETALLEN... 54 8.1 KENGETALLEN IN AANTALLEN OF EURO S... 54 9 JAARREKENING... 56 9.1 BALANS NA RESULTAATBESTEMMING... 56 9.2 WINST- EN VERLIESREKENING... 58 9.3 KASSTROOMOVERZICHT (VOLGENS DIRECTE METHODE)... 60 9.4 WAARDERINGSGRONDSLAGEN... 62 9.5 TOELICHTING OP DE BALANS... 78 9.6 TOELICHTING OP DE WINST-EN-VERLIESREKENING... 87 9.7 GEBEURTENISSEN NA BALANSDATUM... 95 3

Algemene gegevens Gegevens rechtspersoon Rechtsvorm Stichting Naam Handelend onder de naam Welwonen Adres Rode Paard 5 1602 DG Enkhuizen Postbus 151 1600 AD Enkhuizen Telefoon 0228-350500 Email Website info@welwonen.nu www.welwonen.nu Datum oprichting 1 januari 1976 Werkgebied Enkhuizen (regionale toelating voor West-Friesland) Aantal woningen per 31-12-2016 2.305 Kamer van koophandel 36000577 Datum laatste wijziging statuten 12 september 2006 BTW nummer 8159.99.446.B.01 NRV nummer 15836 Instellingsnummer L1737 Samenwerking Rechtsvorm Stichting Naam Welzijnswerk Enkhuizen Handelend onder de naam Welwonen Ingangsdatum 1 november 2009 Adres Rode Paard 5b 1602 DG Enkhuizen Kamer van koophandel 37126631 Beide organisaties vormen een personele unie met formele ministeriële toestemming op 1-1-2009. 4

1 Verslag van het bestuur In dit jaarverslag verantwoordt haar maatschappelijke en financiële prestaties en geeft ze inzicht in risico s en onzekerheden van de bedrijfsvoering en de wijze waarop deze worden beheerst. Dit doen we tegenover diverse belanghouders waaronder de Huurders Advies Raad, de gemeente Enkhuizen, zorginstellingen en anderen. Maar uiteraard ook tegenover zogenoemde (ministeriële) verticale toezichthouders als Autoriteit Woningcorporaties en Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). 1.1 Personele Unie Wonen en Welzijn Stichting Welzijnswerk Enkhuizen (WWE) en stichting (WDE) hebben dezelfde directeur-bestuurder. Deze constructie bestaat sinds juni 2006. In november 2009 zijn beide met behoud van hun juridische zelfstandigheid samengevoegd tot Welwonen. Het belang van de gemeente hierbij is dat welzijnswerk meelift op de bij de corporatie aanwezige professionaliteit, waardoor zowel de financiële als organisatorische continuïteit beter zijn gewaarborgd. Voor Woondiensten- en Welzijnswerk Enkhuizen ligt de meerwaarde in een betere onderlinge afstemming van werkzaamheden en beheer van de welzijnsaccommodaties. Sociale project- ontwikkeling Woondiensten Enkhuizen Onderhoud/ Verbetering Wijk- en buurtbeheer RvT Wonen RvC Welzijn Directeur- bestuurder Verhuur/ Toewijzing Ouderenwerk Belmobiel Seniorenschool Enigmahuis Welzijnswerk Enkhuizen Jongerenwerk Tienerwerk Jongerencentrum Cayen Buurtcentrum IJsselzand Sociaal cultureel werk Wijkcentrum Bonte Veer Sociaal eetcafé 5

De Inspecteur van ILT/Wonen, Water en Producten heeft in zijn brief van 3 juni 2015/kenmerk 2015-0000262976 goedkeuring verleend dat de Welzijnsstichting in de zin van de WNT geen gelieerde instelling is van stichting. 1.2 Belangrijke gebeurtenissen in 2016 De nieuwe Woningwet heeft structurele invloed op onze bedrijfsvoering. Woondiensten Enkhuizen, net als alle andere corporaties, is verplicht diverse aanpassingen door te voeren met als doel een (nog) meer transparante bedrijfsvoering die zich richt op de kerntaken en een efficiënte en kwalitatieve interne controle. Stelselwijziging De belangrijkste wijziging betreft de stelselwijziging om het vastgoed per 1 januari 2015 te waarderen op Marktwaarde in verhuurde staat. Dit zou de regionale of landelijke onderlinge vergelijkbaarheid ten goede komen. Dat is ten dele waar, omdat de waardering plaatsvindt volgens een handboek dat slechts in twee gevallen een correctie opneemt naar verschillende provincies of regio s. Het handboek bevat echter ook parameters die volkomen buiten de realiteit staan. Dit geldt bijvoorbeeld voor onderhoud- en beheerlasten, die eenzijdig door het Rijk zijn vastgesteld. Feit is dat wij hierdoor met sterk toegenomen administratieve - en financiële lasten zijn opgezadeld, omdat naast deze methodiek ook nog de bedrijfswaarde voor het Waarborgfonds Sociale Woningbouw moet worden opgesteld. En wij door opeenstapeling van verplichtingen waaronder taxaties buitengewoon gedetailleerde accountantscontrole én extra interne arbeidsuren met hoge extra kosten worden geconfronteerd. En uiteindelijk gewoon door de huurders gezamenlijk worden betaald. Onze conclusie is dat de invoering van deze waarderingssystematiek hoofdzakelijk van politieke aard is. Het maakt de stille reserve van woningcorporaties zichtbaar waardoor er volgens de minister meer leen - en dus investeringscapaciteit- ontstaat. Deze redenering doet evenwel alleen opgeld als de sociale huursector massaal in de uitverkoop gaat. Dat dit irreëel en maatschappelijk volstrekt onaanvaardbaar is behoeft geen nadere uitleg. Dit in onze ogen kortzichtige Rijksbeleid vertaalt zich op middellange termijn in een kwalitatief afglijden van de sociale woningwijken net als dat in Engeland en Frankrijk al jaren het geval is. De marktwaarde kent twee scenario s; door exploiteren of uitponden. 1. Bij het door exploiteerscenario wordt na 15 jaar de woning opnieuw verhuurd tegen de markthuur; 2. Bij het uitpondscenario wordt de woning na 15 jaar verkocht. Beide scenario s komen bij de woningcorporatie niet voor, omdat wij hoofdzakelijk verhuren voor een exploitatieperiode van 50 jaar tegen een sociale (afgetopte) huurprijs. Na mutatie passen wij een streefhuur toe en geen markthuur. Er wordt dus een waarde berekend alsof wij een commerciële belegger zouden zijn. De optie om woningen na 15 jaar niet door te verhuren tegen de markthuur maar tegen de streefhuur (73% van de maximaal redelijke huurprijs) zou een meer reële marktwaarde opleveren. Deze optie is echter niet in het handboek opgenomen. Wat betekent de marktwaarde in financieel opzicht? De marktwaarde behelst alleen een gewijzigde waarderingsmethodiek. Er komt geen enkele euro méér op onze bankrekening. Immers, de woningen die wij in het verleden hebben verkocht om nieuwe projecten mee te realiseren werden en worden nog steeds eerst extern getaxeerd op marktwaarde en daarna verkocht. Aan deze systematiek wijzigt niets. Deze waarderingsmethode brengt slechts de stille reserve in beeld en laat zien hoeveel het vastgoed van de corporatie waard zou zijn. Daarmee neemt de Rijksoverheid het recht om onze corporatie te belasten met de verhuurderheffing en de Integrale vennootschapsbelasting die vanaf 2017 tot 2020 ongeveer 4,0 miljoen per jaar zal bedragen. 6

Eind 2016 ziet de waarde van ons bezit er als volgt uit: Marktwaarde in verhuurde staat 2016 2015 2014 Doorexploiteren DAEB 236.600 199.571 196.012 Doorexploiteren Niet DAEB 10.394 10.413 10.776 Totaal 246.994 209.984 206.788 Uitponden DAEB 253.157 225.875 215.779 Uitponden Niet DAEB 10.552 10.917 11.188 Totaal 263.709 236.792 226.967 Keuze uitponden of doorexploiteren DAEB 255.083 228.613 214.050 Keuze uitponden of doorexploiteren Niet DAEB 10.054 9.667 11.267 Totaal 265.137 238.280 225.318 Bedrijfswaarde 2016 2015 2014 Bedrijfswaarde DAEB 128.860 133.002 120.119 Bedrijfswaarde Niet DAEB 8.886 11.470 14.079 Totaal 137.746 144.472 134.198 De bedrijfswaarde is het saldo van inkomsten en uitgaven van ons totale bezit, gerekend tot het einde van de levensduur, contant gemaakt naar 31-12-2016. Beklemming eigen vermogen Een beklemming op het eigen vermogen betekent dat (een deel van) het eigen vermogen niet vrij besteedbaar is. Op dit moment gelden twee beklemmingen: 1. Obligo Waarborgfonds Sociale Woningbouw; Er is sprake van een obligo aan het Waarborgfonds Sociale Woningbouw van 2,6 miljoen. Dit kan het WSW maximaal opeisen in het geval er noodsteun moet worden verleend. heeft al haar bezit als onderpand ingezet ter borging van het afbetalen van de leningenportefeuille. Grootschalige verkoop zal daarom eerst volgens de geldende regels aan het WSW en ook aan de gemeente Enkhuizen als generieke achtervang organisatie gemeld moeten worden. 2. Verschil in huurpotentie marktwaarde in verhuurde staat: Op de realiseerbaarheid van het eigen vermogen zit verder een beklemming van 65,5 miljoen. De marktwaarde in verhuurde staat is berekend op basis van de markthuur. Deze kunnen we echter niet volledig realiseren, omdat wij als sociale woningcorporatie, na mutatie, niet 100% van de markthuur in rekening brengen. Wij brengen een streefhuur in rekening, die gemiddeld 73% van de markthuur bedraagt. Als wij de marktwaarde in verhuurde staat berekenen volgens deze streefhuur resulteert dat in een verlaging van de marktwaarde in verhuurde staat met 65,5 miljoen. Het effect op de balans is de invoering van een herwaarderingsreserve van 96.354.542 per 1-1-2015. De marktwaarde in verhuurde staat is 125.796.464 hoger dan de historische kostprijs. Deze herwaarderingsreserve wordt geëffectueerd met de jaarlijkse verkoop van sociale huurwoningen. Statuten De statuten zijn aangepast aan de nieuwe Woningwet en zijn door de Autoriteit Woning - corporaties goedgekeurd. De statuten zijn eind 2016 notarieel gepasseerd. Regelement Financieel beleid en Beheer Op 29 september 2016 hebben wij het door de Raad van Commissarissen goedgekeurde Reglement Financieel Beheer en Beleid verstuurd naar de Autoriteit Woningcorporaties. Na doorvoer van een aantal wijzigingen is het Reglement eind december 2016 goedgekeurd. 7

Scheiding DAEB Niet DAEB valt voor de scheiding van DAEB/Niet DAEB onder het verlichte Regime. De huuropbrengst van het Niet DAEB bezit is minder dan 5% van de totale huur - opbrengst. De administratieve scheiding op VHE niveau is in onze administratie aangebracht. De indirecte kosten worden via een kosten verdeelstaat toegerekend aan het Niet DAEB bezit. Prestatieafspraken De prestatieafspraken voor 2017 met de gemeente Enkhuizen zijn op 8 december 2016 ondertekend door de gemeente Enkhuizen, de Huurder Advies Raad en en eind december 2016 (samen met de DPi) bij de Autoriteit Woningcorporaties ingediend. Voorraadontwikkeling portefeuille Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw heeft ons -naar aanleiding van de 24 Business Risk vragen - geadviseerd een wensportefeuille op te stellen. Hieraan zullen wij op eigen wijze gehoor geven. Bewust niet in de vorm van een wensportefeuille. Inherente eigenschap van wensen is namelijk dat deze vaker niet dan wel uitkomen. En dat daarmee het realiteitsgehalte van een wensportefeuille klein en de vrijblijvendheid ervan groot is. In plaats daarvan kiezen wij voor een meer betrouwbare voorraadontwikkeling prognose: een voorspelling/verwachting over de vermoedelijke ontwikkeling van onze woningvoorraad in een bepaalde periode. Met de prognose voorraadontwikkeling brengen we onze toekomstige (beoogde) investeringen in beeld. En dient (op termijn) als inbreng voor de nieuwe gemeentelijke Woonvisie en de daarvan afgeleide prestatieafspraken. Bij het opstellen worden verschillende disciplines vanuit de organisatie betrokken. En worden vooral keuzes gemaakt op basis voorziene demografische ontwikkelingen. Wij maken hiermee begin 2017 een start. Portefeuille- prognose Maatschappij Wijk- of complexplannen planmatig onderhoud Vastgoed Vermogen Voorbeelden van maatschappelijke effecten in de voorraadontwikkeling portefeuille zijn: kwaliteit; duurzaamheid; betaalbaarheid; leefbaarheid van de directe woonomgeving 1.3 Koersnotitie 2016-2019 De woningcorporatie als Semi-overheidsorganisatie De strategische Koers is bepaald door de Rijksoverheid. Wat wij mogen of moeten doen staat in de Woningwet. Voor resteert het tactische hoe gaan we het doen en het uitvoerende wie gaat het doen. Vanuit deze gedachten hebben wij een aantal opdrachten geformuleerd: 1. De tering naar de nering blijven zetten; 2. Zorgen voor voldoende beschikbare en betaalbare woningen t.b.v. de doelgroep; 3. Aanscherpen overlastbestrijding; 4. Experimenteren met andere vormen van huurderparticipatie; 5. Bevorderen sociaal-maatschappelijke betrokkenheid onder huurders; 6. Realiseren van gemeenschappelijke woonvormen; 8

1.4 Tussenstand opdrachten 1. De tering naar de nering blijven zetten Norm 2013 2014 2015 2016 Niet cyclisch onderhoud 882.541 959.859 970.879 965.799 Cyclisch onderhoud* 3.481.143 2.983.266 2.470.798 2.834.527 Totaal onderhoud 3.800.000 4.363.684 3.943.125 3.441.677 3.800.326 *) is inclusief Leefbaarheid vastgoed gerelateerd en Serviceabonnement Netto Beheerlasten Norm 2013 2014 2015 2016 Kosten in Jaarrekening 1.852.289 1.934.943 1.808.515 1.802.243 Gewogen aantal VHE s 2.402 2.406 2.393 2.412 Beheerkosten per VHE 800 771 804* 755 747 * Door eenmalige reorganisatielasten is het bedrag per VHE In 2014 hoger dan begroot. Het personeelsbestand krimpt via natuurlijk verloop. In februari 2017 ging een collega met pensioen. Deze functie wordt niet opnieuw ingevuld. In mei 2018 volgt nog een collega, waarvan de functie deels wordt ingevuld. We proberen met het combineren van functies en optimalisering van de automatisering de werkzaamheden uit te voeren. 2. Zorgen voor voldoende beschikbare en betaalbare woningen t.b.v. de doelgroep Opgeleverd 2.1. 8 duplexwoningen in juli aan de Dirk Wierengastraat; 2.2. 16 woningen in december aan de lange Tuinstraat In ontwikkeling 2.3. Transformatie agrarisch monument naar 16 appartementen aan het Westeinde; 2.4. Nieuwbouw 8 appartementen aan de Anjerstraat; 2.5. Sloop 18 en nieuwbouw 16 woningen aan de Begoniastraat; 2.6. Plan Noord; in drie fases de (beoogde) sloop van 74 en nieuwbouw van 66 woningen. Voorzien in woningbehoefte bijzondere doelgroepen In ontwikkeling 2.7. Sloop 18 en nieuwbouw 16 woningen als Hofje aan de Romeinstraat/Davidstraat; 2.8. Nieuwbouw van 16 appartementen in de vorm van een Hofje aan de Reigerweg; 2.9. Nieuwbouw 10 appartementen in een woonboerderij/samenhuis aan het Westeinde; 2.10. Nieuwbouw 40 zorgappartementen aan de Doelenstraat Sociale projectontwikkeling is in belangrijke mate afhankelijk van verkoopopbrengsten en de hoogte van de kapitaalmarktrente. In de meest actuele lokale Woonvisie staat een krimpscenario van ons huidige bezit van 2.300 woningen naar ongeveer 2.000 sociale huurwoningen. Dit scenario wordt verwerkt in ons voorraadbeleid. Wij volgen uiteraard de regels voor het Passend huisvesten op basis van het inkomen. Dit wordt nader toegelicht in Hoofdstuk 5. 3. Aanscherpen overlastbestrijding 3.1. We hebben opnieuw in de prestatieafspraken aan de gemeente om een locatie voor een aantal Skaeve Huse verzocht; 3.2. Effectiever optreden tegen maatschappelijk ongewenst huurders gedrag; strengere handhaving van de belangrijkste rechten en verplichtingen uit het huurcontract; 3.3. In 2017 starten we met een tuin-(opknap)project in samenwerking met een milieu educatief centrum; 3.4. Huisbezoeken worden geïntensiveerd. Negen medewerkers van Wonen en Welzijn gaan in het 1 e kwartaal 2017 een cursus oplossingsgericht coachen volgen met als doel vanuit een andere oplossingsgerichte benadering met probleemhuishoudens te communiceren; 9

3.5. Regelmatig overleg met het gemeentelijke Stadsteam, dat fungeert als voorpost (0- lijn) voor de professionele 1 e en 2 e lijn hulpverlening. 4. Experimenteren met andere vormen van huurderparticipatie 4.1. We houden jaarlijks een verantwoording dag aan huurders en gemeente; 4.2. We houden regelmatig overleg met de Huurder Advies Raad en Bewonerscommissies; Dit kan uiteenlopende -zowel fysieke als sociale- onderwerpen betreffen. 5. Bevorderen sociaal-maatschappelijke betrokkenheid onder huurders 5.1. Herstart begin 2017 van buurthuis Plan Noord met een Tienerhonk, Buurthuis en activiteitenruimte, vrijwel gelijktijdig met de bouw van 8 kleinere appartementen; 5.2. Werving van vrijwilligers voor allerlei projecten in combinatie met het Welzijnswerk; 5.3. Faciliteren van toegestane leefbaarheidsactiviteiten. 6. Realiseren van gemeenschappelijke woonvormen 6.1. We realiseren in 2017 twee moderne hofjes die qua woonvorm geschikt(er) zijn voor de bevordering van nabuurschap en gemeenschapszin; 1.5 Besluitvorming In 2016 heeft het bestuur besluiten genomen over: Aankoop Westeinde 88-90; Aankoop en nieuwbouw Hofje Reigerweg; Dakrenovaties PMC 11 en 25; Vaststelling budget Hofje Romeinstraat/Davidstraat; Aanbesteding Hofje Romeinstraat/Davidstraat; Vaststelling budget Westeinde 88-90 Financiële afwikkeling projecten Harpstraat 4, Meidenmarkt 8 en Wiedesteiger; Patiowoningen PMC 92 terugnemen in verhuur wegens gebrek aan koopbelangstelling; Aanschaf Woonmatch 2.0; Aanschaf Docufiller; uniformering van interne/externe communicatie; Aanpassing buurthuis IJsselzand; De vaststelling van de Jaarrekening 2015 en de Meerjarenbegroting 2017-2026; Het vaststellen van de Balance Scorecards; Vaststelling parameters bedrijfswaarde; De huurverhoging per 1 juli 2016; De vaststelling van de liquiditeitsplanning 2017-2019; 1.6 Regionale geschillencommissie Op basis van de Governancecode 2015 brengt het bestuur ten minste eenmaal per jaar verslag uit aan de RvC over de ingediende klachten bij de corporatie. In dit verslag geeft het bestuur een toelichting over de aard van de klachten, de mate waarin diverse klachten een gemene deler hebben en hoe de klachten zijn opgevolgd. In het jaarverslag wordt hiervan een samenvatting opgenomen. Het Platform West-Friese Woningcorporaties (PWW) heeft er voor gekozen om deze klachten via een Regionale Geschillencommissie te laten behandelen. Tot onze verbazing geeft het jaarverslag van de Geschillencommissie nauwelijks informatie over de klachtenafhandeling. Hieronder volgt de uiteenzetting van de Regionale Geschillencommissie van de over Welwonen ingebrachte klachten. Nr. Ontvangen d.d. Reden Ontvankelijk Hoorzitting huurder Hoorzitting verhuurder Advies RGC Uitspraak corporatie 1 29-10-15 Verrekening schuld partner met verhuiskosten vergoeding ja 14-12-15 14-12-15 n.v.t. (terug gegeven aan Welwonen met advies hierover in gesprek te gaan Advies over genomen 2 31-12-15 Vervallen van ja n.v.t. n.v.t. n.v.t. (terug gegeven Advies 10

inschrijving (d.w.z. inschrijvingsduur en inschrijfgeld) aan Welwonen met advies inschrijving te herstellen 3 09-02-16 Onderhoud flats n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. teruggegeven aan de klachten - commissie* Welwonen 4 22-11-16 Overlast buren n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. teruggegeven aan de klachten - commissie Welwonen over genomen *) de klachtencommissie van Welwonen bestaat formeel niet. In de praktijk is de 1 e klacht alsnog door Welwonen afgehandeld door daarvoor juridisch advies in te winnen. Bij de 3 e en 4 e klacht zijn er waarschijnlijk gesprekken gevoerd die alsnog tot een bevredigende oplossing hebben geleid. 1.7 Accountantscontrole door een onafhankelijke accountant De Raad van Commissarissen is verantwoordelijk voor de benoeming van de externe accountant en stelt de controleaanpak vast conform BTiV artikel 105 lid 1 sub k. Vanuit praktische overwegingen gaat dit in samenspraak met de directeur bestuurder en het Hoofd financiële zaken. De Raad van Commissarissen benoemt jaarlijks speciale aandachtspunten. Deze - en de algemene controleaanpak worden besproken in de vergadering van de Raad van Commissarissen van mei, waarin ook de jaarrekening van het voorafgaande boekjaar wordt besproken. Hierbij zijn de controlerend accountant en het hoofd financiële zaken aanwezig om het proces en inhoud van de jaarrekening nader toe te lichten. Het accountantsverslag wordt gebruikt als advies voor verbeterslagen in de algehele bedrijfsvoering. 1.8 Benchmark Corporatie in Perspectief Wij hanteren daarom als benchmark de Corporatie in Perspectief. Deze is gebaseerd op de DVI. Een weergave van de belangrijkste kengetallen Overzicht Benchmark CiP 2015 Ref: Woondiensten Referentie Landelijk Verhuur Enkhuizen Mutatiegraad 8,9% 7,4% 8,3% Gemiddelde huurprijs 513 507 502 Benutting potentiële huurprijsruimte DAEB 66,0% 68,5% 71,7% Benutting potentiële huurprijsruimte Niet-DAEB 76,7% 72,4% 85,1% Huurwoningen goedkoop 12,1% 13,3% 15,3% Huurwoningen betaalbaar 74,1% 68,0% 65,2% Huurwoningen duur < 710,68 12,8% 15,7% 15,0% Passende toewijzing 77,9% 69,2% 75,8% Kwaliteit Woningwaardering WWS punten DAEB 159 156 146 Prijs-/kwaliteitverhouding 3,22 3,27 3,47 Woningen voor ouderen/gehandicapten 13,6% 10,4% 27,7% Toegankelijke woningen (0-treden) 21,4% 32,6% 30,9% Onderhoud Klachten 279 257 335 Mutatie 93 168 190 Planmatig 1.031 825 853 Leefbaarheid Sociale activiteiten 52 23 54 n.v.t. n.v.t. 11

Fysieke activiteiten 52 21 37 Netto bedrijfslasten per VHE Beïnvloedbare netto bedrijfslasten 879 904 853 Personeelslasten 555 432 357 Overige bedrijfslasten 291 505 462 Leefbaarheidsuitgaven 68 46 102 Overige opbrengsten -56-68 -73 Saldo lasten-baten servicecontracten 20-10 4 Rente dekkingsgraad 2,25% 2,65% 2,67% Loan to value/ve 0,50% 0,59% 0,62% Waarden vastgoed Volkshuisvestelijke Exploitatiewaarde 55.160 52.057 50.513 Rentelasten 4,04% 4,13% 4,08% Financiële positie Volkshuisvestelijk vermogen 2015 45,8 43,8 36,1 1.9 Risico s en onzekerheden Organisatierisico s brengen we in beeld met het risicomanagementpakket Naris. Hierin wordt de kans van optreden en het mogelijke schadebedrag uitgedrukt in een totaal beslag op het vermogen. De risico s zijn onder te verdelen in Strategische, operationele en financiële risico s. Strategie Het strategische risico voor woningcorporaties bestaat simpelweg niet meer, omdat de strategie is bepaald in de nieuwe Woningwet. Wij moeten sociale huurwoningen bouwen en deze qua huurprijs in relatie tot het inkomen passend toewijzen. Daarnaast mogen we nog beperkt maatschappelijk vastgoed ontwikkelen en leefbaarheid bevorderende maatregelen initiëren. Maar dit alles betreft meer de tactische en operationele uitvoering van de nieuwe Woningwet. Een belangrijk risico dat hieruit zou kunnen voortvloeien is dat we vraag en aanbod niet afdoende op elkaar afstemmen. Dat risico elimineren we door de jaarlijkse prestatieafspraken met de gemeente Enkhuizen, die gepaard gaan met adequaat demografisch onderzoek. Operationele activiteiten De risico s op operationele activiteiten bestaan uit de overdaad aan regelgeving die op ons afkomt, waardoor het met een krimpend personeelsbestand lastiger wordt dit binnen de gestelde termijnen in de organisatie te implementeren. Voorbeelden hiervan zijn de passende toewijzing met de intermediaire verhuurcontracten, de marktwaarde in verhuurde staat, de Vennootschapsbelasting, de business risk vragen van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw, de slechte afstemming van de dvi en de dpi voor wat betreft de bedrijfswaarde, wat resulteert in onnodige werkzaamheden. Vervolgens is er sprake van een overdaad aan controle maatregelen, waarbij er zelfs nu sprake is om van corporaties met meer dan 1.500 woningen Organisaties van Openbaar Belang te maken. Dit resulteert in nog meer controle met nog meer controlekosten. Dat is immers goed voor de sociale huisvesting en daar profiteren de huurders weer van. 12

Wij hebben een naar de organisatieomvang voldoende interne functiescheiding en administratieve controle ingevoerd. Medewerkers zijn multi-inzetbaar in vakanties en tijdens ziekte doordat zij op afdelingsniveau kerntaken van andere medewerkers kunnen overnemen. Financiële positie Het zal geen verrassing zijn dat onze financiële positie onder druk staat door de Verhuurderheffing van 1,7 miljoen per jaar. Een groot risico is de feitelijke betaling van de vennootschapsbelasting vanaf het fiscale jaar 2016. De in het verleden afgeboekte WOZ waarde dalingen moeten nu weer door de WOZ waarde stijging bij het fiscale resultaat worden opgeteld. Hierover moet 25% belasting worden afgedragen. Samen met de verhuurderheffing bedraagt dat de komende jaren tot 2020 zo n 4,0 miljoen per jaar. Dit betekent een sterke vermindering van onze investeringsmogelijkheden. Een bijkomend risico is dat de verkoop van sociale huurwoningen zich niet laat sturen. Hierdoor zullen we moeten sparen om in september de belasting te kunnen betalen. Dat heeft een onbedoeld negatief effect op de borgingscapaciteit bij het Waarborgfonds Sociale Woningbouw. Zij geven geen borgingscapaciteit als we nog een fiks bedrag aan middelen op de rekening hebben staan. Er ontstaat een soort kip en ei situatie. Het geld kunnen we immers maar één keer uitgeven; of aan aflossing van leningen of aan de Belastingdienst. Hoewel we door de gewijzigde waarderingsmethodiek, van historische kostprijs of lagere bedrijfswaarde naar marktwaarde in verhuurde staat, een groot vermogen op de balans laten zien, is dit pas effectueer baar na verkoop van sociale huurwoningen. Wij verkopen jaarlijks ongeveer 20-25 huurwoningen. Een hogere verkoop om investeringen te kunnen blijven doen is een mogelijkheid, maar zal sneller leiden tot minder sociale huurwoningen. In de huidige Woonvisie hebben wij aangegeven dat ± 2.000 sociale huurwoningen voldoende zouden moeten zijn om de woningzoekenden te kunnen bedienen. Het is wel van belang die Woonvisie periodiek te actualiseren. Met de invoering van een stelsel van soft controls wachten we bewust tot dat de Autoriteit Woningcorporaties hier een generiek stelsel voor bedenkt. Waarden als Integriteit, motivatie en loyaliteit zijn gedragseigenschappen die per persoon kunnen verschillen. De intermenselijke, coachende wijze van leiding geven draagt bij aan de positieve vorming van deze waarden. Risicoprofiel Om de risico's van in kaart te brengen is een risicoprofiel opgesteld, dat per kwartaal wordt geactualiseerd. Tot en met het 4e kwartaal 2016 bestaat het risicoprofiel in totaal uit 89 risico's. In het overzicht wordt alleen het aantal risico's gepresenteerd met de hoogste bijdrage aan de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit met een maximum van 10. Tabel 1: Belangrijkste financiële risico's Risico Risico Gevolgen Maatregelen Kans Financieel Invloed nummer gevolg R480 Tarief Verhuurderheffing stijgt Onvoldoende middelen voor 70% Hoog 22.40% uitvoeren kerntaak, Kerntaak valt stil R422 WOZ waarde stijgt 2% per jaar Fiscale aftrekpost VPB verdampt 30% Hoog 10.70% sneller als begroot R448 Saneringsheffing 2017 en 2018 Minder geld voor taakstelling in 90% Hoog 8.55% Enkhuizen R478 Lagere huuropbrengst door passende woningtoewijzing Bij nalaten huurverlaging schaadt dat ons sociale imago, Huurverlaging van sociale huurwoningen 90% Middel 5.41% R295 Er worden teveel woningen verkocht in relatie tot nieuwbouw (VPB; herinvesteringsreserve) VPB afdracht over winst door onvoldoende kunnen benutten herinvesteringsreserve 70% Middel 4.18% 13

R469 R470 R479 R290 R491 Tijdens sloop wordt asbest aangetroffen (David-Romein) Tijdens sloop wordt asbest aangetroffen (L Tuin) Onvoldoende aanvullende huisvesting en subsidie voor Statushouders Tegenvallende woningverkoop van bestaand bezit aan huurders en andere belangstellenden Het niet naleven van afspraken door derden Vertraging door het verwijderen van asbest Vertraging door het verwijderen van asbest Verzwakt imago als sociale huisvester, tijd - Alternatieve middelen vinden; Door o.a. Verhuurdersheffing kunnen hiervoor onvoldoende middelen worden vrijgemaakt Bedenken en uitvoeren nieuwe verkoopstrategie,- Minder financiële middelen Vertragingen bij het realiseren van vastgoedprojecten Actief - Kortingsactie ingevoerd van 10% voor bestaand bezit. Senioren met een voor verkoop gelabelde woning actief bemiddeld naar een seniorenappartement Woningen toegevoegd aan verkoopbestand ; Actief - Verkoopacties gestart: 10% korting, senioren actief bemiddelen naar een seniorenwoning met een verhuiskostenvergoeding 90% Middel 3.24% 90% Middel 3.24% 90% Laag 3.24% 30% Middel 2.17% 90% Middel 2.17% Het risicopakket Naris wordt op dit moment geactualiseerd en afgestemd op de opdrachten uit onze Koersnotitie De woningcorporatie als semi-overheidsorganisatie die in 1.4 zijn aangegeven. 14

1.10 In controle verklaring De Governancecode woningcorporaties bepaalt dat in de organisatie een intern risico- en beheersing- en controlesysteem aanwezig moet zijn dat in het jaarverslag wordt onderbouwd. Binnen opereren de afdelingen min of meer zelfstandig. De directie is op basis van geformuleerde richtlijnen en bestaande systemen verantwoordelijk voor het feitelijk functioneren van de gehele organisatie. De richtlijnen omvatten onder meer de interne en externe informatievoorziening, het stelsel van interne controle en administratieve organisatie en het systeem ter beperking en monitoren van risico s bij het aangaan en uitvoeren van projecten en de processen verhuur, onderhoud, bedrijfswaarde en treasury. Onder eindverantwoordelijkheid van de directeur bestuurder is het hoofd Financiële zaken belast met het opzetten en in standhouden van het stelsel van interne risicobeheersing- en controlemaatregelen. De systemen zijn bedoeld voor een optimale beheersing van interne en externe risico s. Zij bieden echter nooit de garantie dat doelstellingen worden behaald, of materiële verliezen, fraude en overtreding van geldende wet- en regelgeving niet optreden. Daarnaast rapporteert de onafhankelijke accountant aan de bestuurder over de werking van de interne beheermaatregelen en het interne risicobeheer- en controlesysteem in het kader van de externe verantwoording. Op basis van ons risicoprofiel en uitgaande van de genoemde beperkingen, zijn wij van oordeel dat de interne risicobeheer- en controlemaatregelen een basis vormen om met een redelijke mate van zekerheid te kunnen verklaren dat: Wij inzicht hebben in de mate waarin wij onze doelstellingen in 2016 hebben gerealiseerd; zich houdt aan geldende wet- en regelgeving; De interne financiële rapportages van betrouwbaar zijn; Geen risico s zijn gelopen die niet vooraf waren gedefinieerd en beleidsmatig goedgekeurd en; Geen middelen zijn aangewend die niet ten bate van de volkshuisvesting zijn besteed. H.J.B. Draaisma Directeur bestuurder 15 juni 2017 15

2 Verslag van de Raad van Commissarissen (RvC) 2.1 Governancecode De Governancecode kent een aantal pas toe bepalingen en een aantal bepalingen waarvan kan worden afgeweken als dat tot een beter maatschappelijk resultaat leidt. Hoewel dat laatste moeilijk is te meten heeft de Raad van Commissarissen bewust gekozen om de Governancecode 2015 integraal toe te passen. De Governancecode bevat vijf principes die het totale scala aan activiteiten dekken. Deze worden hierna benoemd en aangegeven hoe deze heeft geïmplementeerd en uitgevoerd. Leden van het bestuur en de Raad van Commissarissen: 1. hanteren waarden en normen die passen bij de maatschappelijke opdracht; 2. zijn aanspreekbaar en leggen verantwoording af; 3. zijn geschikt voor hun taak; 4. gaan in dialoog met belanghebbende partijen; 5. beheersen de risico s verbonden aan hun activiteiten 2.1.1 Normen en waarden De Raad van Commissarissen begrijpt dat de bedrijfsvoering van woningcorporaties onder het vergrootglas ligt, maar generaliseert niet en nuanceert wel, daar waar de Rijksoverheid dit nalaat. De organisatiestructuur is plat en in de cultuur overheerst de nuchtere West-Friese mentaliteit. Dat uit zich mede in het feit dat in iedere Raad van Commissarissen vergadering het voltallige managementteam aanwezig is. Dat bestaat uit de Directeur-bestuurder, hoofd Technische - en hoofd Financiële zaken. De Raad van Commissarissen is verheugd dat het bestuur/mt kans ziet om een op de vraag afgestemde sociale projectportefeuille te ontwikkelen die recht doet aan gevarieerde woonwensen van mensen. En in toenemende mate wil bijdragen aan de participatiesamenleving door bijvoorbeeld twee nabuurschap en gemeenschapszin bevorderende Hofjes op de doe-lijst te hebben gezet. De financiële normen en waarden zijn geformaliseerd in het nieuwe Reglement Financieel Beheer en Beleid. Naast een controle door de Autoriteit Woningcorporaties, de externe accountant, het Waarborgfonds Sociale Woningbouw vragen wij ons echter af of een verplichte visitatie eens per vier jaar nog een toegevoegde waarde biedt aan dit instrumentarium. We weten wel dat dit heel veel geld kost daar waar nu juist de nadruk wordt gelegd op bezuiniging van de beheerlasten. Op onze website zijn www.welwonen.nu de volgende documenten gepubliceerd: Klokkenluiderregeling; Integriteitsprotocol; Functieprofiel; Reglement Raad van Commissarissen; Rooster van aftreden; De Governancecode. 2.1.2 Cursusoverzicht Directeur-bestuurder Naam Functie Datum Masterclass Kosten PE punten H.J.B. Draaisma Directeur bestuurder 10-06-2015 Bestuurder in een nieuw 225 3 krachtenveld; van Koning naar Loper 24-06-2015 Huurdersparticipatie in de Woningwet 599 6 16-09-2015 Prestatieafspraken tussen woning - corporaties, gemeenten en huurders 599 6 13-10-2015 Finance Ideas kennissessie PE punten cumulatief 16

Woningwet 750 3 18 28-01-2016 Strategie in een nieuw tijdperk voor woningcorporaties 675 6 09-03-2016 Huurbeleid, Huursom en betaalbaarheid 595 6 2 e leergang bestuurders woningcorporaties 4.200 10-05-2016 Maatschappelijk ondernemerschap; terug naar de kern 5 Leiderschap, besluitvorming en 31-05-2016 verantwoording 5 Veranderen in de samenleving, visie 31-08-2016 en strategie 8 22-09-2016 Huurbeleid en investeren 5 Risicomanagement bij 19-10-2016 woningcorporaties 5 10-11-2016 Bedrijfsvoering en organisatiecultuur 5 14-06-2016 Actualiteiten Tijdelijke Verhuur 297 3 24-06-2016 Sturen op maatschappelijk rendement 95 4 21-09-2016 Voorkomen van armoede en uitzettingen 595 6 27-09-2016 Sturen op maatschappelijk rendement; deel 1 1.195 5 11-10-2016 Idem, deel 2 5 OVERDENKWERK/filosofische thema s 2.965 14-09-2016 Waarheid 5 12-10-2016 Legitimiteit 5 02-11-2016 Taal 5 16-11-2016 Ethiek 5 30-11-2016 Macht 5 14-12-2016 Rechtvaardigheid 5 116 Totale cursuskosten 12.790 De personele lasten en reiskosten bedragen ruim 10.000 voor deze cursusdagen. Inmiddels heeft de Directeur-bestuurder voldaan aan de 108 PE punteneis voor een periode van 3 jaar. 2.1.3 Cursusoverzicht Raad van Toezicht Naam Functie Datum Masterclass Kosten PE punten PE punten cumulatief T.R.A. v/d Weide Voorzitter RvC 13-10-2015 Finance Ideas kennissessie In Woningwet company 3 26-05-2016 Risicoraamwerk Ronde tafel - bijeenkomst WSW 2 01-07-2016 Inspiratiesessie 1 PIT 3 28-10-2016 Inspiratiesessie 2 PIT 3 25-11-2016 Inspiratiesessie 3 PIT 3 14 A. Sluis Lid RvC 02-10-2015 Corporatietoezicht en het nieuwe financiële sturen 599 4 13-10-2015 Finance Ideas kennissessie In Woningwet company 3 15-06-2016 Toekomst van de sociale huursector 299 4 11 J.J. van Drunen Lid RvC 02-12-2015 Transitie wonen en zorg 599 4 03-06-2016 Financiën voor niet financieel geschoolde toezichthouders 7 11 E.J.H. Keijzer Lid RvC 13-10-2015 Finance Ideas kennissessie Woningwet 14-04-2016 Financiële sturing en toezicht voor In company 3 17

specialisten 600 7 10 Totale cursuskosten 2.097 2.2 Het bestuur Op 24 maart 2009 heeft het Ministerie van WWI de personele unie tussen Woondiensten Enkhuizen en Welzijnswerk Enkhuizen formeel bekrachtigd en goedgekeurd, waarbij de Directeur-bestuurder van ook Directeur-bestuurder van Welzijnswerk Enkhuizen is. Dit is zijn enige nevenfunctie. Hij werkt op basis van een directiestatuut en een uitgebreide functie- en taakbeschrijving. Rekening houdend met zowel landelijk als lokaal bepaalde volkshuisvestingsopgaven en wet- en regelgeving is het bestuur verantwoordelijk voor (strategische) beleidsontwikkeling, risico - beheersing, interne controle en (niet) financiële resultatenontwikkeling. Het bestuur legt hierover verantwoording af aan de RvC en aan maatschappelijke belanghouders. Jaarlijks in mei/juni vindt een beoordelingsgesprek plaats met de voorzitter en vicevoorzitter van de Raad van Commissarissen. Dit tijdstip is gekozen omdat de jaarrekening dan bekend is, die mede als handvat dient tijdens dit gesprek. In oktober vindt het jaarlijkse functioneringsgesprek plaats met de voorzitter en een lid van de Raad van Commissarissen. Aan de overige twee Raad van Commissarissen leden wordt ook input gevraagd voor dit gesprek. Hierin wordt onder andere de effectuering van het Koersplan besproken evenals de organisatorische gang van zaken. Van beide gesprekken wordt een verslag gemaakt. In 2016 hebben zich geen transacties, activiteiten of ontwikkelingen voorgedaan waarin sprake zou zijn geweest van tegenstrijdige belangen. Het Bestuur bestond geheel 2016 uit Harry Draaisma, (1953) werkzaam vanaf 1 maart 1996 bij. Benoemd tot directeur bestuurder op 1 mei 1999. De WNT regelt de maximale hoogte van het salaris voor topfunctionarissen van publieke instellingen. Voor woningcorporaties geldt daarbij een extra staffel naar grootte van de organisatie en het hoofzakelijke werkgebied. Definitie Topfunctionaris 1. Diegene die behoort tot de hoogste uitvoerende en toezichthoudende organen van een rechtspersoon of instelling, die daarmee automatisch aan het hoofd staan van de gehele organisatie of instelling; 2. Diegene die behoort tot de hoogste ondergeschikte of de leden van de groep hoogste ondergeschikten aan dat orgaan én in deze rol (gezamenlijk) verantwoordelijk is voor de gehele rechtspersoon of de instelling; 3. Diegene die is belast met de dagelijkse leiding van de gehele rechtspersoon of instelling. Op basis van deze definitie heeft één topfunctionaris, zijnde de Directeur-bestuurder H.J.B. Draaisma. Hoewel het Managementteam verder nog bestaat uit het hoofd Technische zaken en het hoofd Financiële zaken, dragen deze laatste twee functionarissen geen gezamenlijke eindverantwoordelijkheid voor de gehele organisatie. Bezoldigingsmaximum 2016 is vanaf 1 januari 2015 ingedeeld in klasse C. Hierbij geldt: 1. Een gewogen gemiddeld aantal verhuureenheden van minder dan 2.500; 2. Werkzaam in een gemeente met 14.001 24.000 inwoners De peildatum is twee jaar voorafgaand aan het feitelijke jaar van bezoldiging (31-12-2013). 18

Voor de Directeur-bestuurder geldt een bezoldigingsmaximum van 105.000 Voor de RvC geldt de daarvan afgeleide maximale bezoldiging*: 1. Voor de Voorzitter van de RvC; 15,0% van 105.000 = 15.750; 2. Voor de leden van de RvC; 10,0% van 105.000 = 10.500 *) de feitelijke beloning wordt vermeld op bladzijde 21 onder 2.3.3 Het huidige salaris van de Directeur-bestuurder voldoet niet aan deze norm. Vanaf 1 januari 2013 geldt een overgangsregeling van vier jaar tot 2017, waarbij reeds bestaande afspraken worden geëerbiedigd. Deze termijn is met één jaar verlengd. Daarna wordt in drie termijnen de salariëring teruggebracht tot het voor de corporatie geldende niveau op basis van de WNT. 2.3 De Raad van Commissarissen De Raad van Commissarissen houdt toezicht op de realisatie van de beleidskeuzes van het bestuur. Die worden vastgelegd in een Koersnotitie en is voor de Raad van Commissarissen het toetsingskader voor realisatie van de hierin genoemde opdrachten. De Directeur-bestuurder rapporteert via een kwartaalrapportage over de voortgang. De Raad van Commissarissen wordt verder geïnformeerd via de jaarbegroting, Financiële meerjarenbegroting en het jaarverslag. De Raad van Commissarissen bespreekt de financiële risico s met de controlerend accountant tijdens de jaarlijkse vergadering waarin de jaarrekening wordt behandeld. De financieel deskundige van de Raad van Commissarissen houdt, indien gewenst of noodzakelijk geacht, een voorbespreking met het hoofd financiële zaken over de uitkomsten van de jaarrekening en de financiële risico s van de organisatie in afwezigheid van de directeur-bestuurder conform BTiV artikel 105 lid 1 sub i. De Raad van Commissarissen ontvangt beoordelingen van het Waarborgfonds en de Autoriteit Woningcorporaties. Ook worden zij ad hoc mondeling of schriftelijk geïnformeerd. De RvC functioneert op basis van gekozen best practises van de Aedescode en beslist over benoeming, beoordeling, beloning, schorsing en ontslag van het bestuur. Er is sprake van een collectief gedragen verantwoordelijkheid. Raad van Commissarissen goedkeuringsbesluiten worden zowel in de notulen als separaat vastgelegd. De Raad van Commissarissen heeft in 2016 vier keer vergaderd. Belangrijkste onderwerpen van gesprek waren: Jaarrekening 2015 en bijbehorend accountantsverslag; Lidmaatschap Vereniging Toezichthouders Woningcorporaties (VTW); Statutenwijziging; Actualiseren Bestuursreglement; Jaarlijkse zelfevaluatie; in 2015 via extern bureau Boardresearch; Ontwikkelingen Klant & Markt; Fiscale planning inzake Vennootschapsbelasting; Reglement Financieel Beheer en Beleid; Actualiseren Treasurystatuut; Financiële Meerjarenbegroting 2017-2026; Voortgangsrapportages; De Raad van Commissarissen is samengesteld op basis van een aantal specifieke deskundig - heden die van belang zijn om op het gehele organisatorische terrein als sparringpartner van de Directeur-bestuurder te kunnen fungeren. De verdere professionalisering van de Raad van Commissarissen wordt gerealiseerd door: Het volgen van cursussen (behalen van Permanente Educatie punten) op terreinen waarop een Raad van Commissarissen lid geen of onvoldoende ter zake kundigheid heeft. Periodieke actualisatie van het reglement voor de Raad van Commissarissen; Een formele werving- en selectieprocedure voor Raad van Commissarissen leden; 19

Vaststelling van het Raad van Commissarissen profiel; welke specialismen zijn benodigd; Het actualiseren van het functieprofiel voor Raad van Commissarissen leden. 2.3.1 Functieprofiel RvC leden: Beschikken over algemene strategische en toezichthoudende kwaliteiten; Affiniteit hebben met de sociaal-maatschappelijke taakstelling van de woningcorporatie en deze bewaken; De ontwikkelingen volgen in de omgeving van de corporatie en het (voorgestelde) beleid van de woningcorporatie aan deze ontwikkelingen toetsen; Aspecten en ontwikkelingen beoordelen die de continuïteit van de onderneming bepalen, vooral vanuit de financiële, markttechnische en positiebepalende invalshoek. Daarnaast schatten zij de lange termijn risico's, maar ook de bedrijfsmogelijkheden die daarmee verbonden zijn, telkens in; De kwaliteit van adviezen van derden/adviseurs op velerlei terreinen beoordelen; Integer zijn en bewust van de voorbeeldfunctie van toezichthouders in de sector; Een analytisch en beleidsmatig vermogen hebben, c.q. hoofd- en bijzaken kunnen scheiden; Nieuwe ontwikkelingen binnen de volkshuisvesting kunnen volgen en toetsen of deze operationeel adequaat worden vertaald; Beschikken over goede relationele vaardigheden; Aantoonbaar actief zijn op het gebied van permanente educatie; Kunnen fungeren als lid van een team. Aanvullende deskundigheden Naast deze kenmerken dienen de Raad van Commissarissen leden te beschikken over aan - vullende deskundigheden. Het gaat hierbij vooral om financieel/ bedrijfseconomische kennis. Men moet over voldoende kennis beschikken om financiële aspecten van bijvoorbeeld beleidsplannen en meerjarenbegrotingen te beoordelen. Daarnaast moet de Raad van Commissarissen investeringsvoornemens, de jaarrekening, de liquiditeit en de rentabiliteit van de onderneming, etc. op hoofdlijnen kunnen beoordelen. Naast het financieel/bedrijfseconomische terrein is kennis over de volkshuisvesting van belang. De Raad van Commissarissen dient aan de hand van het volgen van ontwikkelingen binnen de volkshuisvestingsmarkt (landelijk, regionaal en lokaal) en de regelgeving, het beleid van de woningcorporatie te toetsen, vooral gericht op de positie en de toekomst van de corporatie. De RvC is niet gericht op beleidsinhoudelijke zaken. Vooral niet wanneer het gaat om het maken van beleidskeuzes. Zij toetst de gemaakte keuzes aan de beleidsuitgangspunten en de bedrijfsmogelijkheden en -risico's die de keuzes vormen voor de toekomst van de woningcorporatie. Het is evident dat niet elk individueel lid alle gewenste kwaliteiten in zich heeft en alle benodigde deskundigheid bezit. Binnen de RvC als geheel moeten deze kwaliteiten en deskundigheden complementair aan elkaar aanwezig zijn. In 2016 hebben zich geen transacties, activiteiten of ontwikkelingen voorgedaan waarbij sprake is geweest van tegenstrijdige belangen. 2.3.2 Zelfevaluatie In 2016 heeft de Raad van Commissarissen een eigen zelfevaluatie gehouden. In 2017 wordt deze weer georganiseerd met behulp van een extern bureau PIT; Platform Innovatie in Toezicht. De RvC heeft besloten de zelfevaluatie te splitsen in een uitgebreide evaluatie eens per twee jaar. De uitkomst daarvan dient als leidraad voor verdere professionalisering. De tussenliggende zelfevaluatie vindt plaats op basis van een thema, inleiding of artikel. 20

2.3.3 Beloning (fiscaal inclusief vergoedingen) Naam Functie Lid RvC Lid RvC Lid Commissie Lid Commissie Overige kosten vergoeding Overige kosten vergoeding 2016 2015 2016 2015 2016 2015 Drs. T.R.A. van der Weide Voorzitter * 5.344 5.168 J.J. van Drunen Lid 3.682 3.606 A. Sluis Lid 3.682 3.606 E.J.H. Keijzer Lid 3.682 3.606 Totaal 16.390 15.986 0 0 0 0 *) gekozen op voordracht vanuit de huurderorganisatie. De vergoeding is inclusief BTW. 2.3.4 Samenstelling en rooster van aftreden De leden worden benoemd op basis van een profielschets voor een periode van vier jaar. Deze kan maximaal met vier jaar worden verlengd. Zij treden af volgens een vaststaand rooster. Naam Functie Benoemd tot Beroep Nevenfuncties Drs. T.R.A. van der Weide 29-09-1975 Voorzitter 2 e termijn 01-07-10 01-07-14 01-07-18 Eigenaar en adviseur Stimulans Ambtenaar gemeente Haarlemmermeer Lid RvC SBZW; Lid RvT MEE Noordwest-Holland; (per 1-1-2016 MEE De Wering); Secretaris/penningmeester Rode Ondernemers; Lid ledenraad Rabobank Waterland e.o. J.J. van Drunen 12-02-1945 Lid 2 e termijn 01-01-12 01-01-16 01-01-20 Voormalig Directeur Bestuurder Regionaal Instituut Begeleid Wonen (RIBW) A. Sluis 20-05-1951 Lid 2 e termijn 01-01-13 01-01-17 01-01-21 Voormalig Voorzitter College van Bestuur Regionale scholengemeenschap Enkhuizen (RSG); Projectmanager toekomst voortgezet onderwijs West- Friesland; Voorzitter volleybalvereniging MADJOE; Voorzitter Sport beweegt! Enkhuizen; Secretaris samenwerkingsverband centrale dienst West-Friesland; Voorzitter MAD House; Voorzitter projectgroep Een nieuw begin; Voorzitter regionaal overleg volleybalverenigingen West-Friesland E.J.H. Keijzer 24-03-1970 Lid 01-01-15 01-01-19 Directeur ACE Carwash systems. Financieel directeur BOB Autowas Penningmeester kerkbestuur samenwerkingsverband MeerLiede 2.4 Controle financiële verslaglegging Vanaf het boekjaar 2015 is de accountantscontrole voor drie jaar overgenomen door BDO. De Raad van Commissarissen wordt per kwartaal geïnformeerd via een voortgangsrapportage die de opdrachten uit de Koersnotitie behandeld. Daarnaast worden belangrijke onderwerpen met een grote financiële impact zoals Vennootschapsbelasting, Verhuurderheffing en bouwprojecten tussentijds apart door het bestuur aan de Raad gerapporteerd. In de vergadering waarin de jaarrekening wordt besproken is de onafhankelijke accountant altijd aanwezig. Het volkshuisvestingsverslag en de jaarrekening worden door de onafhankelijke accountant toegelicht en er wordt geadviseerd over nieuwe ontwikkelingen en mogelijke optimalisaties. 21

2.5 Bestemming jaarresultaat Conform de geldende richtlijnen geeft dit jaarverslag zowel verantwoording over onze maatschappelijke prestaties als over de hiermee gemoeide financiële (onrendabele) investeringen. De jaarrekening is na accountantscontrole vastgesteld door het bestuur en goedgekeurd door de RvC op 15 juni 2017. Het verslagjaar 2016 wordt afgesloten met een positief resultaat na vennootschapsbelasting van 24.204.921. T.R.A. van der Weide A. Sluis Voorzitter Vicevoorzitter J.J. van Drunen E.J.H. Keijzer Lid Lid 15 juni 2017 22

3 Het bezit Het is van belang dat ons woningaanbod in Enkhuizen aansluit bij de marktvraag. Via extern demografisch onderzoek, het volgen van (regionale) ontwikkelingen, gesprekken met maatschappelijke belanghouders en collega-corporaties proberen we ons een beeld te schetsen van de benodigde toekomstige ontwikkelingen op de woningmarkt en hoe we ons bezit daarop moeten aanpassen. Mede op advies van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw zijn we eind 2016 gestart met het inventariseren en opstellen van een wensportefeuille voor de middellange termijn. Door ons voorraadontwikkeling prognose genoemd. De woningmarkt is dusdanig volatiel dat deze altijd vooruitloopt op de feitelijke bouw van woningen. Daarom is voornoemde portefeuille slechts richting gevend waardoor deze moet periodiek worden bijgesteld. 3.1 De benodigde omvang De lokale Woonvisie van 6 maart 2014 kent voor Enkhuizen twee belangrijke aandachtspunten: 1. Jaarlijkse groei van ± 40 huishoudens tot 2030, daarna stabilisatie of lichte afname; 2. Meer kleine - en ouderen huishoudens; In 2014 is de sociale doelgroep gedefinieerd als huishoudens met een inkomen < 34.229 (prijspeil 2013). Inmiddels bedraagt dat prijspeil 35.739. Een belangrijke wijziging is dat woningcorporaties vanaf 2015 ook huurders een sociale huurwoning mogen toewijzen als zij een inkomen hebben tot 39.874. Dat geldt voor 10% van de nieuwe toewijzingen. Met deze, weliswaar tijdelijke maatregel voor 5 jaar, is de bandbreedte van de sociale doelgroep dus iets vergroot. De gezinsverdunning zorgt voor een extra huisvestingsvraag. Prognose van het CBS leert dat de gezinsgrootte tot 20140 afneemt van 2,8 naar 2,1 persoon per huishouden. Dat is vooral het gevolg van een toename van eenpersoonshuishoudens door verdergaande gezinsverdunning. Per saldo leidt dit tot mogelijke toename van de huisvestingsvraag waarin wij voorzien via strategisch voorraadbeleid en nieuwbouw. Wij nemen dit zeker mee in de herstructurering van plan Noord. De uitplaatsing van de categorie ZZP 1-3 zorgcliënten is nog onvoldoende meegenomen in de huidige Woonvisie. Onduidelijk is ook om hoeveel mensen het feitelijk gaat. Concrete huisvestingsverzoeken van zorginstellingen voor uit te plaatsen cliënten ontbreken nagenoeg. Wel zijn er verzoeken van jeugdinstelling Parlan voor collectieve kleinschalige huisvesting. Om doorstroming in de Maatschappelijke Opvang te (helpen) bevorderen heet De Nieuwe Opvang (DNO) eenzelfde vraag bij ons neergelegd Het RIBW heeft verzocht om een wooncluster met dagbesteding voor 10 personen Hoewel de voorrangsregeling voor statushouders is vervallen, moeten wij wel jaarlijks een door de Rijksoverheid bepaald aantal statushouders huisvesten. Daar worden niet specifiek nieuwe woningen voor gebouwd, dus moeten zij worden gehuisvest in ons bestaande woningbezit. Er is (nog steeds) behoefte aan zogeheten Skaeve Huse voor mensen met maatschappelijk ongewenst woongedrag. De benodigde omvang is weliswaar klein maar daarom niet minder dwingend. Wij vragen de gemeente al geruime tijd om een locatie hiervoor aan te wijzen. Dat is nu ook opgenomen in de prestatieafspraken voor 2017. Door de terugtredende overheid zijn mensen meer aangewezen op hun eigen netwerk als het gaat om organiseren en regelen van dagelijkse huishoudelijke zaken. Boodschappen doen, de huisarts, het ziekenhuis; steeds vaker zijn familie, buren hiervoor de aangewezen persoon. Om de sociale controle te verhogen ontwikkelen wij nieuwe woonvormen, zoals hofjes en samenhuizen wat stimulerend werkt op nabuurschap en gemeenschapszin. 23

Aantal Deze ontwikkelingen zorgen ervoor dat de huidige Woonvisie inmiddels gedateerd is. Wij bevelen aan om deze in 2017 gezamenlijk met de gemeente Enkhuizen te actualiseren. Ons huidige bezit is als volgt onder verdeeld. Het beleid van Stichting is om het toch al geringe niet DAEB bezit zo mogelijk geheel af te bouwen. Bezit per wijk 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Woning Appartement Duplex MV Niet woning Woning Niet woning DAEB DAEB DAEB DAEB DAEB Niet DAEB Niet DAEB Vissershoek 120 215 4 87 5 Boerenhoek 161 203 48 1 33 17 44 Plan Noord 369 127 96 3 12 Oude Gouw 345 199 2 33 30 Gommerwijk 281 36 Kadijken 50 32 1 3.2 Portfoliomanagement hanteert bij de beoordeling van haar voorgenomen investeringen in nieuwe bouwprojecten twee criteria: Maatschappelijke relevantie; Internal Rate of Return (IRR) per type De tabel geeft het genormeerde rendement weer op nieuwbouw per type. Woondiensten Enkhuizen volgt de Woningwet en investeert alleen nog in de onderstaande categorieën. Type Aandeel Rendement Invloed Sociale huurwoningen 85,0% 2,80% 2,38% Bijzondere doelgroepen (b.v. t.b.v. zorg) 7,0% 3,25% 0,23% Maatschappelijk vastgoed 7,0% 2,80% 0,20% Overig bezit 1,0% 3,00% 0.03% Totaal 100,0% 2,80% De gemiddelde minimale IRR die nieuwbouw voor ons moet opleveren bedraagt 2,80%. Deze lage rendementseis wordt veroorzaakt door externe regelgeving en belastingheffing. 24

7% 7% 1% Beoogde opbouw vastgoedportefeuille woningen bijzondere doelgroepen 85% Maatschappelijk vastgoed Overig bezit Woningen: dit betreffen de sociale huurwoningen; Bijzondere doelgroepen: dit betreft sociale huurwoningen voor zorginstellingen; Maatschappelijk vastgoed; toegestaan maatschappelijk vastgoed volgens nieuwe woningwet; Overig bezit; garages, parkeerplaatsen, kantoortjes Het beleid is om losse niet DAEB garages na mutatie samen te voegen op het huurcontract van de nabij gelegen woning. Huidige opbouw vastgoedportefeuille 5% 4% 1% woningen bijzondere doelgroepen 90% Maatschappelijk vastgoed Overig bezit Het rendement wordt opgebouwd door nieuwbouw en de bestaande vastgoedportefeuille. Door vernieuwing van het vastgoed neemt de gemiddelde kwaliteit van het totale bezit toe, omdat bijvoorbeeld de gemiddelde onderhoudslast afneemt. De renovatiekosten worden voor 20% geactiveerd en voor 80% in het onderhoud verantwoord. Hierdoor zijn deze laatste kosten fiscaal aftrekbaar. In 2016 hebben wij geen woningen gebouwd met een stichtingskostenprijs boven de 200.000. 3.2.1 De verschillende woningtypes De gevarieerdheid van ons aanbod maakt dat er voldoende keus is voor een sociale huurwoning in Enkhuizen. We hebben veel grondgebonden woningen, appartementen met en zonder lift en duplexwoningen. Delen van ons bezit zijn specifiek gelabeld voor bijzondere doelgroepen: Type 2016 2015 Gehandicaptenwoning op collectief huurcontract 103 107 Gehandicaptenwoning op individueel huurcontract 12 12 0 treden woningen 498 490 Seniorenwoningen 308 267 Jongerenwoningen 25 17 25

Aantal Voor senioren en jongeren zijn respectievelijk nog 49 en 344 extra woningen geschikt. Deze zijn niet specifiek gelabeld; er kunnen/mogen ook andere doelgroepen in gehuisvest worden. 1. Verkoop bestaand bezit Vanaf 1996 hebben wij 1.015 woningen gelabeld voor verkoop. Daarvan zijn er tot en met 2015 667 verkocht. In 2016 hebben wij 25 sociale huurwoningen verkocht. We hadden er 20 begroot. Om de verkoop op peil te houden verzorgen wij een: Actieve bemiddeling van senioren naar specifieke seniorenwoningen; Onderhandelingsruimte op de taxatieprijs van maximaal 10% Er zijn 13 woningen aan zittende huurders verkocht. Wanneer zij van een aanbod afzien wachten wij tot de woning wordt opgezegd om deze daarna op de vrije markt te verkopen. In 2016 zijn geen woningen verkocht onder 90% van de NWWI taxatieprijs. 50 43 40 30 23 34 35 31 23 25 20 10 0 7 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Verkopen Woningen per huurprijsklasse 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Goedkoop Betaalbaar Duur Markthuur 2014 281 1432 586 37 2015 291 1451 565 20 2016 287 1491 508 19 Huurprijscategorie prijspeil 01-01-2016: Goedkoop < 409,92 Betaalbaar > 409,92-586,68 Duur > 586,68-710,68 Markt > 710,68 26

Bedragen x 1.000 3.2.2 De kwaliteit Ons bezit in Enkhuizen is verdeeld over zes verschillende wijken. Deze hebben hun eigen karakter en woonmilieu dat bijdraagt aan de leefbaarheid van de stad. We voegen naast bouwkundige kwaliteit ook vooral energetische kwaliteit toe. Hiervan profiteren huurders door lagere energielasten. Voor ons bezit gelden de volgende minimale kwaliteitseisen: Volledig voorzien van dubbelglas met hardhouten kozijnen; Optimale vloer, dak- en spouwisolatie; Een CV met Hr-ketel combiketel; Voldoende ventilatiemogelijkheden; Beveiligd hang- en sluitwerk; Minimaal gemiddeld energielabel B. Planmatig onderhoud Het planmatig onderhoud is afhankelijk van cycli. Hierdoor variëren jaarlijks de werkzaamheden. In 2016 is onder andere bij: 389 woningen het contractuele schilderwerk uitgevoerd; 27 woningen het glas vervangen; 209 woningen de CV ketel vervangen van een HR100 in een HR107 toestel; 125 woningen het dak gerenoveerd en geïsoleerd; 22 woningen het voegwerk vernieuwd en de volledige gevels geïsoleerd; 4 woningen CV installatie aangelegd; 11 woningen de badkamer gerenoveerd; 70 woningen het dak van de berging gesaneerd van de asbest. 2.500 2.250 2.000 1.750 1.500 1.250 1.000 750 500 250 0 Planmatig onderhoud Overzicht onderhoud Groot onderhoud Beheerplan Leefbaar Duurzaam Reparaties Mutatie 2014 2.179 376 163 256 638 240 2015 1.789 548 117 192 757 220 2016 2.277 190 85 282 730 236 Groot onderhoud Er zijn 4 woningen gerealiseerd voor totaal 189.767, waarvan 37.953 is geactiveerd. De werkzaamheden bestaan uit het vernieuwen van leidingwerk, aanpassing badkamer, vervangen boardplafonds en keuken, isoleren van de vloer, dak en spouw en het volledig schilderen en stuken van de woning. Na mutatie wordt de huurprijs aangepast naar de marktconforme streefhuur. 27

Aantal Beheerplanmaatregelen Dit betreffen werkzaamheden die niet onder het gangbare planmatig onderhoud vallen, maar op basis van vernieuwde inzichten uit bijvoorbeeld verbetering van de leefbaarheid of het strategisch voorraadbeheer alsnog worden uitgevoerd. In 2016 is onder andere bij: 13 woningen de badkamer gerenoveerd/gemoderniseerd; 1 woning een CV installatie aangelegd; Volledige LED verlichting aangebracht in seniorencomplex Groenling; Nieuw straatwerk bij complex de Prins. Reparatieverzoeken Wij hebben 3118 (2015: 3393) reparatiemeldingen ontvangen. De kosten per melding bedroegen 194 (2015: 191) per klacht. In 2016 zijn 48 (2015: 52) keukens vervangen. Mutatieonderhoud Er zijn 194 (2015: 207) woningen gemuteerd. De gemiddelde mutatiekosten per woning bedroegen 1.211 (2015: 1.053). De mutatiegraad bedroeg in 2015 8,3% (2015: 8,8%). Duurzaamheid Alle woningen zijn voorzien van een Energieindex, die gemiddeld label B bedraagt met een score van 1,31 (2015:1,32). Wij werken aan een verdere verlaging van de gemiddelde energieindex naar 1,25 in 2020. Nieuwe woningen proberen wij direct naar de 0-op-de-meter klasse te brengen. 800 700 600 500 400 300 200 100 Woningen met energielabel 0 A+ A B C D E F G Aantal woningen 48 749 694 737 59 10 6 2 In 2017 slopen wij 11 woningen waarvan zes met label E en vier met label F en 1 met label G. Van de resterende 7 E, F en G woningen zijn er vier gelabeld voor verkoop. Stand energiemaatregelen Woningen met Isolatie 2016 2015 Vloerisolatie 1.437 1.440 Dakisolatie 1.686 1.689 Gevel-/spouwisolatie 2.218 2.227 Volledig dubbele beglazing 2.305 2.327 28

Woningen met type verwarming 2016 2015 Gaskachel 74 78 Enkele CV ketel; warm water via geiser 165 177 HR ketel incl. warm water 1.855 1.877 Collectieve HR ketel incl. warm water 49 49 Zonneboilers 82 82 PV met zonnepanelen 48 32 Warmtepomp 32 32 Totaal 2.305 2.327 Het is mogelijk dat woningen zowel vloer-, dak-, als spouwisolatie hebben. 3.2.3 De concurrentiepositie heeft alleen Enkhuizen als werkgebied. Landelijke organisaties als Woonzorg Nederland, Vestia en Mooiland Vitalis zijn hier ook werkzaam. Van de ongeveer 3.400 huurwoningen heeft er 2.305 in haar bezit. Dat bestaat uit diverse types eengezinswoningen, appartementen met en zonder lift, duplexwoningen, woon zorg - boerderijen en zorgappartementen voor bijzondere aandachtsgroepen. Ook zijn we eigenaar van maatschappelijk vastgoed in de vorm van twee buurtcentra waarvan één met een sociaal eetcafé en een jongerencentrum. Vestia exploiteert 85 woningen aan het Spaans Leger, Snouck van Loosenpark en Jan Gooskaai. Woonzorg Nederland exploiteert 120 woningen in de verzorgingstehuizen Torenvalk, Overvest, Herfstzon en Westerhof. Daarnaast hebben zij nog 3 jongerenwoningen en een aantal 55 + woningen in het Doelenlaantje. Mooiland Vitalis heeft in Enkhuizen 96 woningen aan de Gerard Brandtweg, Roerdompstraat, Reigerweg, Meeuwenlaan en Koekoekspad. 3.2.4 Overzicht projecten Het is onze taak om voor voldoende huisvesting zorg te dragen voor ons doelgroep(-en). Daarnaast is het zaak om naast het maatschappelijke rendement efficiënt onze financiële middelen in te zetten. Dit betekent onder andere dat we: Nieuwe, onderhoudsarme, energiezuinige woningen bouwen voor onze doelgroep; Bestaande woningen met een lage maatschappelijke - en economische waarde slopen; Op beperkte schaal nog woningen renoveren. Nieuwbouw is vaak (relatief) goedkoper. De eerste serie projecten wordt binnen nu en drie jaar gerealiseerd. We maken een voorbehoud in verband met de inmiddels aantrekkende bouwmarkt, die gepaard gaat met een sterke bouwkostenstijging. En het feit dat we in 2018 feitelijk vennootschapsbelasting moeten gaan betalen. Hierdoor kan de projectportefeuille nog substantieel wijzigen. De tweede serie projecten is in onderzoek. Er zijn naast de financiële factoren nog vele andere redenen waardoor deze projecten wel of geen doorgang kunnen vinden. Positief is dat we voor de bouw van sociale huurwoningen met een huurprijs onder de aftoppingsgrens van 586,68/ 628,76 een vermindering van 10.000 per woning op de verhuurderheffing mogen toepassen. Die vermindering is al in deze projecten opgenomen. 29

Project Romein- Davidstraat Hofje Anjerstraat appartementen Cayen Peperstraat 2 Reigerweg Hofje Westeinde 88 Boerderij Westeinde 90 Bollenschuur Begoniastraat Bedragen x 1.000 Project: 33 116 203 112 109 115 18 Aantal: Sloop 18 0 0 0 0 0 20 Sociaal 15 8 0 18 10 16 16 Zorg 0 0 0 0 0 0 0 Maatschappelijk 0 0 1 0 0 0 0 Parkeren 0 0 0 0 0 20 0 Investering 2.720 1.071 251 3.008 1.840 2.914 2.595 Subsidie 0 0 0 0 0 0 0 Onrendabel BW 1.047 347 175 1.326 618 1.039 873 Onrendabel MW 752 205 170 728 559 830 476 Huur: Sociaal 586/628 495/525 350 586 586 550/628 586/628 Zorg IRR 2,62% 2,89% -6,12% 2,80% 3,60% 3,48% 2,92% Fase Realisatie Planning II Planning II Planning II Planning II Planning II Planning I Doelgroep Vanaf 23 Vanaf 55 Jeugd Vanaf 23 Vanaf 35 Vanaf 35 Vanaf 23 Aannemer N.N.B. N.N.B. N.N.B. N.N.B. N.N.B. N.N.B. N.N.B. Sloopdatum 01-03-17 NVT NVT 01-09-17 01-09-17 15-02-2018 Start bouw 01-04-17 01-09-17 01-06-2017 01-09-17 01-11-17 01-11-17 01-05-2018 Oplevering 15-12-17 01-05-18 01-10-2017 01-09-18 01-10-18 01-10-18 15-02-2019 Architect INBO/ R. Bakker E. Blok NNB INBO/ R. Bakker RGB architecten RGB architecten NNB Project Heiligeweg Boerderij Vijzelstraat appartement Vijzelstraat zorg Plan Noord fase 1 Plan Noord fase 2 Plan Noord fase 3 Bedragen x 1.000 Project: Aantal: Sloop 0 0 0 26 27 21 Sociaal 0 16 0 23 25 18 Zorg 10 0 40 0 0 0 Maatschappelijk 0 0 0 0 1 0 Parkeren 0 20 52 0 0 0 Investering 2.267 3.007 7.584 3.422 3.712 2.689 Subsidie 0 0 0 0 0 0 Onrendabel BW 771 1.070 2.478 983 1.067 766 Onrendabel MW 842 838 2.342 241 176 85 Huur: Sociaal 586 586 586 586/628 586/628 586/628 Zorg IRR 3,12% 2,89% 3,14% 3,22% 3,22% 3,24% Fase Onderzoek Onderzoek Onderzoek Onderzoek Onderzoek Onderzoek Doelgroep Vanaf 23 Vanaf 65 Vanaf 35 Vanaf 23 Vanaf 23 Vanaf 23 Aannemer N.N.B. N.N.B. N.N.B. N.N.B. N.N.B. N.N.B. Sloopdatum 01-03-18 01-03-19 01-03-19 01-03-2020 01-03-2020 01-03-2020 Start bouw 01-06-18 01-05-19 01-05-19 01-05-2020 01-05-2020 01-05-2020 Oplevering 01-03-19 01-12-20 01-12-20 01-10-2021 01-10-2021 01-10-2021 Architect NNB NNB NNB NNB NNB NNB 30

4 Betrekken belanghouders bij beleid en beheer 4.1 Lokale belanghouders en hun positie heeft maatschappelijke en zakelijke belanghouders. Tot de eerste categorie behoren de Huurders Advies Raad (HAR) en de gemeente Enkhuizen. Deze Raad is actief betrokken geweest bij het maken van volkshuisvestelijke prestatieafspraken met de gemeente. De HAR is relatief nieuw en beraadt zich nog op de rol die zij wil vervullen. Bewonerscommissies praten mee over servicekosten en eventueel complexonderhoud. Maar zijn nadrukkelijk geen breed georiënteerde huurdersbelangenorganisaties. Zakelijke belanghouders zijn eigenlijk uitsluitend zorginstellingen. En dan nog alleen voor de duur van een hiervoor te bouwen woon-zorgcomplex. Uit navraag is gebleken dat bij deze organisaties geen enkele behoefte bestaat aan invloed op onze algehele beleidsvoering. Feitelijk gezien zijn zij slechts (legitieme) product- afnemers. Overigens geldt deze nonbehoefte aan beleidsparticipatie ook voor andere organisaties, zoals GGZ, GGD, maatschappelijk opvang of huurders van het zorgvastgoed. Wel wordt hier desgewenst of noodzakelijkerwijs zakelijk mee overlegd. Hetgeen we ook doen met politie, vrijwilligersorganisaties, kerkelijke instellingen, scholen, Natuur- en milieuorganisaties, daklozenopvang en regionale collegacorporaties. Wij overleggen regelmatig met Politie, vrijwilligersorganisaties, kerkelijke instellingen, scholen, natuur- en milieuorganisaties en collega-corporaties in PWW verband (Platform West-Friese Woningcorporaties). 4.2 Gemeente Enkhuizen Met de gemeente Enkhuizen is één keer een bestuurlijk voortgangsoverleg gehouden over onze projecten, de woningtoewijzing, sociale woonproblematiek en de wederzijdse prestatie - afspraken. Deze lage frequentie heeft te maken met de ambtelijke fusie van drie gemeenten, die in 2016 zijn volle beslag kreeg. Over de prestatieafspraken is meerdere keren overleg gevoerd met de gemeente Enkhuizen en de Huurder Advies Raad. Op 8 december 2016 zijn deze ondertekend en ter informatie met de Dpi meegezonden naar de Autoriteit Woningcorporaties. De prestatieafspraken met de gemeente Enkhuizen bevatten de volgende onderwerpen: 1. De beschikbaarheid van de doelgroep; 2. Realiseren van een energiezuinige voorraad; 3. Huisvesting van urgente doelgroepen; 4. Wonen met zorg en ouderenhuisvesting; 5. Liberalisatie en verkoop; 6. Nieuwbouw en aankoop; 7. Leefbaarheid en maatschappelijk vastgoed; 8. Financiële paragraaf Eens per twee jaar houden wij een verantwoordingsoverleg voor Raads-(commissie-)leden met onder andere als doel ons beleid te verduidelijken en te verantwoorden. 4.3 Wonen en Welzijn Door de personele Unie hebben we meer contact met mensen in de wijk. Reden hiervoor is de hoeveelheid activiteiten die welzijn organiseert, zowel in als buiten ons maatschappelijk vastgoed. Er is een apart jaarverslag van Welzijnswerk Enkhuizen op onze website www.welwonen.nu. Onder het Tabje Over Welwonen organisatie jaarrekeningen, waarin die activiteiten worden toegelicht. 31

Rendement maatschappelijk vastgoed heeft het volgende maatschappelijke vastgoed in haar bezit: Jongerencentrum Cayen (2006): wordt gebruikt als muziekpodium, filmtheater, locatie voor het politiek jongerencafé, oefenruimte voor dans, ballet en voorlichtingsruimte; Buurthuis IJsselzand (2000); fungeert naast buurthuis als tienerhonk voor 10-16 jarigen als ruimte voor knutselclub Jeugdbelangen, kleding ruilwinkel en oefen/activiteitenruimte voor diverse clubs en verenigingen; De Bonte Veer (2008): is een wijkcentrum met daarin geïntegreerd een sociaal eetcafé waarvan de bediening in het kader van zinvolle dagbesteding wordt gedaan door cliënten van zorginstelling Leekerweide. Op basis van functiescheiding berust het technisch beheer van het gebouw bij en de exploitatie van sociale activiteiten bij Welzijnswerk Enkhuizen; Op de verdieping daarboven verhuurt een bibliotheek (2008) Stichting voor Effies Deze organisatie helpt en begeleidt vanuit een kerkelijke grondslag mensen die tijdelijk in een problematische fase van hun leven zitten; hetzij door scheiding, huiselijk geweld etc. Na een rustperiode van ongeveer een jaar verlaten zijn deze opvang weer voor een reguliere woning. Wij verhuren vier woningen aan deze organisatie. 4.4 Communicatie met de huurders De huidige communicatie met huurders vindt op meerdere manieren plaats, in elk geval via: 1. periodieke informatiebijeenkomsten met een of meerdere thema s; 2. het digitale informatie-magazine Wel in Enkhuizen; 3. periodiek een infopagina in een lokaal weekblad; 4. de website www.welwonen.nu 5. het digitale klantportaal Mijn Welwonen met inmiddels 808 leden; 6. Sociale media met een twitter en een Facebook account; 7. Overleg met de Huurder Advies Raad en een tiental bewonerscommissies; 8. Een informatiemap bij nieuwe huurcontracten; 9. In het kantoor 32

5 Onze klanten in beeld De Lokale Woonvisie voorspelt een behoorlijke stijging van het aantal senioren, die overigens niet allemaal in een sociale huurwoning (gaan) wonen. In de gemeentelijke Woonvisie van 6 maart 2014 is in Bijlage 3 een overzicht opgenomen van de omvang van de sociale doelgroep. Dit overzicht bevat cijfers uit 2013. De ontwikkeling van de sociale doelgroep werd als volgt geraamd: 2013 2023 groei 1 en 2p tot 35 jaar 471 397-15,8% 1 en 2p 35 tot 65 jaar 828 901 8,8% Gezin tot 35 jaar 133 191 43,8% Gezin 35 jaar en ouder 496 475-4,3% 1 en 2p 65 jaar en ouder 1.333 2.086 56,6% Totaal Enkhuizen 3.260 4.049 24,2% Kop van Noord-Holland 61.606 74.549 21,0% Bron: woon2012; provinciale prognose 2013 Bij een gelijke ontwikkeling per jaar zouden we eind 2017 het volgende beeld moeten zien: 2013 2017 2023 groei 1 en 2p tot 35 jaar 471 441 397-10,0% 1 en 2p 35 tot 65 jaar 828 857 901 5,1% Gezin tot 35 jaar 133 156 191 22,4% Gezin 35 jaar en ouder 496 488 475-2,7% 1 en 2p 65 jaar en ouder 1.333 1.634 2.086 27,7% Totaal Enkhuizen 3.260 3.576 4.049 13,2% Kop van Noord-Holland 61.606 66.783 74.549 11,6% Meer actuele inkomensgegevens van deze groepen zijn niet direct beschikbaar. Op de website waar staat je gemeente is algemene informatie te vinden over inkomens in Enkhuizen. Hier wordt echter het besteedbaar inkomen vermeld en niet het belastbaar inkomen. In relatie tot passende toewijzing is dat niet bruikbaar. Het besteedbaar inkomen van de Enkhuizer bedraagt 19.700 per persoon. In Nederland is dat 20.600 per persoon. Huishoudens met een laag inkomen 9,9% en huishoudens met een hoog inkomen 7,4%. Wat laag en hoog is wordt niet vermeld en bovendien zijn dit (ook) gedateerde cijfers uit 2012 en 2013. Bron: www.waarstaatjegemeente.nl Het Rijksbeleid dwingt mensen langer zelfstandig te wonen, eventueel gebruikmakend van de technische WMO voorzieningen, professionele thuiszorg of zorg van familie, buren of andere mantelzorgers. Alleen met een zorgindicatie van 4 of hoger word je intramuraal gehuisvest. Daardoor worden wij genoodzaakt om nieuwe kleinere vormen van intramurale mantelzorghuisvesting uit te vinden, zoals het beoogde Samenhuis aan de Anjerstraat. Welwonen heeft haar doelgroep in vijf leeftijdssegmenten verdeeld met als argument dat deze groepen zich in verschillende woonfases c.q. wooncarrières (kunnen) bevinden. Huidig klantenbestand Leeftijdscategorie Aantal 2016 In % 2016 Aantal 2015 In % 2015 Tot en met 23 jaar 27 1,3% 28 1,3% Tussen 24 en 35 366 16,9% 392 18,0% Tussen 36 en 50 486 22,6% 488 22,4% Tussen 51 en 67 593 27,5% 588 27,0% Tussen 68 en 80 468 21,7% 475 21,7% Vanaf 81 215 10,0% 209 9,6% Totaal 2.155 100,0% 2.180 100,0% Dit betreft het tot aantal zelfstandige woningen die ook niet door zorginstellingen worden gehuurd. 33

Percentage 5.1 Huurbeleid volgt het wettelijk toegestane huurbeleid. De huurprijs van bestaande sociale huurwoningen laten wij niet door de liberalisatiegrens stijgen; die huurprijs wordt afgetopt. Van geliberaliseerde woningen wordt de huurprijs na mutatie zoveel mogelijk teruggebracht tot onder de sociale huurprijsgrens van 710,68. De huursom is in 2016 met 1,60% (2015: 2,00%) verhoogd. Huurverhoging 1-7-2016 Inkomen Inkomen Huurverhoging Huurverhoging Categorie Inkomen 2016* categorie bedrag 2016 WDE Landelijk beleid Categorie Inkomen 2015* Laag < 35.739 1,0% 1,0% 1.895 1.753 Midden > 35.739 - < 44.360 1,5% 2,1% 225 216 Hoog > 44.360 4,6% 4,6% 199 207 *) ontvangen aantallen van de Belastingdienst De groep scheefwoners bedraagt 8,58% van onze huurders. Deels zijn dit geen echte scheefwoners, maar huishoudens die in de laatste jaren van hun arbeidzame leven met hun inkomen net boven deze grens zijn uitgestegen. Deze mensen zijn jaren lang huurder geweest en kunnen nu vaak geen woning meer kopen vanwege bancaire restricties. Sommige huurders wonen scheef omdat inkomen van kinderen bij hun wordt opgeteld. Huurverhoging per 1 juli 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Enkhuizen 1,20 1,30 2,00 3,70 3,50 2,00 1,40 Inflatie 1,30 2,30 2,50 2,50 1,50 1,00 0,60 De gemiddelde netto huurprijs van de woningen bedroeg 527,09 (2015: 519,71). De gemiddelde huurprijs is 1,42% gestegen. Het gemiddelde aantal WWS-punten voor de zelfstandige woningen bedroeg 160,28 (2015: 159,81). 5.2 Passende woningtoewijzing In onderstaand overzicht ziet u het totale aantal woningtoewijzingen verdeeld naar inkomensklasse, leeftijdscategorie en huurprijscategorie. Aantal eenpersoonshuishoudens Leeftijd Inkomensklasse <= KK grens > KK grens <= LA grens > LA grens 409,92 409,92-586,68 586,68 < 65 <= 22.100,00 20 51 3 < 65 > 22.100,00 1 14 1 >= 65 <= 22.100,00 0 3 4 >= 65 > 22.100,00 0 2 2 34

Aantal tweepersoonshuishoudens Leeftijd Inkomensklasse <= KK grens > KK grens <= LA grens > LA grens 409,92 409,92-586,68 586,68 < 65 <= 30.000,00 6 29 2 < 65 > 30.000,00 0 2 5 >= 65 <= 30.050,00 0 2 1 >= 65 > 30.050,00 0 2 3 Aantal drie- en meerpersoonshuishoudens Leeftijd Inkomensklasse <= KK grens > KK grens <= HA grens > HA grens 409,92 409,92-628,76 628,76 < 65 <= 30.000,00 0 17 0 < 65 > 30.000,00 0 3 4 >= 65 <= 30.050,00 0 0 0 >= 65 > 30.050,00 0 0 0 KK: = Kwaliteitskortingsgrens Huurtoeslag LA: = Lage aftoppingsgrens Huurtoeslag HA: = Hoge aftoppingsgrens Huurtoeslag Passendheidstoets hanteert de wettelijke regels voor passende woningtoewijzing. Jaarlijks wijzen wij minimaal 80% van onze vrijkomende woningen toe aan huishoudens met een inkomen van maximaal 35.739 (prijspeil 2016). 10% wijzen wij toe aan huishoudens met een inkomen tussen de 35.739 en 39.874. De overige 10% aan hogere inkomens, nadat eerst mensen met een medische of sociale urgentie voorrang hebben gekregen. Een extra passendheidstoets is om 95% van de huurtoeslaggerechtigde huishoudens een huurwoning toe te wijzen met een huurprijs onder de aftoppingsgrens. (In 2016 voor één - en twee persoonshuishoudens 586,68 en drie- of meer persoons huishoudens 628,76). Toewijzing op basis van het inkomen Jaar Inkomen Aantal In % Norm 2015 < 34.911 163 89,6% 80,0% <34.911 - < 38.950 8 4,4% 10,0% > 38.950 11 6,7% 10,0% Totaal 182 2016 < 35.739 148 88,6% 80,0% <35.739 - < 39.874 6 3,6% 10,0% > 39.874 13 7,8% 10,0% Totaal 167 Passendheidstabel inkomen in relatie tot huurprijs Huishoudengrootte en inkomen 1p < 22.000 1p 22.000 35.739 1p 35.739-39.874* 2p < 30.000 2p 30.000-35.739 2p 35.739-39.874* Tot 586,68 3p < 30.050 3p 30.050-35.739 3p 35.739-39.874* *) hierbij mag gebruik worden gemaakt van 10% beleidsvrijheid Huurprijzen 586,68 tot 628,76 628,76 tot 710,68 35

Inmiddels hebben wij dit passendheidscriterium voor een aantal specifieke wooncomplexen uitgebreid met toewijzing op basis van leefstijl. Dat doen we door: 1. Ballotage bij woningtoewijzing op leefstijl; 2. Het aanmerken van woningen als Skaeve Huse; In sommige complexen zoeken we bewoners met min of meer gelijk woongedrag. Dit versterkt het nabuurschap en draagt bij aan de Participatiesamenleving. Bewoners met sterk afwijkend woongedrag zetten wij ook bij elkaar in de door ons zelf aangewezen (quasi) Skaeve Huse. is juridisch verantwoordelijk bij te dragen aan, c.q. zich in te spannen voor ongestoord woongenot. Wij proberen dat (naast handhaving) ook op deze manieren te bewerkstelligen. Wij geven speciale aandacht aan bijzondere doelgroepen van zorginstellingen als Leekerweide, Philadelphia, GGZ, Esdégé-Reigersdaal, het RIBW en stichting Voor Effies, die woningen tijdelijk verhuurt aan personen die zich na een moeilijke periode moeten herpakken. Urgenties Jaar Aantal aanvragen regio West-Friesland Woondiensten Enkhuizen Toegewezen Afgewezen Aangehouden 2016 314 22 13 9 0 2015 319 26 22 4 0 2014 284 24 16 7 1 Huuropzegging De belangrijkste redenen waarom huurwoningen werden opgezegd zijn: Type woning 2016 2015 Eengezinswoning 97 102 Appartement met lift 31 29 Appartement zonder lift 40 43 Duplexwoning 26 31 Totaal 194 205 Reden verhuizing 2016 2015 Reguliere doorverhuur 128 151 Verkoop gelabeld na huuropzegging 36 13 Woningruil 2 5 Sloop (6) 19 28 Taakstelling 9 7 Totaal 194 205 Taakstelling statushouders Saldo 01-01 Taakstelling Realisatie Saldo 31-12 2016 0 47 40 7 2015-11 33 22 0 2014-10 17 18-11 2013-16 12 6-10 2012-2 6 20-16 De taakstelling om statushouders te huisvesten is in 5 jaar gestegen van 6 naar 47. Zij worden in bestaande woningen gehuisvest. De voorrangsregel vervalt met ingang van 01-04-2017. De wetswijziging hoort bij het pakket maatregelen waarmee het kabinet verdringing van reguliere woningzoekenden wil voorkomen. Het kabinet geeft met de wijzigingen ook invulling aan de motie van het Tweede Kamerlid Van der Linde. Nu moeten gemeenten die bij de toewijzing van huurwoningen gebruik maken van een urgenten regeling voor bijvoorbeeld ouderen of mantelzorgers, ook verplicht statushouders meenemen als voorrangscategorie. De keuze komt nu bij de gemeente te liggen. Die kan zelf het beste bepalen of het nodig is om statushouders voorrang te geven voor het halen van wettelijke taakstelling om 36

deze groep te huisvesten. Gemeenten krijgen met de wetswijziging maximaal de ruimte voor lokaal maatwerk. Na overleg met de VNG is in de wet opgenomen dat gemeenten in een huisvestingsverordening vastleggen hoe zij de taakstelling invullen. De verplichting geldt niet als burgemeester en wethouders al op een andere manier een plan hebben vastgesteld. Bron: www.rijksoverheid.nl Streefhuur De streefhuur op organisatieniveau bedraagt na harmonisatie/renovatie, mutatie en herstructurering 73,0% van de maximale huurprijs op basis van de woningwaarderingspunten. Afhankelijk van de kwaliteit, betaalbaarheid en populariteit verschilt de streefhuur per complex. 2016 2015 2014 2013 2012 Huur in % van maximaal redelijke huurprijs 66,6 66,2 64,6 63,3 62,3 Bezwaren huurverhoging Op de inkomensafhankelijke huurverhoging zijn er 9 (2015: 16) schriftelijke bezwaren binnen gekomen. Ook kregen wij een bezwaar over de huurverhoging binnen wegens onderhoud. Die is niet-ontvankelijk verklaard. Aantal ingediende bezwaren Aantal toegekende bezwaren Afgewezen, waarna ingetrokken Naar Huur - commissie Afgewezen door Huur - commissie Inkomensafhankelijke 9 6 2 0 0 huurverhoging Overige bezwaren (niet ontvankelijk 1 Huurderving wordt veroorzaakt door leegstand van woningen, parkeerplaatsen en garages door onder andere mutatieonderhoud, renovatie of verkoop. De leegstand bij parkeerplaatsen wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door een gebrek aan huurders. Enkhuizen kent geen betaald parkeerbeleid. Daardoor parkeren Enkhuizers logischerwijs liever gratis openbaar. Huurderving Huurderving door leegstand heeft verschillende oorzaken en daardoor verschillende normdagen tot de ingangsdatum van het nieuwe huurcontract. Huurderving Norm 2016 2015 2014 2013 2012 Mutatieonderhoud 5 5 4 5 4 4 Renovatie 60 34 48 72 51 39 Verkoop 60 101 67 111 110 144 Kosten 147.870 199.432 239.244 140.317 89.644 Huurachterstand hanteert een door het KWH beproefde incassomethode. Daarnaast is een beleidswijziging doorgevoerd. Huurders die via een WSNP regeling een gedeelte op de openstaande huur werd kwijtgescholden hebben wij direct uit onze reguliere huuradministratie afgeboekt. Daarvoor werden WSNP vorderingen pas verwijderd na beëindiging van de termijn. Hierdoor blijft maandelijks de actuele achterstallige huursom in beeld. Huurachterstand 2016 2015 2014 2013 2012 Huurachterstand 117.865 160.402 119.644 157.668 122.036 Percentage brutohuur 0,76% 1,03% 0,88 % 1,09 % 0,90% Oninbaar afgeboekt 36.877 18.143 58.650* 19.947 14.427 37

Op basis van eerder gememoreerde huurincassoprocedure met de mogelijkheid van een huisbezoek, budgetbeheer, bewind voering en betalingsregelingen komt het helaas voor dat ontruimingen niet kunnen worden voorkomen. Ontruimingen huurachterstand Hennep Overlast opzegging 2016 6 3 2 0 1 2015 4 4 0 0 0 2014 5 4 1 0 0 2013 3 2 0 0 1 Woonlastenfonds Huurders met een laag inkomen en een huur tot de huurtoeslaggrens kunnen aanspraak maken op een gemeentelijk Woonlastenfonds. Dit is een woonkostentoeslag boven op de huurtoeslag en wordt direct verrekend met de bruto huurprijs. In deze economisch slechte tijd is de bijdrage bitter noodzakelijk een zeer welkom in deze gezinnen met een minimaal inkomen. Aantal aanvragen Aantal In % woningen Toegekend Toegekend In % woningen Afgewezen 2016-2017* 229 9,9% 205 8,9% 24 2015-2016 217 9,3% 200 8,6% 17 2014-2015 204 8,7% 187 8,0% 17 2013-2014 194 8,3% 170 7,3% 24 *) aanvraagperiode loopt tot juni 2017 De aanvragen worden vermeld voor de periode juli tot en met juni van het volgende jaar. is uitvoerder van deze gemeentelijke regeling. Het aantal aanvragen van 2016-2017 is de stand per 31-12-2016 en wordt dus nog aangepast met de aanvragen van de 1 e helft van 2017. Het aantal aanvragen en toekenningen is nu al meer dan vorig jaar. 5.3 Doelgroepen Het aantal actieve woningzoekenden is gedaald met 220 huishoudens (1,7%). Voor Enkhuizen geldt een daling van 22 huishoudens (2,0%). Tabel 1.1 Aantal actieve woningzoekenden in Enkhuizen en de regio naar inkomenscategorie Inkomens- Enkhuizen Overig Totaal categorie West-FR < 20.000 632 58,0% 7.007 59,0% 7.639 58,9% 20.000 25.000 181 16,6% 1.922 16,2% 2.103 16,2% 25.000 35.739 248 22,7% 2.612 22,0% 2.860 22,1% > 35.739 29 2,7% 331 2,8% 360 2,8% Totaal 1.090 100,0% 11.872 100,0% 12.962 100,0% 8,4% 91,6% 100,0% De grootste stijger in Enkhuizen is de categorie 25.000 35.739 met 34 huishoudens (15,9%). De categorie > 35.739 is afgenomen van 59 naar 29 huishoudens (- 50,8%). Voor Overige West-Friesland geldt een iets genuanceerder beeld. De grootste stijger is de categorie 25.000 35.739 met 240 huishoudens (10,1%). De categorie > 35.739 is afgenomen van 537 naar 360 huishoudens (- 33,0%). Tabel 1.2 Aantal actieve woningzoekenden in Enkhuizen naar leeftijd Enkhuizen Overig Totaal West-FR t/m 22 139 12,8% 1.623 13,7% 1.762 13,6% 23 t/m 39 565 51,8% 6.285 52,9% 6.850 52,8% 40 t/m 54 216 19,8% 2.347 19,8% 2.563 19,8% 55 t/m 64 80 7,3% 817 6,9% 897 6,9% >= 65 90 8,3% 800 6,7% 890 6,9% Totaal 1.090 100,0% 11.872 100,0% 12.962 100,0% 8,4% 91,6% 100,0% 38

In Enkhuizen zijn de eerste twee categorieën tot en met 39 jaar afgenomen met 27 huishoudens van 731 naar 704. De twee laatste categorieën zijn toegenomen met 19 huishoudens van 151 naar 170. Het totaal aantal woningzoekenden per 31-12-2016 woonachtig in Enkhuizen bedraagt 6.216 (2015: 5.934). Deze zijn via Woonmatch ingeschreven en woonachtig in Enkhuizen. Dit is een toename van 7,3%. Oorzaken kunnen zijn: de economische crisis, ontevredenheid over de woning en/of de buurt. Via vertrekker enquêtes proberen we hiervan een beeld te krijgen. 5.4 Voor de huurder Zelf aangebrachte voorzieningen Huurders mogen een schriftelijke aanvraag indienen voor een zelf aan te brengen voorziening. Een eventuele vergunning moet bij de gemeente worden aangevraagd. Wij geven toestemming als de voorziening deugdelijk wordt aangebracht en de verhuurbaarheid in de toekomst is gewaarborgd. Ook kan een overnameregeling worden afgesproken. Keuken Keukens kunnen na 15 (< 2002) of na 20 jaar (> 2002) worden vervangen. Wanneer een huurder zijn keuken eerder vervangen wil hebben, kan dat tegen afkoop van de resterende jaren. Hiervoor geldt: 100 per resterend jaar. Daarnaast kan er tegen bijbetaling gekozen worden voor bijvoorbeeld een extra kastje, aanrechtbladverlenging of een luxe kraan. Badkamer Badkamers worden alleen nog in bepaalde complexen gerenoveerd bij mutatie. In complexen zonder renovatiebeleid geldt een noodvoorziening. Met directe bijbetaling kan er gekozen worden voor luxer sanitair en kranen. 5.5 Sociale Leefbaarheid Om de invulling aan het prestatieveld Leefbaarheid te optimaliseren heeft Woondiensten Enkhuizen de huisbezoeken flink opgevoerd, mede door aantrekking van een Woonmaatschappelijk werker. Hij werkt samen met de medewerker wijkbeheer en leefbaarheid. Hun taken zijn onder andere het: Bevorderen van schone, hele en veilige buurten; Terugdringen van overlastproblematiek en ongewenst bewonersgedrag; Bestrijden en voorkomen van zwerfvuil; In overleg met het gemeentelijk stadsteam resocialiseren en -activeren van eenzame mensen; In overleg met Welzijnswerk bevorderen van de zelfredzaamheid; Reden huisbezoek 2016 2015 2014 2013 2012 Projecten 12 16 0 6 0 Huurachterstand/Financiën 61 47 20 19 15 Verwaarlozing van de tuin/woonomgeving 99 2 12 16 6 Illegale onderverhuur 1 0 4 4 4 Geluidsoverlast 95 52 27 36 37 Wietkwekerij 12 2 6 2 3 Burenruzie 51 56 13 10 9 Vervuiling in de woning 26 11 11 18 17 Stank 2 3 Financiën 15 4 Bedreiging 11 6 Mishandeling 3 3 Drugs gerelateerd 37 14 Opvoedingsproblemen 8 5 Psychiatrische problemen 80 19 Pesten 17 10 Eenzaamheid 15 11 Overige overlast 20 10 16 14 18 565 271 109 123 109 39

Vorig jaar zijn om onduidelijke redenen de huisbezoeken van de medewerker wijk- en buurtbeheer niet meegeteld. Dit jaar waren dat er 169. Vooral bij het onderdeel tuinen is dat zichtbaar. Opvallend is de enorme stijging van huisbezoeken op basis van geluidsoverlast, psychiatrische - en drugs gerelateerde problemen. Begin 2016 is in een wijk waarin de overlast wat toeneemt in samenwerking met de Politie Gemeente Enkhuizen en Welzijnswerk een vrijwillig buurtpreventieteam in het leven geroepen. Doel Bestrijden van overlast in het publiekdomein Bewoners actief betrekken in buurtonderhoud en toezicht Werkervaring bieden aan werkzoekende bewoners Doelstelling Verhogen van buurtgebondenheid Voorkomen van en bestrijden van overlast, eenzaamheid en verwaarlozing van buurtgenoten Verbeteren van beleving buurt en woonomgeving Verbeteren van kwaliteit en onderhouden van openbaar groen, bestrijden zwerfvuil Verbeteren van het publiek-/sociaaldomein/woon- en leefwereld van huurders Welwonen Bewoners invloed/verantwoordelijkheden geven op bovenstaande punten Uitgangspunt is dat buurtpreventiemedewerkers, die een relevante training krijgen, niet meer bevoegdheden hebben dan andere burgers. Ongewenst gedrag wordt gemeld aan de Politie. Inmiddels is de overlast (in die wijk) met 90% verminderd. Toewijzing nieuwe woningen aan de Lange Tuinstraat 40

6 Personeel & organisatie 6.1 Personeelsbeleid De kracht en flexibiliteit van een organisatie kenmerkt zich onder andere door zich snel te kunnen aanpassen aan interne en/of externe beleidswijzigingen. Dit vereist een professionele werkorganisatie. Eind 2015 zijn we begonnen met een digitale reorganisatie. We kunnen met natuurlijk personeelsverloop de onvermijdelijke organisatorische krimp realiseren. Vacatures worden niet meer (geheel) opgevuld en van overblijvende collega s worden functies gecombineerd. Hiervoor krijgen zij extra opleiding/training. Een nieuw functieonderdeel vergroot ook de arbeidsmotivatie, want het biedt een stukje nieuwe uitdaging. Het is wel zaak te blijven letten op de continuïteit en stabiliteit van de organisatie. Een te kleine omvang kan voor problemen zorgen als kernfuncties (voor langere tijd) uitvallen. Deze reeds ingezette krimp kent een aantal oorzaken: 1. De financiële spankracht neemt af door verhuurderheffing, beperkte huurverhoging, passende woningtoewijzing en de (komende) vennootschapsbelasting; 2. De door Rijksbeleid bepaalde formele inkrimping van de sociale doelgroep; 3. De beperking van werkzaamheden als gevolg van de nieuwe Woningwet. Leeftijdsopbouw personeel 8 6 4 2 0 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-67 aantal 2 4 2 2 6 8 6 De gemiddelde leeftijd van het personeel bedraagt 49,9 jaar. Het accent van de werkzaamheden van de corporatie verschuift van sociale verhuurorganisatie naar sociale verhuur- en maatschappelijke zorgorganisatie. Steeds vaker krijgen we te maken met huurders uit zorginstellingen met ambulante zorg. Vooral psychiatrische patiënten zorgen voor problemen. De woning wordt vernield, de zorg is niet adequaat, er is veel burenoverlast. Dit vereist heel veel overleg met het gemeentelijk stadsteam (voorpost voor de zorg) en de ambulante begeleiders van de zorginstellingen. De extramuralisering van de zorg en de intensivering van huisbezoeken zorgt voor een nieuwe caseload bij onze woningcorporatie. De extramuralisering slaagt niet in alle gevallen. Wij gaan met de zorginstellingen overleggen om cliënten terug te nemen en kosten te betalen bij mislukte uitplaatsingen. Personele bezetting Bruto FTE Netto FTE* Per 100 VHE s Per 100 VHE s 2013 24,3 17,6 1,04 0,75 2014 23,4 17,1 1,00 0,73 2015 24,1 16,9 1,02 0,70 2016 23,0 15,9 1,00 0,69 *Netto FTE is zonder vaklieden en gebouwenbeheer 41

In 2016 heeft één personeelsmutatie plaatsgevonden. Op 22 juli is het arbeidscontract van een collega na de wettelijke ziekteperiode ontbonden. Op 31 december 2016 hadden wij 30 medewerkers in dienst, bestaande uit 16 mannen en 14 vrouwen. Het aantal fulltimers versus parttimers bedroeg respectievelijk 13 om 17. Organigram Raad van Commissarissen 4 leden Directeur bestuurder MT= Directeur bestuurder Hoofd technische zaken Hoofd financiële zaken Directiesecretariaat 1 medewerker PR & Communic atie 1 medewerker Financ iële zaken 5 medewerkers Verhuur & Bewonerszaken 3 medewerkers Technische & facilitaire zaken 15 medewerkers Klantenservice 4 medewerkers *1 medewerker heeft een dubbele functie: zij voert het directiesecretariaat en is werkzaam op de Klantenservice. Het hoofd TZ en hoofd FZ zijn geen topfunctionarissen in het kader van de WNT. Afscheid van vakman Fons Toonstra op 1-2-2017 42

Ziekteverzuim Het gemiddelde ziekteverzuimpercentage bedroeg in 2016 6,5 % (2015 7,2 %). Dit is 0,7 % lager dan vorig jaar. Het ziekteverzuim is niet werk gerelateerd, maar is ontstaan door persoonlijke slijtage. 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% Gemiddeld ziekteverzuim per jaar 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Gemiddeld 4,8% 2,7% 3,8% 3,0% 4,9% 7,2% 6,5% Norm 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% Werkkostenregeling De werkkostenregeling is onder te verdelen in: Intermediaire kosten; Bijzondere verstrekkingen; Gerichte vrijstellingen; Nihil waarderingen en De vrije ruimte Op de administratie is een overzicht aanwezig. De vrije ruimte bedraagt 14.641 en is 1,2% van de loonsom voor de loonheffing. De belaste vergoedingen die vóór invoer van de werkkosten - regeling golden zijn belast gebleven, behalve de maandelijkse vergoeding voor de zorgverzekering. Die wordt onbelast uitgekeerd. De vrije ruimte is in 2016 als volgt benut: Kerstpakketten 1.715 ( max. 40 per (oud-)collega) Fietsenregeling 1.900 ( max. vier fietsen per jaar) Zorgverzekering 2.708 ( 10 per collega per maand) CAO eenmalige uitkering 8.071 Totaal 14.394 Hiermee is het fiscale grensbedrag van 14.641 niet overschreden. stimuleert gezondheid bevorderende activiteiten door bijvoorbeeld de mogelijkheid om via de werkkostenregeling een fiets aan te schaffen voor woon-werkverkeer. Opleidingen Het opleidingsbudget bedroeg 10.000. Dit bedrag is met 10.758 overschreden doordat de directeur-bestuurder in één jaar zijn verplichte PE punten heeft behaald. Dit wordt toegelicht in hoofdstuk 2. Eén medewerker heeft vier dagen training gevolgd over de verwijdering van asbest, drie collega s een training Marktwaarde, een aantal collega s de update Bedrijfshulpverlening en een collega heeft een training omgaan met psychiatrische cliënten. 43

Loopbaanontwikkeling Vervolgens geldt ook een loopbaanbudget van 900 per medewerker op fulltime basis. Dit budget is opgebouwd van 2010 tot en met 2014. Voor nieuwe medewerkers wordt dit opgebouwd vanaf het jaar dat zij in dienst komen, ook tot een maximum van 900 per jaar. In 2016 is hier geen gebruik van gemaakt. Een aantal personen van 55+ kunnen dit budget op basis van de CAO laten omzetten in een beperkt aantal vrije uren, hetgeen zij hebben gedaan. Arbeidsomstandigheden (ARBO) Er is een maandelijks spreekuur waar medewerkers met klachten, ideeën en suggesties betreffende de arbeidsomstandigheden kunnen spreken met de preventiemedewerkers. Ter voorkoming van blessures bij medewerkers met repeterende (beeldscherm-) werkzaamheden kunnen zij tweewekelijks gebruik maken van een stoelmassage. Er is een externe vertrouwenspersoon aangesteld, waar medewerkers eventuele organisatorische ongerechtigheden kunnen melden, die zij niet aan hun leidinggevende willen/kunnen melden. Beheerlasten De beheerlasten bestaan voor het grootste deel uit niet beïnvloedbare personeelslasten. In 2016 bedraagt dat deel 77,0% van de totale bruto beheerlasten. Onze beïnvloeding van de personeelslasten vindt plaats via natuurlijk verloop, waarna onder andere functies op onderdelen worden gecombineerd. Voor beheerlasten was bruto in 2015 2.381.850 begroot en is werkelijk 2.362.287 uitgegeven. Ook zijn de beheerlasten per gemiddeld gewogen VHE (op basis van de CIP berekening beduidend lager dan de door ons gestelde norm van 800 per VHE. Kosten 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Personeel 1.731 1.752 1.755 1.836 1.751 1.819 Huisvesting incl. afschrijving 137 172 180 168 162 137 Algemeen 285 295 268 233 238 221 Automatisering incl. afschrijving 307 269 277 290 285 271 2.460 2.488 2.480 2.527 2.436 2.448 Af: vergoedingen -102-90 -101-85 -86-86 Bruto beheerlasten 2.358 2.398 2.379 2.442 2.350 2.362 Af: doorbelasting vaklieden -343-395 -526-508 -542-560 Netto beheerlasten 2.015 2.003 1.853 1.934 1.808 1.802 Kosten per VHE 815 818 771 804 755 747 In verband met ziekte is voor ruim 51.000 personeel ingehuurd. Met ingang van 1-1-2017 is dit organisatorisch opgelost. 6.2 Ondernemingsraad De ondernemingsraad is er zowel voor de afdeling Welzijn als voor de afdeling Wonen. De zittingstermijn liep tot en met 31 december 2015. In oktober 2015 is bij de vakbonden gemeld dat er op 22 december 2015 verkiezingen zouden plaatsvinden. Vanuit de bonden zijn geen kandidaten aangemeld. Ook een oproep van de ondernemingsraad onder het personeel heeft geen kandidaten opgeleverd. De huidige leden hebben besloten per 1 januari 2016 te stoppen. Vanaf 1 januari 2016 is er dus geen ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging meer actief binnen Welwonen. Wel wordt het personeel via bijeenkomsten geïnformeerd over de voortgang van projecten, gevolgen van wettelijke regelingen en (eventuele) organisatorische wijzigingen. 44

7 Financiën 7.1 Planning & controlecyclus De financiële positie is het resultaat van het beleid dat wordt uitgezet in onze Koersnotitie. Uiteraard mag dat niet leiden tot verrassingen. Daarom voert een planning & controlecyclus die periodiek wordt geactualiseerd. Risico s worden gemonitord via het Internet pakket Naris, waarin op afdelings- en projectniveau risico s worden benoemd, gekwantificeerd en ingeschat op de kans van daadwerkelijk optreden. De historie van dit pakket biedt inzicht waardoor risico s die in het verleden voorkwamen in de toekomst voorkomen kunnen worden. Koersnotitie 2016-2019 DVi (Corpodata) Jaarbegroting en Financiële Meerjaren begroting Jaarrekening Bedrijfswaarde en Marktwaarde verhuurde staat Balance score card DPi (Corpodata) De planning & controlecyclus wordt extern beïnvloed door de toezichthouders. Buiten onze financiële cyclus om dienen we nog een extra financiële verantwoording aan Corpodata aan te leveren die bestaat uit de DPi (een begrotingsprognose voor tien jaar) en een DVi (een verantwoordingsprognose voor vijf jaar) met nog apart een kasstroomoverzicht voor het Waarborgfonds Sociale Woningbouw. Corporaties worden vanaf het boekjaar 2017 verplicht het afsluitproces van het boekjaar te vervroegen, zodat op 1 mei alle verantwoordingsdocumentatie bij de Autoriteit Woning - corporaties aanwezig is. 7.2 Sturen op waarde Sturen op waarde is het toevoegen van zowel indirect als direct rendement aan de totale vastgoedportefeuille. Via het strategisch voorraadbeleid beoordelen we periodiek PMC s op renovatie, sloop, herstructurering of verkoop. Door optimale benutting van de herinvestering reserve, die wordt gevuld met opbrengsten uit verkoop van sociale huurwoningen, levert dit fiscaal uitstel op van afdracht van VPB. 45

Om de sturing op kasstromen te volgen maken we gebruik van een aantal sturingsvariabelen: Beheerlasten van 800 per VHE; Bedrijfslasten van 1.000 per VHE; Bezuiniging op onderhoud tot totaal 3,8 miljoen in 2017; Sturen op Waarde met handhaving minimale normen; ICR 1,55; Lening versus bedrijfswaarde 75%; Direct rendement minimaal gelijk aan vermogenskostenvoet. Risico s De verkoopopbrengsten zijn van grote invloed op deze cijfers. Als de verkoop stagneert heeft dit direct effect op de omvang van de sociale projectenportefeuille; De verhuurderheffing en de Vennootschapsbelasting zorgen voor een liquiditeitsvraagstuk; hebben wij op het moment van betaling voldoende middelen in kas? Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw heeft hier in hun borgingsfaciliteit niet op geanticipeerd. Corporaties kunnen nu alleen een saneringsverzoek indienen als ze middelen tekort komen; Eigen middelen aanhouden om belastingen te betalen biedt geen soelaas, omdat deze direct door het WSW van de borgingsfaciliteit worden afgetrokken. Rente kapitaalmarkt. Door de lage rente is het nog mogelijk nieuwe investeringen aan te gaan. Een stijgende rente is nadelig voor onze investeringsportefeuille. 7.3 Intrest Dekkingsratio Norm 2017 2018 2019 2020 2021 Operationele kasstroom (Dpi) ( )A Vóór rente 8.294 8.311 8.612 8.714 7.753 Betaalde rente (B) -2.789-2.845-2.706-2.806-2.700 Operationele kasstroom (Dpi) ( )A Na rente 5.505 5.466 5.906 5.908 5.053 Interest dekkingsratio (ICR) A/B > 1,55% 2,97% 2,92% 3,18% 3,11% 2,87% Loan to value (marktwaarde) 25,3% 26,5% 24,6% 24,5% 23,3% Loan to value (bedrijfswaarde) 46,6% 42,4% 37,8% 32,7% 27,7% Direct rendement (marktwaarde) 2,40% 2,35% 2,50% 2,44% 2,06% Direct rendement (bedrijfswaarde) > 4,25% 5,35% 4,97% 5,04% 5,18% 5,40% Marktwaarde DAEB Handboek 2016 250.439 247.948 250.587 251.311 252.605 Marktwaarde Niet DAEB 11.399 11.556 11.761 12.003 12.231 Bedrijfswaarde DAEB Incl. investering 127.287 134.526 137.935 144.203 147.517 Bedrijfswaarde Niet DAEB 12.391 12.507 12.610 12.731 12.806 Faciliteringvolume WSW Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw beoordeelt jaarlijks onze financiële positie. Uit deze beoordeling wordt een borgingsplafond berekend wat is gebaseerd op via de DPi ingediende investeringen. Het WSW kan aan de hand van nieuwe prognoses, feiten en omstandigheden het borgingsplafond bijstellen. Het is noodzakelijk dat wij op korte termijn aan onze betalingsverplichtingen kunnen voldoen. Daarom (blijven) wij sturen op kasstromen. Overzicht Borgingsplafond WSW geborgde leningen 2017 2018 2019 Geborgde leningenportefeuille WSW per 31-12-2016 69.074.000 0 0 Financieringsbehoefte DAEB* 6.324.000 9.506.000 3.435.000 Interne financieringsbronnen -5.823.000-5.193.000-4.930.000 Correctie 0 0 0 Borgingstegoed** -3.073.000 0 0 Borgingsplafond per jaar (naar boven afgerond op 1.000) 66.502.000 70.815.000 69.320.000 Leningenportefeuille schuldrest 68.335.868 65.731.574 63.110.702 * Dit bedrag is nog niet opgenomen in het borgingsplafond ** Beschikbare liquide middelen minus een correctie van 10% 46

In december 2016 is een nieuwe Prognose voor 2017 tot en met 2021 ingediend. Hierin zijn ook nieuwe voorgenomen projecten opgenomen. Het nieuwe borgingsplafond moeten wij nog ontvangen. leningenportefeuille Dit betreft aflossingen op de bestaande leningenportefeuille. Voor nieuwe projecten worden leningen aangetrokken na verrekening met eventuele overschotten aan liquide middelen. Deze worden ingezet ter dekking van het onrendabele deel van de investering. 10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 Vervalkalender geldleningen 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 Bedrag 6.000 7.000 0 9.183 0 0 3.000 0 0 0 De jaarlijkse percentages aflossing en herfinanciering van de leningen zijn als volgt: Jaar Risico Jaar Risico Jaar Risico 2017 8,8% 2021 0,0% 2024 0,0% 2018 10,7% 2022 0,0% 2025 0,0% 2019 0,0% 2023 5,7% 2026 0,0% 2020 15,2% Rente ontwikkeling De rente op de bestaande leningenportefeuille ontwikkelt zich volgens onderstaande grafiek. Aflossingen met herfinancieringen zijn ingerekend tegen de verplichte discontering van 5,0%. In de praktijk lenen we goedkoper, waardoor het gemiddelde percentage nog daalt door nieuwe leningen als gevolg van herfinanciering of nieuwbouw. Gemiddelde rente leningenportefeuille 4,19 3,94 4,03 4,11 4,12 4,28 2016 2017 2018 2019 2020 2021 Rente 47

7.4 Vennootschapsbelasting en latenties De Vennootschapsbelasting in combinatie met de Verhuurderheffing hangt als een molensteen om de nek van woningcorporaties. Volgens het door BDO opgestelde advies moet Woondiensten Enkhuizen vanaf 2017 feitelijk Vennootschapsbelasting gaan betalen. De begrote aanslag VPB zal, mede door de stijgende WOZ waarde vanaf 2017 tot en met 2020 2,5 miljoen bedragen. Daarna daalt de aanslag naar 1,4 miljoen. Als daar 1,5 miljoen Verhuurderheffing bij opgeteld wordt is onze investeringscapaciteit verdwenen. Daarbij komt nog dat het qua liquiditeitsplanning welhaast onmogelijk is om in september ruim 4,0 miljoen ineens te betalen. De integrale VPB plicht is overigens juridisch twijfelachtig, omdat voor 96% DAEB activiteiten uitvoert. Inmiddels is bekend geworden dat demissionair staatssecretaris Wiebes er niet over peinst om de motie van de Kamerleden Groot en van Vliet uit te voeren. Zij pleitten voor afschaffing van vennootschapsbelasting over DAEB activiteiten. De aangifte VPB is tot en met boekjaar 2014 definitief beschikt door de Belastingdienst. De aangifte 2015 is inmiddels bij de Belastingdienst ingediend. Deze aangifte is verzorgd door BDO Accountants & Belastingadviseurs B.V. Beleid De fiscale afwaardering van een woning is toegestaan als de WOZ waarde minimaal 15% is gedaald ten opzichte van de WOZ waarde van 2008. Dit resulteert ultimo 2016 in een opgebouwd totaal fiscaal verlies van 5.816.306 (2015: 14.881.776). Latente belastingen In de RJ 272 is geregeld dat naast de acute VPB verplichting ook belastinglatenties op de balans moeten worden opgevoerd, indien er sprake is van: 1. Verrekenbare tijdelijke verschillen tussen het commerciële en fiscale jaarresultaat; 2. Een beschikbare voorwaartse verliescompensatie; 3. Beschikbare fiscale verrekening mogelijkheden Latentie leningen heeft een actieve latentie opgevoerd voor het verschil van de commerciële waarde van de leningenportefeuille en de fiscale waarde. Dit verschil ontstond doordat op de fiscale openingsbalans de leningenportefeuille werd berekend tegen een hoger rentepercentage dan ons gemiddelde rentepercentage op de leningenportefeuille. De contante actieve latentie bedraagt eind 2016 229.703 Latentie verkoop sociale huurwoningen heeft een passieve latentie opgevoerd voor het verschil tussen de commerciële winst en fiscale winst van de verkoopopbrengsten voor de 1 e vijf jaar. De commerciële waarde van de woningen is hoger dan de fiscale waarde door wijziging van de waarderingsmethodiek naar de marktwaarde in verhuurde staat. Hierdoor wordt bij verkoop een latent nadeel behaald. De commerciële verkoopwinst is lager dan de fiscale, waardoor de commerciële VPB lager is dan fiscaal wordt berekend. De contante passieve latentie bedraagt eind 2016 -/- 147.077. Latentie verliescompensatie Uit onze fiscale meerjarenbegroting blijkt jaarlijks een fiscale winst. Die ontstaat uit een verschil tussen de berekeningsmethodiek van de commerciële winst en de fiscale winst. Enkele posten zoals de onrendabele top en de saneringsheffing mogen niet ten laste van het fiscale resultaat worden gebracht. De fiscale winst mag worden verrekend met in het verleden opgebouwde fiscale verliezen. Dat fiscale verlies bedraagt eind 2016 5.816.306. De actieve latentie hierover bedraagt contant gemaakt 1.409.774. 48

Afwaardering WOZ waarde In het verleden zijn dalingen van de WOZ waarde afgewaardeerd als fiscale verliezen. Hierdoor hebben we vanaf 2008 feitelijk geen VPB hoeven betalen. Inmiddels stijgt de WOZ waarde en moeten eerder afgeboekte WOZ waarde dalingen weer bij het fiscale resultaat worden opgeteld. Hierover moet feitelijk VPB worden afgedragen als het fiscale verlies is opgesoupeerd. Dat is het geval voor het fiscale boekjaar 2016. Het afgewaardeerde bedrag aan WOZ waarde bedraagt eind 2016 18.960.309. Hierover wordt een contante passieve latentie opgenomen van 4.319.888. 7.5 Ontwikkeling jaarresultaat In de grafiek ontwikkeling jaarresultaten worden de VPB lasten de eerste vier nog verrekend met opgebouwde fiscale verliezen. Daarna ontstaat een verschil in jaarresultaat vóór en na belastingen. Nieuwe projecten zijn voor de 1 e vijf jaar ingerekend. Daarna is de onzekerheid van realisatie te groot. Het onrendabele deel wordt direct ten laste van het resultaat afgeboekt. Het jaarresultaat 2016 na belasting bedraagt 24.204.921. Dat is inclusief een waardeverandering van de vastgoedportefeuille van 24.093.430. (2015: 14.501.594 inclusief een waarde - verandering van 8.084.646). 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 Jaarresultaten exclusief waardeverandering (1.000) 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 Jaarresultaat vóór VPB 3.405 925 3.744 3.670 4.241 5.664 6.206 6.952 6.988 8.023 Jaarresultaat na VPB 2.323 (161) 2.019 1.760 2.429 3.758 4.312 5.102 5.041 5.838 Bedrijfswaarde jaarrekening 2016 jaarrekening 2015 Bedrijfswaarde 31-12-2016 Sociaal bezit in exploitatie 128.860.156 Commercieel bezit in exploitatie 8.886.480 Totaal bedrijfswaarde jaarrekening 2016 137.746.636 Bedrijfswaarde 31-12-2015 Sociaal bezit in exploitatie 133.001.803 Commercieel bezit in exploitatie 11.470.351 Totaal bedrijfswaarde jaarrekening 2015 144.472.154 Verschil 6.725.518 Mutaties: 1. De huuropbrengsten zijn per saldo afgenomen door: 1.1. Afname door verkoop van 20 sociale huurwoningen; 1.2. Toename nieuwbouw 49

1.2.1. Dirk Wierengastraat 8 appartementen, 1.2.2. Lange Tuinstraat 16 woningen 1.3. Afname door Rijksbeleid 1.3.1. Huursom 2017 inflatie + 1,0%; vorig jaar nog gerekend met 2,0% 1.3.2. De harmonisatie maakt nu integraal onderdeel uit van de huurverhoging; 1.3.3. huurprijsverlaging door passende toewijzing. 1.3.4. Woningen stijgen niet door de liberalisatiegrens; scheiden DAEB / Niet DAEB 2. Er is op basis van een meerjaren personeelsplan een bezuiniging op beheerlasten doorgevoerd door (toekomstige) vacante functies niet (geheel) opnieuw in te vullen; 3. De afdeling Financiën en Technische zaken hebben de meerjaren onderhoudsbegroting geanalyseerd en bezuinigingen doorgevoerd door: 3.1. Nog meer werkzaamheden aan te besteden; 3.2. Slimmer om te gaan met onderhoud door dit af te stemmen op energielabels; 3.3. Meer maatwerk in het Planmatig onderhoud; 3.4. Huurders zelf het schilderwerk te laten verrichten bij renovaties; 3.5. Gebruik van meer duurzame/goedkopere materialen; 4. Aan de verbeteruitgaven worden geen nieuwe investeringen meer toegevoegd; Bedrijfswaarde In de bedrijfswaardeberekening hanteren we de WSW parameters voor de aanpassing van huur, onderhoud en inflatie. Die worden vermeld bij het onderdeel waarderingsgrondslagen. Bedrijfswaarde 2016-2015 DAEB 2016 DAEB 2015 Verschil Niet DAEB 2016 Niet DAEB 2015 Verschil Aantal VHE s in eigendom 2.303 2.470-167 251 110 141 Zelfstandige huurwoningen 2.185 2.197-12 17* 20-3 Onzelfstandige eenheden 103 110-7 0 0 0 Niet woongelegenheden 15 163-148 234 90 144 Bedrijfswaarde (contant) Waarde huren 242.107 245.682-3.575 14.321 15.495-1.174 Huurderving 1.599 1.903 304 664 234-430 Saldo 240.508 243.779-3.271 13.657 15.261-1.604 0 Bijdragen 0 0 0 0 0 0 Inkomsten uit verkoop 8.453 9.744-1.291 78 0 78 Overige inkomsten 0 0 0 0 0 0 Restwaarde 10.032 9.500 532 598 303 295 Onderhoudsuitgaven 58.331 59.585 1.254 3.357 2.317-1.040 Overige exploitatie uitgaven 39.712 41.877 2.165 2.089 1.777-312 Verbeteruitgaven 2.338 2.424 86 0 0 0 Overige uitgaven 210 107-103 0 0 0 Verhuurdersheffing 29.316 26.028-1.675 0 0 0 Saldo 111.422 110.777 968 4.770 3.791-979 0 Bedrijfswaarde 129.086 133.002-2.303 8.887 11.470-2.583 Saneringsheffing 225 247 22 0 2-22 Saldering na saneringsheffing 128.861 132.755-3.894 8.887 11.468-2.581 Gemiddelde restant levensduur 24,8 26,3-1,5 24,2 25,6-1,4 Actuele waarde Vanaf 2016 is het verplicht om het vastgoed te waarderen tegen de marktwaarde in verhuurde staat (MVS). Deze methodiek verhoogt het eigen vermogen, maar levert geen inkomende kasstroom op. Voor de berekening van de MVS gebruiken wij het Handboek Modelmatig 50

percentage Waarderen. Hierin zijn alle parameters voorgeschreven, ongeacht of je ze ook feitelijk realiseert. Er zijn drie scenario s die de volgende netto marktwaarde in verhuurde staat opleveren: Eind 2016 ziet de waarde van ons bezit er als volgt uit: Marktwaarde in verhuurde staat 2016 2015 2014 Doorexploiteren DAEB 236.600 199.571 196.012 Doorexploiteren Niet DAEB 10.394 10.413 10.776 Totaal 246.994 209.984 206.788 Uitponden DAEB 253.157 225.875 215.779 Uitponden Niet DAEB 10.552 10.917 11.188 Totaal 263.709 236.792 226.967 Keuze uitponden of doorexploiteren DAEB 255.083 228.613 214.050 Keuze uitponden of doorexploiteren Niet DAEB 10.054 9.667 11.267 Totaal 265.137 238.280 225.317 Bedrijfswaarde 2016 2015 2014 Bedrijfswaarde DAEB 128.860 133.002 120.119 Bedrijfswaarde Niet DAEB 8.887 11.470 14.079 Totaal 137.747 144.472 134.198 De WOZ waarde bedraagt eind 2016 bedraagt 307.306.000 (2015: 304.304.998). De netto marktwaarde in verhuurde staat bij het keuzescenario bedraagt 86,3% van de WOZ waarde. 7.6 Ontwikkeling financiële positie Solvabiliteit De ondergrens van de solvabiliteit staat op 40,0% en is gebaseerd op de marktwaarde. De solvabiliteit stijgt voornamelijk doordat wij op middellange termijn minder projecten hebben ingepland. Het is dus beter deze grafiek te lezen als mogelijkheid tot het aangaan van nieuwe investeringen. De solvabiliteit zal dus nog afnemen naarmate er nieuwe projecten worden ingepland. Deze moeten uiteraard aan onze financiële randvoorwaarden voldoen. 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Ontwikkeling solvabiliteit 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 Solvabiliteit Bedrijfswaarde 35,9 35,1 37,6 38,6 41,1 44,7 49,4 55,9 62,7 70,9 Solvabiliteit marktwaarde 70,2 69,8 71,7 72,6 74,4 76,6 79,5 82,9 86,3 89,9 NormMarktwaarde 40,0 40,0 40,0 40,0 40,0 40,0 40,0 40,0 40,0 40,0 Eigen vermogen Het eigen vermogen muteert met de toevoeging of onttrekking van de jaarresultaten. Wij hebben in de volgende grafiek het eigen vermogen na belastingheffing gepresenteerd. 51

Bedrag x 1.000 Ontwikkeling eigen vermogen na vennootschapsbelasting 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 Eigen vermogen 38.698 38.537 40.557 42.316 44.746 48.504 52.816 57.918 62.959 68.798 In dit overzicht zijn de onrendabele toppen voor Cayen, IJsselzand Samenhuis, Begoniastraat en de vermoedelijke projecten Heiligeweg en Vijzelstraat opgenomen. Kasstromen De kasstromen zijn een combinatie van de operationele, financiering, investering en fiscale kasstroom. De operationele kasstroom inclusief verkoopopbrengsten laat een positief beeld zien. Hiervan kunnen we onrendabele delen van investeringen betalen. Het resterende bedrag wordt geleend. Het is van belang een goede balans te vinden tussen investeringen, rentelasten en verkoopopbrengsten. Nieuwe investeringen bouwen we onderhoudsvriendelijk en duurzaam. 10.000 Overzicht kasstromen 5.000 0 (5.000) (10.000) (15.000) 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 Operationeel 5.507 5.466 5.906 5.908 5.053 5.339 6.085 6.492 6.656 7.598 Kasstromen saldo (8.159) (12.627) 199 (11.047) (937) (434) (1.031) 4.429 4.258 4.950 Beleggingen Overeenkomstig onze beleidsuitgangspunten beleggen wij onze tijdelijke overtollige middelen voornamelijk op korte termijn (< 1 jaar). Deze liquide middelen dienen in eerste instantie voor aflossing van leningen en ten tweede als financiering voor nieuwbouwcomplexen, renovatie, herstructurering en beheerplanmaatregelen. Eind 2016 bedroegen deze korte beleggingen, inclusief de betaalrekening 4.639.578 en werden aangehouden op internet spaarrekeningen. 52

Rente ontwikkeling Wij streven naar een zo laag mogelijke vermogenskostenvoet van onze leningenportefeuille tegen een aanvaardbaar risicoprofiel. Die bedraagt eind 2016 4,193% (2015 : 4,189%). Bij ongewijzigde omstandigheden beweegt de rentevoet zich in latere jaren zo rond de 4,10%. In 2016 hebben we een lening geherfinancierd met een nieuw rentepercentage van 1,34% voor 17 jaar vast annuïtair. De rente van de oude lening bedroeg 3,53%. In onze meerjarenbegroting hebben wij nieuwe leningen als gevolg van herfinanciering of nieuwe projecten nog niet ingerekend, waardoor de netto financieringspositie in beeld blijft. De extra rentelast wordt wel meegerekend, maar op basis van het gesaldeerde liquiditeitstekort. Rentabiliteit Bij het rendement op vreemd,- eigen,- en totaal vermogen moet sprake zijn van een evenwichtige verhouding. Afhankelijk van de rentestand kan de rentabiliteit van het totale vermogen positief worden beïnvloed door meer te financieren met vreemd vermogen. De beïnvloeding van de RTV, door gebruik te maken van vreemd vermogen noemt men het hefboomeffect. Soort vermogen Waarde Omschrijving Rentabiliteit Totaal Vermogen 9.91 Rentabiliteit Vreemd Vermogen 3.56 Rentabiliteit Eigen Vermogen 12.52 Vreemd vermogen 77.235.438 Leningen + voorziening Eigen vermogen 193.283.929 Incl. herwaarderingsreserve Verhouding Vreemd-/Eigen vermogen 0.40 Hefboom 12.45 De financiële rentabiliteit wordt verbeterd door met geleend geld een opbrengst te halen die groter is dan de rente die over het geleende geld betaald wordt. De totale rente voor geldleningen moet wel uit het operationele resultaat kunnen worden betaald. Dit monitoren wij via de interest dekking ratio (ICR). De rentabiliteit op het eigen vermogen is drastisch gedaald door bijtelling van de herwaarderingsreserve in het eigen vermogen. 53

8 Kengetallen 8.1 Kengetallen in aantallen of euro s Boekjaar per 31 december 2016 2015 2014 2013 Gegevens bezit Aantal verhuureenheden in exploitatie - Woningen en woongebouwen 2.305 2.327 2.336 2.344 - Maatschappelijk- en bedrijfsonroerendgoed 40 32 35 38 - Parkeren 209 219 228 231 Totaal 2.554 2.578 2.599 2.613 Mutaties is het aantal verhuureenheden -24-21 -14-34 - Aantal opgeleverd / aangekocht 24 30 31 30 - Aantal verkocht -29-34 -31-41 - Aantal gesloopt -18-16 -8 0 - Aantal samengevoegd -2-1 -3-25 - Aantal overig 1 0-3 2 Gemiddelde boekwaarde per verhuureenheid 44.030 38.292 36.098 Gemiddelde marktwaarde per verhuureenheid 103.813 92.428 86.694 Gemiddelde bedrijfswaarde per verhuureenheid 53.934 56.040 51.634 51.358 Gemiddelde WOZ-waarde per verhuureenheid 120.112 118.856 118.220 127.525 Aant al w oningen naar huurprijsklasse Goedkoop: Lager dan 409,92 270 281 271 275 Betaalbaar: 409,92 tot 586,68 1.438 1.419 1.400 1.439 Duur: 586,68 tot en met 710,68 476 499 525 469 Commercieel: hoger dan 710,68 18 21 35 49 Niet zelfstandige woningen 103 107 105 112 2.305 2.327 2.336 2.344 Toelichting aantal woningen naar huurprijsklasse 01-07-16 01-07-15 01-07-14 01-07-13 Kortingsgrens en maximale huurgrens jongeren < 23 jaar 409,92 403,06 389,15 374,44 Kortingsgrens 1 en 2 persoonshuishoudens 586,68 576,87 556,82 535,91 Kortingsgrens 3- en meerpersoonshuishoudens 628,76 618,24 596,75 574,35 Maximale huurgrens voor personen > 23 jaar 710,68 710,68 699,48 681,02 54

Boekjaar per 31 december 2016 2015 2014 2013 Kw alit eit per w oning 1. Aantal reparatieverzoeken 1,44 1,46 1,32 1,27 2. Kosten klac htenonderhoud 252 278 258 236 3. Kosten mutatieonderhoud 102 93 103 95 4. Kosten planmatig onderhoud 939 767 933 1.087 5. Overige onderhoudskosten 135 106 179 261 6. Totaalkosten onderhoud 1.429 1.244 1.473 1.679 7. Perc entage woningverbetering 0,17 0,43 0,47 0,47 8. Kosten woningverbetering 19.044 54.763 37.948 45.369 Prijs- kw alit eit verhouding 1. Gemiddeld aantal punten WWS 160,28 159,81 155,76 155,16 2. Gemiddelde netto huurprijs 527,09 519,71 507,80 483,50 3. Gemiddelde puntprijs 3,29 3,25 3,26 3,12 Het verhuren van w oningen 1. Mutatiegraad totaal aantal verhuureenheden in % 8,30 8,86 9,26 8,88 2. Perc entage toewijzingen met inkomen < 35.739 88,62 89,56 90,86 95,73 3. Perc entage toewijzingen 35.739-39.874 3,59 2,20 4. Perc entage toewijzingen met inkomen > 39.874 7,78 8,24 9,14 4,27 5. Huurac hterstand in % jaarhuur + servic evergoedingen 0,75 1,02 0,79 1,09 6. Huurderving in % jaarhuur + servic evergoedingen 0,77 1,27 1,59 0,97 Financiele cont inuit eit 1. Solvabiliteit ( vanaf 2015 op basis marktwaarde) 72,5 68,2 27,3 23,2 2. Current ratio 0,6 0,4 0,6 1,2 3. Rentabiliteit eigen vermogen 12,5 8,8 12,2 8,6 4. Rentabiliteit vreemd vermogen 3,8 3,8 4,0 3,8 5. Rentabiliteit totaal vermogen 9,9 7,0 6,2 4,9 6. Interne financ iering per woning 83.854 72.660 11.607 10.140 7. Cash flow per woning 10.501 6.232 2.747 2.191 8. Intrest dekking ratio 2,6 2,7 2,0 2,1 9. Exploitatierendement gemiddelde bedrijfswaarde in % 5,2 5,0 4,7 4,5 10. Loan to value (vreemdvermogen in % bedrijfswaarde) 48,5 48,0 52,1 50,7 Balans- en w inst en verliesrekening (x 1. 000,-) 1. Eigen vermogen 193.284 169.079 30.167 26.496 2. Voorzieningen 6.031 2.572 350 2.151 3. Huren 15.192 15.008 14.419 13.959 4. Vergoedingen 422 432 390 374 5. Jaarresultaat voor belastingen 31.097 14.634 5.848-3.568 Bruto aantal formatieplaatsen per 100 woningen 1,00 1,03 1,00 1,04 Netto aantal formatieplaatsen per 100 woningen 0,69 0,70 0,73 0,75 Werkelijk aantal personeelsleden per 100 woningen 1,30 1,33 1,28 1,41 55

9 Jaarrekening 9.1 Balans na resultaatbestemming Bedragen in 1,- 31 december 31 december 2016 2015 ACTIVA Materiële vaste ac tiva DAEB vastgoed in exploitatie 255.083.493 228.612.556 Niet DAEB vastgoed in exploitatie 10.053.771 9.667.137 Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 10.198 302.907 Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie 705.433 794.138 Totaal materiële vaste ac tiva 265.852.895 239.376.738 Financ iële vaste ac tiva Latente belastingvorderingen 1.639.477 4.145.488 Overige vorderingen 349 730 Totaal financ iële vaste ac tiva 1.639.826 4.146.218 Som vaste ac tiva 267.492.721 243.522.956 VLOTTENDE ACTIVA Voorraden Overige voorraden 83.361 80.610 Vorderingen Huurdebiteuren 111.972 152.382 Overheid 34.552 42.832 Overige vorderingen 226.776 146.745 Totaal vorderingen 373.300 341.959 Liquide middelen 4.639.578 3.926.955 Totaal vlottende ac tiva 5.096.239 4.349.524 TOTAAL ACTIVA 272.588.960 247.872.480 56

Bedragen in 1,- 31 december 31 december 2016 2015 EIGEN VERMOGEN Herwaarderingsreserve 118.897.195 101.976.787 Overige reserves 74.386.734 67.102.221 Totaal eigen vermogen 193.283.929 169.079.008 VOORZIENINGEN Voorziening onrendabele investeringen en herstruc tureringen 1.564.019 2.491.525 Voorziening latente belastingverplic htingen 4.466.965 80.421 6.030.984 2.571.946 LANGLOPENDE SCHULDEN Leningen kredietinstellingen 64.928.016 66.204.954 KORTLOPENDE SCHULDEN Sc hulden aan kredietinstellingen 6.276.438 7.675.431 Sc hulden aan leveranc iers 207.924 226.600 Belastingen en premies soc iale verzekeringen 286.332 238.249 Overige sc hulden 1.429.487 1.725.871 Overlopende passiva 145.850 150.421 Totaal kortlopende sc hulden 8.346.031 10.016.572 TOTAAL PASSIVA 272.588.960 247.872.480 57

9.2 Winst- en Verliesrekening Bedragen x 1,- Rekening Rekening 2016 2015 Exploit at ie vast goedport efeuille Huuropbrengsten 15.191.966 15.008.210 Opbrengst servic ec ontrac ten 422.380 431.507 Lasten servic ec ontrac ten -445.884-479.050 Lasten verhuur- en beheerac tiviteiten -932.776-1.018.064 Lasten onderhoudsac tiviteiten -3.673.566-3.349.491 Overige direc te operationele opbrengsten exploitatie bezit 23.574 22.707 Overige direc te operationele lasten exploitatie bezit -2.374.156-2.194.876 Net t o result aat exploit at ie vast goedport efeuille 8.211.538 8.420.943 Verkopen port efeuille Verkoopopbrengst vastgoedportefeuille 3.003.128 2.667.359 Toegerekende organisatiekosten -74.741-67.566 Boekwaarde verkoc ht vastgoed op moment van verkoop -2.595.123-2.124.116 Net t o gerealiseerd result aat verkoop vast goedport efeuille 333. 264 475. 677 Waardeveranderingen vast goedport efeuille Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuille 1.851.477 1.309.920 Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille 24.093.430 8.084.646 Waardeverandering vast goedport efeuille 25. 944. 907 9. 394. 566 Overige act ivit eit en Opbrengst overige ac tiviteiten 284.006 114.539 Kosten overige ac tiviteiten -669.090-655.012-385. 084-540. 473 Leefbaarheid -219. 704-240. 830 Financiële bat en en last en Andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten 31.987 133.117 Rentelasten en soortgelijke kosten -2.819.432-3.009.018 Saldo financiële bat en en last en -2.787.445-2.875.901 Result aat voor belast ingen 31. 097. 476 14. 633. 982 Belastingen -6.892.555-132.389 Result aat na belast ingen 24. 204. 921 14. 501. 594 58

Beoogd hofje Reigerweg met 17 woningen 59