Nieuwsbrief Verder met VVE en Schakelklassen Juni 2012 In deze nieuwsbrief: Negen prioriteiten Opbrengstgericht werken Taalniveau verhogen Schakelklassen HBO ers coachende rol Symbool Matroesjka VVE Thuis Verbetering toeleiding Convenant bevordert kansen voor kinderen Een helder kader voor onze gezamenlijke inspanningen, zo typeert wethouder Bert van de Burgt (onderwijs) het stedelijke convenant 2012 2015 Effectief benutten van VVE en extra leertijd voor jonge kinderen. In deze samenwerkingsovereenkomst van alle stedelijke VVE (Voor- en Vroegschoolse Educatie) partners zijn negen prioriteiten vastgelegd waarin met 7,5 miljoen euro extra geïnvesteerd wordt in de komende vier jaar. Het convenant is opgesteld in samenspraak met alle VVE partners in de stad die betrokken zijn bij VVE en Schakelklassen. Aanleiding voor het convenant is het landelijke bestuursakkoord dat de minister van onderwijs met de grote gemeenten heeft gesloten in maart 2012. Opsteker Waaraan gaan we dat geld besteden? Aan nog beter worden, lacht Van de Burgt. We doen het immers al heel goed. De Inspectie stelt onze VVE praktijk op een aantal punten zelfs ten voorbeeld aan andere steden. In Dordrecht staat dit onderwerp hoog op de agenda en we zetten al jarenlang in op het voorkomen van ontwikkelingsachterstanden bij jonge kinderen. Dat doen we ook door de inzet van Schakelklassen. Na Amsterdam kwamen wij als twééde beste VVE gemeente uit de bus! De Inspectie sprak veel waardering uit voor onze ontwikkelingsgerichte aanpak en voor de consistente inzet op de doorgaande lijn. Sterke punten. Daar kunnen we terecht trots op zijn. Beter registreren, maar geen keurslijf De bestandopname bracht ook de zwakke plekken aan het licht. Zo oordeelde de Inspectie dat de VVE locaties nog onvoldoende opbrengstgericht werken. Toch volgen onze pedagogische medewerkers de ontwikkeling van de kinderen juist heel goed. En er worden goede resultaten geboekt, reageert Van de Burgt. Ze observeren, kijken en luisteren goed en spelen in op wat het individuele kind nodig heeft en daar gaat het om. Deze observaties en de resultaten van hun werk moeten beter worden gedocumenteerd, zodat ze overdraagbaar zijn en de resultaten beter zichtbaar worden. Dat gaan we beter doen, we gaan die resultaten beter vastleggen. Maar, laten we wel bedenken dat we toch altijd het kind centraal moeten stellen, registratie is maar een middel en geen doel op zich. Ieder kind is anders, ontwikkelt zich anders, daarbij past geen uniform keurslijf van wegen, meten, toetsen en vastleggen. We zoeken dus naar een manier van registreren die ruimte laat voor individuele verschillen, want anders schieten we ons doel voorbij.
Vervolg artikel voorzijde. VVE Thuis Een ander punt dat Van de Burgt na aan het hart ligt, is het versterken van de ouderbetrokkenheid. Als het lukt om de ouders te betrekken en ze zelf actief gaan meedoen, dan schieten de resultaten omhoog. Want dan kan het kind het geleerde thuis spelenderwijs samen met de ouders in de praktijk brengen. En dan rendeert VVE optimaal. VVE Thuis is nu ook met ouders van kleuters gestart en daarmee zetten we de lijn van ouderbetrokkenheid verder door. Meer schakelklassen Met extra schakelklassen in de basisschool willen wij de kansen van kinderen op een goede vervolgopleiding vergroten. De basisscholen Mondriaan, Pius X, Fontein, Mariaschool, Don Bosco en IKRA breiden hun schakelklassen uit. Daarmee wordt geïnvesteerd in extra leertijd en staat het verhogen van de woordenschat centraal. Hoge verwachtingen Extra middelen, in deze tijden van schaarste is dat een mooie meevaller. Zeker, maar het is geen luxe, vindt de wethouder van onderwijs, want er staan hoge verwachtingen tegenover. Het voortouw voor de uitvoering ligt bij het veld; de gemeente heeft vooral een faciliterende en ondersteunende rol. Ik vind dat een goede taakverdeling en ik heb er alle vertrouwen in dat we met elkaar onze ambities in de komende jaren kunnen realiseren. De 17 partners in het convenant zijn: Stichting Openbaar Primair Onderwijs Dordrecht (OPOD) Stichting H3O Stichting Katholiek Onderwijs Bernardus Alfrink (SKOBA) Stichting Islmitisch Onderwijs Primair Onderwijs Rijnmond (SIPOR/IKRA) Dordtse schoolvereniging voor onderwijs op algemene grondslag Dordtse Welzijnsorganisatie (DWO) Stichting Peuterspeelzalen Dordrecht SDK Kinderopvang en Buitenschoolse opvang Kinderdagverblijf Happy4kids Kiddoozz Kinderopvang BV Centrale Organisatie Kinderopvang Drechtsteden (COKD) Verbetering toeleiding Hoe bereiken we nog meer kinderen? Het VVE bereik in Dordrecht is de laatste jaren sterk uitgebreid. Over de hele stad verspreid kunnen jonge kinderen terecht voor speels- en ontwikkelingsgericht aanbod in peuterspeelzalen en kinderopvang. Maar het kan nog beter, we willen nog meer kinderen bereiken. Kindercentrum Wereldkids BV Stichting De Hoop/GGZ Bambino Bartholomeus/Partou Kinderopvang BV Kinderdagverblijf de Huiskamer Careyn, Centrum voor Jeugd en Gezin Gemeente Dordrecht Careyn heeft een belangrijke rol in de zogenaamde toeleiding naar VVE. Zo worden door de Dordtse Informatiedienst en door het netwerk rond het consultatiebureau, ouders van jonge kinderen geïnformeerd en gestimuleerd om hun kinderen aan het VVE programma te laten deelnemen. Om deze toeleiding te optimaliseren, onderzoekt Sardes in 2012, in samenwerking met Careyn, waar nog sprake is van non-bereik en welke maatregelen kunnen helpen om de toeleiding naar VVE te verbeteren.
Dordts convenant met negen prioriteiten Tijdens de VVE conferentie Nieuwe parels en puzzels op 28 juni 2012 zetten 17 betrokken partners uit Dordrecht hun handtekening onder de samenwerkingsovereenkomst Effectief benutten VVE en extra leertijd voor jonge kinderen. Alle partners zullen komende periode tot en met 2015 zich extra inzetten voor de negen gestelde prioriteiten: 1. Uitbreiden VVE locaties en Schakelklassen: Gestreefd wordt naar een volledige dekking in 2015, evenwichtig over de stad gespreid. 2. Verhogen resultaten stedelijke VVE: De Dordtse resultaten zijn al goed, maar door het beter vastleggen van informatie worden de resultaten meer zichtbaar en meetbaar. 3. Verhogen taalniveau pedagogisch medewerkers: Waar nodig opleiding voor pedagogisch medewerkers tot tenminste Taalniveau 3 F. 4. Inzet HBO opgeleide pedagogisch medewerkers: Per groep tenminste een HBO gekwalificeerde medewerker als coördinator en coach on the job. 5. Invoering opbrengstgericht werken: Invoering van doelgerichte en onderling vergelijkbare methoden om de ontwikkeling van de kinderen in beeld te brengen. 6. Hanteren kindvolgsysteem: Alle VVE locaties gebruiken een onderling vergelijkbaar kindvolgsysteem en brengen daarmee de ontwikkeling van de kinderen in kaart. 7. Verbeteren toeleiding doelgroepkinderen: Het doel is alle ouders thuis te bezoeken en hen te informeren en te stimuleren om hun kinderen aan het VVE programma te laten deelnemen. 8. Versterken ouderbetrokkenheid: Alle VVE locaties ontwikkelen een ouderbeleidsplan, waarin is vastgelegd hoe de ouders betrokken worden bij het VVE programma. 9. Monitoren resultaten en effecten van de ingezette maatregelen: Tijdens de looptijd van het convenant worden de resultaten regelmatig gemeten en in kaart gebracht door onafhankelijke instanties. Opbrengstgericht werken De invoering van opbrengstgericht werken is een van de prioriteiten van het convenant. Streven is dat alle locaties de resultaten van VVE op een inzichtelijke en vergelijkbare manier in beeld brengen. Hoe deze nieuwe manier van werken wordt ingevoerd, daar gaan gemeente en partners komende tijd mee aan de slag. Karin van der Graaf van DWO was lid van de werkgroep Opbrengstgericht werken en vertelt waarom dit wordt ingevoerd. In 2010 zijn alle peuterspeelzalen en basisscholen die VVE uitvoeren, bezocht door de onderwijsinspectie. De inspectie heeft een rapport uitgebracht waarin benoemd is wat goed gaat en wat beter kan. Eén van de verbeterpunten was het in beeld brengen van de resultaten van VVE. Hierbij gaat het vooral om goed zichtbaar te maken wat een kind in de VVE leert en of dat overeen komt met wat wij in deze stad belangrijk vinden dat een kind zou moeten leren zo tussen de twee en zes jaar. Het was niet zo dat we voor 2010 geen enkele methode hadden om peuters en kleuters te observeren. Integendeel, we gebruikten in Dordrecht al een overdrachtsformulier dat diende als observatiemethode. Daarnaast wemelde het van de observatie-instrumenten, zowel in de peuterspeelzaal als op de basisschool. Met de veelheid aan systemen lukte het al helemaal niet om stadsbreed iets te zeggen over hoe onze kinderen het doen in de VVE. Laten zien hoe onze kinderen het doen in VVE Werkgroep Om dit aan te pakken is de werkgroep Opbrengstgericht werken gestart met daarin medewerkers van peuterspeelzalen, kinderopvang en basisscholen. Onze opdracht was advies uit te brengen over de vraag wat opbrengstgericht werken eigenlijk is, wat het voor de praktijk betekent en wat er voor nodig is om zo te kunnen werken. Dat bleek geen gemakkelijke opgave, maar het is gelukt om tot een definitie te komen: Opbrengstgericht werken is het bewust systematisch, cyclisch en doelgericht werken aan het maximaliseren van prestaties op cognitief, sociaal-emotioneel en motorisch gebied. Met andere woorden: we denken per groep samenwerkende partners na over welke doelen wij ons stellen op ontwikkelingsgebieden, hoe we nagaan of deze doelen bereikt zijn (met een observatiemethode) of we ons zorgen moeten maken als een doel (nog) niet bereikt is en wat we moeten doen om het doel alsnog te bereiken (handelingsplan). Daarna begint de cirkel opnieuw met observeren, handelen en bijstellen. Houvast voor leidsters Het nieuwe aan deze manier van werken is dat veel meer gewerkt wordt met ontwikkelingsdoelen, waardoor leidsters meer houvast krijgen voor hun dagelijks handelen. Als bijvoorbeeld uit observatie blijkt dat een kindje extra ondersteuning nodig heeft voor de ontwikkeling van een goede motoriek, dan kunnen leidsters extra activiteiten aanbieden. Dan wordt het gemakkelijker om terug te zien of de ontwikkeling ook daadwerkelijk vooruit is gegaan. Een ander voordeel is dat leidsters en leerkrachten één taal gaan spreken: zij gebruiken dezelfde termen en bedoelen dus ook hetzelfde.
Meer schakelklassen bieden extra leertijd HBO ers coachende rol in VVE-groep De Don Bosco school in Crabbehof is één van de Dordtse basisscholen die komend schooljaar de schakelklas uitbreidt. Met Schakelklassen bieden basisscholen extra ondersteuning, zodat kinderen een sprong vooruit kunnen maken in hun taalontwikkeling. Voor een succesvolle schoolloopbaan is taal in de meest brede zin van het woord cruciaal. De aanpak verschilt per school. Zo combineert de Don Bosco school de schakelklas met de reguliere klassen. Op gezette tijden worden dan de kinderen uit de klas gehaald en krijgen ze extra aandacht van een leerkracht. Bij andere scholen zitten de leerlingen het hele leerjaar in dezelfde schakelklas. Scholen kiezen zelf voor de aanpak die het beste bij hun onderwijs past. Naast de Don Bosco school breiden ook de Mariaschool, de Fontein, OBS Mondriaan, Pius X en IKRA de schakelklassen uit. Meer dan taal Volgens directeur Richard Lentze van de Don Bosco school betekent de inzet van schakelklassen meer dan het wegwerken van taalachterstand bij kinderen: Met onze kinderen werken we aan een combinatie van ontwikkelingsgebieden. Naast taal richten we ons ook op de emotionele ontwikkeling en sociale vaardigheden. Ons onderwijs is betekenisvol en we zoeken steeds naar een rijke leeromgeving. Blij Taal staat centraal en dat is de kapstok om de woordenschat van kinderen uit te breiden. De Don Bosco school is blij met de extra middelen. Wij kunnen met deze middelen meer doen. We investeren in extra bezetting en in de doorgaande lijn van VVE naar groep 3 en 4. Kinderen leren van en met elkaar. Door de interactie met elkaar en met de leerkracht doen zij bewust en onbewust nieuwe ervaringen op. Een van de bestuursafspraken die de minister van onderwijs met de gemeente Dordrecht heeft gemaakt gaat over de inzet van HBO ers in het voorschoolse VVE-aanbod. De wijze waarop dit gebeurt, is volgens Monique de Bos (gemeente Dordrecht) aan gemeenten en partners. In het convenant spreken we af dat in elke VVE-groep een HBO er ingezet wordt die een rol als coach oppakt. Daarnaast zal deze professional de doorgaande lijn tussen het voor- en vroegschoolse programma coördineren, vertelt Monique. Dordtse inkleuring van HBO-inzet In onze stad is er een werkgroep met daarin een aantal VVE-partners die zich buigt over het profiel en de taakomschrijving voor deze nieuwe functie. De werkgroep onderzoekt ook of MBO-ers eventueel via bijscholing tot HBO-niveau kunnen komen en de nieuwe rol kunnen vervullen. Het resultaat van de werkgroep moet in ieder geval aansluiten op het Dordtse VVE-aanbod. En er is ruimte voor experimenten. Komende jaren moeten als pilot worden beschouwd, al doende wordt er geleerd en uitgewisseld, aldus Monique. Coachen en stimuleren Van de collega s op HBO-niveau wordt verwacht dat zij een extra impuls gaan geven om nog gerichter te werken aan de ontwikkeling van kinderen en nog betere resultaten te halen met VVE, legt Monique uit. Als coach wordt het zijn of haar rol om naast de medewerkers te staan en niet erboven. Samen kijken wat je ziet bij een kind en dit omzetten in concrete begeleiding in wat een kind nodig heeft. Het werk wordt dus niet van pedagogisch medewerkers overgenomen, maar de HBO er zorgt voor verdieping en ontwikkeling. Hiermee versterkt de kwaliteit op de VVE-groep. Ook zorgt de HBO er voor coördinatie en inhoudelijke afstemming met de basisschool. Op die manier zorgen we ook voor een goede doorgaande lijn.
VVE Thuis in de kleutergroepen Peuterspeelzalen en scholen werken al veel met VVE programma s zoals Puk en Ko en Piramide. Deze zijn bedoeld om de ontwikkelingskansen bij peuters en kleuters te vergroten. VVE Thuis is een aanvullend programma om ouders nog meer te betrekken bij de VVE activiteiten op de peuterspeelzaal en de scholen. In het convenant is afgesproken dat naast de peuterspeelzalen ook meer VVE basisscholen het programma gaan gebruiken voor ouders van kleuters. Zo is in de ouderbetrokkenheid een doorgaande lijn gerealiseerd van peuterspeelzaal naar kleutergroepen op de basisschool. Marlies de Kok van JSO ondersteunt peuterspeelzalen en basisscholen bij het werken met VVE Thuis: Wij begeleiden scholen bij de invoering van het gezinsgerichte programma VVE Thuis. We zijn al bij twee scholen begonnen en komende jaren volgen er meer. Dit programma gaat naast de ouders staan. Thema s Het programma is een aanvullende oudercomponent bij de reguliere VVE programma s. Op school wordt er met thema s gewerkt en bij minimaal drie thema s betrekken we met VVE Thuis meer de ouders. Bijvoorbeeld het thema kleding. Daar worden werkbladen en andere materialen aangeboden aan de ouders, zodat ze meer thuis met hun kinderen kunnen doen, zoals een memoriespel of een boek om voor te lezen. In een bijeenkomst voor ouders wordt dan uitgelegd hoe het werkt en wat ze kunnen doen thuis. Het is aan de school de keuze om daarvoor alle ouders uit te nodigen of alleen van de doelgroepkinderen. Samen met ouders Naast de ouder staan De scholen verzorgen zelf de bijeenkomst en we willen vooral niet het idee geven dat ouders en hun kind extra huiswerk meekrijgen. Doel is meer de ouders stimuleren tot onderwijsondersteunend gedrag. Bijvoorbeeld hen leren om te vertellen wat je doet of te benoemen wat je ziet als je op straat loopt. Zo leren kinderen veel woorden en taal is enorm belangrijk voor hun ontwikkeling. Ouders moeten niet het gevoel krijgen dat er veel van ze verwacht wordt. Dit programma gaat naast de ouder staan. We willen samen met ouders kijken wat zij kunnen doen met hun kind. De ervaring leert dat ze het leuk vinden en er een gezellige sfeer is. Drempel verlagen Scholen zelf organiseren de bijeenkomsten en stimuleren de ouders. Bijvoorbeeld door één van de leerkrachten of een intern begeleider, dat kiest de school zelf. Bij Ikra gaat de peuterspeelzaalleidster de bijeenkomsten op school uitvoeren en bij de Wantijschool een leerkracht. Een bekende van school of peuterspeelzaal verlaagt voor ouders de drempel om mee te doen. Meer informatie: Marlies de Kok, JSO, tel. 078 6391907, e-mail: m.d.kok@jso.nl. Matroesjka popje als symbool Alle ondertekenaars van het convenant ontvingen een Matroesjka pop als symbool. Binnenin de Matroesjka staat het kind. Dat staat centraal met daarom heen alle spelers ( in elkaar geschakelde poppetjes ) die aan zet zijn voor een goede ontwikkeling van een kind. Voor de uitwerking van het convenant zijn ook alle spelers of poppetjes aan zet. Pedagogisch medewerkers die met de kinderen werken, het middenkader dat faciliteert en het bestuur/directie die sturing geven en de gemeente die coördineert en faciliteert.
Verhogen taalniveau pedagogisch medewerkers In het convenant is afgesproken dat alle pedagogisch medewerkers op VVE locaties hetzelfde taalniveau hebben, namelijk taalniveau 3F (spreken en lezen) en schrijven 2F. Leny Tholhuijsen van SKOBA vertelt over het belang van taal en geeft aan dat de uitwerking nog de nodige tijd en aandacht vergt. Het streven naar een minimale uniforme kwaliteit van het taalniveau vind ik prima. De kinderen moeten goede voorbeelden krijgen van deskundige mensen. Pedagogisch medewerkers (en ook leerkrachten) moeten helder, duidelijk en correct met ouders kunnen communiceren. Het is belangrijk dat ze niet tegen maar met ouders praten en dat ze hun taalgebruik kunnen aanpassen, vindt Leny. Vaardigheden In het kader van woordenschatonderwijs is het belangrijk dat zij kennis hebben van netwerkopbouw en het belang hiervan kennen. Het goed kunnen formuleren en schrijven van bijvoorbeeld groepsplannen en individuele handelingsplannen is noodzakelijk. Naast deze vaardigheden is echter het aanvoelen van de kinderen en een veilige uitdagende omgeving creëren net zo belangrijk. Als door de scholing ervaren pedagogisch medewerkers onzeker worden, dan slaan we denk ik de plank mis, vertelt Leny. Maatwerk We moeten, denk ik, de omslag maken naar: goede planningen maken; goed kijken naar de kinderen; doelen stellen; evalueren en een gericht aanbod geven. Dat is al een grote verandering voor pedagogisch medewerkers. Het verhogen van het taal- en schrijfniveau kan daarbij behulpzaam zijn, maar of dat een apart doel moet zijn? Er zijn nog meer gebieden waarop medewerkers zich moeten ontwikkelen zoals bijvoorbeeld opbrengstgericht werken. Ik vind het nog lastig inschatten hoe deze doelstelling zal uitpakken. Ik heb nog geen idee wie wat zou moeten gaan doen aan bijscholing op dit gebied. Eigenlijk vind ik het dubbel: enerzijds prima, anderzijds moeten we niet iedereen over een kam scheren maar maatwerk creëren. Mijn insteek is: differentieer naar ervaring van medewerkers, maar ook in tijd in verband met andere prioriteiten. We houden elkaar op de hoogte Om de projecten die in het convenant zijn afgesproken te realiseren, is het nodig dat alle partijen elkaar goed op de hoogte houden en zorgen voor een snelle uitwisseling van informatie. Afgesproken is dat het ministerie van OCW daarin het voortouw neemt en als spin in het web cijfers, data en beleidsinformatie centraal gaat verzamelen en voor alle partijen toegankelijk maakt. Gemeenten sluizen deze informatie via diverse kanalen door. Daarnaast communiceren de branche-organisties van kinderopvang en peuterwerk, de vakbonden zelf ook met hun achterban. Website OCW OCW heeft aangekondigd binnenkort te starten met een website waarop alle relevante informatie over de uitwerking van het landelijke bestuursakkoord en veel voorbeelden van good practises te vinden zullen zijn. Digitale nieuwsbrief Om iedereen die met de uitwerking van het stedelijk convenant te maken heeft op de hoogte te houden van de voortgang, verzorgt de gemeente een periodieke nieuwsbrief. Het eerste nummer heb je nu in handen. De nieuwsbrief gaat tenminste twee maal per jaar verschijnen, maar alleen dit eerste nummer verschijnt in papiervorm. Volgende edities worden alleen digitaal, via de mail naar alle betrokken partners in de stad verspreid. Colofon Deze nieuwsbrief is in het kader van het convenant Effectief benutten van VVE en extra leertijd voor jonge kinderen. Informatie: Monique de Bos tel. (078) 770 4713, e-mail: mm.de.bos@dordrecht.nl Opmaak/productie: Kumquat Foto s: Ronald van den Heerik (schoolplein, Matroesjka). Tekst: gemeente Dordrecht en afdeling Communicatie, Servicecentrum Drechtsteden. Gemeente Dordrecht Spuiboulevard 300 Postbus 8 3300 AA Dordrecht www.dordrecht.nl Website gemeente Op de website van de gemeente Dordrecht www.dordrecht.nl/onderwijs kunt u het convenant, de nieuwsbrieven die verschijnen en andere relevante informatie terugvinden.