HANDLEIDING PROFIELWERKSTUK HAVO

HANDLEIDING PROFIELWERKSTUK HAVO 2018-2019 1

2

Inhoud 1. Het schrijven van een profielwerkstuk... 4 2. Tijdpad... 5 3. Het verslag... 6 3.1 Inhoud... 6 3.2 Een omschrijving van de onderdelen van je werkstuk.... 6 3.3 De vormgeving of lay-out... 9 4. De presentatie... 11 5. De beoordeling... 12 Bijlage 1: Mogelijke structuren t.b.v. het theoretisch kader... 13 Bijlage 2: Voorbeeld van literatuurlijst volgens APA-norm... 14 Bijlage 3: Voorbeeld van een logboek... 15 Bijlage 4: Beoordelingsformulier profielwerkstuk havo 2018-2019... 16 3

1. Het schrijven van een profielwerkstuk Je hebt in het afgelopen jaar voor verschillende vakken praktische opdrachten gedaan. Deze telden doorgaans mee voor het schoolexamen en waren erop gericht je verschillende vaardigheden aan te leren. In het examenjaar zul je dit ongetwijfeld ook nog enkele malen moeten doen. Nu ga je een profielwerkstuk maken. De bedoeling daarvan is dat je de eerder aangeleerde vaardigheden in een groter verband toepast. Het is dus een soort meesterproef. Een profielwerkstuk is de weergave van een onderzoek over een probleem. Dit onderzoek doe je in een groepje, want je moet met je profielwerkstuk ook aantonen dat je kunt samenwerken. Vandaar het uitgangspunt dat een profielwerkstuk gemaakt wordt door vier à vijf leerlingen. We vinden dat belangrijk, omdat samenwerken bij veel vervolgopleidingen essentieel is: we willen je zo goed mogelijk voorbereid aan die vervolgopleiding laten beginnen. Het profielwerkstuk (PWS) is dus een grote praktische opdracht die bestaat uit drie delen: een uitgebreide onderzoeksopdracht, verslaglegging van dat onderzoek inclusief een ethische analyse en een presentatie. Voor je profielwerkstuk staat 80 uur per persoon. Aan de hand van een logboek kun je vaststellen of je dat ook haalt. Je begint met het profielwerkstuk in de vierde periode in 4 havo. In de eerste periode van het schooljaar van 5 havo maak je het PWS af. Je krijgt een cijfer voor je profielwerkstuk dat volwaardig meetelt bij de bepaling van de examenuitslag. Het gemiddelde van de afgeronde cijfers voor het PWS, maatschappijleer, CKV en levensbeschouwing vormt samen het combinatiecijfer. Op je diploma worden het cijfer en de titel van je profielwerkstuk ook apart vermeld. De meeste leerlingen die jullie de afgelopen jaren voorgingen, hebben ervaren dat het werken aan een profielwerkstuk leerzaam en boeiend is. Je ontdekt leuke dingen en doet interessante ervaringen op. We hopen dat het voor jou ook zo werkt! Veel plezier gewenst met het maken van je profielwerkstuk! Deze gids is bedoeld als een hulpmiddel bij het maken van je profielwerkstuk. Lees hem eerst aandachtig helemaal door en kijk of je begrijpt wat de bedoeling is. 4

2. Tijdpad Iedere onderwerpsgroep wordt begeleid door twee docenten. Er is een aantal bijeenkomsten vastgesteld waarop alle groepen samen komen met de begeleiders. Daarnaast staan er volgend jaar in 5 havo twee pws-uren op het rooster van alle 5 havoleerlingen; uren waarop je met je werkgroepje en evt. begeleider(s) bij elkaar kunt komen. Maandag 11 juni Kick off 2 e t/m 8 e uur Dinsdag 12 juni Kick off 2 e t/m 8 e uur Woensdag 13 juni Kick off 2 e t/m 6 e uur Maandag 16 juli PWS dag 2 e t/m 8 e uur Maandag 3 september PWS dag 2 e t/m 8 e uur Dinsdag 25 september PWS middag vanaf 6 e uur Periode 1 schooljaar 18-19 PWS elke dinsdag 8 e en 9 e uur Dinsdag 2 oktober PWS middag 5 e t/m 9 e uur Donderdag 11 oktober PWS presentatiemarkt Vrijdag 12 oktober PWS dag: deadline verslag om 16.00 uur 5

3. Het verslag Bijna alle onderwerpen vragen om een praktische oplossing bij een probleem te verzinnen of om een product te creëren. Behalve dit product, moet bij ieder onderwerp ook een profielwerkstukverslag gemaakt worden. Wat er in dat verslag moet staan, vind je in dit hoofdstuk. Voordat je daadwerkelijk aan het werk kunt gaan met een praktische oplossing of product, moet je het probleem of de uitdaging helder in kaart brengen. De eerste paar hoofdstukken van het verslag helpen je daarbij: als je de antwoorden op de vragen bij deze hoofdstukken goed beschreven hebt, kun je daarna gericht aan de slag met je product of oplossing. Per onderwerp zal het verschillen welke vragen je gaat beantwoorden. De begeleiders geven aan welke structuur er gekozen gaat worden bij jouw onderwerp. Dit inhoudelijke middenstuk noemen we het theoretisch kader van je profielwerkstuk. Iedere groep is verplicht een ethische analyse te maken. Het is verstandig in dit denk - stadium deze analyse al te maken. Het ligt voor de hand dat je het theoretisch kader en de ethische analyse aan het einde van de kick-off PWS-driedaagse in grote lijnen klaar hebt. 3.1 Inhoud Het uiteindelijke werkstuk moet de volgende verplichte onderdelen bevatten: 1. Titelblad 2. (Automatische) inhoudsopgave 3. Inleiding 4. Hoofdstukken: theoretisch kader 5. Ethische analyse 6. Conclusie 7. Literatuurlijst volgens APA 8. Logboek 9. Bijlagen (eventueel) 3.2 Een omschrijving van de onderdelen van je werkstuk. 1. Het titelblad De titel moet kort en krachtig de inhoud karakteriseren. Een pakkende titel daagt de lezers uit om je werkstuk ook echt te gaan lezen. Op de titelpagina staat vermeld: de titel (eventueel met een ondertitel) voornaam/voorletter en achternaam van de schrijvers inleverdatum klas naam en plaats van de school naam van de begeleider 6

2. Inhoudsopgave De inhoudsopgave geeft in een notendop de opbouw van de tekst weer. In de inhoudsopgave staan de titels vermeld van de verschillende hoofdstukken, paragrafen en andere onderdelen van het werkstuk, voorzien van een nummering en de pagina waarop ze beginnen. Je bent verplicht om in Word gebruik te maken van de automatische inhoudsopgave. 3. Inleiding Je inleiding bestaat uit vier onderdelen: je introduceert het onderwerp, je vertelt de aanleiding van het onderzoek, je stelt de vraag die centraal staat in je onderzoek en je geeft een korte beschrijving van het vervolg van het verslag. De introductie van het onderwerp probeer je op een opvallende manier te doen, zodat je de interesse van de lezer wekt. Gebruik bijvoorbeeld een krantenkop of een opvallende uitspraak. Bij de aanleiding geef je aan waarom je dit onderwerp verder wilde uitzoeken. Dit leidt vervolgens tot de hoofdvraag: wat wil je eigenlijk uitzoeken bij jouw profielwerkstuk? Wat verwacht je dat er uit je onderzoek zal komen (ofwel: wat is je hypothese?). Tot slot geef je de lezer een beeld van wat hij kan verwachten in jouw verslag. 4. Hoofdstukken: theoretisch kader In deze hoofdstukken ga je het probleem of de uitdaging nader analyseren. De hoofdstukken zijn in feite gebaseerd op deelvragen omdat het antwoord op een hoofdvraag niet eenvoudig te geven is. Door deelvragen te beantwoorden geef je dus ook indirect antwoord op de hoofdvraag. Je begint vaak heel breed en naarmate je verder komt worden de deelvragen/hoofdstukken steeds specifieker. Bijvoorbeeld: Hoofvraag: Wat heeft Aletta Jacobs betekend voor de positie van de vrouw in Nederland? 1) Hoe was de positie van de vrouw in de tijd dat Aletta Jacobs opgroeide? 2) Wat was het effect van haar studie op de positie van andere vrouwen en op de 3) positie van de universiteit? 4) Wat heeft Aletta Jacobs na haar studie voor de positie van vrouwen gedaan? 5) Wat was er aan het eind van haar leven in de positie van vrouwen veranderd? 6) Wat is er na het leven van Aletta Jacobs gebeurd met de positie van vrouwen? Het schrijven van de hoofdstukken doe je aan de hand van een vaste structuur. In bijlage 1 vind je een aantal mogelijke analyse-structuren. De begeleiders kunnen je helpen bij het bepalen welke structuur je moet gaan volgen bij de beschrijving van je theoretisch kader. 7

5. Ethische analyse Je maakt je profielwerkstuk vanuit een bepaalde optiek. Een optiek is de manier waarop je naar de werkelijkheid kijkt. Voorbeelden van optieken zijn de wiskundige optiek, de natuurwetenschappelijke optiek (natuurkunde, scheikunde, biologie), de historische optiek (geschiedenis), de economische optiek, de geografische optiek (aardrijkskunde), de filosofische optiek, de kunstzinnige optiek en de taalkundige optiek. Naast de genoemde optieken bestaat er een ethische optiek. In de ethiek gaat het erom dat je het menselijk handelen ziet als het gevolg van een vrije keuze. Sommige handelingen keuren we goed en andere af. Maar waarom is de ene handeling beter dan de andere? Mensen gebruiken daar verschillende argumenten voor. Bij levensbeschouwing in de vierde klas staat de ethische optiek op het programma. Onderdeel daarvan is het maken van een ethische analyse en het geven van een beoordeling volgens een rationele (ratio betekent verstand) systematiek. Dat moet je nu weer doen. Ethisch gezien kun je een situatie op 3 manieren benaderen: vanuit de gevolgenethiek, beginselethiek en deugdenethiek (zie boek voor levensbeschouwing, Zin Leren). Je mag bij deze opdracht putten uit alle soorten ethiek. Dat is de gewone, dagelijkse benadering. Werk volgens het volgende stappenplan: 1. Je baseert je op een casus ( = je onderwerp) die je uit je onderzoek haalt. 2. Wat zijn de feiten? Welke optieken spelen hierbij een rol? 3. Welke waarden (= principes) spelen in deze concrete situatie een rol? 4. Wat is het ethisch probleem (welke menselijke handeling ga je beoordelen)? 5. Wie zijn de belanghebbenden? 6. Wie is in ethisch/moreel opzicht aanspreekbaar/verantwoordelijk? 7. Wat is je afweging/je oordeel? Wanneer je extra begeleiding nodig hebt bij het maken van deze ethische analyse, dan zijn de docenten levensbeschouwing (MAS / WID) in K-tijd beschikbaar. De tekst van het hoofdstuk ethiek uit Zin Leren ligt ter inzage in de mediatheek, een uittreksel staat op de website van de school. 6. Conclusie De conclusie geeft de belangrijkste resultaten van je onderzoek en beantwoordt de hoofdvraag (en deelvragen). Hoe dit eruit ziet, hangt af van de manier waarop je onderzoek hebt gedaan. Het is een soort samenvatting van al je hoofdstukken, met tot slot een conclusie over het eindresultaat. Je gaat in feite bekijken of de hypothese, die je in de inleiding hebt geformuleerd, juist is. Soms schrijf je naast je conclusie ook een discussie. Hierin geef je bijvoorbeeld suggesties voor vervolgonderzoek of geef je aan waarom de resultaten anders waren dan je had verwacht (misschien ben je tegen bepaalde beperkingen aangelopen). 7. Literatuurlijst volgens APA Achterin het verslag van je profielwerkstuk neem je een alfabetische lijst op van alle bronnen die je geraadpleegd hebt: de bronnenlijst. Tijdens de driedaagse zal door je 8

begeleiders worden uitgelegd hoe, wanneer en vooral waarom je bronvermeldingen in je tekst moet gebruiken. Als hulpmiddel bij het maken van een bronnenlijst zijn er standaardregels over de wijze waarop literatuurverwijzingen vermeld moeten worden. Deze heten de APA-richtlijnen. In het onderstaande overzicht worden de belangrijkste richtlijnen beschreven. Het is verplicht deze toe te passen in je PWS. - van boeken: titel, schrijver(s), uitgeverij, plaats en jaar van uitgave, - van artikelen: titel van dag- of weekbladen, schrijver(s), datum uitgave, - bij Cd-rom, Cd-i, beeldplaten, enz.: titel, indien bekend auteur/schrijver(s), uitgeverij, plaats en jaar van uitgave, - bij internet: website helemaal vermelden. Controleer de betrouwbaarheid van de bronnen. In bijlage 2 vind je een voorbeeld van een literatuurlijst die volgens de APA-norm is opgesteld. 8. Logboek Het verloop van je werk/onderzoek noem je het proces. Dat proces moet bijgehouden worden in een logboek (zie bijlage 3). Het logboek dient als hulpmiddel in de gesprekken met je begeleider. In je logboek vermeld je wanneer je wat gedaan hebt en de hoeveelheid tijd die je eraan besteed hebt. Je moet vanaf het begin bijhouden wat je gedaan hebt (soort activiteit) en wat dat heeft opgeleverd (de resultaten van die activiteit). Een goed ingevuld logboek maakt het gemakkelijker vast te stellen hoe er gewerkt is. Zo kun je aan de hand van het logboek nagaan of je nog op schema ligt en of je niet teveel of te weinig tijd aan het onderzoek besteedt. 9. Bijlagen Wanneer je voor je onderzoek bijvoorbeeld interviews hebt afgenomen, of je hebt berekeningen moeten maken, dan kun je deze opnemen als bijlage in je verslag. Nummer je bijlagen en vermeld ze altijd ook in je inhoudsopgave. 3.3 De vormgeving of lay-out Bij de vormgeving of lay-out moet je rekening houden met de volgende eisen: Lettertype: Times Roman of Arial 12 punts. Schrijf je werkstuk op A-4 formaat. Automatische inhoudsopgave met pagina verwijzing, hoofdstuk indeling en onderverdeling in (deel)paragrafen Titels: breng typografisch verschil aan in de titels van hoofdstukken en titels van paragrafen. Je bent verplicht om te werken met WORD KOPPEN Nieuwe bladzijden: ieder hoofdstuk begint op een nieuwe bladzijde, paragrafen niet. Alinea's: in je werkstuk gebruik je een alinea-indeling. Alinea's maak je door in te springen. Door b.v. een regel over te slaan kun je de alinea goed laten 9

opvallen binnen de tekst. Nummering: alle bladzijden van je werkstuk (behalve de titelpagina) worden genummerd. Zet de bladzijdennummers steeds op dezelfde plaats onderaan de pagina. Maak bovendien een logische en overzichtelijke nummering van de hoofdstukken en paragrafen van je werkstuk. Spelling en formulering: de formulering en spelling moet foutloos zijn. Gebruik geen afkortingen in je tekst. Laat je definitieve versie door iemand anders nalezen op spelfouten en formulering. 10

4. De presentatie Na de afronding van het profielwerkstuk ga je dit werkstuk presenteren voor publiek op de presentatieavond op donderdag 11 oktober 2018. Zo kunnen je ouders en andere geïnteresseerden zien waar je al die tijd zo hard aan gewerkt hebt. Je presentatie zal ook worden beoordeeld door je begeleiders; het behaalde cijfer telt mee voor het uiteindelijke cijfer van je profielwerkstuk. Naast het schriftelijke verslag zijn er veel andere manieren van presenteren mogelijk. Omdat dit nogal uiteenlopende presentatievormen zijn, is het niet mogelijk hier algemene richtlijnen voor te geven. Uiteraard hangt de vorm van presenteren af van de door jullie gekozen oplossing van het probleem of de aanpak van de uitdaging. Hieronder vind je een aantal andere mogelijke presentatievormen. * Een mondelinge presentatie met gebruik van diverse media * Een posterpresentatie * Het maken en presenteren van een tentoonstelling * Het maken en presenteren van een Powerpointpresentatie * Het maken en presenteren van een maquette * Het organiseren van een activiteit, zoals een festival * Het organiseren van een toneeluitvoering * Het verzorgen van een audio-, video-, foto- of (multimediale) computerpresentatie * Het verzorgen van een proefopstelling * Het verzorgen van een excursie * Het maken van voorlichtingsmateriaal * Het maken van lesmateriaal 11

5. De beoordeling Nogmaals: het cijfer voor je profielwerkstuk maakt deel uit van het combinatiecijfer en wordt gemiddeld met de afgeronde cijfers voor maatschappijleer, ckv en levensbeschouwing. Dit combinatiecijfer telt mee op je eindlijst als volwaardig cijfer! Het cijfer van het profielwerkstuk mag, afgerond, niet lager zijn dan een 4. Als je cijfer lager is, mag je niet deelnemen aan het examen. Het cijfer voor het profielwerkstuk volgt uit het beoordelingsformulier. De beoordeling bestaat uit drie onderdelen: proces, verslag en presentatie. Het proces kan maximaal 30 punten opleveren, het verslag 50 en de presentatie 20. In bijlage 4 lees je iets meer informatie over de manier waarop deze onderdelen beoordeeld worden. Gedurende de maanden waarin je werkt aan je PWS zullen je begeleiders je observeren en in de gaten houden hoe je werkt. 12

Bijlage 1: Mogelijke structuren t.b.v. het theoretisch kader Probleemstructuur - Wat is het probleem precies? - Waarom is het een probleem? - Voor wie is het een probleem? - Wat zijn de mogelijke oorzaken van het probleem? - Wat is ertegen te doen? - Welk oplossing kies je en waarom? Ontwerpstructuur - Wat moet er ontworpen worden? - Waartoe dient het ontwerp? - Aan welke eisen moet het ontwerp voldoen? - Welke middelen worden er gekozen en waarom deze middelen? - Hoe ziet het ontwerp eruit? - Waarom is er gekozen voor juist dit ontwerp? Onderzoeksstructuur - Wat wordt er precies onderzocht? - Waarom wordt juist dit onderzocht? - Volgens welke methode wordt het onderzocht? - Wat zijn de resultaten? - Wat zijn de conclusies? Maatregelstructuur - Wat is de maatregel precies? - Waarom is die maatregel nodig? - Hoe wordt de maatregel uitgevoerd? - Wat zijn de effecten van de maatregel? Handelingsstructuur - Wat is het doel van de handeling? - Wat zijn de voorwaarden ervoor? - Hoe verloopt de handeling in grote lijnen? - Hoe worden de deelhandelingen uitgevoerd? - Hoe wordt het verloop van de handling gecontroleerd? Evaluatiestructuur - Wat zijn de relevante eigenschappen van het onderwerp? - Wat zijn de positieve aspecten ervan? - Wat zijn de negatieve aspecten ervan? - Hoe luidt het totaaloordeel? - Wat kan/moet er nu gedaan worden? 13

Bijlage 2: Voorbeeld van literatuurlijst volgens APA-norm Literatuur Dorland, R. van & Roos, R. & Woudenberg, S. & Visser, M. & Rienks, F. (2004). Opgewarmd Nederland. Utrecht: Jan van Arkel Geurts, H. & Dorland, R. van (2005). Klimaatverandering: Wat is er aan de hand met het weer in Nederland en België? Utrecht/Antwerpen: Kosmos Z&K Uitgevers Gore, A. (2006). Een ongemakkelijke waarheid: Het gevaar van het broeikaseffect en wat we eraan kunnen doen. Amsterdam: J.M. Meulenhoff bv Kroll, E. (2007). Een warme wereld: Een positieve kijk op ons klimaat. Amsterdam: Nieuw Amsterdam Websites Environmentalist. (z.j.). in Wikipedia. Geraadpleegd op 20 mei 2011, van http://en.wikipedia.org/wiki/environmentalist Fossiele Brandstof. (z.j.) In Wikipedia. Geraadpleegd 20september 2011, van http://nl.wikipedia.org/wiki/fossiele_brandstof Aardolie (z.j.) In Wikipedia. Geraadpleegd op 20 september 2011, van http://nl.wikipedia.org/wiki/aardolie Dräger Safety Nederland B.V. (2011). Geraadpleegd op 20 mei 2011 http://www.draeger.com/nl/nl/customer_groups/oil_gas_petro/ Windpark de Drentse Monden. (z.j.). Geraadpleegd op 20 mei 2011 http://www.dedrentsemonden.com/nieuws/35-duitsland-op-stoom-metgroenestroom.html Berry, W. (z.j.). Geraadpleegd op 20 mei 2011 http://thinkexist.com/quotations/earth/2.html Lenntech B.V. (2011). Lenntech: Water Treatment Solutions. Geraadpleegd Op 20 mei 2011, http://www.lenntech.nl/milieuproblemen.htm 14

Bijlage 3: Voorbeeld van een logboek Datum Tijd Wie (minuten) 16 50 min. Tim, Daan, april Lisa & Anne Verrichte Werkzaamheden Voorlichting PWS Z4 Opmerking en Gemaakte afspraken Afspraak op 23 april met begeleider 17 april 50 min. Tim, Daan, Lisa & Anne Tijdens een k-uur mediatheek gezocht naar informatie. Alle drie werken we 1 hoofdstuk uit 18 april 20 april 22 april 70 min Lisa hoofdstuk 1 uitgewerkt, bronnen gezocht en kort een beschrijving gemaakt 60 min Anne Hoofdstuk 3 uitgewerkt, bronnen gezocht in de bibliotheek en kort een beschrijving gemaakt 50 min Daan Hoofdstuk 2 uitgewerkt, bronnen gezocht op internet en kort een beschrijving gemaakt Ingetekend via skwt bij begeleider 23 april 15 min. Tim, Daan, Lisa & Anne Afspraak met onze begeleider: Voorleggen van onze onderwerpen. - Idee 1 afgewezen - Idee 2 en 3 verder uitwerken Volgende week definitieve keuze doorgeven 15

Bijlage 4: Beoordelingsformulier profielwerkstuk havo 2018-2019 Het profielwerkstuk havo wordt op drie onderdelen beoordeeld: - proces - Inhoud: verslag en product - Presentatie PROCES Je kunt een goede planning maken. Je houdt je aan afspraken. Je toont zelfstandigheid en doorzettingsvermogen. Je neemt initiatief. Je stelt je actief betrokken op. Je kunt kritisch kijken naar jezelf en anderen. Je kunt je groepsleden stimuleren en hen gerichte feedback geven. Je bent in staat feedback te ontvangen en er iets mee te doen. Je bent goed in staat te communiceren met je begeleiders op school. Je bent goed in staat te communiceren met begeleiders en instanties buiten de school (eventueel). 30 punten INHOUD PRODUCT Je hebt het probleem goed geanalyseerd en benoemd. Je hebt een passende onderzoeksmethode gebruikt. Je hebt een realistisch plan van aanpak gemaakt. Je hebt een passend werkplan/ontwerp/voorstel gemaakt. Het oorspronkelijke idee is tot leven gekomen en heeft geleid tot een passend eindproduct. VERSLAG Het verslag is volgens de opbouw uit de handleiding gemaakt. De ethische analyse is aanwezig en duidelijk. Het logboek is goed bijgehouden en toont inzicht in de verrichte werkzaamheden. Er is een bronnenlijst volgens APA-normen aanwezig. De gebruikte taalverzorging en spelling is goed. De vormgeving van het verslag ziet er verzorgd uit. 20 punten 30 punten PRESENTATIE Je hebt je goed voorbereid op de presentatie. Je kraam ziet er aantrekkelijk uit. Als spreker ben je prettig om naar te luisteren. Je weet de aandacht goed vast te houden. Je bent goed in staat om vragen te beantwoorden. 20 punten 16