Energiebesparingsrapport

Energiebesparingsrapport Project : Duurzame Sportvereniging Projectnummer : 15-1679 Vereniging : ATV Berkenrode Opgesteld door Onderdeel : EPA adviseur: drs. ing. F. Wiersum W2N Engineers SportStroom : Energie Besparingsrapport Datum : 15 oktober 2015 Pagina 1

Inhoudsopgave 1. Uitleg 2. Samenvatting 3. Inleiding 4. Huidige situatie 5. Energiebesparingadvies 6. Conclusie en aanbevelingen Woordenregister Bijlagen: meer over energiebesparende maatregelen Bijlage 1: Besparing op elektraverbruik Bijlage 2: Besparing op gasverbruik Pagina 2

1. Uitleg Geacht bestuur, Allereerst hartelijk dank voor de gelegenheid en het vertrouwen om voor uw sportaccommodatie een energiescan te mogen maken. We hebben dit rapport nauwkeurig voor u opgesteld en bespreken het graag met u. Energie is een grote kostenpost voor sportverenigingen. Energieprijzen stijgen en dalen, maar over de gehele lijn drukken de energielasten steeds meer op de begroting van een sportvereniging. Om uw vereniging vitaal en toekomstbestendig te houden, is inzicht in en grip op uw energiekosten van cruciaal belang. Met dit rapport ondersteunen we u hierbij. Doel van dit rapport is om de energiezuinigheid van uw accommodatie te verbeteren. Om een indicatie te geven over de huidige status van uw vereniging is er indicatief een label opgesteld voor uw gebouwen. Het energielabel geeft met klassen (A++ tot en met G) en kleuren (donkergroen tot en met rood) aan hoe energiezuinig het gebouw is in vergelijking met soortgelijke gebouwen. Energielabel A++ (donkergroen) is zeer zuinig, energielabel G (rood) is zeer onzuinig. Indien er maatregelen genomen kunnen worden voor verbetering van de energiezuinigheid van uw accommodatie worden deze aangegeven. De keuze van energiebesparende maatregelen is gebaseerd op de bestaande situatie. We gaan graag met u in gesprek over de haalbaarheid van de uitvoer van deze maatregelen, de inzet van vrijwilligers en de financiering. Actueel is de nieuwe subsidie Energiebesparing en duurzaamheid bij sportaccommodaties waarop per 01-01- 2016 een beroep kan worden gedaan. Deze regeling biedt goede kansen om flinke subsidie te krijgen op energiebesparende maatregelen. We vertellen u er graag meer over en ondersteunen u bij de aanvraag van deze subsidie. Wij hopen met dit onderzoek de aftrap te geven tot het verduurzamen van uw vereniging. Niet alleen voor een duurzame wereld maar ook om sporten voor iedereen toegankelijk en betaalbaar te houden, nu en in de toekomst! Met vriendelijke groet, Freerk Wiersum W2N Engineers Robert den Ouden SportStroom Pagina 3

2. Samenvatting Uw vereniging is geïnteresseerd in het verduurzamen van de accommodatie. Hieronder vindt u het advies in het kort; een advies waarbij we uitgaan van de wenselijke maatregelen om tot een energie neutrale vereniging te komen. Daarbij beschrijven we ook in welke stappen dit project uitgevoerd kan worden als u gefaseerd te werk wilt gaan. Tot slot geven we aan wat het vervolgtraject kan zijn. Energiegegevens huidige vereniging: Het onderzochte gebouw van ATV Berkenrode te Berkel en Rodenrijs heeft het energielabel A (EI = 0,90). De vereniging bestaat ongeveer uit ruim 1.000 leden. Het geschatte huidige jaarlijkse gas verbruik betreft: 40.168 m3 en het huidige jaarlijkse Elektra verbruik betreft: 173.157 khw. Huidige energiekosten per lid: Bij verbeterde situatie energiekosten per lid: Kosten per lid: Stroom 27,70 per lid per jaar Gas 24,10 per lid per jaar Totaal 51,80 per lid per jaar Kosten per lid: Stroom 9,20 per lid per jaar Gas 21,00 per lid per jaar Totaal 30,20 per lid per jaar Pagina 4

Verbetermaatregelen: In Onderstaande tabel zijn de verbetermaatregelen opgenomen: Label [A++ t/m G] Energiebesparing [ /jaar] CO2-reductie [%/jaar] Maatregelpakket Investering [ ] TVT [jaar] Verlichting aanpassen in LED 65.000 8,3 A 6.485 13,7 tennishal Veldverlichting aanpassen in 52.500 13,8 A 3.132 6,0 LED buiten Zonnepanelen toepassen op 200.000 13,5 A 12.190 23,5 hal Verbruik koeling reduceren 250 2,1 A 179 0,4 Ketel inregelen leidingen 2.500 0,8 A 3.016 4,0 isoleren Zonneboiler toepassen 12.500 31,0 A 250 0,3 Zonnepanelen toepassen op 20.000 13,5 A 1.219 2,4 hal klein Temperatuur hal verlagen 1 250 0,1 A 5.093 6,8 graad Bodemwarmtepomp 85.000 7,7 A 9.924 13,2 Ledverlichting kantine 650 0,7 A 887 1,9 gedeelte Combinatie led in hal + 265.000 12,0 A 18.674 37,2 zonnepanelen 267.750 10,6 A 21.755 41,1 Combinatie led in hal + zonnepanelen + keteloptimaliseren + koelapparatuur verlagen De investeringsbedragen zijn met zorgvuldigheid vastgesteld. U kunt hier geen rechten aan ontlenen. Low budget verbetermogelijkheden De gebruiker kan het energieverbruik positief beïnvloeden door low-budget maatregelen. De kosten voor de low-budget maatregelen kunnen vanwege de diversiteit sterk uiteenlopen per gebouw. Voor de maatregelen worden dan ook geen kosten weergegeven. De volgende verbeteringsopties zijn mogelijk: aanwijzen energiezorgcoördinator, toepassen spaar en ledlampen, plaatsen schakelklokken, aanwezigheidsdetectie verlichting, isoleren leidingen, gezamenlijk groene energie inkopen, aanschaf energiezuinige apparaten, etc. Vervolg: Wij begeleiden u graag in het vervolgtraject. Wij zijn van plan om de verschillende wensen naast elkaar te leggen en te kijken of we inkoopvoordeel kunnen verkrijgen. Daarnaast bieden we u de mogelijkheid om de verbetermaatregelen te financieren. Het is de intentie om in de uitvoering zo veel mogelijk samen te werken met lokale ondernemers, liefst met begeleiding of coaching vanuit ons team. Pagina 5

3. Inleiding W2N Engineers en SportStroom heeft in opdracht van uw bestuur een onderzoek uitgevoerd ten aanzien van de energie prestaties van de vereniging. Doel van het onderzoek is om de energiezuinigheid van uw accommodatie en het sportterrein te verbeteren. Indien er maatregelen genomen kunnen worden voor verbetering van de energiezuinigheid worden deze aangegeven. Het advies is gebaseerd op een onderzoek naar de energetische kwaliteit van bestaande woningen. De keuze van energiebesparingsmaatregelen is gebaseerd op de bestaande situatie. Uitgangspunten en randvoorwaarden Voor het selecteren van de in overweging te nemen verbetermaatregelen wordt uitgegaan van het werkelijke gebruikersgedrag en van het gebouw en de installaties zoals aanwezig. Bij het advies worden een aantal stappen doorgenomen te weten: - In eerste instantie inzicht geven in het huidige gebruik; - Door het uitvoeren van maatregelen besparingen realiseren om de energieverliezen zoveel mogelijk te beperken; - De resterende energievraag zo veel mogelijk in te vullen met duurzame energie door zelf energie op te wekken; - De overgebleven vraag collectief in te kopen tegen een scherp tarief. - Ten slotte de ervaring en kennis welke opgedaan is te delen met andere verenigingen en organisaties. Pagina 6

Teruggave ecotaks vervalt energiebesparing wordt noodzakelijk! Sportverenigingen zijn vrijgesteld van btw en kunnen daardoor de btw op de energierekening niet verrekenen. Sinds vele jaren was er daardoor een regeling (ook wel ecotaks genoemd) waardoor sportverenigingen op de verbruikskosten van olie, gas en elektra 52% van de energiebelasting terug konden krijgen. Nu er landelijk veel aandacht is voor het verminderen van energieverbruik en CO 2 -uitstoot is besloten de regeling per 01-01-2016 stop te zetten. Wij adviseren penningmeesters om in de begroting vanaf 2016 (of het gebroken boekjaar 2015/2016) geen rekening meer te houden met de bovenstaande compensatie. Dat komt in de praktijk neer op een bedrag van gemiddeld genomen 1.300 euro per jaar. Een flinke aderlating dus, die de noodzaak tot het terugdringen van het energieverbruik en de energiekosten onderstreept. Pagina 7

4. Huidige situatie Het energie-advies heeft betrekking op de vereniging te Berkel en Rodenrijs. Een aantal algemene kenmerken van de vereniging zijn hieronder weergegeven: Kenmerken Adres ATV Berkenrode /Berkel en Rodenrijs Bouwjaar 2003 Aantal leden 1.000 Energielabel A Energie-index EI = 0,90 Het energieverbruik hangt niet alleen af van de installaties van de vereniging en de bouwkundige constructie. Ook het aantal leden en hun energiegedrag hebben hiermee te maken. Op basis van de jaarlijkse energienota van de vereniging, en werkelijke elektriciteits- en gasgebruik, de bouwkundige constructie van het verenigingsgebouw en het energiegedrag hebben we het gemiddelde energiegebruik berekend. Tevens is het energielabel van het verenigingsgebouw berekend. De schil van het verenigingsgebouw Gevels, ramen, vloeren, daken en deuren zijn allemaal bouwkundige constructies. De isolatiewaarde van een constructie bepaalt voor een aanzienlijk deel hoeveel warmte uit het gebouw naar buiten kan ontsnappen. Bij een hogere isolatiewaarde is minder verwarmingsenergie benodigd, maar kan wel de koelbehoefte vergroten. In de tabel vindt u de constructieve eigenschappen van het verenigingsgebouw: Onderdeel Wand Dak Vloer beton Raam HR++ glas Deur Isolatie waarde Goed Goed Goed Goed Goed Pagina 8

Energiegegevens huidige vereniging: Het onderzochte gebouw van ATV Berkenrode te Berkel en Rodenrijs heeft het energielabel A (EI = 0,90). De vereniging bestaat ongeveer uit ruim 1.000 leden. Het geschatte huidige jaarlijkse gas verbruik betreft: 40.168 m3 en het huidige jaarlijkse Elektra verbruik betreft: 173.157 khw. Huidige energiekosten per lid: Bij verbeterde situatie energiekosten per lid: Kosten per lid: Stroom 27,70 per lid per jaar Gas 24,10 per lid per jaar Totaal 51,80 per lid per jaar Kosten per lid: Stroom 9,20 per lid per jaar Gas 21,00 per lid per jaar Totaal 30,20 per lid per jaar Energiebalans Met de gegevens welke verkregen zijn is uw energieverbruik in kaart gebracht. In onderstaande overzichten krijgt u inzicht in uw energiebalans. Daarbij zijn de totalen ook per vierkante meter netto gebruiksoppervlak weergegeven. Energiedrager Totaal Per m 2 NVO Eenheid Gasverbruik 40.168 11,0 m 3 /jaar Elektriciteitsverbruik 173.157 47,4 kwh/jaar Warmteverbruik 0,0 0,0 GJ/jaar Primaire energie 3.011.078 825,0 MJ/jaar CO2-emissie 169.506 46,4 kg/jaar Pagina 9

In onderstaande tabel wordt in een cirkeldiagram het energieverbruik per deelpost weergegeven. Dit geeft een goed beeld welke post het meeste energiegebruik omvat. Verdeling deelposten 35% 1% 35% 0% verwarming koeling tapwater bevochtiging pompen ventilatoren apparaten verlichting 9% 1% 7% 12% Figuur 1 Energiegebruik per deelpost in de huidige situatie Energiegebruik per deelpost in de huidige situatie: Deelpost Totaal Per m 2 NVO Eenheid Verwarming 1.039.413 284,8 MJ/jaar Koeling 0 0,0 MJ/jaar Tapwater 373.295 102,3 MJ/jaar Bevochtiging 199.516 54,7 MJ/jaar Verlichting 1.059.248 290,2 MJ/jaar Apparatuur 24.000 6,6 MJ/jaar Ventilatoren 278.169 76,2 MJ/jaar Pompen 37.436 10,3 MJ/jaar PV-cellen 0 0,0 MJ/jaar Warmtekracht 0 0,0 MJ/jaar TOTAAL 3.011.078 825,0 MJ/jaar Pagina 10

5. Energiebesparingadvies In dit hoofdstuk worden de energiebesparende maatregelen voor de accommodatie en het sportterrein behandeld. Hierbij komen de onderzochte maatregelen voor het gebouw aan bod. Omdat maatregelen in het gebouw invloed op elkaar hebben zijn er ook pakketten van maatregelen doorberekend. Eerst worden de low budget verbetermogelijkheden besproken. Deze laagdrempelige maatregelen kan de vereniging zelf in gang zetten. Low budget verbetermogelijkheden De gebruiker kan het energieverbruik positief beïnvloeden door low-budget maatregelen. De kosten voor de low-budget maatregelen kunnen vanwege de diversiteit sterk uiteenlopen gebouw. Voor de maatregelen worden dan ook geen kosten weergegeven. De volgende verbeteringsopties zijn mogelijk; - Aanwijzen energiezorgcoördinator De energiezorgcoördinator heeft als taak het toetsen van de energieverbruiken, uitwerken en opvolgen van een energiezorgsysteem, communicatie van energieverbruiken en energiezorgsysteem naar gebruikers van het verenigingsgebouw. - Toepassen spaarlampen Het toepassen van spaarlampen kan zo n 80% energie besparen. Daarnaast is een spaarlamp vijf keer zuiniger met energie dan een gloeilamp en gaan spaarlampen tien keer langer mee. In aanschaf zijn spaarlampen duurder dan gloeilampen. Op de lange duur is een spaarlamp echter goedkoper. De extra kosten voor de aanschaf van een spaarlamp kan al in één jaar terugverdiend worden. Tevens kunnen bewegingsmelders worden toegepast. - Aanschaf energiezuinige apparaten Op veel apparaten zit een energielabel. De vereniging kan bij aanschaf van apparaten letten op de energiezuinigheid van de apparaten. Tevens kunnen er op apparaten tijdschakelaars worden aangebracht. - Opstellen energiebesparingscontract De gemeente kan mogelijk maatregelen financieren voor energie verbetermaatregelen voor de vereniging. De vereniging kan mogelijk lowbudget maatregelen toepassen. Partijen kunnen gezamenlijk een energiebesparingscontract opstellen waarbij de gemeente verplichtingen aangaat omtrent energiezuinige investeringen in combinatie met de onderhoudsplanning. Hier staat tegenover dat het verenigingsgebouw verplichtingen aangaat omtrent het aanstellen van een energiezorgcoördinator, toepassen spaarlampen, aanschaf energiezuinige apparaten, gezamenlijk inkoopcontract groene energie etc. - Gedragsmaatregelen Communicatie naar de leden is belangrijk omtrent het energieverbruik van de vereniging. Leden kunnen geïnformeerd worden over het energieverbruik bijvoorbeeld op de website of in het clubblad. Dit kan het gedrag positief beïnvloeden door inzichtelijk te maken hoeveel geld er van de contributie gaat om de energielasten te kunnen betalen. Pagina 11

Gezamenlijk inkoop stroom Een gemakkelijke vorm van kosten besparen is jaarlijks uw energie-inkoop onder de loep nemen. Ruim 3.000 sportverenigingen hebben dit uitbesteed aan SportStroom en besparen hierdoor jaarlijks zo n 15% op de inkoopkosten voor energie. U vindt meer informatie over dit gratis collectief op www.sportstroom.nl In onderstaande tabel zijn de enkelvoudige maatregelen weergeven met investeringsbedragen en terugverdientijden: Overzicht van de maatregelen: Label [A++ t/m G] Energiebesparing [ /jaar] CO2-reductie [%/jaar] Maatregelpakket Investering [ ] TVT [jaar] Verlichting aanpassen in LED 65.000 8,3 A 6.485 13,7 tennishal Veldverlichting aanpassen in 52.500 13,8 A 3.132 6,0 LED buiten Zonnepanelen toepassen op 200.000 13,5 A 12.190 23,5 hal Verbruik koeling reduceren 250 2,1 A 179 0,4 Ketel inregelen leidingen 2.500 0,8 A 3.016 4,0 isoleren Zonneboiler toepassen 12.500 31,0 A 250 0,3 Zonnepanelen toepassen op 20.000 13,5 A 1.219 2,4 hal klein Temperatuur hal verlagen 1 250 0,1 A 5.093 6,8 graad Bodemwarmtepomp 85.000 7,7 A 9.924 13,2 Ledverlichting kantine 650 0,7 A 887 1,9 gedeelte Samengestelde maatregelen Een combinatie van energiebesparende maatregelen geeft gemiddeld een iets langere terugverdientijd. Dit heeft te maken met het feit dat er samenhang is tussen de verschillende maatregelen. In deze paragraaf worden de aanbevolen pakketten met maatregelen voor het gebouw behandeld. De samenstelling van de pakketten wordt weergegeven met de bijbehorende kosten. Maatregelpakket Combinatie led in hal + zonnepanelen Combinatie led in hal + zonnepanelen + keteloptimaliseren + koelapparatuur verlagen Label [A++ t/m G] Energiebesparing [ /jaar] CO2-reductie [%/jaar] Investering TVT [ ] [jaar] 265.000 12,0 A 18.674 37,2 267.750 10,6 A 21.755 41,1 Pagina 12

Overzicht van de pakketten met maatregelen: Maatregelpakket Maatregelen Kosten [ ] Subsidie [ ] Combinatie led in hal + zonnepanelen Combinatie led in hal + zonnepanelen + keteloptimaliseren + koelapparatuur verlagen Zonnepanelen groot 200.000 0 Verlichting aanpassen grote hal 65.000 0 Ketels optimaliseren 2.500 0 Zonnepanelen groot 200.000 0 Verlichting aanpassen grote hal 65.000 0 Koel apparatuur verlagen 250 0 Verwachte energiebesparing Maatregelpakket Gas [m 3 /jaar] Elektr. [kwh/jaar] Warmte [GJ/jaar] Huidige situatie 40.168 173.157 0,0 Verlichting aanpassen in LED 42.548 124.791 0,0 tennishal Veldverlichting aanpassen in 40.168 167.119 0,0 LED Zonnenpanelen toepassen op 40.168 102.697 0,0 hal Verbruik koeling reduceren 40.099 174.507 0,0 Ketel inregelen leidingen isoleren 36.355 173.157 0,0 Zonneboiler toepassen 39.851 173.157 0,0 Combinatie led in hal + 42.548 54.331 0,0 zonnepanelen Combinatie led in hal + 38.358 55.681 0,0 zonnepanelen + keteloptimaliseren + koelapparatuur verlagen Zonnenpanelen toepassen op 40.168 166.111 0,0 hal klein Temperatuur hal verlagen 1 33.730 173.157 0,0 graad Bodemwarmtepomp 27.622 173.157 0,0 Ledverlichting kantine gedeelte 40.514 166.450 0,0 CO2-emissie Bestaande situatie Nieuwe situatie Maatregelpakket Kg/jaar Kg/jaar CO2-emissie 169.506 99.703 Pagina 13

6. Conclusie en aanbevelingen W2N Engineers en SportStroom heeft in opdracht van ATV een onderzoek uitgevoerd ten aanzien van de energie prestatie van de vereniging. Om de huidige staat van het gebouw te verbeteren kunnen een aantal maatregelen worden uitgevoerd. Advies is om eerst de constructie aan te passen. Na het aanpassen van de constructie kunnen installatietechnische maatregelen uitgevoerd worden. Op basis van het beschikbare budget dient er een totaal plan gemaakt te worden voor alle maatregelen welke de komende jaren worden uitgevoerd. De maatregelen hebben onderling invloed op elkaar. Mogelijk kunnen de maatregelen gecombineerd worden met het MJOP van het gebouw. Door een keuze te maken in het investeren in energiebesparende maatregelen kunnen onderhoudsmaatregelen worden beperkt waardoor deze onderdelen (kosten) grotendeels vervallen. In deze rapportage is inzicht gegeven in de mogelijke maatregelen en de terugverdientijden. Hierop is een afweging mogelijk voor de energiebesparende maatregelen. Pagina 14

Woordenregister BVO = Bezettingsgraad = CO2 Reductie = EI = Energiebesparing = Investering = Label = MJ = MJOP = NVO = NCW= TVT = Bruto vloeroppervlakte Bezetting van het aantal personen in het gebouw uitgedrukt in procenten CO2 besparing uitgedrukt in procenten t.o.v. de bestaande situatie. Energielabel index waarmee de energiezuinigheid van het gebouw wordt uitgedrukt. Energiebesparing gemeten over een jaar voor elektra en gas Investeringsbedrag expliciet voor de energiebesparende maatregelen. Energielabel ingedeeld op basis van de EI index Megajoule maatstaf voor energie. Aardgas wordt uitgedrukt in MJ (Mega-joule) of GJ (Giga-joule). Meerjarenonderhoudsplanning Netto vloeroppervlakte Netto contante waarde Terugverdientijd van de investering Pagina 15

Bijlage 1 Besparing op elektraverbruik Maatregel: Led verlichting Toelichting: Led lampen zijn er in verschillende maten en vermogens leverbaar. Bij een juiste selectie is er een goed alternatief te vinden voor bestaande gloeilampen en halogeenverlichting. Er zijn speciale internetsites met hele specifieke ledverlichting. De verlichting in de kleedkamers betreft conventionele verlichting. Deze verlichting is niet energiezuinig. Aangepaste armaturen zijn mogelijk 30% energiezuinigere. Echter door het lage verbruik is de investering niet aantrekkelijk. Tevens de sfeer verlichting buiten kan aangepast worden in ledverlichting. Besparing in %: 85% Foto: Pagina 16

Maatregel: Koelapparatuur verlagen Toelichting: Advies is om de verouderde koeling te vervangen op termijn. Nieuwe koelinstallaties verbruiken ongeveer 30% van het verbruik van oudere koelinstallaties. Scheelt al snel 75 euro per koelkast. De bestaande deur van de koeling sluit niet goed. Deze laten controleren en aanpassen. Hierdoor ontstaat er ijsafzetting binnen in de grote koelunit. Probeer zoveel mogelijk koeling te combineren. Besparing: 5% Foto: Pagina 17

Maatregel: Installaties met lange gebruikstijden Toelichting: Een aantal installaties staan 24 uur per dag aan. Dit betreft boilers in keukenkastjes, verlichting drankautomaten. Advies is om te kijken naar de mogelijkheden om tijdschakelaars toe te passen. Niet alleen is het brandgevaarlijk dat apparatuur continu aan staat daarnaast is er ook een hoog energieverbruik. Besparing in %: 5% Foto: Maatregel: Bewegingsmelders Toelichting: In een aantal ruimtes zoals werkkasten etc. zijn geen bewegingsmelders aangebracht. Met name in dit soort ruimtes waar diverse mensen komen is het verstand een bewegingsmelder te installeren zodat het licht niet onnodig blijft branden. Besparing in %: 3% Pagina 18

Maatregel: Veldverlichting Toelichting: De veldverlichting in de binnenbaan heeft de meeste branduren. Het aanpassen van de binnenveldverlichting loont meer dan het aanpassen van de verlichting van de buitenbanen. Besparing in %: 35% Foto: Maatregel: Koeling kantine Toelichting: De kantine en keuken kan in de zomerperiode behoorlijk warm worden. In de keuken is een airco unit geplaatst. Mogelijk kunnen er daklichten worden gemonteerd welke tevens in de zomer kunnen zorgen voor ventilatie. Besparing: 5% Pagina 19

Bijlage 2 Besparing op gasverbruik Maatregel: Constructie Toelichting: De constructie is goed geïsoleerd energiebesparende maatregelen treffen voor de gevel hebben te weinig effect. Mogelijk kunnen er wel deurdrangers gemonteerd worden of meer controle op het sluiten van de deuren. Besparing in %: 5% Foto: Maatregel: Leidingen isoleren Toelichting: Niet alle leidingen in de stookruimte zijn geïsoleerd. Dit zorgt voor warmte verlies in de stookruimte. Met name in onverwarmde ruimtes is het advies om de leidingen te isoleren. Besparing: 3% Foto: Pagina 20

Maatregel: Inregelen verwarmingsinstallatie Toelichting: Het hoge gasverbruik ligt met name aan de grote ongecontroleerdheid van de installatie. De tennishal wordt geventileerd i.v.m. het hoge vochtpercentage. Echter bij een hoog vochtgehalte wordt er meer energie verbruikt om de lucht te verwarmen. Indien de temperatuur van de hal 1 graad kouder staat in het stookseizoen scheelt dit al 5.000 euro in het jaar. De hal optimaal inregelen in combinatie met het vochtgehalte is van groot belang om energie te besparen. Advies is om een systeem te maken zonder buitenvoeler. De buitenvoeler kan voor een hoop verstoringen zorgen. Een systeem welke in en uitgeschakeld kan worden of op vaste tijden heeft de voorkeur. Advies is om eerst alles te bemeteren en in kaart te brengen. Na deze analyse een plan te maken met mogelijke aanpassingen in de installatie welke veel verbruiken. Besparing in %: 15 % Foto: Pagina 21