Adviseurs nummer SKW W2N Engineers b.v.

Transcriptie

1 Project : Dorpshuis De Oerein Aldtsjerk Gemeente Tytsjerksteradiel Projectnummer : Opdrachtgever : Gemeente Tytsjerksteradiel Projectmanager Y. Hiemstra Raadhuisweg 7 Burgum Opgesteld door : EPU Adviseur drs. ing. F. Wiersum Dopheide 2 Drachten Adviseurs nummer SKW W2N Engineers b.v. Onderdeel : Maatwerkadviesrapport Datum : 2011 Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 1

2 Samenvatting W2N engineers B.V. te Drachten heeft in opdracht van gemeente Tytsjerksteradiel een maatwerkadviesrapport opgesteld voor het dorpshuis De Oerein. De huidige gegevens van het dorpshuis zijn als volgt: Bouwjaar van het dorpshuis :1930 Energielabel van het dorpshuis : Energielabel index :EI = 2,64 G In de volgende tabel vindt u een overzicht van het elektriciteits- en gasverbruik van dit dorpshuis. Deze verbruiken zijn vergeleken met de gemiddelde verbruiken van de dorpshuizen in de gemeente Tytsjerksteradiel. Op basis daarvan is de verbruiksklasse bepaald. Verbruik Klasse Totaal Per m2 bvo* Elektriciteit kwh 15,6 kwh laag Gas M 3 22,8 M 3 HOOG * Omschrijving zie woordenregister In de volgende tabel zijn de referentiewaarden weergegeven. Dorpshuizen Tytsjerkstradiel hoog gemiddeld laag Elektriciteit [kwh/m²] > < 20 Gas[m³/m 2 ] > < 10 De referentiewaarde is gebaseerd op het verbruik van gebouwen bestemt voor basisonderwijs. Cijfers en tabellen 2007 opgesteld door Agentschapnl. Voor verenigingsgebouwen is geen specifieke referentiewaarde bekend. De referentiewaarde is getoetst en ligt in lijn van de gemiddelde verbruiksgegevens van de dorpshuizen in Tytsjerksteradiel. - Het elektriciteitsverbruik is in verhouding met een andere dorpshuizen laag. Het dorpshuis beschikt over weinig elektrische apparaten. Tevens is er geen biljart aanwezig. - Het gasverbruik is in verhouding met een andere dorpshuizen extreem hoog. De isolatiegraad van het dorpshuis is slecht. De ketel is energiezuinig. Het dorpshuis beschikt over enkel glas, een ongeïsoleerd dak en leidingen lopen ongeïsoleerd in de kruipruimte. Er bestaat een meerjarenonderhoudsplan waaruit dat de volgende reserveringen zijn gemaakt: - Vervangen kozijnen Vervangen dakpannen - Grote schilderbeurt Hokje achter opknappen Onderhoud CV ketel jaarlijks Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 2

3 Low budget verbetermogelijkheden De gebruiker kan het energieverbruik positief beïnvloeden door low-budget maatregelen. De kosten voor de low-budget maatregelen kunnen vanwege de diversiteit sterk uiteenlopen per dorpshuis. Voor de maatregelen worden dan ook geen kosten weergegeven. De volgende verbeteringsopties zijn mogelijk: aanwijzen energiezorgcoördinator, toepassen spaarlampen, plaatsen schakelklokken, aanwezigheidsdetectie verlichting, isoleren leidingen, gezamenlijk groene energie inkopen, aanschaf energiezuinige apparaten, etc. Verbetermogelijkheden voor een natuurlijke moment Natuurlijke momenten zijn een goede aanleiding om de verbetermogelijkheden uit te voeren. Dit betreft bij onderhoud gebouw of vervanging apparaten. Om de huidige staat van het dorpshuis te verbeteren kunnen onderstaande uitvoerige maatregelen worden uitgevoerd (zie Tabel 1). Tabel 1 Samenvatting energie-advies Label* [A++ t/m G] Energiebesparing* [ /jaar] CO2- reductie* [%/jaar] Investering* NCW* TVT* Maatregelpakket [ ] [ ] [jaar] Enkel glas vervangen ,4 G 95 2,2 Dak extra isoleren ,1 G ,0 Vloer isoleren ,9 G ,8 Luchtwarmtepomp ,0 F ,5 Voorzetwand gevel ,4 G ,4 Constructie volledig isoleren ,7 A ,2 * Omschrijving zie woordenregister Verantwoording maatregel: Blauw (vereniging) = Indien deze maatregelen uitgevoerd wordt, komt dit voor rekening van het dorpshuis Groen (gemeente) = Indien dit uitgevoerd wordt, komt dit voor rekening van de gemeente. Dit zit echter niet in de huidige budgetsubsidie. Als dit mogelijk uitgevoerd zou moeten worden dan moet daarover een afzonderlijk college besluit worden genomen. Advies is om de volgende verbetermaatregelen te combineren met de onderhoudsmaatregelen: - Enkelglas vervangen in HR++ glas combinatie met grote schilderbeurt en kozijnvervanging; - Dak isoleren met het vervangen van de dakpannen; - Luchtwarmtepomp of bodemwarmtepomp indien ketel aan vervangen toe is. Of energiezuinige installatie voor verwarming welke op de markt is indien ketel aan vervanging toe is; - Inregelen CV installatie tijdens onderhoudsbeurt ketel; - Vloerisolatie mogelijk in combinatie met meerdere dorpshuizen uitvoeren; - Leidingen isoleren van moeilijk bereikbare plekken tijdens grootschalig onderhoud; - Voorzetwand gevel mogelijk tijdens opknap werkzaamheden aan hokje. Het is ook mogelijk om alleen het plafond te isoleren en niet het dak. De maatregelen zijn gemakkelijker uit te voeren en de kosten zijn lager. Echter blijft de zolder hierbij een onverwarmde ruimte waarbij risico is op het bevriezen van de leidingen en aantasting van het materiaal welke nu aanwezig is op de zolder. Advies is om het dak in het geheel te isoleren. Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 3

4 Inhoudsopgave Samenvatting...2 Inhoudsopgave Inleiding...5 Opdracht en doelstelling...5 Uitgangspunten en randvoorwaarden...5 Werkwijze Beschrijving De Oerein...6 Inleiding...6 Algemene gegevens...6 Technische installaties...7 De bouwkundige constructies...7 Gebruik Energieverbruik huidige situatie Inleiding Het energielabel Het energieverbruik Energiebesparingsadvies Inleiding Reeds getroffen en onderzochte maatregelen Overwogen maatregelen Aanbevolen maatregelpakketten... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5 Conclusies en aanbevelingen Woordenregister Bijlagen I. Technische installaties II. Bouwkundige constructies III. Financiële gegevens Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 4

5 1 Inleiding Opdracht en doelstelling W2N Engineers B.V. te Drachten heeft een onderzoek uitgevoerd ten aanzien van de energie prestatie van De Oerein. Doel van het onderzoek is om de energiezuinigheid van het dorpshuis te verbeteren. Indien er maatregelen genomen kunnen worden voor verbetering van de energiezuinigheid van het dorpshuis worden deze aangegeven. In dit rapport zijn de bevindingen van het onderzoek samengevat. Uitgangspunten en randvoorwaarden Voor het selecteren van de in overweging te nemen verbetermaatregelen en voor het opstellen van een EPA-maatwerkrapport wordt uitgegaan van het werkelijke gebruikersgedrag en van het dorpshuis en de installaties zoals aanwezig. Werkwijze Bij het adviseren van een maatregelenpakket om het dorpshuis energiezuiniger te maken hanteert W2N Engineers een drietal stappen te weten: 1. In eerste instantie de energieverliezen zoveel mogelijk te beperken; 2. De resterende energievraag zo veel mogelijk in te vullen met duurzame energie; 3. Ten slotte de dan nog benodigde fossiele brandstof zo efficiënt mogelijk om te zetten in warmte. Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 5

6 2 Beschrijving De Oerein Inleiding In dit hoofdstuk worden de technische gegevens beschreven van De Oerein. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de technische installaties, de bouwkundige constructies en organisatie en gebruik. Deze drie onderdelen bepalen samen de energetische kwaliteit van De Oerein. Algemene gegevens Het energie-advies heeft betrekking op het dorpshuis met onderstaande gegevens: Adres : Van Sminiaweg 66 Aldtsjerk Bouwjaar : 1930 Inspectiedatum : 23 januari 2010 Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 6

7 Meerjarenonderhoud Investeringen in het dorpshuis voor energiebesparing kunnen uitgevoerd worden in combinatie met de posten welke al meegenomen zijn in het meerjarenonderhoud. Een vroegtijdige afschrijving van installaties of constructiedelen is mogelijk interessant. Voor dit dorpshuis staan de volgende onderdelen binnen 0-5 jaar op de planning in het meerjarenonderhoud: - Vervangen kozijnen Vervangen dakpannen - Grote schilderbeurt Hokje achter opknappen Onderhoud CV ketel jaarlijks Technische installaties De technische verwarmingsinstallatie van het dorpshuis is uitgevoerd met een energiezuinige HR107. De leidingen welke over het plafond lopen zijn ongeïsoleerd. De bouwkundige constructies De bouwkundige constructie van het dorpshuis is getoetst op de thermische eigenschappen. In tabel 10 zijn de thermische eigenschappen van de constructie beoordeeld in goed, matig of slecht. Hierbij staat goed voor isolatie waarde van na 1992, matig voor enige vorm van isolatie en slecht voor niet of nauwelijks geïsoleerd. Tabel 2 Bouwkundige constructies in het dorpshuis Constructie Type Goed/matig/slecht Wand Wand Slecht Vloer Vloer Slecht Dak Dak Slecht Deur Deur Slecht Raam enkel glas Raam Slecht In bijlage II vindt u de thermische eigenschappen van de bouwkundige constructies uitgedrukt in Rc- en U waarden. Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 7

8 Gebruik Het gebruik van het dorpshuis is zeer bepalend voor het energiegebruik. Indien de bezetting van het dorpshuis laag is wordt er doorgaans ook minder energie verbruikt. Energiebesparende maatregelen hebben hierdoor een langere terugverdientijd. Over het algemeen is de bezetting van dorpshuizen laag ten opzichte van kantoren, scholen of winkels. In Tabel 3 wordt de personele bezetting weergegeven. De bezettingsgraad staat voor het gemiddelde percentage van de personen die tijdens de gebruikstijden (zie Tabel 4) daadwerkelijk aanwezig zijn. Dit betreft een schatting. Tabel 3 Personele bezetting van het dorpshuis Personen [-] Bezettingsgraad [%] Tabel 4 Gebruikstijden van het dorpshuis Weken/jaar Dagen/week Uren/dag tot uur Tenslotte worden in Tabel 5 de gemiddelde binnentemperaturen getoond. De gemiddelde binnentemperatuur tijdens gebruikstijd liggen veelal rondom de ingestelde temperaturen (setpoints) van de klimaatinstallatie. Voor ruimteverwarming wordt ook rekening gehouden met de temperatuur buiten gebruikstijd. Deze temperatuur kan afwijken van de ingestelde temperatuur van de klimaatinstallatie. Wanneer de nachttemperatuur op 15 C staat ingesteld, betekent dat niet dat het s nacht ook altijd gemiddeld deze temperatuur is. Tabel 5 Gemiddelde binnentemperaturen van het dorpshuis Tijdens gebruik verwarming [ C] Buiten gebruik verwarming [ C] Tijdens gebruik koeling [ C] 19,0 15,0 25,0 Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 8

9 Opgestelde apparatuur In het dorpshuis is apparatuur voor in de keuken etc. Deze apparaten verbruiken elektriciteit. Voorts geven deze apparaten ook warmte af in het dorpshuis. In Tabel 6 wordt de opgestelde apparatuur weergegeven. Tabel 6 Overige apparatuur Apparaat Type Jaarlijks verbruik Apparatuur algemeen Elektrisch apparaat 2,0 W/m2 (tijdens gebruik) Verlichting Het dorpshuis is voorzien van verlichting. De basisverlichting is de verlichting van de werkplekken, gangen en dergelijke. Deze verlichting staat aan tijdens gebruikstijden en geeft warmte af in het dorpshuis. Daarnaast beschikt het dorphuis ook over verlichting voor decoratieve doeleinden of buitenverlichting. Deze verlichting heeft afwijkende gebruikstijden en is daarom afzonderlijk opgenomen in de tabel. Tabel 7 Basisverlichting Verlichtingsgroep Perc. sector Vermogen Regeling Verlichting algemeen 90,0 % 10,0 W/m2 Centraal aan/uit WC groep 10,0 % 10,0 W/m2 Centraal aan/uit Tabel 8 Andere verlichting Verlichtingsgroep Type Vermogen Branduren Buitenverlichting Overig (in onverwarmde ruimtes of buitenverlichting) 4,0 x 8,0 W 8.760,0 Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 9

10 3 Energieverbruik huidige situatie Inleiding In dit hoofdstuk wordt het energiegebruik van het dorpshuis in de huidige situatie behandeld. Als eerste komt het energielabel in het kader van de Europese richtlijn (EPBD) aan bod. Vervolgens het overzicht van de totale energiegebruiken per energiedrager en per deelpost. Het energielabel De Europese richtlijn Energieprestatie voor gebouwen' (EPBD 2002/91/EC) stelt dat voor elk gebouw bij verandering van huurder of eigenaar transparantie over de energetische kwaliteiten gegeven moet worden. Het energielabel voor het dorpshuis is berekend. Hierbij is ook een lijst met standaard maatregelen opgenomen, waarmee het energielabel verbeterd zou kunnen worden. De huidige gegevens van het dorpshuis zijn als volgt: Bouwjaar van het dorpshuis :1930 Energielabel van het dorpshuis : Energielabel index :EI = 2,64 G In de volgende tabel vindt u een overzicht van het elektriciteits- en gasverbruik van dit dorpshuis. Deze verbruiken zijn vergeleken met de gemiddelde verbruiken van de dorpshuizen in de gemeente Tytsjerksteradiel. Op basis daarvan is de verbruiksklasse bepaald. Verbruik Klasse Totaal Per m2 bvo* Elektriciteit kwh 15,6 kwh laag Gas M 3 22,8 M 3 HOOG * Omschrijving zie woordenregister In de volgende tabel zijn de referentiewaarden weergegeven. Dorpshuizen Tytsjerkstradiel hoog gemiddeld laag Elektriciteit [kwh/m²] > < 20 Gas[m³/m 2 ] > < 10 De referentiewaarde is gebaseerd op het verbruik van gebouwen bestemt voor basisonderwijs. Cijfers en tabellen 2007 opgesteld door Agentschapnl. Voor verenigingsgebouwen is geen specifieke referentiewaarde bekend. De referentiewaarde is getoetst en ligt in lijn van de gemiddelde verbruiksgegevens van de dorpshuizen in Tytsjerksteradiel. - Het elektriciteitsverbruik is in verhouding met een andere dorpshuizen laag. Het dorpshuis beschikt over weinig elektrische apparaten. Tevens is er geen biljart aanwezig. - Het gasverbruik is in verhouding met een andere dorpshuizen extreem hoog. De isolatiegraad van het dorpshuis is slecht. De ketel is energiezuinig. Het dorpshuis Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 10

11 beschikt over enkel glas, een ongeïsoleerd dak en leidingen lopen ongeïsoleerd in de kruipruimte. Het energieverbruik In Tabel 9 wordt het totale gebruik per energiedrager (gas, elektriciteit en warmte) samengevat. Daaronder worden voor het gas-, elektrisch en warmteverbruik samen het totale primaire energiegebruik en de CO2-emissie getoond. Daarbij zijn de totalen ook per vierkante meter netto gebruiksoppervlak weergegeven. Tabel 9 Energiegebruik in de huidige situatie Energiedrager Totaal Per m 2 NVO Eenheid Gasverbruik ,8 m 3 /jaar Elektriciteitsverbruik ,6 kwh/jaar Warmteverbruik 0,0 0,0 GJ/jaar Primaire energie ,5 MJ/jaar CO2-emissie ,4 kg/jaar Voorts wordt in het cirkeldiagram in Figuur 1 en in Tabel 10 het primaire energiegebruik per deelpost gepresenteerd. Dit geeft een goed beeld welke post het meeste energiegebruik omvat. 2% 0% Verdeling deelposten 2% 12% 0% 4% 0% verwarming koeling tapwater bevochtiging pompen ventilatoren apparaten verlichting 80% Figuur 1 Energiegebruik per deelpost in de huidige situatie Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 11

12 Tabel 10 Energiegebruik per deelpost in de huidige situatie Deelpost Totaal Per m 2 NVO Eenheid Verwarming ,1 MJ/jaar Tapwater ,1 MJ/jaar Verlichting ,5 MJ/jaar Apparatuur ,4 MJ/jaar Pompen ,4 MJ/jaar TOTAAL ,5 MJ/jaar Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 12

13 4 Energiebesparingsadvies Inleiding In dit hoofdstuk wordt het energiebesparingsadvies voor De Oerein gepresenteerd. Hierbij komen de reeds getroffen en onderzochte maatregelen voor het dorpshuis aan bod. Vervolgens komen de mogelijke maatregelen aan bod. Reeds getroffen en onderzochte maatregelen Installatie HR107 ketel Low budget verbetermogelijkheden De gebruiker kan het energieverbruik positief beïnvloeden door low-budget maatregelen. De kosten voor de low-budget maatregelen kunnen vanwege de diversiteit sterk uiteenlopen per dorpshuis. Voor de maatregelen worden dan ook geen kosten weergegeven. De volgende verbeteringsopties zijn mogelijk; - Aanwijzen energiezorgcoördinator De energiezorgcoördinator heeft als taak het toetsen van de energieverbruiken, uitwerken en opvolgen van een energiezorgsysteem, communicatie van energieverbruiken en energiezorgsysteem naar gebruikers van het dorpshuis. - Toepassen spaarlampen Het toepassen van spaarlampen kan zo n 80% energie besparen. Daarnaast is een spaarlamp vijf keer zuiniger met energie dan een gloeilamp en gaan spaarlampen tien keer langer mee. In de aanschaf zijn spaarlampen duurder dan gloeilampen. Op de lange duur is een spaarlamp echter goedkoper. De extra kosten voor de aanschaf van een spaarlamp kan al in één jaar terugverdiend worden. - Aanschaf energiezuinige apparaten Op veel apparaten zit een energielabel. Het dorpshuis kan bij aanschaf van apparaten letten op de energiezuinigheid van de apparaten. - Opstellen energiebesparingscontract De gemeente kan mogelijk maatregelen financieren voor energie verbetermaatregelen voor het dorpshuis. Het dorpshuis kan mogelijk lowbudget maatregelen toepassen. Partijen kunnen gezamenlijk een energiebesparingscontract opstellen waarbij de gemeente verplichtingen aangaat omtrent energiezuinige investeringen in combinatie met de onderhoudsplanning. Hier staat tegenover dat het dorpshuis verplichtingen aangaat omtrent het aanstellen van een energiezorgcoördinator, toepassen spaarlampen, aanschaf energiezuinige apparaten etc. - Gezamenlijk inkoopcontract Het is mogelijk om met meerdere dorpshuizen als collectief aan te melden bij een energie inkoopbureau (bijvoorbeeld sportstroom.nl). Doorgaans is er een grote besparing te realiseren in het gezamenlijk inkopen van stroom. Ook is het van belang om de aansluitwaarde van de hoofdaansluiting te controleren. Mogelijk kan de aansluitwaarde van elektra en gas aangepast worden waardoor de vaste kosten lager worden. Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 13

14 Overwogen maatregelen In Tabel 11 vindt u een overzicht van de overwogen maatregelen en de energetische en financiële gevolgen in dit energiebesparings-onderzoek. Het gaat hier om de effecten van de losse maatregelen. Tabel 11 Overzicht van overwogen maatregelen voor energiebesparingsadvies Label* [A++ t/m G] Energiebesparing* [ /jaar] CO2- reductie* [%/jaar] Investering* NCW* TVT* Maatregelpakket [ ] [ ] [jaar] Enkel glas vervangen ,4 G 95 2,2 Dak extra isoleren ,1 G ,0 Vloer isoleren ,9 G ,8 Luchtwarmtepomp ,0 F ,5 Voorzetwand gevel ,4 G ,4 Constructie volledig isoleren ,7 A ,2 * Omschrijving zie woordenregister Verantwoording maatregel: Blauw (vereniging) = Indien deze maatregelen uitgevoerd wordt, komt dit voor rekening van het dorpshuis Groen (gemeente) = Indien dit uitgevoerd wordt, komt dit voor rekening van de gemeente. Dit zit echter niet in de huidige budgetsubsidie. Als dit mogelijk uitgevoerd zou moeten worden dan moet daarover een afzonderlijk college besluit worden genomen. Voorts wordt in Tabel 122 de energiebesparing in procenten voor gas, elektriciteit en warmte afzonderlijk gepresenteerd. Tabel 122 Relatieve energiebesparing ten opzichte van de huidige situatie Gas Elektr. Maatregelpakket besparing besparing Huidige situatie 0,0 0,0 Enkel glas vervangen 2,7 % 0,0 % Dak extra isoleren 24,3 % 0,0 % Vloer isoleren 20,4 % 0,0 % Luchtwarmtepomp 44,6 % 10,7 % Voorzetwand gevel 22,4 % 0,0 % Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 14

15 Om een indicatie te geven van de besparingen, worden de berekende energiegebruiken voor zowel de huidige situatie als de maatregelpakketten in Tabel 133 weergegeven. Tabel 133 Energiegebruik van de maatregelpakketten en de huidige situatie Gas Elektr. Warmte Maatregelpakket [m 3 /jaar] [kwh/jaar] [GJ/jaar] Huidige situatie ,0 Enkel glas vervangen ,0 Dak extra isoleren ,0 Vloer isoleren ,0 Luchtwarmtepomp ,0 Voorzetwand gevel ,0 Constructie volledig isoleren ,0 Constructie volledig isoleren + duurzame energie ,0 Tabel 144 Energielabel van de maatregelpakketten Maatregelpakket EI [-] E.label Huidige situatie 2,64 G Enkel glas vervangen 2,58 G Dak extra isoleren 2,08 G Vloer isoleren 2,17 G Luchtwarmtepomp 1,67 F Voorzetwand gevel 2,13 G Constructie volledig isoleren 1,05 A Constructie volledig isoleren + duurzame energie 0,72 A Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 15

16 Enkelglas Het dorpshuis beschikt over enkelglas. De kozijnen zijn authentiek. Het vervangen van het glas zal in combinatie moeten met kozijnvervanging of het uitfrezen van de bestaande kozijnen. Isolatie dak Het dak kan geïsoleerd worden in combinatie met het vervangen van de dakpannen. Het is ook mogelijk om het plafond te isoleren. Hierbij blijft de zolder een ongeïsoleerde ruimte. Verlichting schakelen De buitenverlichting staat overdag aan. Door het aanbrengen van een daglichtsensor is het mogelijk de verlichting automatisch te laten schakelen aan de hand van nacht en dagsituatie. Vloer isoleren De vloer is ongeïsoleerd. Het is mogelijk om de vloer te isoleren. Tevens zijn er leidingen niet voldoende geïsoleerd welke onder de vloer lopen. Mogelijk in combinatie met vloerisolatie kunnen de leidingen worden geïsoleerd. Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 16

17 5 Conclusies en aanbevelingen Het dorpshuis De Oerein heeft het energielabel 2,64. Om de huidige staat van het gebouw te verbeteren, kunt u de maatregelen uitvoeren welke gepresenteerd zijn in dit rapport. Alle enkelvoudige energiebesparende maatregelen zijn in overweging genomen (ISSO 75.2 bijlage 1). Op basis van de uitgangspunten en randvoorwaarden zijn de maatregelen in beschouwing genomen in het onderzoek. Het uitvoeren van meerdere maatregelen tegelijk kan het voordeel hebben dat de kosten lager worden. De geschatte kosten zijn indicatief. Op basis van het onderzoek zijn een aantal maatregelenpakketten samengesteld. Isolerende maatregelen hebben invloed op de warmtestromen in een gebouw. Deze warmtestromen beïnvloeden op hun beurt het binnenklimaat. De ventilatiestromen en de vochthuishouding maken ook deel uit van het binnenklimaat. Veranderingen in isolatie (en/of kierdichting) staan daarom niet op zichzelf, maar kunnen positieve of negatieve nevenconsequenties hebben. De maatregelen dienen altijd integraal beoordeeld te worden. Constructie aanpassingen: Constructie aanpassingen in combinatie met goede ventilatie zorgen voor een besparing op het energie verbruik. Het is veelal kostenbesparend om het plaatsen van isolatie te laten samenvallen met het plegen van onderhoud, bijvoorbeeld dakbedekking vervangen bij het aanbrengen van dakisolatie of schimmel op koudebruggen elimineren door buitengevelisolatie. De volgende constructieve aanpassingen kunnen genomen worden: - Dakisolatie; Het dak is niet geïsoleerd. Door het toepassen van dakisolatie is een gedeelte van het energieverlies te beperken. Dakisolatie is mogelijk van binnen of buiten uit. Bij het toepassen van dakisolatie van binnenuit is een goede dampdichte laag van belang om vochtproblemen te voorkomen. In beide gevallen dient de constructie van het dak onderzocht te worden op het draagvermogen om doorzakking te voorkomen. Het is ook mogelijk om het plafond te isoleren. Hierbij blijft het dak een ongeïsoleerde zolder. - Kierdichting; Toepassen van kierdichting voor alle genoemde delen, dak, kozijnen etc. - HR++; het toepassen van dubbelglas komt het comfort van het gebouw ten goede omdat er geen koudelucht of straling meer van de ramen afkomt, tevens zorgt dit voor een energiebesparing en geluidswering. Zorg voor voldoende ventilatie doormiddel van roosters etc. - Gevelisolatie; Gevel isolatie zorgt voor een grote besparing van het energieverbruik. Door het toepassen van gevelisolatie wordt het gebouw ook veel comfortabeler er is geen last van koude buitenmuren en minder geluidsoverlast. Het is mogelijk om de gevel van binnen uit te isoleren, dit gaat echter ten koste van de ruimte. - Isolatie van de vloer zorgt voor een energiebesparing en is comfortabeler. Een goed afgesloten vloer zorgt tevens voor een drogere aangenamere ruimte. Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 17

18 Installatietechnische maatregelen: De installatietechnische maatregel welke het energieverbruik kan verlagen is voornamelijk de verwarmingsketel. In de bestaande situatie wordt er verwarmd doormiddel van een HR107 cv ketel met radiatoren. Het is mogelijk indien de ketel aan vervanging toe is deze te vervangen door een duurzamere installatie. Dit mogelijk in de vorm van een warmtepomp of mogelijke nieuwe technologieën welke dan beschikbaar zijn. Een warmtepomp werkt met lage temperatuurafgifte middelen. Lage temperatuur verwarming is mogelijk met vloerverwarming of radiatoren voor lage temperatuurafgifte. Verlichting: Het dorpshuis heeft met name te maken met een hoog gasverbruik. Energiebesparende maatregelen op elektra hebben een klein effect. Het is mogelijk om energiezuinige verlichting toe te passen. Tevens brandt de buitenverlichting onnodig. Gedragsmaatregelen: Het aanwijzen van een energiezorgcoördinator voor het gebouw zorgt voor inzicht en verlaging in de energiekosten. De energiezorgcoördinator heeft als taak toetsing energieverbruiken, uitwerken en opvolgen van een energiezorgsysteem, communicatie van energieverbruiken en energiezorgsysteem naar gebruikers van het gebouw. De energiezorgcoördinator kan gebruikers van het gebouw attenderen op het uitschakelen van apparaten in combinatie met het instellen van energiebesparende standen in computers en overige apparatuur. Om dit te ondersteunen kan gebruik gemaakt worden van tijdschakelklokken, stekkerdozen met uitschakelaar en stekkerdozen welke apparatuur in stand-by mode zetten of volledig uitschakelen bij geen gebruik. Het opstellen van een energiebesparingscontract met het dorpshuis zal op de langere termijn effect hebben op het energieverbruik. Drachten, 2011 drs. ing. Freerk Wiersum Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 18

19 Woordenregister BVO = Bezettingsgraad = CO2 Reductie = EI = Energiebesparing = Investering = Label = MJ = NVO = NCW= TVT = Bruto vloeroppervlakte Bezetting van het aantal personen in het gebouw uitgedrukt in procenten CO2 besparing uitgedrukt in procenten t.o.v. de bestaande situatie. Energielabel index waarmee de energiezuinigheid van het gebouw wordt uitgedrukt. Energiebesparing gemeten over een jaar voor elektra en gas Investeringsbedrag expliciet voor de energiebesparende maatregelen. Energielabel ingedeeld op basis van de EI index Megajoule maatstaf voor energie. Aardgas wordt uitgedrukt in MJ (Megajoule) of GJ (Giga-joule). Netto vloeroppervlakte Netto contante waarde Terugverdientijd van de investering Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 19

20 Bijlagen I. Technische installaties II. Bouwkundige constructies III. Financiële gegevens Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 20

21 I. Technische installaties 5.I.1 Overzicht klimaatinstallaties Eén of meerdere klimaatinstallaties hebben als taak het dorpshuis behaaglijk te houden. Voor dit energie-onderzoek is het dorpshuis in één of meerdere energiesectoren onderverdeeld. Elke energiesector is aangesloten op een klimaatinstallatie. De kwaliteit van de klimaatinstallatie bepaalt voor een belangrijk deel het energiegebruik. In Tabel 155 is een overzicht van de klimaatinstallaties in het dorpshuis. Tabel 155 Overzicht klimaatinstallaties in het dorpshuis Klimaatinstallatie Opp. [m 2 ] Vent Verw Koel Tap Bev Zon Installatie 1 205,0 Natuurlijke X X ventilatie 5.I.2 Ventilatievoorzieningen Ventilatie is noodzakelijk voor een gezond dorpshuis. Naast aanvoer van verse lucht, kan de ventilatielucht ook worden gebruikt om het dorpshuis te verwarmen, koelen of bevochtigen. Ventilatie kan op natuurlijke wijze bijvoorbeeld met te openen ramen of luchtroosters plaatsen. Daarnaast kunnen ook ventilatoren worden ingezet, men spreekt dan van een mechanisch ventilatiesysteem. Wanneer er sprake is van zowel mechanische toevoer als afvoer, dan is er warmteterugwinning mogelijk: de warmte uit de afvoerlucht kan worden gebruikt om de toevoerlucht voor te verwarmen. In Tabel 166 wordt het ventilatiesysteem van het dorpshuis samengevat. Tabel 166 Ventilatievoorzieningen in het dorpshuis Klimaatinstallatie Systeem Voorziening in gevel Warmteterugwinning Installatie 1 Natuurlijke ventilatie Draairamen Geen 5.I.3 Ruimteverwarming Om de ruimtes in het dorpshuis te verwarmen, is er een warmte-opwekker nodig. Voorts moet de warmte naar de ruimtes worden gedistribueerd, waar het doormiddel van bijvoorbeeld radiatoren, convectoren of luchtroosters wordt afgegeven. In Tabel 17 vindt u de belangrijkste gegevens van de verwarmingsinstallatie. Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 21

22 Tabel 177 Ruimteverwarming in het dorpshuis Klimaatinstallatie Opwekking Distributie Pompregeling Installatie 1 HR107-gasketel Water Zonder reg./anders 5.I.4 Warm tapwater Voor het bereiden van warm tapwater kunnen allerlei opwekkers worden gebruikt. Hoe verder de tappunten van deze opwekker verwijderd zijn, hoe meer energie verloren gaat in de warmwaterleidingen. In Tabel 188 wordt de warm tapwaterinstallatie beschreven. Tabel 188 Warm tapwaterbereiding in het dorpshuis Klimaatinstallatie Opwekking Distributie Installatie 1 HR-combiketel Een of meer punten verder dan 3 meter 5.I.5 Zonne-energie Het laatste onderdeel van de klimaatinstallatie is zonne-energie. Hieronder worden zonnecollectoren (thermisch) en zonnepanelen (elektrisch) beschouwd. In Tabel19 worden de zonnesystemen van het dorpshuis opgesomd. Tabel 19 Zonne-energie toegepast in het dorpshuis Klimaatinstallatie Opp. [m 2 ] Systeem Specificatie - Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 22

23 II. Bouwkundige constructies In de Tabel 20 vindt u de thermische eigenschappen van de bouwkundige constructies van het dorpshuis. De Rc-waarde wordt gebruikt voor dichte constructies: hoe hoger de waarde, hoe hoger de isolatiegraad. Voor ramen (en soms voor dichte constructies) wordt de U-waarde gehanteerd: hoe lager de U-waarde, hoe hoger de isolatiegraad. Tenslotte staat de ZTA-waarde voor het percentage zonlicht dat door een raam naar binnen kan komen. Tabel 190 Bouwkundige constructies in het dorpshuis Rc Constructie Type [m 2 K/W] Wand Wand 0,19 Vloer Vloer 0,32 Dak Dak 0,39 Deur Deur 0,12 U [m 2 K/W] Raam enkel glas Raam 5,20 80 ZTA [%] Voor het bepalen van de bouwkundige constructie van het dorpshuis is het ISSO beslisdiagram toegepast. In tabel 21 worden de beslissingen per constructie samengevat. Tabel 201 Verantwoording ISSO-beslisdiagram voor constructies Constructie Beslissingen Wand Isolatie onbekend Bouwperiode <1965 Vloer Isolatie onbekend Bouwperiode <1965 Dak Geen isolatie Spouw aanwezig Deur D01 Deur Raam enkel glas Hout of kunststof Enkel glas Spouw aanwezig 5.II.1 Afmetingen en constructies In tabel 22 vindt u alle afmetingen van de bouwkundige constructies in het dorpshuis met de bijbehorende oriëntaties en begrenzingen. De isolerende eigenschappen van deze constructies kunt u vinden in paragraaf II (De bouwkundige constructies). Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 23

24 Tabel 212 Afmetingen, oriëntaties en begrenzingen van de bouwkundige constructies Energiesector Opp [m 2 ] Constructie Orientatie Begrenzing Sector 1 144,0 Dak Noord-Oost Buitenlucht 144,0 Dak Zuid-West Buitenlucht 205,0 Vloer Horizontaal Buitenlucht 4,3 Deur Noord-West Buitenlucht 2,2 Deur Zuid-West Buitenlucht 2,2 Deur Noord-Oost Onverwarmde naastliggende ruimte 0,6 Raam enkel glas Zuid-West Buitenlucht 0,6 Raam enkel glas Zuid-West Buitenlucht 2,2 Raam enkel glas Zuid-West Buitenlucht 1,4 Raam enkel glas Noord-West Buitenlucht 1,4 Raam enkel glas Noord-West Buitenlucht 3,3 Raam enkel glas Zuid-Oost Buitenlucht 1,4 Raam enkel glas Zuid-Oost Buitenlucht 1,4 Raam enkel glas Zuid-Oost Buitenlucht 3,3 Raam enkel glas Noord-Oost Buitenlucht 155,5 Wand Zuid Buitenlucht Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 24

25 III. Financiële gegevens Voor de financiële kengetallen is met de energieprijzen volgens Tabel 223 gerekend. Voor de economische gegevens is gerekend met de waarden volgens Tabel. Tabel 223 Gehanteerde energieprijzen voor de financiële berekeningen Gas Elektr. Warmte Stijging Maatregelpakket [ /m 3 ] [ /kwh] [ /GJ] [%/jaar] Alle maatregelen 0,60 0,17 7,00 4,0% Tabel 24 Economische gegevens voor de financiële berekeningen Investering* EIA* Looptijd* Inflatie* Disconto* Belasting* Maatregelpakket [ ] [ ] [jaar] [%/jaar] [%/jaar] [%] Enkel glas vervangen ,0 % 5,0 % 0,0 % Dak extra isoleren ,0 % 5,0 % 0,0 % Vloer isoleren ,0 % 5,0 % 0,0 % Luchtwarmtepomp ,0 % 5,0 % 0,0 % Voorzetwand gevel ,0 % 5,0 % 0,0 % In Tabel 235 worden diverse financiële kengetallen voor de pakketten opgesomd. De eenvoudige terugverdientijd (ETVT), de terugverdientijd verdisconteerd met rente, inflatie en stijging van energieprijzen (TVT), de netto contante waarde (NCW), de interne rentabiliteit (IR) en de gemiddelde boekhoudkundige rentabiliteit (GBR). Tabel 235 Financiële kengetallen voor de maatregelpakketten ETVT TVT NCW IR GBR Maatregelpakket [jaar] [jaar] [ ] [%] [%] Enkel glas vervangen 22,5 20,4-604,8 0,0 % 13,9 % Dak extra isoleren 11,7 11, ,0 10,0 % 26,7 % Vloer isoleren 7,1 6, ,9 20,0 % 44,2 % Luchtwarmtepomp 5,1 5, ,0 30,0 % 61,5 % Voorzetwand gevel 9,8 9, ,4 13,0 % 31,8 % Voor de kostenbesparing per energiedrager biedt Tabel 246 een overzicht. De genoemde kostenbesparingen zijn berekend op basis van het referentieklimaat en kunnen in het werkelijke klimaat per jaar afwijken. Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 25

26 Tabel 246 Besparing op de energiekosten van de maatregelpakketten Gas Elektr. Warmte Totaal Maatregelpakket [ /jaar] [ /jaar] [ /jaar] [ /jaar] Enkel glas vervangen Dak extra isoleren Vloer isoleren Luchtwarmtepomp Voorzetwand gevel Maatwerkadviesrapport Dorpshuizen gemeente Tytsjerksteradiel 26