Energie Prestatie Advies voor utiliteitsgebouwen

Transcriptie

1

2 Energie Prestatie Advies voor utiliteitsgebouwen 1 DEMO VERSIE Opdrachtgever _ Adviesbureau DIT bouwadvies Adres Eendrachtstraat DV Wormer Telefoon erwin@ditbouwadvies.nl Adviseur Ing. E.T. Hooijschuur Examennummer 5701 Handtekening Versie 1.1 Pagina 2 van 36

3 Samenvatting In dit rapport wordt een compleet energie-advies voor uw gebouw beschreven. Dit advies bestaat uit een beoordeling van de huidige staat van uw gebouw met een advies hoe u deze kunt verbeteren. Aan dit energieadvies ligt een uitgebreid onderzoek ten grondslag. Uw gebouw is door een vakman geïnspecteerd, eventuele bouwtekeningen en bestekken zijn bestudeerd en alle benodigde gegevens zijn in een geattesteerd computerprogramma ingebracht. Voorts is de energetische prestatie van de huidige situatie geanalyseerd en zijn mogelijke verbetermaatregelen doorgerekend en gerangschikt. Het gebouw met het adres DEMOGEBOUW heeft het energielabel G (EI = 2,59). Hierbij staat een A+++ label voor een zeer energiezuinig gebouw en een G-label voor een zeer onzuinig gebouw. Om de huidige staat van het gebouw te verbeteren, kunt u één van onderstaande pakketten met maatregelen uitvoeren (zie Tabel 1). U kunt uw keuze afwegen op basis van investering, netto contante waarde, netto contante terugverdientijd, energielabel, energiebesparing en CO 2-reductie. TABEL 1 SAMENVATTING ENERGIE-ADVIES Maatregelpakket Investering [ ] NCW [ ] TVT [jaar] Label [A++ t/m G] Energiebesparing [ /jaar] CO2- reductie [%/jaar] Koeling laten vervallen ,0 G 48 1,5 Verlichting aanpassen ,7 G 270 8,6 Alleen scheidingswand binnen ,6 G 291 7,2 isoleren Alleen HR 107 ketel ,7 G 180 4,5 Installatie pakket met HR 107 ketel ,6 G 137 3,3 exclusief PV Alleen PV ,0 G ,0 Installatiepakket met ,4 G ,1 warmtepomp zonder PV Installatiepakket met HR 107 ketel ,4 G ,3 en PV Alleen gevelisolatie ,7 G ,6 Installatiepakket met ,7 G ,1 warmtepomp en PV Gevelisolatie en dubbel glas ,9 G ,8 vervangen Isolatiepakket met HR++ glas ,3 F ,1 zonder dakbedekking Isolatiepakket compleet exclusief ,2 E ,3 dubbel glas Compleet isolatiepakket vloer, ,3 D ,6 gevel en dak Isoleren en installatie aanpassen ,7 C ,4 compleet maar zonder PV Isoleren en installaties aanpassen ,5 C ,9 met warmtepomp maar zonder PV Isoleren en installatie aanpassen ,2 A ,4 PV met HR 107 Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp + PV ,4 A ,9 Versie 1.1 Pagina 3 van 36

4 Disclaimer: DIT ADVIES IS OPGESTELD MET HET UITGANGSPUNT DAT UITVOERING VAN DE VOORGESTELDE MAATREGELEN DOOR VAKTECHNISCH DESKUNDIGE DERDEN ZAL GESCHIEDEN. HET ADVIES IS MET ZORG SAMENGESTELD AAN DE HAND VAN DE OPNAME TER PLAATSE EN MET IN ACHTNEMING VAN DE OP DE DATUM VAN HET OPSTELLEN VAN DIT RAPPORT GELDENDE REGELGEVING. DE OPNAME TER PLAATSE IS GEBASEERD OP NIET DESTRUCTIEF ONDERZOEK. WAAR ZAKEN NIET ZICHTBAAR WAREN TEN TIJDE VAN DE OPNAME IS EEN ZO GOED MOGELIJKE INTERPRETATIE GEMAAKT. DE GENOEMDE FINANCIELE BEDRAGEN IN DIT RAPPORT ZIJN SLECHTS EN BEDOELD ALS HULPMIDDEL BIJ BESLUITVORMING. AFHANKELIJK VAN DE MARKTSITUATIE KUNNEN IN WERKELIJKHEID AFWIJKENDE BEDRAGEN GELDEN. UITGANGSPUNT VOOR DE BEREKENING VOOR HET MAATWERKADVIES ZIJN HISTORISCHE KLIMAATGEGEVENS EN STANDAARD GEBRUIKERSGEDRAG. DE WERKELIJKHEID KAN HIERVAN AFWIJKEN. VOORLIGGEND RAPPORT GEEFT EEN GOEDE INDICATIE VAN DE EFFECTEN DIE VERSCHILLENDE MAATREGELEN OP DE ENERGIEPRESTATIE HEBBEN EN DE TERUGVERDIENTIJDEN VAN DEZE MAATREGELEN. I&D INGENIEURS KAN ECHTER NIMMER AANSPRAKELIJK WORDEN GESTELD VOOR EVENTUELE AFWIJKINGEN IN DE WERKELIJKE SITUATIE EN EVENTUELE GEVOLGSCHADE TIJDENS OF NA DE FEITELIJKE UITVOERING VAN DE MAATREGELEN. Versie 1.1 Pagina 4 van 36

5 2 Inhoudsopgave Samenvatting 3 Disclaimer:... 4 Inhoudsopgave 5 1 Inleiding Opdracht en doelstelling Ambitieniveau Werkwijze Leeswijzer Beschrijving van het gebouw Inleiding Algemene gegevens De klimaatinstallatie(s) De bouwkundige constructies De energiesector(en) Energiegebruik huidige situatie Inleiding Het energielabel Het berekende energiegebruik Controle met werkelijke meterstanden Thermisch comfort Energiebesparingsadvies Inleiding Reeds getroffen en onderzochte maatregelen Overwogen maatregelen Aanbevolen maatregelpakketten Praktische informatie over maatregelen Conclusies en aanbevelingen Algemeen Terugverdientijden Installaties Bouwkundige maatregelen Gebruik Conclusie Versie 1.1 Pagina 5 van 36

6 3 Inleiding 3.1 Opdracht en doelstelling In opdracht van heeft DIT bouwadvies het pand DEMOGEBOUW technisch beoordeeld, ten behoeve van het opstellen van een maatwerkadvies. De doelstelling hiervan is om - uitgaande van het bekende energielabel van het pand vast te stellen welke energiebesparende maatregelen mogelijk zijn, binnen de randvoorwaarden die de opdrachtgever heeft gesteld. 3.2 Ambitieniveau Een energie prestatieadvies geeft middels een certificaat inzicht in de energetische kwaliteit van een gebouw en de gebruikswijze ervan in de vorm van de energie-index (EI). Doel van het energie prestatieadvies is het in kaart brengen van de mogelijke besparingen in combinatie met de benodigde investeringen. Indien de aanbevolen energiemaatregelen uit dit advies worden uitgevoerd, zal dit leiden tot een lager energiegebruik met lagere energiekosten worden, en - mogelijk - een gunstiger EI (energie-index. U heeft aangegeven inzicht te willen krijgen in de mogelijke energiebesparende maatregelen. Aan de hand van de voorstellen in dit maatwerkadvies zult u uw prioriteiten kunnen stellen en uw ambitieniveau definitief kunnen maken. Dit maatwerkadvies zal hiertoe bijdragen. 3.3 Werkwijze Van het gebouw zijn alle relevante constructies en installaties beoordeeld. Waar mogelijk is gebruik gemaakt van bouwtekeningen en er heeft een opname ter plaatse plaatsgevonden. De opname is niet-destructief, met andere woorden: waar constructies en / of installatieonderdelen niet zichtbaar zijn is een zo nauwkeurig mogelijke interpretatie gedaan. De wijze waarop dit dient te geschieden is vastgelegd in de regelgeving in de ISSO 75.1 en 75.2 Na de opname zijn de gegevens ingevoerd in de geattesteerde EPA-U software van Vabi. Ons advies vindt u onder hoofdstuk 5: conclusies en aanbevelingen. 3.4 Leeswijzer In dit rapport vindt u een compleet energiebesparingsadvies voor uw gebouw. Eerst wordt in hoofdstuk 4 de huidige staat van het gebouw beschreven. In dit hoofdstuk vindt u een overzicht van de klimaatinstallaties, de bouwkundige constructies en de energiesectoren voor het energie-onderzoek. Voorts komt in hoofdstuk 5 de energieprestatie van het gebouw aanbod. Naast het energielabel dat verplicht is bij verhuur en verkoop van het gebouw, wordt ook het gas, elektrisch en warmtegebruik van het gebouw in kaart gebracht. Vervolgens wordt in hoofdstuk 6 het daadwerkelijke energie-advies behandeld. Met behulp van verschillende maatregelpakketten krijgt u inzicht in de mogelijke energiebesparingen, comfortverbeteringen, kosten, baten en terugverdientijden. Tenslotte worden in hoofdstuk 7 de conclusies en aanbevelingen voor energiebesparing gepresenteerd. Versie 1.1 Pagina 6 van 36

7 4 Beschrijving van het gebouw 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de technische gegevens beschreven van het gebouw. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de klimaatinstallaties, de bouwkundige constructies en energiesectoren. Deze drie onderdelen bepalen samen de energetische kwaliteit van uw gebouw. 4.2 Algemene gegevens Het energie-advies heeft betrekking op het gebouw met onderstaande gegevens: TABEL 2 ALGEMENE GEGEVENS VAN HET GEBOUW Adres Cornelis van Uitgeeststraat EH Zaandam SBI-code 82 Bouwjaar 1962 Renovatiejaar 1993 (deels) Inspectiedatum 27 oktober De klimaatinstallatie(s) Overzicht klimaatinstallaties Eén of meerdere klimaatinstallaties hebben als taak het gebouw behaaglijk te houden. Voor dit energieonderzoek is het gebouw in één of meerdere energiesectoren onderverdeeld. Elke energiesector is aangesloten op een klimaatinstallatie. De kwaliteit van de klimaatinstallatie bepaalt voor een belangrijk deel uw energiegebruik. In Tabel 3 wordt een overzicht gepresenteerd van de klimaatinstallaties in het gebouw. In de volgende subparagrafen worden deze installaties nader omschreven. TABEL 3 OVERZICHT KLIMAATINSTALLATIES IN HET GEBOUW Klimaatinstallatie Opp. [m 2 ] Vent Verw Koel Tap Bev Zon Installatie 1: kantoor 45,9 Natuurlijke X X linker deel ventilatie Installatie 2: kantoor rechter deel 68,3 Natuurlijke ventilatie X X X Ventilatievoorzieningen Ventilatie is noodzakelijk voor een gezond gebouw. Naast aanvoer van verse lucht, kan de ventilatielucht ook worden gebruikt om het gebouw te verwarmen, koelen of bevochtigen. Ventilatie kan op natuurlijke wijze bijvoorbeeld met te openen ramen of luchtroosters plaatsen. Daarnaast kunnen ook ventilatoren worden ingezet, men spreekt dan van een mechanisch ventilatiesysteem. Wanneer sprake is van zowel mechanische toevoer als afvoer, dan is er warmteterugwinning mogelijk: de warmte uit de afvoerlucht kan Versie 1.1 Pagina 7 van 36

8 worden gebruikt om de toevoerlucht voor te verwarmen. In Tabel 4 wordt het ventilatiesysteem van het gebouw samengevat. TABEL 4 VENTILATIEVOORZIENINGEN IN HET GEBOUW Klimaatinstallatie Systeem Voorziening in gevel Warmteterugwinning Installatie 1: kantoor Natuurlijke ventilatie Te openen ramen Geen linker deel Installatie 2: kantoor rechter deel Natuurlijke ventilatie Te openen ramen Geen Ruimteverwarming Om de ruimtes in het gebouw te verwarmen, is er een warmte-opwekker nodig. Voorts moet de warmte naar de ruimtes worden gedistribueerd, waar het doormiddel van bijvoorbeeld radiatoren, convectoren of luchtroosters wordt afgegeven. In Tabel 5 vindt u de belangrijkste gegevens van de verwarmingsinstallatie. TABEL 5 RUIMTEVERWARMING IN HET GEBOUW Klimaatinstallatie Opwekking Distributie Pompregeling Installatie 1: kantoor VR ketel Water Zonder reg./anders linker deel Installatie 2: kantoor rechter deel HR107 ketel Water Zonder reg./anders Ruimtekoeling In veel utiliteitsgebouwen is koeling aanwezig om te voorkomen dat het gebouw in de zomer te warm wordt. Net als bij ruimteverwarming, moet voor ruimtekoeling de koude worden opgewekt en getransporteerd naar de gekoelde ruimtes (zie Tabel 6). TABEL 6 RUIMTEKOELING IN HET GEBOUW Klimaatinstallatie Opwekking Distributie Pompregeling Installatie 1: kantoor Geen koeling linker deel Installatie 2: kantoor rechter deel Compressiekoelmachine Lokaal Zonder reg./anders Warm tapwater Voor het bereiden van warm tapwater kunnen allerlei opwekkers worden gebruikt. Hoe verder de tappunten van deze opwekker verwijderd zijn, hoe meer energie verloren gaat in de warmwaterleidingen. In Tabel 7 wordt de warm tapwaterinstallatie beschreven. TABEL 7 WARM TAPWATERBEREIDING IN HET GEBOUW Klimaatinstallatie Opwekking Distributie Installatie 1: kantoor VR-combiketel Tappunten binnen 3 meter linker deel Installatie 2: kantoor rechter deel Elektrische boiler Tappunten binnen 3 meter Versie 1.1 Pagina 8 van 36

9 4.3.6 Bevochtiging In sommige gebouwen vindt bevochtiging van de lucht plaats. Hiervoor zijn verschillende systemen beschikbaar. In Tabel 8 worden gegevens voor de eventuele bevochtiging van het gebouw weergegeven. TABEL 8 BEVOCHTIGING IN HET GEBOUW Klimaatinstallatie Systeem Distributie Vochtterugw. Installatie 1: kantoor Geen bevochtiging linker deel Installatie 2: kantoor rechter deel Geen bevochtiging Zonne-energie Het laatste onderdeel van de klimaatinstallatie is zonne-energie. Hieronder worden zonnecollectoren (thermisch) en zonnepanelen (elektrisch) beschouwd. In Tabel 9 worden de zonnesystemen van het gebouw opgesomd. TABEL 9 ZONNE-ENERGIE TOEGEPAST IN HET GEBOUW Klimaatinstallatie Opp. [m 2 ] Systeem Specificatie De bouwkundige constructies Gevels, ramen, vloeren, daken en deuren zijn allemaal bouwkundige constructies. De isolatiewaarde van een constructie bepaalt voor een aanzienlijk deel hoeveel warmte uit het gebouw naar buiten kan ontsnappen. Bij een hogere isolatiewaarde is minder verwarmingsenergie benodigd, maar kan wel de koelbehoefte vergroten. In de Tabel 10 vindt u de thermische eigenschappen van de bouwkundige constructies van het gebouw. De Rc-waarde wordt gebruikt voor dichte constructies: hoe hoger de waarde, hoe hoger de isolatiegraad. Voor ramen (en soms voor dichte constructies) wordt de U-waarde gehanteerd: hoe lager de U-waarde, hoe hoger de isolatiegraad. Tenslotte staat de ZTA-waarde voor het percentage zonlicht dat door een raam naar binnen kan komen. TABEL 10 BOUWKUNDIGE CONSTRUCTIES IN HET GEBOUW Constructie Type Rc [m 2 K/W] Buitengevel Wand 0,36 spouwmuur ongeisoleerd Buitengevel aanbouw Wand 2,53 voorzijde 1993 Vloer begane grond Vloer 0,32 houten balklaag Dak oude deel Dak 0,39 Dak aanbouw voorzijde Dak 2, Deur Deur 0,12 U [m 2 K/W] ZTA [%] Versie 1.1 Pagina 9 van 36

10 Gevelkozijnen Raam 2,90 70 Paneel Paneel 0,24 Gevel glazen bouwstenen Wand 0,36 Gevelkozijnen onder afdak Raam 2,90 70 Inwendige scheidingswand ongeisoleerd Wand 0,19 Voor het bepalen van het energiecertificaat voor het gebouw, moet het ISSO beslisdiagram worden toegepast op de bouwkundige constructies. In Tabel 11 worden de beslissingen per constructie samengevat. TABEL 11 VERANTWOORDING ISSO-BESLISDIAGRAM VOOR CONSTRUCTIES Constructie Beslissingen Buitengevel spouwmuur ongeisoleerd Isolatie onbekend Bouwperiode <1965 Buitengevel aanbouw Isolatie onbekend Bouwperiode voorzijde Vloer begane grond Geen isolatie spouw houten balklaag Dak oude deel Isolatie onbekend Bouwperiode <1965 Dak aanbouw voorzijde Isolatie onbekend Bouwperiode Deur D01 Deur Gevelkozijnen Hout of kunststof Dubbel glas zonder coating Paneel Isolatie onbekend Bouwperiode <1965 Gevel glazen Geen isolatie spouw bouwstenen Gevelkozijnen onder Hout of kunststof Dubbel glas afdak zonder coating Inwendige Geen isolatie scheidingswand ongeisoleerd spouw spouw spouw 4.5 De energiesector(en) Energiesectoren zijn groepen van ruimtes in het gebouw. Een gebouw kan worden onderverdeeld in één of meerdere sectoren. In een energiesector komt alles samen. Elke sector heeft zijn eigen gebruiksfuncties, is aangesloten op een klimaatinstallatie, heeft allerlei bouwkundige constructies, apparaten en verlichting Organisatie en gebruik De organisatie en het gebruik van het gebouw bepaald in belangrijke mate het energiegebruik van het gebouw. Bij een hoge personele bezetting, lange gebruikstijden, en hoge temperatuurinstellingen zal het energiegebruik hoog zijn. In Tabel 12 wordt de indeling in energiesectoren met de bijbehorende netto gebruiksoppervlaktes en gebruiksfuncties gepresenteerd. Versie 1.1 Pagina 10 van 36

11 TABEL 12 OVERZICHT ENERGIESECTOREN MET BIJBEHORENDE OPPERVLAKTES EN GEBRUIKSFUNCTIES Energiesector NVO [m 2 ] Gebruiksfunctie Sector 1: linker deel 45,9 Kantoor (huisnr. 10) Sector 2: kantoren rechter deel (huisnr. 8) 68,3 Kantoor Voorts wordt in Tabel 13 de personele bezetting per energiesector opgesomd. De bezettingsgraad staat voor het gemiddelde percentage van de personen die tijdens de gebruikstijden (zie Tabel 14) daadwerkelijk aanwezig zijn. Omdat tijdens de opname het kantoor niet ingebruik was en het nieuwe gebruik nog niet exact bekend is, is hiervoor een aanname gedaan (ten behoeve van het maatwerkadvies; voor het energielabel wordt uitgegaan van standaard gebruikssituaties). TABEL 13 PERSONELE BEZETTING VAN HET GEBOUW Energiesector Personen [-] Bezettingsgraad [%] Sector 1: linker deel (huisnr. 10) Sector 2: kantoren rechter deel (huisnr. 8) TABEL 14 GEBRUIKSTIJDEN VAN DE ENERGIESECTOREN Energiesector Weken/jaar Dagen/week Uren/dag Onderbreking Sector 1: linker deel tot uur geen (huisnr. 10) Sector 2: kantoren rechter deel (huisnr. 8) tot uur geen Tenslotte worden in Tabel 15 de gemiddelde binnentemperaturen getoond. De gemiddelde binnentemperatuur tijdens gebruikstijd liggen veelal rondom de ingestelde temperaturen (setpoints) van de klimaatinstallatie. Voor ruimteverwarming wordt ook rekening gehouden met de temperatuur buiten gebruikstijd. Deze temperatuur kan afwijken van de ingestelde temperatuur van de klimaatinstallatie. Wanneer de nachttemperatuur op 15 C staat ingesteld, betekent dat niet dat het s nacht ook altijd gemiddeld deze temperatuur is. TABEL 15 Energiesector Sector 1: linker deel (huisnr. 10) Sector 2: kantoren rechter deel (huisnr. 8) GEMIDDELDE BINNENTEMPERATUREN VAN DE ENERGIESECTOREN Tijdens gebruik Buiten gebruik Tijdens gebruik verwarming [ C] verwarming [ C] koeling [ C] 19,0 15,0 24,0 19,0 15,0 24, Afmetingen en constructies In Tabel 16 vindt u alle afmetingen van de bouwkundige constructies in het gebouw met de bijbehorende oriëntaties en begrenzingen. De isolerende eigenschappen van deze constructies kunt u vinden in paragraaf 4.4 (De bouwkundige constructies). Versie 1.1 Pagina 11 van 36

12 TABEL 16 AFMETINGEN, ORIËNTATIES EN BEGRENZINGEN VAN DE BOUWKUNDIGE CONSTRUCTIES Energiesector Opp [m 2 ] Constructie Orientatie Begrenzing Sector 1: linker deel 7,6 Buitengevel West Buitenlucht (huisnr. 10) spouwmuur ongeisoleerd 11,6 Gevelkozijnen West Buitenlucht 18,3 Buitengevel Zuid Buitenlucht spouwmuur ongeisoleerd 1,6 Gevelkozijnen onder Zuid Buitenlucht afdak 2,0 Deur Zuid Buitenlucht 24,9 Buitengevel Noord Buitenlucht spouwmuur ongeisoleerd 0,8 Gevelkozijnen Noord Buitenlucht 2,6 Deur Noord Buitenlucht 47,9 Vloer begane grond Horizontaal Kruipruimte Sector 2: kantoren rechter deel (huisnr. 8) houten balklaag 16,6 Inwendige scheidingswand ongeisoleerd 21,4 Buitengevel spouwmuur ongeisoleerd Noord Zuid Onverwarmde naastliggende ruimte Buitenlucht 4,0 Gevelkozijnen Zuid Buitenlucht 11,4 Buitengevel aanbouw Zuid Buitenlucht voorzijde ,0 Gevel glazen Zuid Buitenlucht bouwstenen 6,7 Buitengevel spouwmuur ongeisoleerd West Buitenlucht 2,1 Deur West Buitenlucht 9,1 Buitengevel aanbouw West Buitenlucht voorzijde ,6 Gevelkozijnen West Buitenlucht 0,5 Paneel West Buitenlucht 23,1 Buitengevel spouwmuur ongeisoleerd Noord Buitenlucht 2,3 Deur Noord Buitenlucht 0,2 Gevelkozijnen Noord Buitenlucht 12,4 Buitengevel aanbouw Noord Buitenlucht voorzijde ,6 Vloer begane grond Horizontaal Kruipruimte houten balklaag 47,0 Dak oude deel Horizontaal Buitenlucht 24,6 Dak aanbouw voorzijde Horizontaal Buitenlucht ,6 Inwendige scheidingswand ongeisoleerd Oost Onverwarmde naastliggende ruimte Versie 1.1 Pagina 12 van 36

13 4.5.3 Klimatisering Elke energiesector is aangesloten op een klimaatinstallatie. Tabel 17 biedt een overzicht van de energiesectoren en klimaatinstallaties. In dit overzicht wordt ook vermeld van welke installatie-onderdelen de energiesector gebruikmaakt. Voor meer informatie over de klimaatinstallaties, kunt u paragraaf 4.3 (De klimaatinstallatie(s)) raadplegen. TABEL 17 KLIMATISERING VAN DE ENERGIESECTOREN Energiesector Klimaatinstallatie Verw Koel Tap Bev Zon Sector 1: linker deel Installatie 1: kantoor X X (huisnr. 10) linker deel Sector 2: kantoren rechter deel (huisnr. 8) Installatie 2: kantoor rechter deel X X X Vervolgens geeft Tabel 18 het ventilatiesysteem en de bijbehorende ventilatievouden per energiesector weer. Een ventilatievoud van bijvoorbeeld 2,0 betekent dat in een uur evenveel verse lucht wordt ingeblazen als twee keer de inhoud van de energiesector. Het getal tussen haakjes geeft het ventilatievoud buiten gebruikstijden weer. TABEL 18 VENTILATIEGEGEVENS VAN DE ENERGIESECTOREN Energiesector Systeem Natuurlijke ventilatie [-/h] Mechanische ventilatie [-/h] Warmteterugwinning Sector 1: linker deel Natuurlijke ventilatie 0,50 (0,00) 0,00 (0,00) Geen (huisnr. 10) Sector 2: kantoren rechter deel (huisnr. 8) Natuurlijke ventilatie 0,50 (0,00) 0,00 (0,00) Geen Opgestelde apparatuur Naast de klimaatinstallatie bevindt zich ook andere apparatuur in het gebouw. Voorbeelden zijn computers, kopieermachines, telefooncentrales et cetera. Deze apparaten verbruiken veelal elektriciteit, maar soms ook gas of stoom. Voorts geven deze apparaten ook warmte af in het gebouw. In Tabel 19 wordt de opgestelde apparatuur per energiesector weergegeven. Omdat ten tijde van de opname het kantoor niet ingebruik was is hiervoor een aanname gedaan. Het energieverbruik van deze overige apparatuur wordt niet meegenomen bij het bepalen van het energielabel, maar is wel van belang voor het energiebesparingsadvies. TABEL 19 OVERIGE APPARATUUR IN DE ENERGIESECTOREN Energiesector Apparaat Type Jaarlijks verbruik Sector 1: linker deel ICT pc met TFT scherm Elektrisch apparaat 3,0 x 125,0 kwh (huisnr. 10) 125 kwh/j ICT Laser printer Elektrisch apparaat 1,0 x 170,0 kwh 170 kwh/j Koffiezet Machine klein Elektrisch apparaat 1,0 x 800,0 kwh 800 kwh/j ICT Kopieer apparaat 780 kwh/j Elektrisch apparaat 1,0 x 780,0 kwh Versie 1.1 Pagina 13 van 36

14 Sector 2: kantoren rechter deel (huisnr. 8) ICT pc met TFT scherm 125 kwh/j ICT Laser printer 170 kwh/j Koffiezet Machine klein 800 kwh/j ICT Kopieer apparaat 780 kwh/j Elektrisch apparaat Elektrisch apparaat Elektrisch apparaat Elektrisch apparaat 4,0 x 125,0 kwh 1,0 x 170,0 kwh 1,0 x 800,0 kwh 1,0 x 780,0 kwh Verlichting Tenslotte is het gebouw voorzien van verlichting. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen drie typen verlichting: Basisverlichting (zie Tabel 20), dit is de verlichting van de werkplekken, gangen, kantines en dergelijke. Deze verlichting staat aan tijdens gebruikstijden en geeft warmte af in het gebouw. Accentverlichting (zie Tabel 21), deze verlichting wordt bijvoorbeeld voor decoratieve doeleinden gebruikt, zoals spotjes in winkeletalages. Deze verlichting kan ook buiten de gebruikstijden aan staan. Overige verlichting (zie Tabel 21), deze verlichting kan net als accentverlichting afwijkende branduren hebben dan de gebruikstijden. Daarnaast bevindt overige verlichting zich niet in de verwarmde ruimtes van het gebouw. Voorbeelden zijn buitenverlichting en verlichting in parkeergarages. TABEL 20 BASISVERLICHTING IN DE ENERGIESECTOREN Energiesector Verlichtingsgroep Perc. sector Vermogen Regeling Sector 1: linker deel Verlichting kantoren 100,0 % 10,0 W/m2 Vertrek (huisnr. 10) Sector 2: kantoren rechter deel (huisnr. 8) Verlichting kantoren 100,0 % 21,0 W/m2 Vertrek TABEL 21 ANDERE VERLICHTING IN DE ENERGIESECTOREN Energiesector Verlichtingsgroep Type Vermogen Branduren - Versie 1.1 Pagina 14 van 36

15 5 Energiegebruik huidige situatie 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het energiegebruik van het gebouw in de huidige situatie behandeld. Hiervoor is het geattesteerde EPA-U programma van Vabi Software BV gebruikt. Als eerste komt het energielabel in het kader van de Europese richtlijn (EPBD) aan bod. Vervolgens krijgt u een overzicht van de totale energiegebruiken per energiedrager en per deelpost. Voorts wordt het berekende energiegebruik afgezet tegen het werkelijk gemeten energiegebruik. Tenslotte krijgt u een indicatie van het thermische comfort van het gebouw. 5.2 Het energielabel De Europese richtlijn Energieprestatie voor gebouwen' (EPBD 2002/91/EC) stelt dat voor elk gebouw bij verandering van huurder of eigenaar transparantie over de energetische kwaliteiten gegeven moet worden. In Nederland is hiervoor het energiecertificaat opgesteld. Het energiecertificaat geeft de energetische kwaliteit van het gebouw weer met de energie-index en het bijbehorende energielabel. Het energielabel heeft een vergelijkbare vormgeving als de labels voor witgoed en auto's. Met behulp van de geattesteerde EPA-U software van Vabi Software BV is het energielabel voor het gebouw berekend (zie Tabel 22). Hierbij is ook een lijst met standaard maatregelen opgenomen, waarmee het energielabel verbeterd zou kunnen worden. TABEL 22 HET ENERGIELABEL VAN HET GEBOUW Energielabel G Energie-index 2,59 Standaard - Toepassen isolatie of extra isolatie bij vloeren maatregelen - Toepassen isolatie of extra isolatie bij gevels en/of panelen - Toepassen isolatie of extra isolatie bij daken - Toepassen HR-beglazing - Toepassen HR-ketel - Toepassen spaarlampen en/of HF-verlichting met spiegeloptiekarmaturen - Toepassen veegschakeling, daglichtschakeling en/of aanwezigheidsdetectie voor verlichting - Toepassen kierdichting - Aanbrengen zonnepanelen 5.3 Het berekende energiegebruik Naast het energielabel is met de EPA-U software ook het energiegebruik berekend. Hierbij is het referentieklimaat TRY De Bilt gebruikt, zodat de berekende verbruiken onafhankelijk zijn van de verschillen in het weer per jaar. In Tabel 23 worden het totale gebruik per energiedrager (gas, elektriciteit en warmte) samengevat. Daaronder worden voor het gas-, elektrisch en warmteverbruik samen het totale primaire energiegebruik en de CO2- emissie getoond. Daarbij zijn de totalen ook per vierkante meter netto gebruiksoppervlak weergegeven. Zo kunt u het energiegebruik van verschillende gebouwen met elkaar vergelijken. Versie 1.1 Pagina 15 van 36

16 TABEL 23 ENERGIEGEBRUIK IN DE HUIDIGE SITUATIE Energiedrager Totaal Per m 2 NVO Eenheid Gasverbruik ,0 m 3 /jaar Elektriciteitsverbruik ,4 kwh/jaar Warmteverbruik 0,0 0,0 GJ/jaar Primaire energie ,1 MJ/jaar CO2-emissie ,4 kg/jaar Voorts wordt in het cirkeldiagram in Figuur 1 en in Tabel 24 het primaire energiegebruik per deelpost gepresenteerd. Dit geeft een goed beeld welke post het meeste energiegebruik omvat. In de tabel vindt u ook de eventuele energiebijdrage van zonnepanelen (PV) en warmtekrachtinstallaties (WKK). FIGUUR 1 ENERGIEGEBRUIK PER DEELPOST IN DE HUIDIGE SITUATIE TABEL 24 ENERGIEGEBRUIK PER DEELPOST IN DE HUIDIGE SITUATIE Deelpost Totaal Per m 2 NVO Eenheid Verwarming ,1 MJ/jaar Koeling ,4 MJ/jaar Tapwater ,0 MJ/jaar Bevochtiging 0 0,0 MJ/jaar Verlichting ,2 MJ/jaar Apparatuur ,8 MJ/jaar Ventilatoren 0 0,0 MJ/jaar Pompen ,5 MJ/jaar PV-cellen 0 0,0 MJ/jaar Versie 1.1 Pagina 16 van 36

17 Warmtekracht 0 0,0 MJ/jaar TOTAAL ,1 MJ/jaar 5.4 Controle met werkelijke meterstanden Het gemeten energiegebruik voor de periode Januari 2016 t/m December 2016 is met behulp van de EPA-U software vergeleken met het berekende energiegebruik. Hierbij is in de berekening gerekend met de klimaatgegevens van het KNMI voor de genoemde periode met locatie DE BILT. De resultaten zijn samengevat in het staafdiagram in Figuur 2 en in Tabel 25. FIGUUR 2 AFWIJKING BEREKEND TEN OPZICHTE VAN GEMETEN ENERGIEGEBRUIK TABEL 25 GEMETEN VERSUS BEREKEND ENERGIEGEBRUIK Energiedrager Gemeten Berekend Eenheid Afwijking Gasverbruik m 3 3,0 % Elektriciteitsverbruik kwh -0,1 % Warmteverbruik 0.0 0,0 GJ 0,0 % Versie 1.1 Pagina 17 van 36

18 5.5 Thermisch comfort Naast energiegebruik speelt het thermisch comfort een belangrijke factor in een energiebesparingsonderzoek. Een goed geïsoleerd gebouw kan dan wel een laag energiegebruik voor verwarming hebben, maar levert wel risico s op te hoge binnentemperaturen in de zomerperiode. In het staafdiagram in Figuur 3 wordt dit risico weergegeven. U vindt hier het aantal energiesectoren met een laag, een matig en een hoog risico op temperatuuroverschrijdingen. FIGUUR 3 RISICO OP TEMPERATUUROVERSCHRIJDING IN DE ENERGIESECTOREN Versie 1.1 Pagina 18 van 36

19 6 Energiebesparingsadvies 6.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het energiebesparingsadvies voor het gebouw gepresenteerd. Allereerst wordt een inventarisatie gegeven van de reeds getroffen en onderzochte maatregelen voor het gebouw. Vervolgens komen de mogelijke maatregelen aan bod. Hierbij ziet u direct per maatregel de financiële en energetische consequenties. Wanneer meerdere maatregelen worden toegepast, hebben deze maatregelen veelal invloed op elkaar. Daarom wordt vooral aandacht besteed aan de aanbevolen pakketten van maatregelen. Hierbij worden de energetische, financiële en comfortgevolgen van de pakketten uitgebreid toegelicht. Tenslotte komen enkele praktische tips over het uitvoeren van maatregelen aan de orde. 6.2 Reeds getroffen en onderzochte maatregelen Aan het gebouw zijn in het verleden nauwelijks energiebesparende maatregelen getroffen. Wel is op een aantal plaatsen dubbel glas aanwezig, maar dit is geen HR beglazing. 6.3 Overwogen maatregelen In Tabel 26 vindt u een overzicht van de overwogen maatregelen en de energetische en financiële gevolgen in dit energiebesparingsonderzoek. Het gaat hier om de effecten van de losse maatregelen. De effecten van pakketten maatregelen worden in de volgende paragraaf uitgebreid behandeld. TABEL 26 OVERZICHT VAN OVERWOGEN MAATREGELEN VOOR ENERGIEBESPARINGSADVIES Label [A++ t/m G] Energiebesparing [ /jaar] CO2- reductie [%/jaar] Maatregel Investering [ ] NCW [ ] TVT [jaar] Gevelisolatie ,7 G ,6 Koeling vervalt ,0 G 48 1,5 Dakisolatie aanbrengen oude deel ,8 G 331 8,2 Dakisolatie aanbrengen 'nieuwe' ,3 G 12 0,3 dak CV vervangen door HR107 toestel ,7 G 180 4,5 Vloerisolatie onder houten begane ,1 G 256 6,3 grondvloer Glazen bouwstenen vervangen ,6 G 5 0,1 Dubbel glas vervangen door HR ,5 G 173 4,2 glas Ventilatie WTW aanbrengen sector ,0 G -43-1,3 1 CV vervangen door HR107 luchtwater ,7 G ,3 warmtepomp PV panelen ,0 G ,0 Voorzetwand met 60 mm pir voor niet geisoleerde inwendige scheidingswand ,6 G 291 7,2 Verlichting sector 1: regeling aanpassen en led armaturen aanbrengen Verlichting sector 2 wijzigen in LED en regeling wijzigen ,0 G 17 0, ,4 G 253 8,0 Versie 1.1 Pagina 19 van 36

20 6.4 Aanbevolen maatregelpakketten Overzicht van maatregelpakketten In deze paragraaf worden de aanbevolen pakketten met maatregelen voor het gebouw behandeld. In de verschillende subparagrafen vindt u gegevens over de samenstelling van de pakketen, de verwachte energiebesparing, de financiële gevolgen en de gevolgen voor het thermische comfort. In Tabel 27 wordt de samenstelling van de pakketten weergegeven met de bijbehorende kosten en subsidie per maatregel. TABEL 27 OVERZICHT VAN DE AANBEVOLEN PAKKETTEN MET MAATREGELEN Installatiepakket met HR 107 ketel en PV Maatregelpakket Maatregelen Kosten [ ] Subsidie [ ] Koeling laten vervallen Koeling vervalt 0 0 Verlichting aanpassen Verlichting sector 1: regeling aanpassen en led armaturen aanbrengen Verlichting sector 2 wijzigen in LED en regeling wijzigen Alleen scheidingswand binnen Voorzetwand met 60 mm pir voor isoleren niet geisoleerde inwendige scheidingswand Alleen HR 107 ketel CV vervangen door HR107 toestel Installatie pakket met HR 107 ketel CV vervangen door HR107 toestel exclusief PV Ventilatie WTW aanbrengen sector Alleen PV PV panelen Installatiepakket met Ventilatie WTW aanbrengen sector warmtepomp zonder PV CV vervangen door HR107 lucht water warmtepomp CV vervangen door HR107 toestel Ventilatie WTW aanbrengen sector PV panelen Alleen gevelisolatie Gevelisolatie Installatiepakket met warmtepomp en PV Gevelisolatie en dubbel glas vervangen Isolatiepakket met HR++ glas zonder dakbedekking Ventilatie WTW aanbrengen sector CV vervangen door HR107 luchtwater warmtepomp PV panelen Gevelisolatie Glazen bouwstenen vervangen Dubbel glas vervangen door HR++ glas Gevelisolatie Vloerisolatie onder houten begane grondvloer Glazen bouwstenen vervangen Versie 1.1 Pagina 20 van 36

21 Isolatiepakket compleet exclusief dubbel glas Compleet isolatiepakket vloer, gevel en dak Isoleren en installatie aanpassen compleet maar zonder PV Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp maar zonder PV Dubbel glas vervangen door HR glas Voorzetwand met 60 mm pir voor niet geisoleerde inwendige scheidingswand Gevelisolatie Dakisolatie aanbrengen oude deel Dakisolatie aanbrengen 'nieuwe' dak Vloerisolatie onder houten begane grondvloer Glazen bouwstenen vervangen Voorzetwand met 60 mm pir voor niet geisoleerde inwendige scheidingswand Gevelisolatie Dakisolatie aanbrengen oude deel Dakisolatie aanbrengen 'nieuwe' dak Vloerisolatie onder houten begane grondvloer Glazen bouwstenen vervangen Dubbel glas vervangen door HR glas Voorzetwand met 60 mm pir voor niet geisoleerde inwendige scheidingswand Gevelisolatie Dakisolatie aanbrengen oude deel Dakisolatie aanbrengen 'nieuwe' dak CV vervangen door HR107 toestel Vloerisolatie onder houten begane grondvloer Glazen bouwstenen vervangen Dubbel glas vervangen door HR glas Ventilatie WTW aanbrengen sector Voorzetwand met 60 mm pir voor niet geisoleerde inwendige scheidingswand Gevelisolatie Dakisolatie aanbrengen oude deel Dakisolatie aanbrengen 'nieuwe' dak Vloerisolatie onder houten begane grondvloer Glazen bouwstenen vervangen Dubbel glas vervangen door HR glas Ventilatie WTW aanbrengen sector CV vervangen door HR107 luchtwater warmtepomp Voorzetwand met 60 mm pir voor niet geisoleerde inwendige scheidingswand Versie 1.1 Pagina 21 van 36

22 Isoleren en installatie aanpassen + PV met HR 107 Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp + PV Gevelisolatie Dakisolatie aanbrengen oude deel Dakisolatie aanbrengen 'nieuwe' dak CV vervangen door HR107 toestel Vloerisolatie onder houten begane grondvloer Glazen bouwstenen vervangen Dubbel glas vervangen door HR glas Ventilatie WTW aanbrengen sector PV panelen Voorzetwand met 60 mm pir voor niet geisoleerde inwendige scheidingswand Gevelisolatie Dakisolatie aanbrengen oude deel Dakisolatie aanbrengen 'nieuwe' dak Vloerisolatie onder houten begane grondvloer Glazen bouwstenen vervangen Dubbel glas vervangen door HR glas Ventilatie WTW aanbrengen sector CV vervangen door HR107 luchtwater warmtepomp PV panelen Voorzetwand met 60 mm pir voor niet geisoleerde inwendige scheidingswand Verwachte energiebesparing In Figuur 4 vindt u de primaire energiebesparing in procenten ten opzichte van de huidige situatie. Bij de energieberekeningen is uitgegaan van het referentieklimaat TRY De Bilt om de weersinvloed van verschillende jaren te voorkomen. Versie 1.1 Pagina 22 van 36

23 FIGUUR 4 RELATIEVE ENERGIEBESPARING TEN OPZICHTE VAN DE HUIDIGE SITUATIE Voorts wordt in Tabel 28 de energiebesparing in procenten voor gas, elektriciteit en warmte afzonderlijk gepresenteerd. TABEL 28 RELATIEVE ENERGIEBESPARING TEN OPZICHTE VAN DE HUIDIGE SITUATIE Maatregelpakket Gas besparing Elektr. besparing Warmte besparing Huidige situatie Koeling laten vervallen 0,0 % 3,8 % 0,0 % Verlichting aanpassen -2,2 % 26,0 % 0,0 % Alleen scheidingswand binnen 11,8 % -0,3 % 0,0 % isoleren Alleen HR 107 ketel 6,6 % 1,1 % 0,0 % Installatie pakket met HR 107 ketel 6,5 % -1,9 % 0,0 % exclusief PV Alleen PV 0,0 % 39,3 % 0,0 % Installatiepakket met 42,0 % -20,4 % 0,0 % warmtepomp zonder PV Installatiepakket met HR 107 ketel 6,5 % 37,4 % 0,0 % en PV Alleen gevelisolatie 28,6 % -0,3 % 0,0 % Installatiepakket met 42,0 % 18,9 % 0,0 % warmtepomp en PV Gevelisolatie en dubbel glas 36,1 % -1,2 % 0,0 % vervangen Isolatiepakket met HR++ glas zonder dakbedekking 57,0 % -2,9 % 0,0 % Versie 1.1 Pagina 23 van 36

24 Isolatiepakket compleet exclusief dubbel glas Compleet isolatiepakket vloer, gevel en dak Isoleren en installatie aanpassen compleet maar zonder PV Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp maar zonder PV Isoleren en installatie aanpassen + PV met HR 107 Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp + PV 63,7 % -2,7 % 0,0 % 69,9 % -4,1 % 0,0 % 72,5 % -6,2 % 0,0 % 83,8 % -12,7 % 0,0 % 72,5 % 33,1 % 0,0 % 83,8 % 26,6 % 0,0 % Om een indicatie te geven van de besparingen, worden de berekende energiegebruiken voor zowel de huidige situatie als de maatregelpakketten in Tabel 29 weergegeven. TABEL 29 ENERGIEGEBRUIK VAN DE MAATREGELPAKKETTEN EN DE HUIDIGE SITUATIE Maatregelpakket Gas [m 3 /jaar] Elektr. [kwh/jaar] Warmte [GJ/jaar] Huidige situatie ,0 Koeling laten vervallen ,0 Verlichting aanpassen ,0 Alleen scheidingswand binnen ,0 isoleren Alleen HR 107 ketel ,0 Installatie pakket met HR 107 ketel ,0 exclusief PV Alleen PV ,0 Installatiepakket met ,0 warmtepomp zonder PV Installatiepakket met HR 107 ketel ,0 en PV Alleen gevelisolatie ,0 Installatiepakket met ,0 warmtepomp en PV Gevelisolatie en dubbel glas ,0 vervangen Isolatiepakket met HR++ glas ,0 zonder dakbedekking Isolatiepakket compleet exclusief ,0 dubbel glas Compleet isolatiepakket vloer, ,0 gevel en dak Isoleren en installatie aanpassen ,0 compleet maar zonder PV Isoleren en installaties aanpassen ,0 met warmtepomp maar zonder PV Isoleren en installatie aanpassen ,0 PV met HR 107 Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp + PV ,0 De maatregelpakketten hebben ook invloed op het energielabel. In de staafdiagram in Figuur 5 en in Tabel 30 wordt hiervan een samenvatting gegeven. Versie 1.1 Pagina 24 van 36

25 FIGUUR 5 ENERGIE-INDEX VAN DE MAATREGELPAKKETTEN TABEL 30 ENERGIELABEL VAN DE MAATREGELPAKKETTEN Maatregelpakket EI [-] E.label Huidige situatie 2,59 G Koeling laten vervallen 2,55 G Verlichting aanpassen 2,42 G Alleen scheidingswand binnen 2,36 G isoleren Alleen HR 107 ketel 2,34 G Installatie pakket met HR 107 ketel 2,33 G exclusief PV Alleen PV 2,31 G Installatiepakket met 2,15 G warmtepomp zonder PV Installatiepakket met HR 107 ketel 2,05 G en PV Alleen gevelisolatie 2,00 G Installatiepakket met 1,88 G warmtepomp en PV Gevelisolatie en dubbel glas 1,88 G vervangen Isolatiepakket met HR++ glas 1,65 F zonder dakbedekking Isolatiepakket compleet exclusief dubbel glas 1,48 E Versie 1.1 Pagina 25 van 36

26 Compleet isolatiepakket vloer, gevel en dak Isoleren en installatie aanpassen compleet maar zonder PV Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp maar zonder PV Isoleren en installatie aanpassen + PV met HR 107 Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp + PV 1,37 D 1,26 C 1,19 C 0,99 A 0,92 A Verwachte kostenbesparing Met behulp van de EPA-U software zijn financiële berekeningen voor de maatregelpakketten uitgevoerd. In Figuur 6 worden de terugverdientijden per pakket weergegeven. Bij deze terugverdientijden is rekening gehouden met inflatie, stijging van energieprijzen en een rente op de investering. FIGUUR 6 TERUGVERDIENTIJDEN VAN DE MAATREGELPAKKETTEN Voorts vindt u in Figuur 7 de netto contante waarde van de pakketten met maatregelen. Een waarde boven nul euro betekent een positieve investering. Versie 1.1 Pagina 26 van 36

27 FIGUUR 7 NETTO CONTANTE WAARDE VAN DE MAATREGELPAKKETTEN In Tabel 31 worden diverse financiële kengetallen voor de pakketten opgesomd. De eenvoudige terugverdientijd (ETVT), de terugverdientijd verdisconteerd met rente, inflatie en stijging van energieprijzen (TVT), de netto contante waarde (NCW), de interne rentabiliteit (IR) en de gemiddelde boekhoudkundige rentabiliteit (GBR). TABEL 31 FINANCIËLE KENGETALLEN VOOR DE MAATREGELPAKKETTEN Maatregelpakket ETVT [jaar] TVT [jaar] NCW [ ] IR [%] GBR [%] Koeling laten vervallen 0,0 0, ,2 200,0 % 100,0 % Verlichting aanpassen 14,8 12, ,8 8,0 % 21,6 % Alleen scheidingswand binnen 9,8 9, ,5 12,0 % 31,9 % isoleren Alleen HR 107 ketel 13,1 10, ,9 5,0 % 19,1 % Installatie pakket met HR 107 ketel 52,1 28,6 484,0 0,0 % 7,1 % exclusief PV Alleen PV 27,7 19, ,5-4,0 % 10,4 % Installatiepakket met 20,0 15, ,3 6,0 % 16,4 % warmtepomp zonder PV Installatiepakket met HR 107 ketel 33,0 21, ,3 3,0 % 10,4 % en PV Alleen gevelisolatie 3,2 3, ,7 40,0 % 96,6 % Installatiepakket met warmtepomp en PV 23,0 16, ,6 5,0 % 14,5 % Versie 1.1 Pagina 27 van 36

28 Gevelisolatie en dubbel glas vervangen Isolatiepakket met HR++ glas zonder dakbedekking Isolatiepakket compleet exclusief dubbel glas Compleet isolatiepakket vloer, gevel en dak Isoleren en installatie aanpassen compleet maar zonder PV Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp maar zonder PV Isoleren en installatie aanpassen + PV met HR 107 Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp + PV 9,1 8, ,1 14,0 % 34,6 % 10,9 10, ,2 11,0 % 29,0 % 9,3 9, ,5 13,0 % 33,6 % 10,8 10, ,4 11,0 % 29,2 % 14,7 12, ,9 9,0 % 21,8 % 17,6 14, ,1 7,0 % 18,4 % 17,6 14, ,3 7,0 % 18,5 % 19,7 15, ,5 6,0 % 16,6 % Voor de kostenbesparing per energiedrager biedt Tabel 32 een overzicht. De genoemde kostenbesparingen zijn berekend op basis van het referentieklimaat en kunnen in het werkelijke klimaat per jaar afwijken. TABEL 32 BESPARING OP DE ENERGIEKOSTEN VAN DE MAATREGELPAKKETTEN Maatregelpakket Gas [ /jaar] Elektr. [ /jaar] Warmte [ /jaar] Totaal [ /jaar] Koeling laten vervallen Verlichting aanpassen Alleen scheidingswand binnen isoleren Alleen HR 107 ketel Installatie pakket met HR 107 ketel exclusief PV Alleen PV Installatiepakket met warmtepomp zonder PV Installatiepakket met HR 107 ketel en PV Alleen gevelisolatie Installatiepakket met warmtepomp en PV Gevelisolatie en dubbel glas vervangen Isolatiepakket met HR++ glas zonder dakbedekking Isolatiepakket compleet exclusief dubbel glas Compleet isolatiepakket vloer, gevel en dak Isoleren en installatie aanpassen compleet maar zonder PV Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp maar zonder PV Isoleren en installatie aanpassen PV met HR 107 Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp + PV Versie 1.1 Pagina 28 van 36

29 Voor de financiële kengetallen is met de energieprijzen volgens Tabel 33 gerekend. Voor de economische gegevens is gerekend met de waarden volgens Tabel 34. TABEL 33 GEHANTEERDE ENERGIEPRIJZEN VOOR DE FINANCIËLE BEREKENINGEN Maatregelpakket Gas [ /m 3 ] Elektr. [ /kwh] Warmte [ /GJ] Stijging [%/jaar] Koeling laten vervallen 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Verlichting aanpassen 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Alleen scheidingswand binnen isoleren 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Alleen HR 107 ketel 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Installatie pakket met HR 107 ketel exclusief PV 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Alleen PV 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Installatiepakket met warmtepomp zonder PV 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Installatiepakket met HR 107 ketel en PV 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Alleen gevelisolatie 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Installatiepakket met warmtepomp en PV 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Gevelisolatie en dubbel glas vervangen 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Isolatiepakket met HR++ glas zonder dakbedekking 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Isolatiepakket compleet exclusief dubbel glas 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Compleet isolatiepakket vloer, gevel en dak 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Isoleren en installatie aanpassen compleet maar zonder PV 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp maar zonder PV 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Isoleren en installatie aanpassen + PV met HR 107 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp + PV 0,44 0,07 0,00 2,0% 2,0% 0,0% TABEL 34 ECONOMISCHE GEGEVENS VOOR DE FINANCIËLE BEREKENINGEN Maatregelpakket Investering [ ] EIA [ ] Looptijd [jaar] Inflatie [%/jaar] Disconto [%/jaar] Belasting [%] Koeling laten vervallen ,0 % 0,0 % 20,0 % Verlichting aanpassen ,0 % 0,0 % 20,0 % Alleen scheidingswand binnen ,0 % 0,0 % 20,0 % isoleren Alleen HR 107 ketel ,0 % 0,0 % 20,0 % Versie 1.1 Pagina 29 van 36

30 Installatie pakket met HR 107 ketel ,0 % 0,0 % 20,0 % exclusief PV Alleen PV ,0 % 0,0 % 20,0 % Installatiepakket met ,0 % 0,0 % 20,0 % warmtepomp zonder PV Installatiepakket met HR 107 ketel ,0 % 0,0 % 20,0 % en PV Alleen gevelisolatie ,0 % 0,0 % 20,0 % Installatiepakket met ,0 % 0,0 % 20,0 % warmtepomp en PV Gevelisolatie en dubbel glas ,0 % 0,0 % 20,0 % vervangen Isolatiepakket met HR++ glas ,0 % 0,0 % 20,0 % zonder dakbedekking Isolatiepakket compleet exclusief ,0 % 0,0 % 20,0 % dubbel glas Compleet isolatiepakket vloer, ,0 % 0,0 % 20,0 % gevel en dak Isoleren en installatie aanpassen ,0 % 0,0 % 20,0 % compleet maar zonder PV Isoleren en installaties aanpassen ,0 % 0,0 % 20,0 % met warmtepomp maar zonder PV Isoleren en installatie aanpassen ,0 % 0,0 % 20,0 % PV met HR 107 Isoleren en installaties aanpassen met warmtepomp + PV ,0 % 0,0 % 20,0 % Gevolgen voor het thermisch comfort Tenslotte wordt in Figuur 8 het aantal sector met een laag, matig en hoog risico op temperatuuroverschrijding getoond. Het risico op te hoge binnentemperaturen kan bij voorkeur door passieve maatregelen worden verlaagd. Voorbeelden zijn zonwering, glas met zonwerende coating, nachtventilatie en een efficiënter gebruik verlichting en apparatuur. Wanneer passieve maatregelen niet het gewenste effect hebben, kan een koelinstallatie worden ingezet. Versie 1.1 Pagina 30 van 36

31 FIGUUR 8 RISICO OP TEMPERATUUROVERSCHRIJDINGEN VAN DE MAATREGELPAKKETTEN 6.5 Praktische informatie over maatregelen Isoleren van constructies Het isoleren van gevels, panelen, vloeren en daken bieden de volgende voordelen: Het comfort gaat omhoog omdat de constructie aan de binnenzijde minder koud wordt en omdat de warmteverliezen door kieren en naden afnemen. De geluidswering van de constructie zal toenemen. Houdt echter rekening met de volgende aandachtspunten: Doordat de geïsoleerde constructie minder lucht doorlaat, moet u zorgen voor voldoende ventilatiemogelijkheden (bijvoorbeeld luchtroosters of te openen ramen). Bij het foutief isoleren van constructies kunnen (vocht)problemen ontstaan. Raadpleeg hiervoor een isolatiespecialist Vervangen van glas Het aanbrengen van isolerend glas (HR, HR+ of HR++) biedt de volgende voordelen: Het comfort gaat omhoog omdat er geen koude lucht of straling van het raam afkomt en er nauwelijks nog condensatie plaatsvindt op het glas. Met name wanneer ook de kozijnen vervangen worden, zal het comfort verder omhoog gaan doordat de ventilatieverliezen door kieren en naden afnemen. Met name wanneer ook de kozijnen vervangen worden, zal de geluidswering verbeteren. Versie 1.1 Pagina 31 van 36

32 Houdt echter rekening met de volgende aandachtspunten: Doordat de ramen minder lucht doorlaten, moet u zorgen voor voldoende ventilatiemogelijkheden (bijvoorbeeld luchtroosters of te openen ramen). Wanneer u alleen het glas wilt vervangen en niet de kozijnen, dient u de staat en de dikte van de kozijnen te controleren. Informeer hiernaar bij de glaszetter. Versie 1.1 Pagina 32 van 36

33 7 Conclusies en aanbevelingen 7.1 Algemeen In bovengenoemd rapport zijn een aantal pakketten van energiebesparende maatregelen en individuele maatregelen met elkaar vergeleken. U zag ook een aantal maatregelen waarvan het nut misschien niet direct duidelijk was omdat deze niet tot een evidente energiebesparing leidden. Bij de voorgestelde maatregelen is echter niet alleen gekeken naar de energiebesparing, maar ook naar een verbetering van het comfort. Bijvoorbeeld: indien de buitengevel geisoleerd wordt, maar de scheidingswand tussen kantoor en onverwarmde bedrijfshal is niet geisoleerd, dan zal het temperatuursverschil tussen beide muren als onaangenaam worden ervaren (stralingsassymetrie). Als we in algemene zin naar de maatregelen kijken, dan blijkt dat het meeste resultaat wordt verkregen door het aanbrengen van (meer) isolatie in de bouwkundige schil (vloer die grenst aan kruipruimte, gevels en daken die grenzen aan buitenlucht). Dit komt doordat deze bouwkundige schil nauwelijks geisoleerd is op dit moment. De principiele volgorde waarin we energiebesparende maatregelen aanbrengen is ook de volgende, conform de Trias Energetica: 1. Beperk de energievraag (isoleer!) 2. Maak zoveel mogelijk gebruik van duurzame energiebronnen 3. Als we dan nog gebruik maken van fossiele energie: doe dat dan zo efficient mogelijk De adviezen sluiten hier op aan. 7.2 Terugverdientijden De terugverdientijden van de diverse maatregelenpakketten moet met enige reserve worden bekeken. Bijvoorbeeld: bij de LED verlichting zien we een lange terugverdientijd. Het is echter zo dat er sowieso nieuwe verlichting in het pand zal moeten worden aangebracht (met name in het linker deel), omdat er onvoldoende armaturen aanwezig zijn. Het is een kleine meerinvestering om hier LED armaturen voor te nemen. Vervanging van bestaande armaturen door LED armaturen verdient zich in het algemeen in 1,5 a 2 jaar terug.in onze begroting is de totale aanschaf opgenomen. Hetzelfde geldt voor de CV ketels: deze zullen binnen afzienbare tijd moeten worden vervangen. Voorstel is hiervoor een nieuwe HR107 cv-ketel te nemen die het gehele gebouw van warmte en warmwater kan voorzien. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van het bestaande warmteafgiftesysteem. Op dezelfde manier kun je kijken naar de dakbedekking. Als vervanging (inclusief verbetering van de isolatie) op een natuurlijk vervangingsmoment wordt gedaan dan zijn dit normale onderhoudskosten. Slechts het verbeteren van de isolatie is dan een energetische maatregel die in het vergelijk zou moeten worden betrokken. In onze opstelling zijn echter de totale vervangingskosten opgenomen. Versie 1.1 Pagina 33 van 36