KUNST ALS KRACHT Een artistiek hersteltraject bij kanker Een project van
Als je je artistieke kant kunt botvieren, ben je als mens op je best. Schilderen is voor mij een genot: t is erg fysiek en toch sta je mentaal heel scherp. t Is leeglopen en vollopen tegelijk.' (Jef Lambrecht, 2006) Inleiding Kankerdiagnose. Voor ons, vrouwen en mannen die ermee geconfronteerd worden betekent dit: je laat het vertrouwde achter, neemt afscheid van je vroegere persoonlijkheid en je gaat een onbekende toekomst tegemoet. Fysiek en medisch wordt je goed begeleid. Ook psychologische ondersteuning wordt geboden. Maar toch voelen vele patiënten zich nog in de steek gelaten en kunnen zij moeilijk verwoorden wat er scheelt. Ik heb de paradox zelf meegemaakt: in de hel belanden en toch blij zijn dat je leeft. Als alle operaties, chemo- en radiotherapiën achter de rug zijn, kunnen we een fysio- en hydrotherapiecyclus volgen gedurende 26 weken. Zware fysieke inspanningen om je fysieke conditie op te vijzelen. Met als doel: een tocht door de woestijn of een berg van 3000 meter beklimmen een jaar na de behandeling. Naast een fysieke conditie hebben we ook een geestelijke kracht nodig. Een kracht die we kunnen putten uit kunst. Oud Wijzer vertrekt van het basisidee: Kunst is geen instrument, kunst is kunst is kunst. Kunst is existentieel ten goede en ten kwade. Om een berg te beklimmen moet je fysiek in conditie zijn, om een kunstwerk te maken moet je ook aan je mentale conditie werken. Kunst als Kracht is een project dat het verschil kan maken in het leven van mensen. Een startpunt voor een verder leven, een kuur om zelfvertrouwen te ontdekken en om de verborgen kunstenaar in elke deelnemer te vinden. In dit dossier gaan we hier dieper op in. Komt u mee? De tocht start nog maar net. Linda Van Tulden Voorzitter Raad van Bestuur Oud Wijzer vzw en borstkankerpatiënte
Maar eerst: Oud Wijzer? Oud Wijzer is een socio-culturele organisatie die haar activiteiten startte in januari 2016. Doel is om met oudere kunstenaars (d.w.z.: 50+ ers) projecten op te starten die de maatschappij verrijken. In diverse sectoren of lagen van de maatschappij kan kunst een toegevoegde waarde geven of zelfs het verschil maken. Daarnaast wensen we ook met deze kunstenaars enkele culturele activiteiten te ontwikkelen. Het is niet omdat ze ouder zijn dat ze zich gedwongen moeten terugtrekken, integendeel. Een kunstenaar gaat nooit op pensioen. Wij werken met oudere kunstenaars omdat zij een enorme schat aan ervaring bezitten. Het is des te spijtiger dat deze rijkdom vaak ondergewaardeerd wordt: ze krijgen minder opdrachten, ze worden niet meer geraadpleegd voor advies,... en dat is jammer. Veel te vaak gaat de kennis en ervaring van deze Oude Wijzen verloren. Bij Oud Wijzer zijn twee medewerkers vast in dienst. Daarnaast wordt de vzw ondersteund vanuit de Raad van Bestuur.
Concept Kunst als Kracht moet voor de deelnemer, die in contact is gekomen met kanker, een steun bieden bij het herstelproces of het verwerken van het trauma dat De Ziekte potentieel heeft nagelaten. Het moet vermoeidheid van de geest, verwardheid, verstrooidheid en een verminderde concentratie tegen gaan. Deze beschreven symptomen kunnen vaak gedekt worden met de term chemobrain. Wij focussen op het herstel van het hoofd, niet door kunst zijdelings aan te wenden, maar door vanuit een kunstperspectief mensen uit te dagen om iets te creëren waarmee zij zich leren kennen. Los daarvan gaan we ook over het algemeen gevoel van de deelnemers. We proberen het zelfvertrouwen van de deelnemers te herstellen en op te krikken, door wel de deelnemer aan te zetten om haar/zijn grenzen te verleggen. Bij deze sessies kan je de parallel trekken met de sessies voor fysiek herstel: bij fysiek herstel beul je je lichaam af om je lichaam weer op te bouwen en te versterken. Bij de sessies Kunst als kracht graaf je diep in je eigen ziel en daag je jezelf uit om je gevoelens om te zetten naar kunst. Dit kan pijnlijk en confronterend zijn op korte termijn, maar bevrijdend en helend op lange termijn. De meerwaarde van kunst is duidelijk: het denkproces is anders bij het creëren van kunst dan bij andere activiteiten. Je verliest je in een flow en je wordt continu geprikkeld. We benadrukken wat kunst niet is. Creatieve therapie: dit is het domein van geschoolde creatieve therapeuten. Dit zijn wij niet. Kunst, of beter het proces dat eventueel tot kunst leidt, komt bij ons op de eerste plaats. Tekenlessen: bij dit project kiezen we voor een niet-schoolse methodiek. In principemoet niemand iets leren. Ook hier verwijzen we naar een alternatief: het Deeltijds KunstOnderwijs. Een geneesmiddel: we beweren niet dat de deelnemer na de deelname volledig verlost is van het chemobrein of andere geestelijke trubbels. Het is een middel dat heelt, maar niet volledig geneest..
Hoe werkt dit praktisch? Kunst als Kracht bestaat uit 7 workshops van 3 uur waarin maximaal 10 patiënten werken aan een persoonlijk of gezamenlijk kunstwerk. Dit gebeurt in samenwerking met een ervaren kunstenaar. De kunstenaar De kunstenaar begeleidt dit proces door voorbeelden te geven uit het eigen oeuvre, door toelichting te geven bij technieken, door af te spreken wat de kunstenaar van de patiënten verwacht. Daarnaast worden verwachtingen geformuleerd vertrekkende van de patiënten zelf. Ook al worden deze sessies gegeven door een kunstenaar, toch betekent dat niet dat deze boven de deelnemers staat. Het is niet de kunstenaar die de groep begeleidt, maar de groep die de kunstenaar vergezelt. Wat een kunstenaar onderscheidt is zijn stijl. Onder impuls en begeleiding van de kunstenaar zoeken de deelnemers naar hun eigen stijl en tegelijkertijd helpt de kunstenaar het verwerkingsproces van de deelnemers en stimuleert het zelfvertrouwen. De methodiek is deels afhankelijk van de kunstenaar zelf. Zij/hij bepaalt de invulling van de workshops, zonder daarbij af te wijken van de grote lijnen die wij uitzetten. Niet elke kunstenaar kan dit en daarom werken we met onze oude wijzen. Mensen die in ons Oud Wijzer-netwerk zitten en graag uitdagingen aangaan zoals deze. Zij zijn onze leidraden, onze gidsen, zij leggen de lat. En die lat ligt hoog. We benadrukken nogmaals dat het niet gaat om creatief bezig te zijn met een genezings- of rouwproces, maar wel om goed begeleid te proberen te doorgronden wat kunst is en wat De Eigen Stijl is. Dat is hard en veeleisend. De locatie De locatie is voor elke Kunst als Kracht verschillend. We pogen om zoveel als mogelijk in het atelier van de kunstenaar terecht te kunnen. Als dit niet gaat, verkiezen we een gezellig artistieke locatie, zoals b.v. het Werkhuys in Borgerhout. Bedoeling is dat het een rustige plaats is waar alles voorradig is om er een geslaagde Kunst als Kracht van te maken. De begeleider van Oud Wijzer Oud Wijzer zorgt ook voor een begeleider die optreedt als verbinding tussen kunstenaar en patiënten, die logistieke steun verzorgt, die het materiaal verdeelt,... Daarnaast is hij of zij het aanspreekpunt voor de groep en het manusje-van-alles die koffie en versnaperingen voorziet. Dit zijn praktische bezorgdheden waar de kunstenaar niet mee moet bezig zijn.
Verloop van de 7 weken Desalniettemin dwingen we de patiënt niet tot totale concentratie omdat er een bepaald resultaat moet worden neergezet. We werken in een omgeving waarin de flow gestimuleerd wordt. Dit betekent: opgeslorpt worden door een activiteit waardoor je al de rest vergeet en je je ideeën en vaardigheden ongedwongen ontwikkelt. De kunstenaar staat de deelnemers bij met brede, soms geïmproviseerde, aanwijzingen. De deelnemers krijgen, indien gewenst, de vrijheid om zelf te bepalen waar hun werken over gaan, in samenspraak met de kunstenaar. We laten bewust het verloop zo vaag mogelijk, aangezien wij slechts de omstandigheden creëren. Het verloop wordt bepaald door de deelnemers zelf, in samenspraak met de kunstenaar. Hoe eindigt dit? Het project eindigt op een manier die de deelnemers zelf bepalen. Dit kan met een open of gesloten tentoonstelling zijn, met een intiem etentje, met een boekje, met een verbranding van de werken,... Alles is mogelijk, zolang de deelnemers het zelf willen en er een consensus is in de groep.
Wie mag deelnemen? We schetsen even het profiel van de deelnemer aan Kunst als Kracht. Het gaat hier steeds over een persoon die kanker heeft of heeft gehad. Het maakt niet uit welke kanker dit is. - Het kan zijn dat er een behandeling bezig is of dat die inmiddels achter de rug ligt. - De deelnemer kan aan het begin van het herstelproces staan of de diagnose net gekregen hebben. Het kan echter ook dat de deelnemer hervallen is. - Het is aangeraden dat het fysiek nog mogelijk is om deel te nemen aan Kunst als Kracht. De organisatie wil inspanningen leveren, maar de aanpassingen moeten uitvoerbaar zijn. Met deze algemene profielschets willen we niemand uitsluiten. Oud Wijzer is van mening dat we niet achter de precieze ziekte en symptomen van de persoon mogen vragen. In de praktijk betekent dit dus dat elke kankerpatiënt welkom is om deel te nemen aan Kunst als Kracht. De deelnemer moet bereid zijn om gedurende 7 weken zich te engageren bij Kunst als Kracht. Dit betekent echter niet dat we mensen onder druk gaan zetten om steeds te komen, of dat we geen begrip hebben bij fysieke problemen. Voor de communicatie met de deelnemers en het zorgen voor deze mensen is de begeleider van Oud Wijzer aanwezig. Het staat deelnemers vrij om opnieuw deel te nemen: bij elke Kunst als Kracht is de ervaring anders. Nieuwe deelnemers krijgen wel voorrang bij het inschrijven.
Doelstellingen Dit project organiseren we uiteraard niet zonder een weloverwogen pakket aan doelstellingen. Deze luiden: - De deelnemer scherpt de geestelijke conditie aan en maakt gebruik van denkprocessen die hij/zij niet voldoende aanwendde; - De deelnemer verzet zijn/haar zinnen door dingen te doen die voldoening geven en ontspannen. Breek uit je problemen door samen met anderen dingen te gaan ontdekken! - De deelnemer werkt aan het eigen zelfbeeld en herwint het zelfvertrouwen dat door ziekte geschaad werd. - De deelnemer kan haar/zijn verhaal kwijt in een groep waar geborgenheid op de eerste plaats staat; - De deelnemer kan terecht in een rustige omgeving, bevolkt door lotgenoten en een kunstenaar die als warm nest dienen. Wissel van gedachten en leer van mekaar hoe om te gaan met diverse aspecten van leven met een chronische ziekte; - Kortom: de deelnemer is niet alleen patiënt meer: zij of hij is kunstenaar en nog belangrijker: mens onder mensen, vriend onder vrienden.
Meer informatie? Voor meer informatie kan u steeds terecht bij ons. Via telefoon: elke weekdag van 9u tot 17u op 03/218.46.00 Projectmedewerker: Luis Munoz (0473/59.78.34 luis@oudwijzer.be)