Onderzoek naar regels voor het uiterlijk van gebouwen (Welstandsnota) Gemeente Amersfoort Marlies Visser en Ben van de Burgwal Augustus 2014 In dit rapport vindt u de antwoorden van panelleden over de regels voor het uiterlijk van gebouwen. In dit document worden vooral de antwoorden op de gesloten vragen in de vragenlijst weergegeven; in de bijlage vindt u een uitgebreide beschrijving van de toelichtingen die de panelleden bij hun antwoorden hebben gegeven. Aan de hand van de voorbeelden die zijn gebruikt in het onderzoek, kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Een kleine 2000 Amersfoorters uit een digitaal panel gaven hun mening over regels voor het aanpassen of verbouwen van woningen en voor het gebruik van reclame. Aan de hand van specifieke voorbeelden gaf men aan of regels al of niet versoepeld zouden moeten worden. Hoewel een groot deel van de panelleden het niet mooi vindt, vindt de meerderheid lichte versoepelingen van de regels over dakkapellen acceptabel. Het geheel vrijlaten van deze regels wil 51% toestaan voor rijtjeshuizen, 35% voor twee-onder-een-kapwoningen en 69% voor vrijstaande woningen. Hoewel een groot deel van de panelleden het niet mooi vindt, vindt de meerderheid dat de regels over gevelwijzigingen versoepeld mogen worden, maar men wil geen extreme gevelkleuren, behalve voor flatgebouwen (51% is vóór). In de meeste gevallen vinden de panelleden dat de regelgeving voor vrijstaande huizen soepeler mag zijn dan voor rijtjeshuizen en twee-onder-een-kapwoningen. De regels voor reclame op bedrijventerreinen en in winkelstraten mogen volgens de meerderheid worden versoepeld (69%, respectievelijk 72%), maar niet losgelaten (73%, respectievelijk 63%). Waarom dit onderzoek? De gemeente Amersfoort herziet op dit moment haar Welstandsnota. In de Welstandsnota legt de gemeente vast hoe gebouwen er van de buitenkant uit mogen zien. De gemeente wil graag de mening van Amersfoorters meenemen in de besluitvorming hierover. Daarom is de afdeling Onderzoek en Statistiek (O&S) gevraagd om een onderzoek hiernaar onder het Amersfoortpanel uit te voeren. Dit panel bestaat uit Amersfoorters van 18 jaar en ouder, die periodiek mee willen doen aan online onderzoek. Hoe is dit onderzoek uitgevoerd? O&S heeft in augustus 2014 de 3.746 leden van het AmersfoortPanel per e-mail een digitale vragenlijst toegestuurd. De panelleden kregen verschillende (fictieve) foto s te zien van situaties die wel en niet voldoen aan de huidige eisen van de Welstandsnota, met daarbij de vraag of men dit in de eigen woonomgeving acceptabel vindt. Sommige voorbeelden zijn met opzet extreem, om duidelijk te maken dat de (over)buren dit echt zouden mogen doen als de gemeente de regels los zou laten. Aan het onderzoek namen uiteindelijk 1.961 panelleden deel, een respons van 52%. Betrouwbaarheid De panelleden vormen geen perfecte afspiegeling van alle Amersfoorters. Het panel telt bijvoorbeeld relatief veel maatschappelijk betrokken en hoger opgeleide Amersfoorters van middelbare leeftijd. Toch blijkt dat de meningen van het panel over het algemeen weinig afwijken van die van de Amersfoortse bevolking op basis van steekproefonderzoek. Bij het vergelijken van de mening van panelleden over verschillende afwijkingen van de regels en over verschillende 1 woningtypes, moet rekening gehouden worden met de mogelijkheid dat de antwoorden gekleurd zijn door het soort voorbeeld (de andere huizen op de foto, de extremiteit van het voorbeeld, etc.). Bovendien kunnen antwoorden beïnvloedt zijn door de kwaliteit van de relatie die de respondenten op dit moment met hun buren hebben.
Vrijwel alle panelleden bekend met Welstandsnota Van de panelleden in dit onderzoek, woont meer dan de helft (57%) in een rijtjeshuis, 21% in een flat of appartement, 16% in een twee-onder-een-kapwoning en 7% in een vrijstaande woning. Deze cijfers zijn grotendeels vergelijkbaar met de registraties zoals deze bij de gemeente over het jaar 2014 bekend zijn: 52% woont in een rijtjeshuis, 24% in een flat of appartement en 4% in een vrijstaande woning (bron: OZB). Wel hebben er relatief meer bewoners van een twee-onder-eenkapwoning deelgenomen aan het onderzoek. Volgens de basisregistratie woont namelijk slechts 7% van de Amersfoorters in dit type woning. Een grote meerderheid (93%) van het panel is bekend met het feit dat de gemeente (ver)bouwaanvragen goed- of afkeurt aan de hand van vooraf opgestelde regels en bijna twee op de vijf (39%) heeft zelf wel eens contact gehad met de gemeente over een (ver)bouwaanvraag voor hun woning, bedrijfspand of voor een ander bouwwerk in Amersfoort. Dakkapellen Meerderheid wil lichte afwijking van de regels toestaan Aan het panel is een aantal foto s voorgelegd met lichte afwijkingen van de regels over dakkapellen, voor zowel rijtjeshuizen als twee-onder-een-kapwoningen en vrijstaande woningen (zoals zichtbaar op de foto s op deze pagina). (20%). In figuur 1 is te zien dat een ruime meerderheid van de panelleden vindt dat deze lichte afwijkingen acceptabel zijn (en dus toegestaan zouden moeten worden). Voor het rijtjeshuis vindt 63% het acceptabel, voor een tweeonder-een-kapwoning vindt 68% dit en voor een vrijstaand huis is dit 96%. De panelleden vinden de dakkapel van het vrijstaande huis ook mooier (81%) dan van het rijtjeshuis Panelleden die vinden dat lichte afwijkingen van de regels voor dakkapellen moeten worden toegestaan, noemen als redenen dat zij de afwisseling leuk vinden en graag wat meer vrijheid willen in woonwensen. Sommigen geven aan dat de dakkapel van een rijtjes- of twee-onder-eenkapwoning wel in dezelfde kleur moet zijn als (de) andere dakkapel(len), en dat de dakkapel even hoog op het dak geplaatst moet worden. De breedte van de dakkapel vinden zij minder van belang. Wat betreft het vrijstaande huis vinden panelleden het onbegrijpelijk dat dit nu niet mag: zij vinden het er zo juist mooi(er) uitzien. 2
Figuur 1: mate van acceptatie van een lichte afwijking van de regels over dakkapellen Ik vind het er acceptabel uitzien Ik vind het niet mooi, maar ik gun mijn (over)buurman deze keuze wat betreft de dakkapel Ik vind het niet acceptabel: dit zou door de gemeente moeten worden verhinderd of bijgestuurd 0% 20% 40% 60% 80% 100% rijtjeshuis 2 onder 1 kap vrijstaande woning Twee derde vindt driehoekige dakkapel niet acceptabel Bij een sterke afwijking van de dakkapel ten opzichte van de huidige regelgeving zijn panelleden meer verdeeld in hun antwoorden over wat wel en niet toegestaan zou moeten worden (tabel 1). Wat betreft rijtjeshuizen vindt bijna de helft (49%) dat dit niet moet worden toegestaan, terwijl minder dan een derde deze mening heeft bij een vrijstaand huis (31%). Bijna twee op de drie panelleden (65%) vindt de dakkapel van de twee-onder-eenkapwoning niet acceptabel. Dit is als een grote mee-eter op iemands neus. Je zegt er niks van omdat je geen onnodige problemen wilt veroorzaken, maar iedereen walgt ervan. 3
De weerstand tegen de dakkapel van de twee-onder-een-kapwoning zou kunnen liggen aan de extremiteit van het voorbeeld. Panelleden geven aan de puntige vorm van de dakkapel erg lelijk te vinden: zij vinden deze teveel afwijken van de andere dakkapel. Sommigen gaven aan er geen problemen mee te hebben als het een rechthoekige dakkapel was geweest. Bij het vrijstaande huis vinden veel panelleden dat de bewoner zelf mag bepalen hoe het eruit ziet, omdat het huis niet afhankelijk is van buurhuizen waar het mee in de toon moet vallen. Panelleden die de dakkapel hier niet willen toestaan, vinden de dakkapel te zeer buiten proportie. Tabel 1: mate van acceptatie van volledig loslaten van de regels over dakkapellen rijtjeshuis 2 onder 1 kap vrijstaande woning acceptabel 15% 11% 32% niet mooi, maar gun (over)buurman deze keuze 36% 24% 37% niet acceptabel 49% 65% 31% Voorgevels Ruime meerderheid vindt afwijking van regels over gevelverhouding toegestaan Voor alle drie de woningtypen geldt dat een meerderheid van het panel een afwijking van de verhouding van de voorgevel toe zou willen staan (figuur 2). Wederom geldt dit het sterkst voor het vrijstaande huis (77%). Wat betreft een twee-onder-eenkapwoning vindt 63% dat dit toegestaan zou moeten worden en voor rijtjeshuizen is dit 58%. Panelleden vinden de variatie in de gevel een speels effect geven. Sommigen vinden de gewijzigde gevelverhouding mooier dan de oorspronkelijke stijl. Alles gelijkvormig: dat is typisch Nederland en dat maakt het ook zo saai. Degenen die de afwijkende gevel van het rijtjeshuis en de tweeonder-een-kapwoning niet acceptabel vinden, merken op dat het een rommelig geheel geeft en zo het evenwicht uit het woonblok haalt. Bij het vrijstaande huis vinden sommigen dat de voorgevel teveel afwijkt van het oorspronkelijke ontwerp van het huis. 4
Figuur 2: mate van acceptatie van afwijking van de regels over de gevelverhouding Ik vind het er acceptabel uitzien Ik vind het niet mooi, maar ik gun mijn (over)buurman deze keuze wat betreft de ramen Ik vind het niet acceptabel: dit zou door de gemeente moeten worden verhinderd of bijgestuurd 0% 20% 40% 60% 80% 100% rijtjeshuis 2 onder 1 kap vrijstaande woning Extreme gevelkleur is volgens een meerderheid van het panel niet acceptabel Aan het panel zijn foto s van huizen met een roze gevelkleur getoond, met de vraag of zij dit acceptabel vinden. Zoals in figuur 3 te zien is, vindt een meerderheid dit niet acceptabel (80% voor rijtjeshuizen, 81% voor twee-onder-een-kapwoningen en 66% voor vrijstaande woningen). Dit geldt niet voor flatgebouwen: 26% vindt een roze gekleurde flat er acceptabel uitzien en nog eens 25% vindt het niet mooi, maar gunt de flatbewoners deze keuze. Het lijkt me geweldig als er eens meer kleur gebruikt gaat worden, zoals in andere Europese steden! Tegenstanders van de roze gevelkleur vinden dat deze te extreem afwijkt van de andere woning(en) en zo de hele buurt naar beneden haalt. Een minder Voorstanders van het loslaten van regels over gevelkleuren vinden dat het de buurt opfleurt. Zij verwijzen naar het gevarieerde straatbeeld in België en Engeland. In Nederland vinden zij de huizen monotoon en saai. 5 Dit verlaagt mogelijk de verkoopwaarde van je eigen woning.
extreme (niet fluorescerende) kleur zou men soms wel accepteren. Verder zouden sommigen het wel acceptabel vinden als alle / beide woningen een felle kleur zouden hebben. Men vindt de roze gevelkleur van het vrijstaande huis minder storend voor het straatbeeld, omdat er geen directe referentie woningen zijn. Wat betreft het flatgebouw is de roze kleur volgens een deel van het panel een grote vooruitgang op de grijze bakstenen van de oorspronkelijke flat, hoewel een minder felle kleur (pasteltint) volgens sommigen beter zou staan. Panelleden merken op dat flatgebouwen wel altijd in hun geheel dezelfde kleur moeten hebben. Figuur 3: mate van acceptatie van het volledig loslaten van de regels over de kleur van voorgevels Ik vind het er acceptabel uitzien Ik vind het niet mooi, maar ik gun mijn (over)buren deze keuze wat betreft de kleur van de gevel Ik vind het niet acceptabel: dit zou door de gemeente moeten worden verhinderd of bijgestuurd 0% 20% 40% 60% 80% 100% rijtjeshuis 2 onder 1 kap vrijstaande woning flatgebouw Reclame uitingen foto 1 foto 3 Regels over reclame mogen versoepeld, maar niet losgelaten worden In tabel 2 is te zien dat de meeste panelleden vinden dat de regels over reclame op bedrijventerreinen en in winkelstraten versoepeld mogen worden: 69% vindt dat versoepeling van regels over reclame op bedrijventerreinen mag worden toegestaan en 72% vindt dat dit voor 6
winkelstraten mag gelden. De regels over reclame volledig loslaten vindt slechts 27% (bedrijventerreinen) en 37% (winkelstraten) een goed idee. Versoepelde reclame op een bedrijventerrein en in winkelstraten vindt men gezellig en fleurig, of men gunt de ondernemers hun vrijheid om klanten binnen te halen. Sommige panelleden geven aan dat de winkelstraat op de foto erg kaal en saai is en dat reclame bij mooiere of oudere winkelstraten sterker begrensd moet worden. Als redenen om de regels voor reclame niet helemaal vrij te laten, noemt men onder andere dat het de verkeersveiligheid doet afnemen (op bedrijventerreinen) en dat het er schreeuwerig en armoedig uitziet. In deze straat kan dit wel. Maar ook niet nog meer. Soms zijn de panden echt oud en waardevol, dan dus niet. Dan sturen. foto 2 foto 4 Tabel 2: mate van acceptatie voor het versoepelen of loslaten van de regels over reclame bedrijventerrein winkelstraat regels reclame versoepelen foto 1 foto 2 acceptabel 37% 33% niet mooi, maar gun ondernemers deze keuze 32% 39% niet acceptabel 31% 28% regels reclame geheel loslaten foto 3 foto 4 acceptabel 9% 8% niet mooi, maar gun ondernemers deze keuze 20% 29% niet acceptabel 71% 63% Vergelijkingen naar woningtype Bewoners rijtjeshuizen en flatgebouwen vaker positief over minder regels Panelleden beantwoorden vragen over hun eigen woningtype niet anders dan vragen over andere woningtypen. Wel blijkt dat bewoners van rijtjeshuizen en flatgebouwen over het algemeen gemiddeld (iets) vaker vinden dat de regels versoepeld of volledig losgelaten mogen worden dan bewoners van andere woningtypen. 7