Welkom op de Klimaatexcursie 1
Wat vooraf ging 2
Perceel II De Provincie Limburg ontwikkelt samen met Natuurpunt Educatie vzw een uitdagende en interactieve klimaatexcursie voor scholen die begaan zijn met klimaat en milieu. Een zeer praktisch educatief pakket dat zowel voor, na als tijdens de excursie handig aansluit bij de leerplandoelstellingen. 3
De klimaatexcursie in een notendop voor leerlingen van de derde graad secundair onderwijs, richting ASO vertrekpunt: Provinciaal Natuurcentrum bevat educatieve, interactieve en competitieve spelelementen bezit tal van positief activerende meeneemboodschappen rode draad: enkele specifieke Limburgse adoptiesoorten (GALS) die invloed ondervinden van het klimaat 4
Wie en wat is er allemaal nodig? 1 klimaatgids 2 of 3 leerlingenteams minimum 3 en ongeveer maximum 9 à 10 leerlingen per team 1 (opgeladen) tablet per team wifi-connectie aan het PNC-gebouw 1 kubuspuzzel per team 1 puzzel bestaat uit 6 stuks samen vormen ze een kubus per team 1 set van papieren mistimingschijven 5
Hoe gaan we te werk? 2 of 3 teams spelen tegen elkaar de totale duurtijd is 2u de excursie beslaat een korte wandelroute er zijn 6 haltes tijdens de volledige excursie, met ongeveer 20 minuten per halte per halte: omkadering, groepsopdracht, herkansingsopdracht per succesvol uitgevoerde opdracht krijgt 1 team 1 puzzelstuk de verliezende teams kunnen per halte herkansen na de eindopdracht: vervolmaking van de puzzel 6
Start en verloop van de klimaatexcursie In het PNC-gebouw De klimaatgids geeft een korte uitleg over de klimaatexcursie en de spelregels tijdens de activiteit. De groepen worden opgesplitst in teams. Elk team heeft een teamnaam. 7
halte 1 (PNC): weer, klimaat & (versterkt) broeikaseffect het klimaatverhaal Bron: SLC Geog Blog 8
halte 1: weer, klimaat & (versterkt) broeikaseffect de groepsopdracht: welke 3 horen er niet bij?
halte 1: weer, klimaat & (versterkt) broeikaseffect de groepsopdracht oplossing: WEL klimaatgerelateerd 10
halte 1: weer, klimaat & (versterkt) broeikaseffect de groepsopdracht oplossing: NIET exclusief klimaatgerelateerd 11
halte 1: weer, klimaat & (versterkt) broeikaseffect de herkansingsvraag Ik ben de adoptiesoort van Lummen en ik ondervind zeer zeker invloed van de klimaatverandering. Door het veranderende klimaat merk ik dat de weersverschijnselen hier in België langer aanhouden. Het blijft langer nat, waardoor ik vaak geen vliegende insecten kan verzamelen en op andere momenten is het dan weer te droog, zodat er geen geschikte modder is om een nest te bouwen. Tijdens de wintermaanden verblijf ik ten zuiden van de Sahara. Vanaf de lente kom ik terug naar mijn geboorteplek. Door de klimaatverandering kom ik hier in de lente bovendien liever vroeger aan dan pakweg 40 jaar geleden en vertrek ik ook vroeger in de herfst. 12
halte 1: weer, klimaat & (versterkt) broeikaseffect de herkansingsvraag: antwoord Het PNC investeert in het plaatsen van nestkasten voor huiszwaluw. 13
halte 2: mobiliteit & klimaat het klimaatverhaal Bron: greenseat.nl 14
halte 2: mobiliteit & klimaat de groepsopdracht: Bereken de meest milieuvriendelijke manier om binnen 4 uur vanuit Genk naar de klimaattop in Parijs te reizen. te voet fiets HST trein reizigerkm duurtijd kg CO2 km duurtijd kg CO2 km duurtijd kg CO2 km duurtijd kg CO2 START: Craenevenne 86, 3600 Genk 0 0 0,00 0 0:00 0,00 - - - - - - NMBS Station Hasselt 9,7 1:57 0,00 10,3 0:32 0,00 - - - 0 0 0,00 NMBS Station Liège 45,7 9:24 0,00 50,8 2:47 0,00 - - - 53,1 1:00 2,71 Rue du Plan Incliné, Liège (opstap reisbus) 45,3 9:19 0,00 50,4 2:46 0,00 - - - - - - BRU luchthaven Zaventem 74,9 15:16 0,00 88,2 4:30 0,00 - - - 64,7 1:11 3,30 NMBS Station Brussel-Zuid/ Bruxelles Midi - - - - - - 0 0 0,00 74,9 1:15 3,82 Station Paris Gare du Nord - - - - - - 301 1:28 15,05 - - - Gare Route Gallieni, Rue Gallieni, Boulogne-Billancourt (Paris) (eindhalte reisbus) 0 0 0,00 0 0:00 0,00 - - - - - - Luchthaven Parijs-Charles de Gaulle, 95700 Roissy-en-France, Frankrijk 0-0,00 0-0,00 - - - 0 0 0,00 Gare Rte Gallieni -> Le Bourget 19 4:04 0,00 22,2 1:21 0,00 - - - - - - CDG -> Le Bourget 14,3 2:54 0,00 16 0:47 0,00 - - - 14 0:23 0,71 Station Paris Gare du Nord -> Le Bourget 9,5 2:01 0,00 10,1 0:38 0,00 - - - - - - FINISH: Parc des Expositions Paris le Bourget, Carrefour Charles Lindbergh, 93350 Le Bourget, Frankrijk 346 23:00 0,00 363 19:44 0,00 - - - - - - 15
halte 2: mobiliteit & klimaat de groepsopdracht: antwoord vervoerswijze reizigerkm duurtijd kg CO2 fiets+trein+hst+fiets 374,5 3:38 17,76 auto+trein+hst+taxi 377,3 3:07 22,86 auto + reisbus + metro 436,6 5:10 38,75 auto+hst+taxi 408,8 3:00 38,77 auto + reisbus + taxi 439,5 4:28 42,39 auto 411,0 3:57 90,42 auto+vliegtuig+taxi 397,0 4:37 286,58 16
halte 2: mobiliteit & klimaat de herkansingsvraag Ik ben geadopteerd door de gemeente Borgloon. Wat mijn persoonlijke mobiliteit betreft, ben ik zelf nogal aan de weinig mobiele kant: mijn zaadverspreiding is maar beperkt tot slechts enkele centimeter rond mij. Minder mobiele soorten zoals ik zouden op termijn moeilijkheden kunnen ondervinden bij de klimaatverandering en zal ik eerder een beperkte areaalverschuiving naar het noorden vertonen in vergelijking met de veel mobielere soorten. Zelf ben ik ook een voorjaarsbloeier en door de hogere temperaturen in het voorjaar de laatste jaren valt de gemiddelde bloeidatum bij ons voorjaarsbloeiers tot wel 15 dagen vroeger in het jaar dan pakweg 60 jaar geleden. 17
halte 2: mobiliteit & klimaat de herkansingsvraag: antwoord 18
halte 3: klimaat & de veestapel het klimaatverhaal Bron: World Future Council 19
halte 3: klimaat & de veestapel de groepsopdracht: Stel een volwaardig klimaatvriendelijk driegangenmenu samen met lokale producten van dit seizoen. 20
halte 3: klimaat & de veestapel de groepsopdracht (vervolg) Bron: Saxifraga 21
halte 3: klimaat & de veestapel de herkansingsvraag Ik ben een rasechte akkerbewoner, maar sinds kort is mijn aantal er dramatisch op achteruitgegaan. De belangrijkste reden daarvoor is het verdwijnen van mijn voornaamste voedsel: tarwekorrels, wilde akkerzaden en de onontbeerlijke insecten voor het grootbrengen van mijn jongen. Dat komt omdat de velden de laatste decennia zo drastisch veranderd zijn van met de hand gezaaide en geoogste tarwe-/gerstakkers naar industriële, eenzijdige maïsakkers. Deze maïs dient vooral als wintervoeder voor vee. Na het oogsten van die maïs blijft er geen korreltje meer liggen. Ook ben ik nogal bemestings- en pesticidegevoelig, misschien zelfs meer dan andere soorten. Bovendien heeft mijn soort wat het voedselaanbod betreft meer gemeen met de mens dan op het eerste zicht gedacht: tarwe wordt nu vanuit het buitenland, zoals Rusland, ingevoerd. Niet alleen lopen de voedselkilometers hierdoor hoog op, ook wanneer een oogst mislukt komen we beide qua tarwevoorraad in nauwere schoentjes terecht. 22
halte 3: klimaat & de veestapel de herkansingsvraag: antwoord 23
halte 4: voedselketens in de war de groepsopdracht: Reconstrueer op basis van wat de klimaatgids vertelt, het effect van mistiming met behulp van de draaischijven. In het voorjaar, met het lengen van de dagen, komen de koolmeesjongen uit hun ei. Het begin van de lente gaat tevens gepaard met een temperatuurstijging. Hierdoor ontluiken de verse eikenblaadjes en is er een piek in de rupsenpopulatie. De rupsen smullen van de vers ontloken eikenblaadjes, de koolmezen voeden hun jongen met de rupsen. Door de klimaatverandering krijgt de zomereik sneller blaadjes en komen de rupsen van de wintervlinder vroeger uit hun eitjes. De mezenjongen daarentegen, ontlopen hun voedsel: op het moment dat ze uit hun ei kruipen, zijn de rupsen al veranderd in een onsmakelijke pop en verschanst tussen de bladeren. Als gevolg van deze mistiming is er te weinig krachtvoedsel voor de jonge koolmezen en daalt de overlevingskans. Daarbij moeten volwassen mezen zoveel energie steken in het zoeken van voedsel dat het soms ten koste gaat van hun eigen overlevingskansen. Er is hier sprake van een verstoorde voedselketen, veroorzaakt door mistiming. 24
halte 4: voedselketens in de war de groepsopdracht: oplossing Normale situatie (vroeger) Verschoven situatie (nu) Bron: BOS+ en ANB 25
halte 4: voedselketens in de war de herkansingsvraag Ik ben de adoptiesoort van Tessenderlo die ook aan mistiming lijdt als gevolg van de klimaatverandering. Langeafstandstrekkers zoals wij hebben een extra handicap om onze broeddata aan te passen aan de klimaatverandering, omdat we vanuit onze overwinteringsgebieden (Midden- Afrika) vaak niet kunnen inschatten wanneer de optimale broedcondities zullen plaatsvinden in onze broedgebieden. We komen hier de laatste decennia vaak te laat aan in verhouding tot de lenteontwikkelingen in de natuur. Bij soorten die in Europa overwinteren is dat anders, die kunnen reageren op een zacht voorjaar en met de zuidenwinden hier sneller arriveren. En om die reden gaat het minder goed met ons. Ook de koekoek ervaart een gelijkaardig probleem. 26
halte 4: voedselketens in de war de herkansingsvraag: antwoord 27
halte 5: ecologische voetafdruk het klimaatverhaal Bron: Atlas van de Dagelijkse Wereld 28
halte 5: ecologische voetafdruk de groepsopdracht: Bereken de gemiddelde ecologische voetafdruk per team via de voetafdrukcalculator van WWF (wifi nodig). 29
halte 5: ecologische voetafdruk de herkansingsvraag Ik ben de adoptiesoort van As en ook ik ondervind invloed van de klimaatverandering. Uit Belgische studies blijkt dat de levensvatbaarheid van mijn zaden negatief beïnvloed wordt door een verhoogde temperatuur. Hoe warmer het wordt, des te onvruchtbaarder worden mijn zaden. Net dezelfde trend doet zich voor met de verhoogde stikstofafzetting door overbemesting. 30
halte 5: ecologische voetafdruk de herkansingsvraag: antwoord 31
halte 6: eindfase de groepsopdracht: Scan de QR-code. Deze leidt je naar de mini-website van de klimaatexcursie. Per thema zijn er verschillende opdrachten. Kies per team hieruit welke opdracht je op klasniveau zou willen uitvoeren op school. 32
halte 6: eindfase de groepsopdracht: voorbeeld van een mindmap Programma: www.emindmaps.com 33
halte 6: eindfase het klimaatverhaal De kubus is nu volledig, beeld je in dat de kubus een dobbelsteen voorstelt. Alea iacta est, de teerling is geworpen. Dat de gemiddelde temperatuur van het aardoppervlak nog verder zal stijgen is zeker, maar hoeveel graden precies, 1, 2, 3, 4, 5 of 6 C, ligt volledig in handen van de mens. Ook jij hebt het mee in handen. 34
halte 6: eindfase bedanking & teruggave materiaal 35