Octrooien in KvK Limburg Regionale analyse naar innovatiekracht eim/nl octrooicentrum
Dit onderzoek is gefinancierd door 11 regionale KvK s en Programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap en is uitgevoerd door EIM in samenwerking met Agentschap NL - divisie NL Octrooicentrum. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM bv. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM bv. EIM bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM bv. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM bv. EIM bv does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections. April 2010 Auteurs: drs. R van der Poel, drs. M. Seip Ontwerp en opmaak: Pier 19 Grafisch ontwerpers, Utrecht
Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 1.1 Inleiding 5 1.2 Octrooidata: een resultaatvorm van innovatie 5 1.3 Doel van het onderzoek 6 1.4 Werkwijze 7 2 Octrooischets KvK-regio Limburg 8 2.1 Kerncijfers octrooien 8 2.2 Top octrooiaanvragende bedrijven en instellingen 9 2.3 Octrooien bedrijven en instellingen 9 2.4 Octrooien particulieren 11 2.5 Grootteklasse 12 2.6 Sectoren 13 2.7 Technologie 15 2.8 Octrooiaanvragen in de Euregio( s) 17 3 Octrooien in de subregio s 20 3.1 Octrooiaanvragen bedrijven en instellingen 20 3.2 Sectoren 23 4 Conclusies 24 Bijlagen 1. Octrooiaanvragen per sector en subregio 26 2. Kaart octrooiaanvragen regio Limburg 27 3. Gebruikte afkortingen en begrippen 28 4. Verdeling technologiegebieden octrooiaanvragen 29 eim/nl octrooicentrum 3 kamer van koophandel regio limburg
octrooien in KvK regio limburg 4
1. Inleiding 1.1 Inleiding 1.2 Begin 2009 hebben Kamer van Koophandel Midden-Nederland en Octrooicentrum Nederland 1 een onderzoek uitgevoerd naar de innovatiekracht van Midden-Nederland op basis van octrooiaanvragen als maat voor innovatie. 2 Het onderzoek heeft waardevolle inzichten gegeven in de verdeling van octrooiaanvragen naar grootteklassen qua aantal werknemers en branche van de aanvragende bedrijven. Ook werden innovatieve hotspots (ruimtelijke verdeling) van octrooiaanvragende bedrijven in Midden-Nederland duidelijk. De resultaten gaven aanleiding om het onderzoek te verbreden naar geheel Nederland. Het door EZ gefinancierde en door EIM uitgevoerde Programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap heeft dit onderzoek in samenwerking met NL Octrooicentrum op zich genomen. Het onderzoek is mogelijk gemaakt door bijdragen van het Programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, KvK Limburg en 10 andere regionale Kamers van Koophandel. Octrooidata: een resultaatvorm van innovatie Bedrijven en andere organisaties kunnen op vele manieren bezig zijn met innovatie. Een bedrijf kan een nieuw product ontwikkelen of op een slimme manier een dienst of productieproces verbeteren. Niet alle vormen van innovatie leiden tot octrooiaanvragen. Zo is bijvoorbeeld het ontwikkelen van software, het gebruik van internet (e-business) of een nieuwe marktstrategie over het algemeen niet octrooieerbaar. Op een technologische innovatie die industrieel toepasbaar is, kan wel octrooi worden aangevraagd. Dit kan een nieuw product zijn, maar ook een technologische verbetering van een bestaande werkwijze of een productieproces. Waarom is een onderzoek naar octrooiaanvragen interessant? Het is een van de weinige manieren om innovaties vast te leggen en de uitkomst van innovatie te meten. Daarnaast zijn octrooiaanvragen waardevol, omdat deze de mate aangeven waarin partijen hun innovatie, zowel in commercieel als in technisch opzicht, het beschermen waard vinden. Een octrooiaanvraag kost geld. Daarom worden alleen innovaties door middel van een octrooiaanvraag vastgelegd, wanneer de aanvrager vindt dat zijn vinding waardevol genoeg is om te beschermen. Bijna elk land heeft een instantie waar een octrooiaanvraag kan worden ingediend. In Nederland is dit Octrooicentrum. Daarnaast bestaan er instanties waarbij tegelijk voor meerdere landen een octrooi kan worden aangevraagd, zoals het Europees Octrooibureau (EOB) en de World Intellectual Property Organisation (WIPO). Omdat regels, procedures en de duur voor toekenning van octrooien per octrooiverlenende instantie kunnen verschillen en het soms vele jaren duurt voordat een octrooi wordt verleend, wordt bij onderzoeken 3 veelal gekeken naar octrooiaanvragen en niet naar verleende octrooien. Een andere reden is dat ook in het geval dat een octrooi niet wordt verleend, er toch innovatieve activiteiten hebben plaatsgevonden. Bovendien vinden aanvragen dichter bij het moment van uitvinden plaats dan het verlenen van octrooi. eim/nl octrooicentrum 5 kamer van koophandel regio limburg 1 Octrooicentrum Nederland maakt sinds begin januari 2010 deel uit van Agentschap NL en heet sinds die tijd NL Octrooicentrum. 2 Vernieuwend ondernemen in Midden-Nederland; een onderzoek naar de herkomst van octrooien, KvK Midden-Nederland/NL Octrooicentrum, 2009. 3 Dit geldt ook voor het onderhavige onderzoek.
1.3 Doel van het onderzoek octrooien in KvK regio limburg Doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in de herkomst van octrooien in de KvK-regio Limburg. In dit onderzoek worden de volgende vragen beantwoord: Welke bedrijven en niet-commerciële organisaties vragen de meeste octrooien aan? Hoeveel octrooiaanvragen worden er in KvK-regio Limburg aangevraagd door bedrijven, instellingen en particulieren en hoe verhoudt zich dat tot heel Nederland? Hoe groot zijn de bedrijven die octrooien aanvragen qua werkgelegenheid? Tot welke sectoren en clusters behoren deze bedrijven? Binnen welke technologiegebieden vragen deze bedrijven octrooien aan? Waar bevinden zich de innovatieve hotspots? Hoe scoort KvK Limburg ten opzichte van de Euregio? 6
1.4 Werkwijze Alle octrooiaanvragen van in Nederland gevestigde bedrijven, instellingen en personen die ingediend zijn bij het Europees Octrooibureau (EOB), de World Intellectual Property Organisation (WIPO) en NL Octrooicentrum zijn in beschouwing genomen. Deze octrooiaanvragen zijn gekoppeld aan het handelsregister van de Kamers van Koophandel, zodat van deze bedrijven bekend is tot welk cluster/ welke sector (op basis van een SBI-code) zij behoren en hoeveel werknemers zij in dienst hebben. De werkgelegenheidscijfers bij de Kamers van Koophandel hoeven echter niet altijd accuraat te zijn, omdat deze niet jaarlijks worden bijgewerkt. Om die reden zijn werkgelegenheidsgegevens uit deze koppeling aangevuld met het landelijke LISA-werkgelegenheidsregister. Op de resultaten van de koppeling zijn een aantal hercorrecties uitgevoerd. Vaak vragen bedrijven namelijk octrooien aan vanuit een holding, terwijl zij wel een echte bedrijfsactiviteit uitvoeren, zoals het produceren van machines of het leveren van software aan bedrijven. Deze bedrijven zijn zover mogelijk teruggekoppeld aan het bedrijfsonderdeel waar de kernactiviteit van het bedrijf plaatsvindt en waar het grootste deel van het personeel actief is. Naast de sectorstructuur en bedrijfsgrootte zijn ook de technologiegebieden van de octrooiaanvragen inzichtelijk gemaakt. Onderscheid wordt hierbij gemaakt tussen zeven sectoren (technologiegebieden) volgens de Fraunhofer/OST/INPI-nomenclatuur. Op deze technologiegebieden wordt dieper ingegaan in hoofdstuk twee. eim/nl octrooicentrum Bij het lezen van dit rapport is het belangrijk om in het achterhoofd te houden dat naar de vestigingsplaats van de aanvrager is gekeken. Deze hoeft niet gelijk te zijn aan de plaats waar de R&D-activiteiten daadwerkelijk hebben plaatsgevonden. In dit onderzoek zijn de octrooiaanvragen van de periode 2003-2007 geanalyseerd. Recentere data van 2008 en 2009 zijn nog niet beschikbaar in verband met de wettelijke geheimhoudingsperiode van 18 maanden met betrekking tot publicatie van octrooigegevens. 7 kamer van koophandel regio limburg
2. Octrooischets KvK-regio Limburg 2.1 Kerncijfers octrooien In de periode 2003-2007 zijn er in Limburg 1.925 octrooien aangevraagd door 244 unieke bedrijven en instellingen. Ook hebben 151 particulieren een aanvraag voor een octrooi ingediend. In figuur 1 is de ontwikkeling van het aantal octrooiaanvragende bedrijven en instellingen weergegeven. octrooien in KvK regio limburg 8 Tabel 1 Kerncijfers octrooien KvK-regio Limburg Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2010 Figuur 1 Ontwikkeling octrooiaanvragende bedrijven en instellingen Limburg 2003 t/m 2007 (index 2003=100) Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2010. onderwerp aantal landelijk aandeel octrooiaanvragen 1.925 5,5% octrooiaanvragende bedrijven 244 5,0% en instellingen aanvragen particulieren 151 4,8% 120 110 100 90 80 70 60 Limburg Nederland 2003 2004 2005 2006 2007
2.2 Top octrooiaanvragende bedrijven en instellingen In 2003-2007 zijn er, zoals beschreven in paragraaf 2.1, in Limburg 1.925 octrooien aangevraagd. Bijna 60% daarvan is afkomstig van DSM dat 1.105 octrooien heeft aangevraagd. DSM is ook landelijk gezien een grote octrooiaanvrager en het neemt de vijfde plaats in achter bedrijven als Philips, NXP, Unilever en Shell. De tweede plaats wordt bezet door Océ-Technologies uit Venlo. Deze wereldspeler op het gebied van printen heeft in de onderzoeksperiode 237 octrooien aangevraagd, wat ruim 10% is van de octrooiaanvragen in Limburg. Inalfa Roof Systems, een toeleverancier voor de automotive industrie, neemt de derde plaats in. Vrijwel alle bedrijven uit de top 10 komen uit de industrie. De enige niet-commerciële organisatie in de top 10 is de Universiteit Maastricht die 23 octrooien heeft aangevraagd. Tabel 2 Top 10 octrooiaanvragende bedrijven en instellingen Limburg Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2010. 2.3 bedrijfsnaam gemeente aantal octrooiaanvragen DSM N.V. Sittard-Geleen 1.105 Océ-Technologies B.V. Venlo 237 Inalfa Roof Systems B.V. Venray 54 CFS Weert B.V. Weert 39 Scheuten S.À.R.L. Venlo 24 Universiteit Maastricht Maastricht 23 Trespa International B.V. Weert 16 Rath, Matthias B.V. Heerlen 13 Vekoma Rides Engineering B.V. Roerdalen 12 Environmental Solutions B.V. Maastricht 12 Octrooien bedrijven en instellingen In de periode 2003-2007 zijn door in Nederland gevestigde bedrijven en instellingen in totaal 34.874 octrooien aangevraagd. Zoals is te zien in tabel 3 is bijna de helft van deze octrooien afkomstig uit de KvK-regio Brabant. Dit wordt voor een groot deel verklaard door de aanwezigheid in deze regio van Philips, NXP en ASML, die gezamenlijk ruim 14.000 octrooien hebben aangevraagd. KvK Limburg neemt een vijfde plaats in met een landelijk aandeel van 5,5%. Dit is voor een groot deel dus te danken aan de vele octrooiaanvragen van DSM. eim/nl octrooicentrum 9 kamer van koophandel regio limburg
Tabel 3 Octrooiaanvragen per KvK-regio 2003-2007 (aantallen en percentages) Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2010. kvk regio aantal percentage 1 Brabant 16.409 47,1% 2 Den Haag 4.182 12,0% 3 Rotterdam 2.505 7,2% 4 Amsterdam 2.362 6,8% 5 Limburg 1.925 5,5% 6 Centraal Gelderland 1.548 4,4% 7 Midden-Nederland 1.470 4,2% 8 Oost-Nederland 1.217 3,5% 9 Zuidwest-Nederland 1.118 3,2% 10 Noord-Nederland 913 2,6% 11 Gooi-, Eem- en Flevoland 759 2,2% 12 Noordwest-Holland 466 1,3% Totaal in Nederland 34.874 100% octrooien in KvK regio limburg 10 Tabel 4 Octrooiaanvragende bedrijven per KvK-regio 2003-2007 (aantallen en percentages) Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2010. In dezelfde onderzoeksperiode hebben 4.911 bedrijven en instellingen in Nederland één of meer octrooien aangevraagd. In Limburg hebben 244 bedrijven een octrooi aangevraagd wat een landelijk aandeel oplevert van 5%. Het valt op dat Limburg in deze ranglijst wegzakt naar de 11e plaats. Dit is te verklaren doordat in deze ranglijst het grote aantal octrooien van DSM niet meeweegt. KvK-regio Brabant heeft met 15,4% het hoogste aandeel octrooiaanvragende bedrijven van Nederland. kvk regio aantal percentage 1 Brabant 754 15,4% 2 Oost-Nederland 525 10,7% 3 Amsterdam 517 10,5% 4 Den Haag 479 9,8% 5 Midden-Nederland 457 9,3% 6 Rotterdam 424 8,6% 7 Centraal Gelderland 357 7,3% 8 Noord-Nederland 344 7,0% 9 Gooi-, Eem- en Flevoland 303 6,2% 10 Zuidwest-Nederland 298 6,1% 11 Limburg 244 5,0% 12 Noordwest-Holland 209 4,3% Totaal in Nederland 4.911 100% Een belangrijke verklaring voor een groot aantal octrooiaanvragende bedrijven in een regio kan uiteraard de aanwezigheid zijn van een groot aantal bedrijven in die regio en de sectorstructuur. Om goed te kunnen vergelijken tussen regio s is het eerlijker om de octrooidichtheid te berekenen. Het aantal octrooiaanvragende bedrijven wordt dan gedeeld door het totaal aantal bedrijven in de KvK-regio. De uitkomsten staan in tabel 5. Ten aanzien van octrooidichtheid scoort Limburg met 0,37% onder het landelijk gemiddelde van 0,42%. KvK-regio Brabant heeft met 0,56% de hoogste octrooidichtheid van Nederland, vooral veroorzaakt door de regio Zuidoost-Brabant (regio Eindhoven). Regionaal zijn er in Limburg met betrekking tot de octrooidichtheid wel verschillen. Hier gaan we in hoofdstuk drie dieper op in.
Tabel 5 Octrooidichtheid per KvK-regio 2003-2007 Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2010. kvk regio octrooidichtheid* 1 Brabant 0,56% 2 Centraal Gelderland 0,51% 3 Oost-Nederland 0,50% 4 Midden-Nederland 0,45% 5 Zuidwest-Nederland 0,42% 6 Den Haag 0,41% 7 Noordwest-Holland 0,39% 8 Gooi-, Eem- en Flevoland 0,38% 9 Limburg 0,37% 10 Amsterdam 0,37% 11 Rotterdam 0,36% 12 Noord-Nederland 0,33% Nederland 0,42% * Aantal octrooiaanvragende bedrijven/aantal hoofdvestigingen. Bron: aantal bedrijven (hoofdvestigingen) in Handelsregister Kamer van Koophandel 2.4 Tabel 6 Octrooiaanvragen van particulieren Bron: EIM o.b.v. KvK/ NL Octrooicentrum, 2010 Octrooien particulieren Niet alleen het aantal bedrijven dat octrooien aanvraagt, is van belang voor de innovatiekracht van een regio. Ook het aantal particulieren dat een aanvraag doet, draagt daaraan bij. Vanuit een uitvinding van een particulier kan immers in de toekomst een bedrijf ontstaan. Een hoog aantal particulieren dat een octrooiaanvraag doet, zou in de toekomst dus kunnen leiden tot een groter aantal startende innovatieve bedrijven. Tabel 6 toont het aantal aanvragen van particulieren dat vanuit de verschillende KvK-regio s is gedaan. De lijst wordt wederom aangevoerd door de KvK-regio Brabant: 18% van de octrooiaanvragen door particulieren is afkomstig uit deze regio. Limburg neemt de 10e plek in met een landelijk aandeel van 4,8%. kvk regio aantal percentage 1 Brabant 574 18,2% 2 Den Haag 382 12,1% 3 Amsterdam 315 10,0% 4 Oost-Nederland 303 9,6% 5 Midden-Nederland 242 7,7% 6 Centraal Gelderland 240 7,6% 7 Rotterdam 239 7,6% 8 Gooi-, Eem- en Flevoland 215 6,8% 9 Noord-Nederland 208 6,6% 10 Limburg 151 4,8% 11 Noordwest-Holland 141 4,5% 12 Zuidwest-Nederland 136 4,3% Totaal in Nederland 3.146 100% eim/nl octrooicentrum 11 kamer van koophandel regio limburg
Ook voor particulieren geldt dat een hoog aantal octrooien verklaard kan worden door een grote bevolkingsomvang in een regio. Om eerlijk te kunnen vergelijken tussen regio s is het aantal particulieren dat een octrooi aanvraagd, gedeeld door het aantal inwoners. Figuur 2 geeft de octrooidichtheid weer per 10.000 inwoners. Per 10.000 inwoners worden er in Limburg gemiddeld 1,4 octrooien aangevraagd, terwijl er landelijk bijna twee octrooien per 10.000 inwoners worden aangevraagd. Figuur 2 Octrooidichtheid particulieren. Aantal octrooien per 10.000 inwoners Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2010 3,50 3,00 2,50 2,00 octrooien in KvK regio limburg 12 1,50 1,00 0,50 0,00 Brabant Den Haag Gooi-, Eem- en Flevoland Amsterdam Midden-Nederland Noordwest-Holland Oost Nederland Centraal Gelderland Limburg Zuidwest Nederland Rotterdam Noord-Nederland Nederland 2.5 Grootteklassen Om de grootte van de octrooiaanvragende bedrijven te bepalen, zijn de bedrijven gekoppeld aan de werkgelegenheidscijfers uit het Handelsregister. Deze gegevens zijn aangevuld met werkgelegenheidscijfers uit het landelijke LISA-werkgelegenheidsregister. Zo ontstaat de mogelijkheid om zich een beeld te vormen van de verdeling van de octrooiaanvragen en de octrooiaanvragende bedrijven naar verschillende grootteklassen. Figuur 3 biedt inzicht in de grootteklasseverdeling van octrooiaanvragen in Limburg in vergelijking met die in heel Nederland. In Limburg is driekwart van de octrooiaanvragen afkomstig van grote bedrijven (meer dan 200 werkzame personen). Dit wordt voor een groot deel verklaard door de vele octrooiaanvragen van DSM en Océ. Als gekeken wordt naar de grootteklasseverdeling van de octrooiaanvragende bedrijven, dan draait de figuur geheel om. Dan blijkt dat bijna 80% van de bedrijven minder dan 50 werkzame personen in dienst heeft. Het profiel van octrooiaanvragende bedrijven in Limburg is identiek aan dat van heel Nederland. Alleen is het aantal aanvragen hoger in de groep grootste bedrijven.
Figuur 3 Octrooiaanvragen en octrooiaanvragende bedrijven in KvK-regio Limburg en Nederland naar grootteklasse Bron: EIM o.b.v. KvK/ NL Octrooicentrum, 2010 octrooiaanvragen octrooiaanvragende bedrijven Limburg Nederland Limburg Nederland 57% 21% 13% 7% 3% 58% 20% 12% 6% 4% 10% 5% 8% 76% 1% 15% 8% 6% 70% 1% Micro(0-9) Klein(10-49) Middel-groot (50-199) Groot (200+) Onbekend 2.6 Sectoren In deze paragraaf wordt gekeken in welke sectoren de meeste octrooien worden aangevraagd. Hierbij is gebruik gemaakt van de SBI 93 hoofdsectorindeling. De octrooiaanvragende bedrijven zijn voornamelijk afkomstig uit drie hoofdsectoren: industrie, zakelijke dienstverlening en reparatie & handel. Tabel 7 toont dat ruim een derde van de octrooien wordt aangevraagd in de sector industrie. Dat is meer dan het landelijk gemiddelde. Onder industrie vallen diverse grote sub sectoren zoals chemie, metaalnijverheid en voedingsmiddelen. Ook in de reparatie & handel worden veel octrooien aangevraagd (18%). Dit komt hoofdzakelijk door de vele octrooiaanvragen van groothandelsbedrijven. De zakelijke dienstverlening is goed voor 22% van de octrooiaanvragende bedrijven. Dit zijn (technische) ontwerp- en adviesbureaus (architecten, ingenieurs, organisatieadviesbureaus) en bedrijven gericht op speur- en ontwikkelingswerk. In de sectoren landbouw, visserij, nutsbedrijven, horeca, overheid en onderwijs worden nauwelijks (<1%) octrooien aangevraagd. Voor de landbouw moet hierbij wel worden opgemerkt dat hiervoor een enge definitie wordt gehanteerd (voornamelijk land- en tuinbouwers). Veel octrooiactiviteiten in de landbouw zijn gelieerd aan de industrie, zoals machinebouw. In bijlage I is de sectorale verdeling opgenomen voor de octrooiaanvragen voor Limburg als geheel. eim/nl octrooicentrum 13 kamer van koophandel regio limburg
octrooien in KvK regio limburg 14 Tabel 7 % octrooiaanvragende bedrijven per sector KvK-regio Limburg met vergelijking Nederland Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2010 s e c to r l i m b u r g n e d e r l a n d landbouw, jacht en bosbouw 0,8% 0,2% visserij 0,0% 0,1% winning van delfstoffen 1,2% 0,9% industrie 35,2% 28,8% nutsbedrijven 0,0% 0,4% bouwnijverheid 2,9% 4,5% reparatie en handel 17,2% 18,1% horeca 0,4% 0,2% financiële instellingen 3,7% 1,8% gezondheids- en welzijnszorg 2,5% 1,4% vervoer, opslag en communicatie 0,8% 1,1% zakelijke dienstverlening 20,1% 24,5% overheid 0,0% 0,2% onderwijs 0,4% 0,8% milieudienstverlening, cultuur en recreatie en overige 1,6% 1,5% dienstverlening vermarkten van octrooien 0,8% 3,3% holdings 9,0% 8,3% overig 3,3% 4,0% totaal 100% 100% In dit onderzoek is ook gekeken naar de grootteklasseverdeling van sectoren en clusters. Tabel 8 toont de verdeling naar octrooiaanvragen voor enkele sectoren, terwijl tabel 9 de verdeling laat zien naar octrooiaanvragende bedrijven voor diezelfde sectoren. Tabel 8 laat zien dat driekwart van de octrooien wordt aangevraagd door bedrijven met meer dan 200 werkzame personen in dienst. Dat is verhoudingsgewijs ook meer dan in heel Nederland. Dit wordt vooral veroorzaakt door de industrie, waar het voornamelijk grootbedrijven zijn zoals DSM en Océ die octrooien aanvragen. Tabel 9 toont dat in de reparatie & handel en in de zakelijke dienstverlening vooral MKB-bedrijven octrooien aanvragen. Tabel 8 Octrooiaanvragen per sector naar grootteklasse (in aantal werkzame personen) in regio KvK Limburg* Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2010 s e c to r/gr o ot t e k l a s s e m i c r o k l e i n m i d d e l- g r o o t tota a l (0-9) (10-49) g r o o t (200+) (50-199) industrie 2% 3% 7% 88% 100% reparatie en handel 60% 22% 14% 4% 100% zakelijke dienstverlening 68% 20% 11% 0% 100% KvK Limburg gemiddeld 10% 5% 8% 76% 100% Nederland 15% 8% 6% 70% 100% * In deze tabel zijn alleen de sectoren opgenomen waarbij het aantal octrooiaanvragende bedrijven groter is dan 10.
Tabel 9 Octrooiaanvragende bedrijven per sector naar grootteklasse (in aantal werkzame personen) in regio KvK Limburg* Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2010 s e c to r/gr o ot t e k l a s s e m i c r o k l e i n m i d d e l- g r o o t tota a l (0-9) (10-49) g r o o t (200+) (50-199) industrie 29% 31% 26% 14% 100% reparatie en handel 62% 21% 14% 2% 100% zakelijke dienstverlening 80% 18% 2% 0% 100% KvK Limburg gemiddeld 57% 21% 13% 7% 100% 4 Nederland 58% 20% 12% 6% 100% * In deze tabel zijn alleen de sectoren opgenomen waarbij het aantal octrooiaanvragende bedrijven groter is dan 10. 2.7 Technologie In deze paragraaf wordt gekeken binnen welke technologiegebieden de meeste octrooien worden aangevraagd. Wat zijn de dominante technologiegebieden in Limburg? Aan de hand van de Fraunhofer/OST/INPI-tabel (1993) wordt iedere octrooiaanvraag op basis van de IPC-codes waarop de aanvraag betrekking heeft, toegekend aan één of meer hoofdgebieden, te weten: I. elektriciteit en elektronica II. instrumenten III. Chemie en materialen IV. Farmacie en biotechnologie V. industriële processen VI. Werktuigbouw en machines VII. Consumentenproducten, bouw en mijnbouw Om de sterke en zwakke punten van Limburg duidelijker naar voren te brengen, is voor de zeven technologie-gebieden in zogenaamde spindiagrammen aangegeven of de betreffende KvK-regio slechter of beter scoort dan het gemiddelde van heel Nederland. Dit gebeurt aan de hand van de specialisatie-index. Een specialisatie-index groter dan 1 geeft aan dat er meer dan gemiddeld aanvragen worden ingediend voor de betreffende technologieën. Een waarde kleiner dan 1 betekent dat juist minder octrooien dan gemiddeld worden aangevraagd in het betreffende technologiegebied. Figuur 4 geeft de verhouding weer in Limburg van de technologiegebieden ten opzichte van het landelijk gemiddelde. De vette lijn in het diagram is het landelijk gemiddelde. Er is in Limburg een sterke concentratie te zien in de technologiegebieden chemie en farmacie & biotechnologie. Dit beeld wordt in hoge mate beïnvloed door het grote aantal octrooiaanvragen van DSM. Landelijk gezien heeft Philips een belangrijke invloed op de cijfers. Om wat eerlijker te kunnen vergelijken, zijn in figuur 5 de bedrijven Philips en DSM buiten de cijfers gehouden. Opvallend is dat de figuur er dan anders uit komt te zien. Niet farmacie & biotechnologie en chemie zijn dan de dominante technologiegebieden, maar Limburg blijkt dan wat meer gericht te zijn op industriële processen en werktuigbouw & machines. De invloed van de vele octrooiaanvragen van Océ (Venlo) op het gebied van printers en van CFS (Weert) op het gebied van de productie van snoepgoed wordt door het weglaten van de aanvragen van DSM beter zichtbaar. Limburg doet het minder goed in de technologiegebieden met betrekking tot instrumenten waaronder optica en medische instrumenten, ondanks de activiteiten van de Universiteit Maastricht op dit terrein. eim/nl octrooicentrum 15 kamer van koophandel regio limburg 1 KvK Limburg en Nederland tellen niet op tot 100% omdat de groep onbekend niet in deze tabel is opgenomen.
Figuur 4 Technologiegebieden octrooiaanvragen (incl. Philips en DSM) Bron: NL Octrooicentrum, 2010 t e c h n o lo g i e g e b i e d e n oc t r o o i a a n v r a g e n (i n c l. p h i l i p s en ds m) I. Elektriciteit en electronica 4 VII. Consumentenproducten, 3 II. Instrumenten bouw, mijnbouw 2 1 0 VI. Werktuigbouw en machines III. Chemie en materialen V. Industriële processen IV. Farmacie en Biotechnologie octrooien in KvK regio limburg Figuur 5 Technologiegebieden octrooiaanvragen (excl. Philips en DSM) Bron: NL Octrooicentrum, 2010 e c h n o lo g i e g e b i e d e n oc t r o o i a a n v r a g e n (e x c l. p h i l i p s en ds m) I. Elektriciteit en electronica 4 VII. Consumentenproducten, II. Instrumenten bouw, mijnbouw 2 0 16 VI. Werktuigbouw en machines III. Chemie en materialen V. Industriële processen IV. Farmacie en Biotechnologie Figuur 4 en figuur 5 geven de technologiestructuur van Limburg weer ten opzichte van de Nederlandse technologiestructuur. Maar wat is het landelijk aandeel van Limburg in de verschillende technologiegebieden? Figuur 6 toont dat ook landelijk gezien Limburg een belangrijke positie inneemt in chemie en farmacie & biotechnologie. Na KvK-regio Rotterdam (Unilever) heeft Limburg de tweede positie in farmacie & biotechnologie. Ook heeft Limburg een tweede positie in chemie na KvK-regio Den Haag (Shell). Dit wordt dus vooral verklaard door DSM. In de overige technologiegebieden is het aandeel van Limburg verhoudingsgewijs klein.
Figuur 6 Technologiegebieden per KvK-regio Bron: NL Octrooicentrum, 2010 I. Elektriciteit en elektronica II. Instrumenten III. Chemie en materialen IV. Farmacie enbiotechnologie V. Industriële processen VI. Werktuigbouw en machines VII. Consumentenproducten, bouw, mijnbouw 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Brabant Den Haag Rotterdam Amsterdam Limburg Centraal Gelderland Midden-Nederland Oost Nederland Zuidwest Nederland Noord Nederland Gooi, Eem- en Flevoland Noordwest-Holland eim/nl octrooicentrum 2.8 Octrooiaanvragen in de Euregio( s) Op verzoek van de KvK Limburg is ook gekeken naar de octrooiaanvragen in de verschillende Euregiogebieden waarvan Limburg deel uitmaakt, te weten: - Euregio Maas-Rijn: het zuidelijke deel van de provincie Limburg, de stad Aken en de regio rondom Aken en de Belgische provincies Limburg en Luik alsmede de Duitstalige gemeenschap rondom Eupen. - Euregio Rijn-Maas Noord: Noord- en Midden-Limburg, het Duitse district Viersen, het zuidelijke deel van het district Kleef en de steden Krefeld, Mönchengladbach en Neuss en andere gemeenten in dit gebied. Om een eerlijke vergelijking te maken, zijn in dit gedeelte van het rapport de aanvragen die zijn ingediend door NL Octrooicentrum buiten beschouwing gelaten. Er is alleen gekeken naar octrooiaanvragen uit de beschouwde regio s, die zijn ingediend bij het Europees Octrooibureau (EOB) en de World Intellectual Property Organisation (WIPO). 17 kamer van koophandel regio limburg
2.8.1 Octrooiaanvragen bedrijven en instellingen In tabel 10 is de verdeling gegeven van de octrooiaanvragen en de octrooiaanvragende bedrijven voor de verschillende deelgebieden binnen beide Euregio s waarvan Limburg deel uitmaakt. Opvallend is dat het aantal bedrijven en particulieren dat octrooi aanvraagt in de Duitse en Belgische regio s groter is dan het aantal in Limburg. Voor een deel is dit verklaarbaar. In de Duitse en Belgische regio s wonen meer mensen en bevinden zich meer bedrijven. Ook helpt het niet dat Limburg qua octrooidichtheid onder het landelijk gemiddelde scoort (zie hoofdstuk 2). Een andere verklaring zou kunnen zijn dat er in Limburg meer gewerkt wordt aan open innovatie. Daardoor is er meer samenwerking tussen bedrijven en instellingen, maar worden er minder octrooien aangevraagd. Qua aantallen octrooiaanvragen doet Limburg in beide Euregio s aardig mee dankzij de bekende grote bedrijven (DSM en Océ) die veel octrooien aanvragen octrooien in KvK regio limburg 18 Tabel 10 Octrooiaanvragen en octrooiaanvragende bedrijven + particulieren naar subregio Bron: NL Octrooicentrum, 2010. (su b)re g i o o c t r o o i a a n v r a g e n o c t r o o i a a n v r a g e n d e be d r i j v e n + pa rt i c u l i e r e n aantal percentage aantal percentage Euregio Maas-Rijn 3377 100,0% 811 100,0% Zuid-Limburg (NL) 1286 38,1% 92 11,3% (DSM: 1101) Aken + omstreken (DE) 1485 44,0% 442 54,5% Limburg en Luik (BE) 606 17,9% 277 34,2% Euregio Rijn-Maas Noord 1289 100,0% 313 100,0% Midden- en 489 37,9% 86 27,5% Noord-Limburg (NL) (Océ: 234) Krefeld-Mönchengladbach -Neuss-Viersen (DE) 800 62,1% 227 72,5% Het beeld dat ook in Euregioverband Limburg het op octrooigebied moet hebben van een aantal grote bedrijven, wordt bevestigd wanneer we de Euregionale top 10 van octrooiaanvragers samenstellen voor beide samenwerkingsverbanden. Deze gegevens staan in tabel 11 en tabel 12. Grote Nederlandse bedrijven staan met een straatlengte voorsprong op de eerste plek. De rest van de top 10 wordt voornamelijk bezet door Duitse bedrijven. Van de niet-commerciële instellingen presteren het Forschungszentrum in Jülich, een onderzoeksinstituut op het gebied van natuurkunde en informatica en onderdeel van het Duitse Helmholtz Instituut, en de Universiteit van Luik in België het beste. Van de Duitse bedrijven in de top 10 van de Euregio Rijn-Maas Noord zijn een aantal actief in de textielindustrie. Dit blijkt uit de octrooien die zij aanvragen. Klaarblijkelijk is dit een sterk punt van deze regio.
Tabel 11 Top 10 octrooiaanvragende bedrijven Euregio Maas-Rijn Bron: NL Octrooicentrum, 2010. bedrijfsnaam gemeente aantal octrooiaanvragen DSM N.V. Sittard-Geleen (NL) 1.101 Forschungszentrum Jülich GmbH Jülich (DE) 270 Grünenthal GmbH Aken (DE) 215 Université de Liège Luik (BE) 74 FEV Motorentechnik GmbH Aken (DE) 66 RWTH Aachen Aken (DE) 47 Mnemoscience GmbH Aken/Übach-Palenberg (DE) 45 Reifenhäuser GmbH & Co. KG Troisdorf (DE) 40 Maschinenfabrik AIXTRON AG Aken/Herzogenrath (DE) 38 Techspace Aero S.A. Milmort-Herstal (BE) 38 Tabel 12 Top 10 octrooiaanvragende bedrijven Euregio Rijn-Maas Noord Bron: NL Octrooicentrum, 2010 bedrijfsnaam gemeente aantal octrooiaanvragen Océ-Technologies B.V. Venlo (NL) 234 Pierburg GmbH Neuss (DE) 86 Evonik Stockhausen GmbH Krefeld (DE) 62 Inalfa Roof Systems B.V. Venray (NL) 54 SMS Meer GmbH Mönchengladbach (DE) 43 Oerlikon Textile GmbH & Co. KG Mönchengladbach (DE) 41 CFS Weert B.V. Weert (NL) 36 Dr. Hahn GmbH & Co. KG Mönchengladbach (DE) 36 ANDRITZ Küsters GmbH Krefeld (DE) 33 Saurer GmbH & Co. KG Mönchengladbach (DE) 26 eim/nl octrooicentrum 19 kamer van koophandel regio limburg
3 Octrooien in de subregio s In het vorige hoofdstuk is ingegaan op de herkomst van octrooien voor sectoren, grootteklassen en technologiegebieden voor KvK-regio Limburg als geheel. Dit hoofdstuk laat de verdeling zien van octrooiaanvragen en octrooiaanvragende bedrijven en instellingen voor de subregio s van KvK-regio Limburg, te weten: Maastricht & Heuvelland, Midden-Limburg, Noord-Limburg, Oostelijk Zuid-Limburg en Westelijke mijnstreek. 3.1 Octrooiaanvragen bedrijven en instellingen octrooien in KvK regio limburg 20 Tabel 13 Octrooiaanvragen en octrooiaanvragende bedrijven naar subregio Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2010 Het merendeel (60%) van de octrooiaanvragen is afkomstig uit de regio Oostelijk Zuid-Limburg. Dit is geheel te danken aan DSM dat vrijwel alle (96%) van de octrooiaanvragen van deze regio voor zijn rekening neemt. 5 Dit blijkt ook als er gekeken wordt naar octrooiaanvragende bedrijven. Dan heeft deze regio nog slechts een aandeel van 10%. Behalve DSM zijn er dus weinig andere bedrijven en instellingen in Oostelijk Zuid-Limburg die octrooien aanvragen. Een derde van de octrooiaanvragende bedrijven is gevestigd in de regio Noord-Limburg. (su b)re g i o o c t r o o i a a n v r a g e n o c t r o o i a a n v r a g e n d e be d r i j v e n aantal percentage aantal percentage Maastricht en Heuvelland 120 6,2% 50 20,5% Midden-Limburg 154 8,0% 52 21,3% Noord-Limburg 439 22,8% 80 32,8% Oostelijk Zuid-Limburg 1.149 59,7% 26 10,7% Westelijke mijnstreek 63 3,3% 36 14,8% KvK Limburg 1.925 100,0% 244 100% In Figuur 7 is de ruimtelijke verdeling van de octrooiaanvragende bedrijven geprojecteerd op een postcode 4-kaart. Dat wil zeggen dat alle bedrijven die tot dezelfde 4-cijferige postcode behoren, samengevoegd worden tot een stip. Hoe groter de stip des te meer bedrijven. Er zijn duidelijk concentraties van octrooiaanvragende bedrijven in Maastricht, Venlo en Weert. In Venlo en Weert is het vooral de metaal- en maakindustrie die octrooien aanvraagt. Maastricht laat een diverser beeld zien. 5 DSM vraagt zijn octrooien aan vanuit het hoofdkantoor in Heerlen. De productie en researchafdeling is gevestigd in de gemeente Sittard-Geleen.