De Belgische arbeidsmarkt Diagnose anno 2012 Luc Sels Decaan Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen 1. Op de rand van de double dip Procentuele kwartaal- en jaargroei BBP, België en EU-27 3 (%) 2,9 2,9 2,1 2,1 2,1 2,1 2 1,8 1,9 1,6 1 0,8 0,4 0,9 0,2 1,1 0,6 0,1 1,1 0,4 0,5 0,9 0,3 1,0 0-0,6 0,0-0,1-0,1-1 -1,4-1,8-2 -3-2,0-2,5-4 -3,9-4,2-5 Jaargroei BE Kwartaalgroei BE Kwartaalgroei EU27 Bron: NBB, Eurostat (Bewerking Steunpunt WSE / Departement WSE) 1
2. De arbeidsmarkt nog niet uitgeziekt Conjunctuur arbeidsmarkt (index jan 2008 = 100) 180 (index jan08=100) 160 140 120 100 80 60 Uitzendactiviteit (BE) Tijdelijke werkloosheid (BE) Bedrijfsoprichtingen (VL) Bedrijfsfalingen (BE) Ontvangen VDAB-vacatures (VL) Bron: VDAB, RVA, Graydon, Federgon, FOD Economie Algemene Directie Statistiek (Bewerking Steunpunt WSE / Departement WSE) 3. Werkloosheidskloof niet gedicht Evolutie t.o.v. precrisisniveau, België (aantal nwwz) 70.000 65.291 60.000 50.000 40.000 41.762 30.000 20.000 10.000 0 Dec-08 Jan-09 Feb-09 Mar-09 Apr-09 May-09 Jun-09 Jul-09 Aug-09 Sep-09 Oct-09 Nov-09 Dec-09 Jan-10 Feb-10 Mar-10 Apr-10 May-10 Jun-10 Jul-10 Aug-10 Sep-10 Oct-10 Nov-10 Dec-10 Jan-11 Feb-11 Mar-11 Apr-11 May-11 Jun-11 Jul-11 Aug-11 Sep-11 Oct-11 Nov-11 Dec-11 Jan-12 Feb-12 Bron: VDAB (Bewerking Steunpunt WSE / Departement WSE) 2
Trendindex niet-werkende werkzoekenden in gewesten (jan 2008 jan 2012; januari 2008 = 100) 125 index jan-08=100 120 118,4 115 114,1 113,9 110 107,8 109,5 105 103,6 100 99,2 95,7 95 90 85 80 Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Gewest België Bron: RVA (Bewerking Steunpunt WSE / Departement WSE) 4. Kleine afstanden, grote verschillen Jeugdwerkloosheid per provincie, 15-24 jaar 16,0 11,3 14,0 15,6 39,7 13,6 24,3 36,9 32,5 30,0 25,9 Bron: FOREM en VDAB, LFS voor Brussel (Bewerking Steunpunt WSE ) 3
5. Versnelde transformatie banenstructuur Evolutie tewerkstelling, Vlaams gewest, 2008-I tot 2011-II 108,0 107,0 106,0 105,0 104,0 103,0 102,0 101,0 100,0 99,0 98,0 97,0 96,0 95,0 index: 2008/1 = 100 106,8 102,8 101,8 99,9 94,0 94,1 2008-I 2008-II 2008-III 2008-IV 2009-I 2009-II 2009-III 2009-IV 2010-I 2010-II 2010-III 2010-IV 2011-I 2011/2 (r) Secundaire sector Tertiaire sector Quartaire sector totaal werknemers Totaal arbeidsvolume Bron: RSZ (Bewerking Steunpunt WSE / Departement WSE) 6. Verslechtering van de matching UV-curve, Vlaams Gewest; 2000-2011 2,4 Vacaturegraad % (VDAB) 2,2 '11c '11b '11a 2,0 '08 1,8 '07 1,6 '06 '10 '00 '09 1,4 '01 '05 1,2 '02 '04 '03 1,0 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 Werkloosheidsgraad % (ILO) Bron: FOD Economie Algemene Directie Statistiek EAK, HERMREG, VDAB, RSZ (Bewerking Steunpunt WSE / Departement WSE) 4
De evolutie naar een knelpunteconomie Evolutie knelpuntvacatures 2000-2010, Vlaams Gewest 22,4 17,8 17,7 19,3 18,8 17,7 19,4 18,9 14,7 12,6 12,4 11,2 9 7,1 7,1 9,1 9,3 8,5 9,1 8,7 5,1 5,3 2,4 2 1,6 1,4 1,9 1,1 1,5 2 2,1 2 1,5 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Knelpuntvacatures Kritieke knelpuntvacatures Geannuleerde vacatures Bron: VDAB (Bewerking Steunpunt WSE / Departement WSE) De evolutie naar een knelpunteconomie Evolutie knelpuntvacatures 2000-2010, Vlaams Gewest Knelpuntvacatures Kritieke knelpuntvacatures Geannuleerde vacatures 56,8 55,2 53,3 51,7 51 50,7 50,4 50 49,1 47,9 25 31,6 31,3 28,8 28,7 23,2 15,8 32,6 17,7 33,1 2,9 3 3,3 1,9 2,3 1,7 0 1,2 1,8 1,1 Bron: VDAB (Bewerking Steunpunt WSE / Departement WSE) 5
Jong/oud-ratio (in bevolking op arbeidsleeftijd) Aantal 15-24-jarigen per 100 55-64-jarigen 140,0 130,0 133 130 129 127 127 123 120,0 110,0 100,0 90,0 80,0 120 112 120 15-24 jarigen per 100 55-64 jarigen 115 110 104 101 99 94 95 93 87 85 15-24 jarigen per 100 55-64 jarigen 90 85 78 70,0 Brussel Vlaanderen Wallonië BELGIË Bron: Federaal Planbureau FOD Economie ADSEI (Bewerking Steunpunt WSE) Demografische wissel en vervangingsvraag Aan de vraagzijde komt ruimte Bron: FOD Economie ADSEI EAK (bewerking Steunpunt WSE). 6
7. Te lage werkgelegenheidsgraad 20-64 jaar, 2006-I 2011-II 75,0 70,0 65,0 60,0 (%) 70,1 68,3 66,4 61,7 59,5 72,0 68,7 67,6 62,4 58,9 55,0 50,0 Vlaams Gewest Brussels H. Gewest Waals Gewest België EU-27 Bron: Eurostat LFS, FOD Economie Algemene Directie Statistiek EAK (Bewerking Departement WSE/Steunpunt WSE) Werkgelegenheid, reëel en gesimuleerd Gewesten en België (%) doel: 76% 75 72,1 73,6 doel: 73,2% 70 67,6 69,0 65 64,1 62,2 60 59,2 59,8 55 Vlaams Gewest Brussels Gewest Waals Gewest België 2010 r2020 scenario 2 r2020 scenario 1 Bron: Bevolkingsvooruitzichten 2007-2060, FPB (2008); FOD Economie ADSEI - EAK, ELFS (Bewerking Steunpunt WSE / Departement WSE) 7
Federale en regionale targets De restinspanning van Brussel en Wallonië 80 (%) +3,9 ppt 75 76,0 +5,6 ppt 72,1 +8,1 ppt 73,2 70 +7,8 ppt 70,3 67,0 67,6 65 62,2 60 59,2 55 Vlaams Gewest Brussels Gewest Waals Gewest België 2010 r2020 model I r2020 scenario 2 Bron: Bevolkingsvooruitzichten 2007-2060, FPB (2008); FOD Economie ADSEI - EAK, ELFS (Bewerking Steunpunt WSE / Departement WSE) 8. Werkgelegenheid 55+: hét knelpunt Simulatie werkgelegenheidsgraad, 55-64 jaar 55,0 50,0 Vlaanderen en België 2020 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 37,3 38,2 42,0 43,9 43,7 46,1 46,5 49,1 48,4 51,3 20,0 15,0 10,0 2010 r2015 r2020 BAU r2020 Di Rupo r2020 2-yearsextra België Vlaanderen Bron: FOD Economie ADSEI Federaal planbureau (Bewerking Steunpunt WSE). 8
Gelijkgestelde jaren Loopbanen recent gepensioneerde werknemers 35 j 40 j Normloopbaan 45 j 6,8 (SD 9,4) 9,4 (SD 8,3) 16,6 (SD 15,1) 9,7 (SD 9,6) 27,7 (SD 11,3) 18,1 (SD 11,4) man vrouw Gepresteerde jaren Gelijkgestelde jaren Inactieve jaren Cumulatieve verdeling vervroegd gepensioneerden naar intredeleeftijd, volgens regelgeving 2007 vs 2016 % 100 90 80 70 74 83 90 78 97 88 100 100 100 95 60 50 60 40 30 38 20 10 0 60 61 62 63 64 65 Intredeleeftijd 2007 Intredeleeftijd 2016 Bron: CIMIRe en DWH AM&SB (bewerking Steunpunt WSE). 9
9. Weinig mobiliteit tss. werkloosheid en werk Kans op herintrede voor werkloze 50+, EU 9,00 8,00 NO 7,00 UK 6,00 EE LV 5,00 CY DK 4,00 IT ES LU LT 3,00 2,00 GR FR SK PL DE FI RO CZ PT HU AT 1,00 WA BR SI,00 WA BR SI GR FR SK PL DE FI RO CZ PT HU AT IT ES LU LT CY DK EE LV UK NO Differentiators Wat beïnvloedt verschillen in herintredekansen? 1. Graad van arbeidsbescherming Wegens versterking van de insider/outsider-kloof Bij jongeren vooral restrictiviteit van tijdelijke contracten, bij 50+ vooral restrictiviteit/kostprijs van ontslag 2. Werkloosheidsuitkeringen (net replacement rate) Hoogte Degressiviteit 3. Activerend arbeidsmarktbeleid Investering in arbeidsbemiddeling en tewerkstellingsstimuli Geen significant effect van opleidingsinvestering 4. Loonkloof Gemiddeld loon van 50-64 jarigen t.o.v. min 30-jarigen Vooral invloed op reservatieloon 10
10. Arbeid is duur, 50+ uit de markt geprijsd De loonkloof jong/oud Stijgende curve loon-leeftijd Parabolische curve productiviteit-leeftijd Hiring rate of men 50-64 (%)* 14 12 10 8 6 4 2 Correlation coefficient: -0.62*** AUS GBR USA DNK CAN KOR FIN HUN ESP CZE SWE DEU NOR IRL CHE FRA ITA JPN AUT BEL NLD LUX 0 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 Ratio of male earnings 55-59/25-29** Leeftijd en productiviteit Ook bedrijven hebben baat bij activerend loopbaanbeleid log(arbeidsproductiviteit) 1,25 1,3 1,35 1,4 1,45 1,5 Volledige steekproef Aantal observaties = 5403, Optimum: leeftijd = 38 25 30 35 40 45 50 55 gemiddelde leeftijd werknemers gmm 0 200 400 600 800 1000 log(arbeidsproductiviteit) 3,4 3,6 3,8 4 4,2 4,4 Sector 45: Bouwsector Aantal observaties = 1462, Optimum: leeftijd = 36 25 30 35 40 45 50 55 gemiddelde leeftijd werknemers 0 40 80 120 160 200 log(arbeidsproductiviteit) 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Sector 72: IT sector (diensten) Aantal observaties = 282, Optimum: leeftijd = 32 25 30 35 40 45 50 55 gemiddelde leeftijd werknemers 0 40 80 120 160 200 log(arbeidsproductiviteit) 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 3,9 Sector 741: Diensten aan bedrijven Aantal observaties = 261, Optimum: leeftijd = 39 25 30 35 40 45 50 55 gemiddelde leeftijd werknemers 0 40 80 120 160 200 log(arbeidsproductiviteit) 4 4,1 4,2 4,3 Sector 15-16: Voeding, dranken en tabak Aantal observaties = 836, Optimum: leeftijd = 38 25 30 35 40 45 50 55 gemiddelde leeftijd werknemers 0 40 80 120 160 200 log(arbeidsproductiviteit) 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Sector 17: Textiel Aantal observaties = 389, Optimum: leeftijd = 41 22 25 30 35 40 45 50 55 gemiddelde leeftijd werknemers 0 40 80 120 160 200 11
Vergrijzing per sector Aandeel 50+ per sector (België) 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 36,7 2006 2010 2014 33,2 32,9 31,3 29,5 29,1 28,6 27,7 27,5 27,3 27,0 26,5 26,4 26,3 25,9 25,4 24,9 24,0 22,6 22,3 21,8 21,1 20,8 20,8 20,6 18,6 16,6 15,0 10,0 5,0 0,0 Bron: RSZ DMFA (bewerking Steunpunt WSE). Lessen 1. De echte war for talent moet er nog aankomen 2. De arbeidsmarkt is toe aan een extreme make-over 3. Pak hoge jeugdwerkloosheid aan 4. Mix: doelgroepvergroting binding competitie 5. Talent management versus competentiemanagement 6. Inclusief talent management in plaats van HiPo-focus 7. Langer werken: last of lust, een must! 8. Langer werken vergt langer investeren in inzetbaarheid 9. Scholingsoptimisme of pessimisme? Graag realisme! 10. Focus op well-skilled in plaats van high-skilled 12