Een sterkere economie heeft veel voordelen Maar het ziekteverzuim neemt toe
De komende jaren trekt de economie weer aan. Goed nieuws, maar er zit een addertje onder het gras. Want zodra het beter gaat met het Nederlandse bedrijfsleven, neemt het ziekteverzuim toe. Werknemers zijn minder bang om ontslagen te worden, werkgevers zien zich genoodzaakt minder fitte medewerkers aan te trekken, en bovenop dat alles krijgen uw mensen de terugslag te verwerken van de moeilijke jaren die achter ons liggen. Een onverwacht probleem dus. Wat zijn de dieper liggende oorzaken, en wat kunt u er aan doen? Het herstel is nog voorzichtig en de vooruitzichten zijn lang niet zo goed als in de jaren voor de financiële crisis. Desondanks lijkt de Nederlandse economie langzaam maar zeker uit het dal te klimmen. Het jaar 2013 gaf volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek een economische groei te zien van 0,7 %. Hoewel de cijfers voor het eerste kwartaal van 2014 enigszins tegenvielen, wordt ook voor dit jaar groei verwacht, vooralsnog wordt gerekend op 0,2 %. Dit is een relatief laag cijfer dat wordt vertekend door incidentele factoren, zoals een zachte winter die minder binnenlands verbruik en minder export van aardgas met zich meebracht. Onderliggend zijn de indicatoren nog gunstiger dan uit deze cijfers blijkt. De investeringen nemen toe, de koopkracht en de binnenlandse consumptie gaan naar verwachting stijgen, en de landen om ons heen vertonen eveneens structurele tekenen van herstel. Zo bleek de economische groei in de eurozone in het tweede kwartaal van 2014 de grootste in meer dan 3 jaar, terwijl de orderportefeuille van het Europese bedrijfsleven goed is gevuld. Nederland, met zijn open economie, profiteert hiervan. Voor de jaren 2015 en 2016 verwacht De Nederlandsche Bank een economische groei van 1,6 %. Als deze verwachting uitkomt, bereikt het bruto binnenlands product eind 2016 weer het niveau van voor het uitbreken van de kredietcrisis. Grafiek 1 Economische groei in Nederland 2006-2016 2008 K1 = 100 en procentuele mutaties kwartaal op kwartaal 102 2 BBP-groei schaal rechts 100 1 Niveau BBP (volume) 98 0 96-1 94-2 92-3 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 Bron: CBS en DNB 2 Een sterkere economie heeft veel voordelen. Maar het ziekteverzuim neemt toe.
De paradox: ziekteverzuim neemt toe Uiteraard heeft deze economische groei gunstige gevolgen voor de werkgelegenheid. Niet direct, want doorgaans reageert de arbeidsmarkt met een vertraging van ongeveer een jaar op de economische ontwikkeling. Niettemin wordt voor 2015 en 2016 een toename van het aantal banen van 0,6 % per jaar verwacht, en ook stijgen de reële lonen vermoedelijk licht. Hierbij doet zich echter een merkwaardige paradox voor: zodra de economische vooruitzichten beter worden en de arbeidsmarkt aantrekt, neemt het ziekteverzuim toe. Dit verschijnsel dateert al van ver voor de kredietcrisis, en is nauwkeurig onderzocht vanaf ongeveer 1980. De cijfers zijn sindsdien betrekkelijk constant: in een hoogconjunctuur leidt een daling van de werkloosheid met 1 % tot een stijging van het ziekteverzuim met 0,25 %, en omgekeerd. Dit gecorrigeerd naar andere ontwikkelingen op de middellange en lange termijn, zoals wettelijke maatregelen (zie grafiek 2). Angst voor ontslag speelt een rol Aanvankelijk wisten onderzoekers niet goed raad met dit verschijnsel, omdat je eerder zou verwachten dat het ziekteverzuim daalt als het goed gaat met de economie en stijgt als het slecht gaat. Een laagconjunctuur brengt immers een hogere werkdruk met zich mee, omdat het werk meestal met minder mensen moet worden gedaan, en een hogere werkdruk leidt normaal gesproken tot meer uitval. Bovendien bestaat er een statistisch verband tussen een laagconjunctuur en de algehele gezondheidstoestand van de bevolking. Sombere vooruitzichten zijn immers ziekmakender dan optimistische toekomstverwachtingen. Dat alles zou dus moeten leiden tot een hoger ziekteverzuim als het slecht gaat met de economie, maar het tegenovergestelde blijkt het geval. Hiervoor zijn een aantal samenhangende oorzaken te onderscheiden. Als belangrijkste oorzaak geldt dat werknemers vrezen hun baan te verliezen. Daarom wachten zij langer met een ziekmelding als zij zich niet helemaal fit voelen. Deze verklaring wordt ondersteund door het gegeven dat de duur van het ziekteverzuim juist toeneemt tijdens een laagconjunctuur. Met andere woorden: werknemers wachten langer voordat zij zich ziek melden, maar als zij dat eenmaal doen, is het ook serieus. Grafiek 2 Ziekteverzuim in Nederland 1996-2013 7 6 5 4 3 2 1 0 Bron CBS 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 3 Een sterkere economie heeft veel voordelen. Maar het ziekteverzuim neemt toe.
Daarnaast speelt de angst een rol dat collega s als gevolg van de eigen ziekmelding een nog hogere workload en tempodruk ervaren. Dit is een extra reden om terughoudend te zijn. Tot slot is het aanname- en ontslagbeleid van werkgevers van invloed. Werknemers die relatief vaak ziek zijn krijgen minder snel een baan aangeboden, of worden bij een reorganisatie eerder ontslagen. Dat zou betekenen dat bij een laagconjunctuur vooral het relatief gezonde deel van de beroepsbevolking aan het werk is. Ziekteverzuim is historisch laag Wat ook precies de verklaringen zijn: een feit is dat het ziekteverzuim daalt als het slecht gaat met de economie. De cijfers van de afgelopen crisisjaren tonen dit duidelijk aan: in 2011 lag het percentage op 4,5 %, in 2012 op 4,1 % en in 2013 zelfs op 3,9 %. Dit is het laagste cijfer sinds 1996, toen het Centraal Bureau voor de Statistiek startte met de huidige methode om het ziekteverzuim te registreren. Daarmee heeft het ziekteverzuim nu dus een historisch dieptepunt bereikt. Dit lage ziekteverzuim lijkt op het eerste gezicht een gunstige ontwikkeling voor werkgevers, maar het is de vraag of dat ook echt zo is. Het aantal ziekmeldingen daalt namelijk vooral bij lichamelijke klachten. Bij griep de laatste jaren bijvoorbeeld van 85 naar 70 %. Vaak gaat het hier om wat korter durend verzuim. Tegelijkertijd echter neemt het aantal psychische klachten fors toe: van 17 % in 2010 tot maar liefst 35 % in 2013, dus meer dan een verdubbeling in 3 jaar tijd. Vermoedelijk is de oorzaak een combinatie van toegenomen werkstress en grotere zorgen over de eigen financiële situatie. Ook manifesteert dit psychische verzuim zich op steeds jongere leeftijd: in 2012 lag de piek voor het eerst in de categorie 30-34 jarigen. De verklaringen zijn vooral sociaal en maatschappelijk van aard: dertigers bevinden zich in het spitsuur van hun leven, zij hebben vaak jonge kinderen en combineren dat gezinsleven niet alleen met een drukke baan maar ook met een intensief sociaal leven. Daarbij komt dat juist in deze leeftijdscategorie het aantal tijdelijke aanstellingen en contracten groot is, iets dat eveneens stressbevorderend werkt. Psychische klachten zijn lastiger te verhelpen Deze toename van het aantal psychische klachten tijdens een laagconjunctuur stelt werkgevers voor problemen. Vaak zijn deze klachten namelijk lastiger te verhelpen dan fysieke aandoeningen, en bovendien duurt het verzuim langer. Dit heeft onder meer te maken met de manier waarop veel werknemers met hun problemen omgaan, zowel tijdens de ziekte als in de aanloop ernaartoe. De neiging is om vanwege vermoeidheid en depressieve gevoelens minder tijd te besteden aan hobby s, sport en sociale contacten, terwijl het bevorderlijk is voor de genezing om dat juist wel te doen. Ook blijkt regelmatig dat werknemers en werkgevers het herstelproces bij psychische klachten te weinig tijd geven. Zij kiezen bijvoorbeeld voor een tijdelijke reductie van de werkdruk in plaats van een volledige ziekmelding. Soms is dit een duurzame oplossing, maar lang niet altijd. Want als er niets wezenlijks verandert in de werksituatie of de manier waarop de werknemer met die situatie omgaat, is het risico op uitval groot als de werkdruk weer op het oude niveau belandt. Op termijn leidt dit voor werkgevers tot veel hogere kosten. Het ziekteverzuim gaat weer stijgen Aan de periode van laagconjunctuur komt inmiddels langzaam een einde, en daarmee ook aan de afwegingen van werknemers om langer te wachten met ziekmelden. Bij een eventueel ontslag is de kans om een nieuwe baan te vinden groter, en de zorg om de werkdruk die collega s ervaren neemt af. Werkgevers zijn meer en meer genoodzaakt om ook de iets minder fitte werknemers in dienst te nemen. De verwachting is dan ook dat het ziekteverzuim de komende jaren stijgt. Hoe en in welke mate is nog niet precies te voorspellen. De grote vraag is natuurlijk: wat kunt u als werkgever doen om meer verzuim en hogere kosten te voorkomen? 4 Een sterkere economie heeft veel voordelen. Maar het ziekteverzuim neemt toe.
Bent u op de hoogte? Aan de onderliggende oorzaken van het stijgende ziekteverzuim is niet zoveel te veranderen. Het gaat hier immers om algemeen geldende economische en sociale ontwikkelingen. De boog is lang gespannen geweest op de Nederlandse arbeidsmarkt, ook in uw organisatie. De aantrekkende economie vertaalt zich nog niet direct in een lagere werkdruk, want het aantal nieuwe medewerkers dat u kunt aannemen is vermoedelijk nog beperkt. De spanning op de werkvloer neemt dus nog niet af; volgens een recent onderzoek onder 2500 Belgische, Duitse en Nederlandse werknemers ervaart 40 % meer stress dan een jaar terug. (bron: Tempo-Team RED Report, 2014, zie www.tempo-team.nl/ uitzenden/over-tempo-team/actueel/2014/juni/werkdruk/index.xml) U als werkgever weet maar al te goed waartoe dat kan leiden: langdurig verzuim, hoge kosten, een moeizaam traject van re-integratie of zelfs (gedeeltelijke) arbeidsongeschiktheid. Het is daarom van het allergrootste belang dat u op de hoogte bent van wat er gebeurt in uw bedrijf. Hoe zit het met latente, sluimerende en stille stress? Zijn dergelijke kwesties bespreekbaar? Zorgt u er voor dat uw personeel zich op de juiste momenten kan ontspannen? Investeert u daarin? Dit zijn vragen waar u als werkgever niet omheen kunt, juist nu. Blijf in gesprek Om een en ander in goede banen te leiden is het noodzakelijk het gesprek te blijven aangaan, bij lichamelijke én bij psychische klachten. Aandacht en een luisterend oor doen ieder mens goed, zeker als het medewerkers betreft die met zorgen kampen. Bied hen vervolgens ook een helpende hand; maak duidelijk wat de beste weg is naar herstel, en geef hen de ruimte die weg te bewandelen. Waak bij diegenen die nog wel volledig aan het werk zijn voor een al te directieve aanpak, die hen onnodig inperkt bij het vinden van eigen, optimaal passende oplossingen. Maak duidelijk wat u verwacht en in welk tijdsbestek, maar laat de controle en de planning zoveel mogelijk over aan uw medewerkers zelf. Tot slot kunt u gebruik maken van hulp van buitenaf, zoals een preventief spreekuur bij de arbodienst of de steun van een externe HR-specialist. U bent er zelf bij gebaat, omdat de continuïteit van uw bedrijf ermee is gediend. En u beloont uw trouwe medewerkers met de persoonlijke waardering en het perspectief op een voorgezet dienstverband die hen toekomen. Zij hebben uw bedrijf of organisatie immers ten koste van veel inspanningen door de moeilijke jaren geloodst. Wat doen wij en wie zijn wij? Wij bieden verzekeringen en andere financiële diensten aan. We verkopen onze producten en oplossingen zonder tussenpersonen aan onze klanten. Zo bent u goed verzekerd op de manier die bij u past. We zijn een merk van Achmea Schadeverzekeringen N.V. in Apeldoorn. Achmea is de grootste verzekeraar van Nederland. Achmea Schadeverzekeringen N.V. is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 08053410 en bij de AFM onder nummer 12000606. Het kantooradres van Centraal Beheer Achmea is: Laan van Malkenschoten 20, 7333 NP APELDOORN www.centraalbeheer.nl Staan er fouten in deze tekst? Wij hebben de informatie in deze tekst met veel zorg opgesteld. Ons doel is dat alle informatie klopt en volledig is. Maar natuurlijk kan er altijd ergens een fout staan. Wij zijn niet aansprakelijk voor eventuele gevolgen van die fout. 5 Een sterkere economie heeft veel voordelen. Maar het ziekteverzuim neemt toe.
Ziekteverzuim in historisch perspectief De afgelopen decennia is het ziekteverzuim in Nederland gedaald als gevolg van een aantal succesvolle wettelijke maatregelen. Zo werd de uitkering bij ziekte al in de jaren 80 verlaagd van 80 % naar 70 % van het salaris, en werd in de jaren 90 bepaald dat de werkgever in het eerste jaar van de ziekte verantwoordelijk is voor de doorbetaling. Vanaf 2002 daalde het ziekteverzuim verder na de invoering van de Wet verbetering Poortwachter. Deze wet maakt werkgevers verantwoordelijk voor de ziekteverzuimbegeleiding en re-integratie van zieke werknemers. Als gevolg van de Wet beperking ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid vangnetters (wet BeZaVa) zijn werkgevers nu ook financieel verantwoordelijk voor werknemers die ziek uit dienst gaan na afloop van een tijdelijk contract. Verschillen afhankelijk van grootte en sector Grotere organisaties kennen een hoger ziekteverzuim dan kleinere. In 2013 bedroeg het verzuim bij bedrijven met minder dan tien werknemers 1,6 %; bij bedrijven met tien tot honderd werknemers 3,4 % en bij nog grotere bedrijven 4,7 %. Het totale ziekteverzuimpercentage in 2013 was 3,9 %. Ook zijn er grote verschillen per bedrijfstak. In de horeca, waar veel jonge mensen werken in kleine bedrijven, is het ziekteverzuim met ruim 2,2 % het laagst. In de landbouw en de financiële dienstverlening is de uitval eveneens gering. In de industrie, zorg, het onderwijs en het openbaar bestuur zijn de cijfers met rond de 5 % het hoogst. Tabel 3 Ziekteverzuim per sector (exclusief zwangerschaps- en bevallingsverlof), 2013 Waterbedrijven en afvalbeheer Openbaar bestuur en overheidsdiensten Onderwijs Industrie Gezondheids- en welzijnszorg Vervoer en opslag Verhuur en overige zakelijke diensten Energievoorziening Overige dienstverlening Cultuur, sport en recreatie Delfstoffenwinning Handel Informatie en communicatie Bouwnijverheid Verhuur en handel van onroerend goed Financiële dienstverlening Landbouw, bosbouw en visserij Specialistische zakelijke diensten Horeca 0 1 2 3 4 5 6 Ziekteverzuimpercentage Centraal Bureau Statistiek, Den Haag/Heerlen. Via CBS Statline 27-06-2014 6 Een sterkere economie heeft veel voordelen. Maar het ziekteverzuim neemt toe.