Functioneel ontwerp Een introductie Algemene informative voor medewerkers van SYSQA B.V. Almere
Organisatie SYSQA B.V. Pagina 2 van 9 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 1.1 Algemeen... 3 2 Inleiding... 4 2.1 Functioneel ontwerp als onderdeel van het systeemontwikkelingsproces... 4 2.2 De fase Functioneel Ontwerp... 5 2.2.1 Mijlpaalproducten... 5 2.2.2 Activiteiten... 5 3 Fasering van Functioneel Ontwerp... 6 3.1 Stel plan van aanpak op... 6 3.2 Opstellen van de basisfunctiestructuur... 6 3.3 Opstellen van de basisgegevensstructuur... 6 3.4 Opstellen van de basisinterfacestructuur... 7 3.5 Bepaal de technische structuur... 7 3.6 Valideer en verifieer basisontwerp... 7 3.7 Vervaardig een totaalplan en een kosten/baten analyse... 8 3.8 Rapporteer over basisontwerp.... 8 4 Literatuurverwijzingen... 9
Organisatie SYSQA B.V. Pagina 3 van 9 1 Inleiding 1.1 Algemeen Dit document is een algemene introductie van informatie analyse en is bestemd voor intern gebruik bij SYSQA.
Organisatie SYSQA B.V. Pagina 4 van 9 2 Inleiding 2.1 Functioneel ontwerp als onderdeel van het systeemontwikkelingsproces Door de jaren heen is een aantal systeemontwikkelingmethoden, zoals System Development Methodology (SDM) en Lineair Application Development (LAD), tot stand gekomen waarmee informatiebehoeften op gestructureerde wijze omgezet worden naar informatiesystemen. De meeste methoden hebben grotendeels dezelfde uitgangspunten: een systeemontwikkelmethode geeft aan op welke wijze de specificaties van een informatiesysteem worden opgesteld. Zo n methode geeft de volgorde voor de op te stellen specificaties en de daarbij te hanteren technieken. De methode gebruikt ook allerlei regels en voorschriften die bij het ontwerpen en ontwikkelen in acht worden genomen. Volgens het jargon van SDM [Uijttenbroek 1997] is de fase Functioneel Ontwerp een onderdeel van de levenscyclus van een systeem. De cyclus heeft de volgende ontwikkelstappen: 1. Informatieplanning (IP); 2. Definitiestudie (DS); 3. Functioneel ontwerp (FO); 4. Technisch ontwerp (TO); 5. Realisatie (R); 6. Invoering (I); 7. Gebruik en Beheer (G&B). Onderstaande figuur toont deze stappen in combinatie met de PROQA-methode, die zich parallel aan deze processen focust op de kwaliteitszorg. IP DS FO TO R I SDM G&B Systeemontwikkeling Besturing Verandering Validering Kwaliteits definitie PROQA Kwaliteitsborging, - verbetering, testen Afronding
Organisatie SYSQA B.V. Pagina 5 van 9 2.2 De fase Functioneel Ontwerp Deze fase volgt na de informatieplanning en de definitiestudie. De te ontwikkelen systeemoplossing is gekozen en de (globale) gevolgen voor de organisatie zijn bekend. In de fase FO worden systeemeisen zoals opgesteld in de definitiestudie verder uitgewerkt. Het logisch systeemontwerp wordt gedetailleerd tot een niveau waarop de afzonderlijke subsystemen kunnen worden ontwikkeld. Belangrijkste doelen van de fase functioneel ontwerp: 1. Het maken van gebruikersgerichte basisontwerpen van de gegevensstructuur, de functiestructuur en de interfacestructuur. 2. Het bepalen van de technische structuur van het systeem aan de hand van een synthese van reeds vastgestelde systeemfuncties, entiteittypen, interfacestructuur, etc. 3. Het opdelen van het systeem in subsystemen en vaststellen van systeemeisen en ontwerpspecificaties in subsystemen. 4. Het opstellen van plannen waarin diverse aspecten van het gehele informatiesysteem worden vastgelegd. In de fase die hierna volgt, het opstellen van het technisch ontwerp (TO), wordt uitgewerkt HOE de in het FO uitgewerkte functionaliteit in een fysiek systeem gerealiseerd zal worden. Afhankelijk van het soort project en de gebruikte ontwikkelmethode worden in plaats van FO en TO het ontwerp uitgewerkt middels een globaal ontwerp en detail ontwerp. 2.2.1 Mijlpaalproducten De volgende mijlpaalproducten worden in het Functioneel Ontwerp opgeleverd: 1. Plan van aanpak; 2. Specificatie van de organisatieomgeving; 3. Basisgegevensstructuur; 4. Specificatie van systeemeisen; 5. Specificatie van interfaces; 6. Functioneel testplan; 7. Bijgewerkt systeemontwikkelingsplan; 8. Rapport functioneel ontwerp. 2.2.2 Activiteiten De mijlpaalproducten worden volgens de volgende activiteiten tot stand gebracht: 1. Leg uitgangspunten vast en stel een plan van aanpak op; 2. Bepaal de basisfunctiestructuur; 3. Bepaal de basisgegevensstructuur; 4. Opstellen basisinterfacestructuur; 5. Bepaal de technische omgeving; 6. Valideer het basisontwerp; 7. Vervaardig een totaalplan en een kosten/baten analyse; 8. Rapporteer over basisontwerp. In het volgende hoofdstuk Fasering worden deze activiteiten nader toegelicht.
Organisatie SYSQA B.V. Pagina 6 van 9 3 Fasering van Functioneel Ontwerp Het functioneel ontwerp is in te delen in een aantal activiteiten, die in de onderstaande paragrafen worden besproken. 3.1 Stel plan van aanpak op Als eerste moet de opdracht met doelstellingen en uitgangspunten expliciet worden vastgelegd. Activiteiten: - Formuleer de doelstellingen voor deze fase; - Bepaal de resultaten voor deze fase; - Stem het opstellen van het kwaliteitsplan af met PROQA; - Bepaal projectorganisatie; - Bepaal projectprocedures; - Bepaal bevoegdheden van het projectteam; - Planning van de activiteiten; - Benodigde middelen en faciliteiten; - Rapportage. 3.2 Opstellen van de basisfunctiestructuur In deze fase wordt een basisstructuur opgezet door gewenste functionaliteit te groeperen in deelsystemen die in het detailontwerp verder uitgewerkt zullen worden. De verdeling kan worden gemaakt op basis van verschillende criteria: maximale functionele samenhang, minimale gegevensuitwisseling, organisatorische inrichting van het bedrijf(sdeel), aansluiting op de technische (infra)structuur of het functionele gegevensmodel. Uitgangspunt is hetgeen hierover vastgelegd is in de definitiestudie. Activiteiten: - Stel de volledige event-list op met gebeurtenissen waarop het systeem moet reageren; - Bepaal de logische deelsystemen; - Beschrijf per deelsysteem het doel, de kernbewerkingen en de beslissingen; - Documenteer de gegevensverzamelingen (samenstelling en relaties met functies); - Documenteer de gegevensstromen. 3.3 Opstellen van de basisgegevensstructuur Doel is het ontwikkelen van een functioneel gegevensmodel dat de basis vormt voor de te ontwikkelen technische structuur en de basisfunctiestructuur. Activiteiten: - werk functionele kwaliteitsmaatregelen voor gegevens volledig uit (bijvoorbeeld controles van de gegevensverzamelingen en het vastleggen van historische gegevens); - ontwerp het gegevensmodel aan de hand van de vastgestelde informatie-events, entiteitstypen, hun relaties en de gewenste infrastructuur. - Documenteer entiteittypen en attributen: samenstelling in (kern)attributen, de omvang, mutatiegraad en groei, relaties, definities, cardinaliteit, integriteit, etcetera. - Relateer de basisgegevensstructuur aan de basisfunctiestructuur.
Organisatie SYSQA B.V. Pagina 7 van 9 3.4 Opstellen van de basisinterfacestructuur Het ontwerpen van de structuren van de gebruikers-interfaces en het volledig beschrijven van externe machine-interfaces. Beide dienen mede als basis voor de technische structuur. Onderscheid interne machine-interfaces (koppelingen tussen verschillende deelsystemen), externe machine-interfaces (naar machines buiten het systeem) en gebruikers-interfaces. Van de laatste zijn de hoofdlijnen reeds vastgelegd in de definitiestudie. Activiteiten: - bepaal de vorm en de structuur van de mens/machine-dialogen. Houd rekening met de ervaringen en mogelijkheden van de gebruikers. - Bepaal de dialoogstructuur aan de hand van de informatie-events en bijbehorende interactieve systeemfuncties. - Bepaal de vorm van de interfaces en houd hierbij rekening met eventuele bedrijfsstandaarden. - Beschrijf de externe machine-interfaces volledig (gegevenselementen, fysieke uitwisselingsvorm, omvang, frequentie, datacommunicatieprotocol) 3.5 Bepaal de technische structuur Het ontwerpen van de technische structuur van de informatiesysteemfuncties, de entiteittypen en de interfaces. Bij dit synthese-proces kan het nodig zijn dat eerder ontworpen structuren gewijzigd moeten worden. Activiteiten: - bepaal de technische structuur voor de informatiesysteemfuncties, entiteittypen en interfaces. Houd daarbij rekening met herbruikbaarheid van applicatieonderdelen en het feit dat vanuit deze structuur de deelsystemen dienen te worden afgeleid. - Ga na of de werking van de technische structuur van het informatiesysteem ongunstig wordt beïnvloed door de technische (infra)structuur, waardoor niet aan de gestelde eisen voldaan kan worden. Bepaal een efficiëntere oplossing voor die delen waarvan de te verwachten prestatie vermoedelijk zal afwijken van de gestelde eisen. - Bepaal, indien nodig, op basis van de ontworpen technische structuur wijzigingsvoorstellen voor het aanpassen van bestaande informatiesystemen en/of technische gegevensinfrastructuur. Activiteiten voor de specificatie van de productieomgeving: - technische kwaliteitsmaatregelen. Aanschaf apparatuur, fysieke beveiliging tegen calamiteiten. - Centraal/decentraal, aantallen, locaties. Capaciteitsberekeningen (omvang groei opslagcapaciteit, (piek)belasting van het systeem) - Specificatie van het datacommunicatiesysteem (componenten, merk, type; tijdschema) - Specificeer de benodigde systeemprogrammatuur (combinaties apparatuur/programmatuur, besturingssysteem, dbm systeem, datacommunicatie, etc) - Tijdschema voor fysieke productie-omgeving 3.6 Valideer en verifieer basisontwerp Doel is het valideren, verifiëren en het eventueel bijstellen van de voortgebrachte resultaten van het basisontwerp. Activiteiten: - Valideer of alle afgesproken resultaten en producten en de daarvoor uit te voeren activiteiten in overeenstemming met het plan van aanpak van deze fase zijn uitgevoerd;
Organisatie SYSQA B.V. Pagina 8 van 9 - Valideer of alle resultaten aan de gestelde kwaliteitsnormen voldoen en of alle tussentijds geconstateerde wijzingen zijn aangebracht. - Verifieer de consistentie met voorgaande fase. 3.7 Vervaardig een totaalplan en een kosten/baten analyse 3.8 Rapporteer over basisontwerp.
Organisatie SYSQA B.V. Pagina 9 van 9 4 Literatuurverwijzingen Derksen, Th.j.G. en Creens, H.W. (1997), AIV Informatiekunde voor het HBO, 5 e druk, Academic Service, Schoonhoven. Fokkinga, L., Glastra, M.H. en Huizinga, H. (1996), LAD het lineair ontwikkelen van informatiesystemen, Academic Service, Schoonhoven. Langerhorst, R.P., Gegevensanalyse, Academic Service, Den Haag Uijttenbroek, A.A. (ed, 1997). SDM System Development Methodology (Nederlandse samenvatting), Cap Gemini Publishing, Rijswijk. Vreven, A.A. (1994), Methoden en hulpmiddelen voor de systeemontwikkeling, Academic Service, Schoonhoven. Yourdon, E. (1991), Modern Structured Analysis, 4e oplage, Academic Service, Schoonhoven.