afbakening parkgebied (blauw) en afbakening beschermd landschap (rood)

Transcriptie

1 HET WIJNEGEMHOF

2 afbakening parkgebied (blauw) en afbakening beschermd landschap (rood) 48 BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april 2011

3 Inleiding en werkkader HET VERHAAL ACHTER T DORP HET WIJNEGEMHOF Het gemeentelijk park Wijnegemhof is gelegen ten zuiden van de Turnhoutsebaan. Het park grenst aan het Groot Schijn, een waterloop van de 1ste categorie en tevens de gemeentegrens. Verder wordt het park begrensd door de Wommelgemsesteenweg in het westen en de Kasteellei in het zuid-oosten. Het Wijnegemhof heeft de status van beschermd landschap en maakt deel uit van de vallei van het Groot Schijn. In 2002 is een bosbeheerplan opgesteld door het studiebureau Escher. De beheerdoelstellingen zijn erop gericht een zo natuurlijk mogelijk bos te bekomen met daarin een aantal parkfuncties geïntegreerd. Het kader van deze opdracht is een aanzet te geven voor de opmaak van een landschapsbeheerplan in toepassing van het Besluit van de Vlaamse Regering van tot instelling van een premiestelsel voor beschermde landschappen en dit in feite als aanvulling op of aanpassing van het bosbeheerplan. Er wordt concreet verwacht een ruimtelijke visie te kunnen meegeven, die als actiepunten voor de opmaak van het landschapsbeheerplan gebruikt zullen worden. Door dit landschapsbeheerplan dat opgemaakt zal worden door de Provincie - bestaat er de mogelijkheid om subsidies te verwerven wat via het bosbeheerplan niet mogelijk is. gebouw. Het masterplan onderzoekt hoe de ondersteunende functies (parkeren, ontsluiting) in deze zone kunnen geïntegreerd worden in het park. Een tweede opgave situeert zich achter restaurant De Swaen. In deze zone is de beleidskeuze gemaakt om een nieuwe parking in te planten. Op die manier kan de monumentale kastanjedreef ontlast worden van parkeren, en ontstaat de mogelijkheid de Markt als centrale ontmoetingsruimte op te waarderen. Een derde opgave bevindt zich langs het traject van de Kasteellei. Het profiel van deze straat kan een belangrijke rol spelen in de koppeling van het park met het dorpsweefsel. In de aanzet tot ruimtelijke visie voor het Wijngemhof is op verschillende schaalniveaus gekeken. Het park is een punt in het netwerk van kasteeldomeinen langs de vallei het het Groot Schijn. Tevens maakt het park door haar ligging in het centrum deel uit van het dorpsweefsel. En tenslotte is één van de kwaliteiten van het kasteeldomein dat het als een enclave een eigen wereld vormt. Meer concreet is onderzocht hoe de padenstructuur beter op deze 3 niveaus kan functioneren en hoe de gelaagde historische structuur van het park beter kan benut worden als drager van het park (zonder te restaureren naar één bepaalde periode). Met name de rol van de dreven, de vijver en de centrale parkruimte komen hier aan bod. Naast deze opgaven op structuurniveau liggen er drie plaatselijke opgaven. Een eerste opgave situeert zich rondom de Vlemincktoren, waarvoor eind 2010 door de gemeente een resauratiedossier werd ingediend. Er wordt gemikt op een laagdynamische invulling van het BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april

4 De huidige padenstructuur De huidige waterstructuur (Groot Schijn, Zwanebeek, parkvijver en droge gracht ) Het parkbos De structuur van dreven ( Kastanjedreef, Lindedreef) en dreefrelicten (Kasteellei,verlengde Lindelei en dreef naast droge gracht ) 50 BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april 2011

5 HET VERHAAL ACHTER T DORP HET WIJNEGEMHOF Water, parkbos en dreven zijn structuurdrager voor het park Het Wijnegemhof kent een historiek van meer dan 700 jaar en vormt een belangrijke historische site in de regio. Het oorspronkelijke Hof Ter Borcht bestond uit een huis met een boomgaard, weiden en akkers en was gunstig gelegen aan de aftakking van de Zwanebeek met het Groot Schijn. Rond 1525 werd het terrein aangekocht door Jan Vleminck de Oude, die er een waterkasteel bouwde in Spaanse stijl. Van het kasteel zijn enkel nog de funderingen aanwezig. De duiventoren (Vlemincktoren) -gesitueerd boven de toegangspoort- en flankerende stallingen zijn nog een overblijfsel van het oorspronkelijke kasteel. De Kastanjedreef en de Lindelei zijn nog duidelijk georiënteerd naar deze locatie. In de 19de eeuw wordt het kasteel afgebroken en gesitueerd op de huidige locatie van de villa. Het park rondom wordt in een Engelse landschapsstijl aangelegd. De vijver in het centrale deel van het park is hiervan een duidelijk overblijfsel, evenals een aantal markante parkbomen. De padenstructuur rondom deze vijver is tevens een afgeleide van deze structuur. In 1935 wordt het kasteel afgebroken en vervangen door de huidige villa. Sinds de jaren 70 is het park opengesteld voor het publiek. De duiventoren, de villa en de dreven zijn fragmenten uit verschillende periodes, waarvan de samenhang in het huidige het park nauwelijks leesbaar is. Het bos met oude parkbomen strekt zich uit over het hele park en is bijzonder sfeerbepalend. Binnen de bosfragmenten vormen de dreven belangrijke ruimtelijke dragers en verbindingen doorheen het parkgebied. De dreefstructuur die op historische kaarten te zien is, komt overeen met de Lindelei ter hoogte van het park, de dreef ten zuiden van het Wijnegemhof -bestaande uit Hollandse lindes- en de monumentale kastanjedreef aan de hoofdingang. Deze dreven verankeren de locatie van het eerste en het tweede kasteel terug in het park. Of een aantal van deze dreven hersteld, dan wel verjongd dienen te worden, is wat ons betreft vanuit ruimtelijk oogpunt geen noodzaak. De visuele relaties die ze leggen binnen het park zijn dat wel. Ook water heeft in de loop van de geschiedenis steeds een belangrijke rol gespeeld in het park, en dat is nu nog steeds zo. Beide structuren -het parkbos en water- kunnen samen met de dreven als belangrijkste structuurdragers van het park beschouwd worden. BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april

6 pad tussen Molendreef en Kastanjedreef toegangspoort onder de Vlemincktoren Bestaande paden pad naar villa Lindedreef 52 BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april 2011 overloop Wezelsebeek naar parkvijver zijarm parkvijver Water droge gracht parkvijver

7 HET VERHAAL ACHTER T DORP HET WIJNEGEMHOF speelbos bosvorming nabij Vlemincktoren verbost Engels landschapspark Parkbos verbost Engels landschapspark Kastanjedreef Lindedreef Dreven Kastanjedreef Kasteellei (restant eikendreef) BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april

8 de Swaen parking de lichtbron zwembad zwembad weide spel speelbos avant-garden toren voormalige tennis en feestzaal functies in en rond Wijnegemhof 54 BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april 2011

9 Centrale open ruimte als hart van het park HET VERHAAL ACHTER T DORP HET WIJNEGEMHOF Binnen het Wijnegemhof zijn momenteel een aantal functies gelegen. Aan de centrale inkomdreef en grenzend aan de Turnhoutsebaan ligt het restaurant De Swaen, met daarachter de toekomstige parking. De villa -centraal gelegen in het park- wordt gebruikt door vzw De Lichtbron, een ontmoetingscentrum voor dialoog en herbronning. Rond de vijver situeert zich een weide, een kleine speeltuin en de conciërgewoning. Aan de zuidoever van de vijver bevindt zich een tweede activiteitencluster, gelegen rond de eerste kasteelsite. Het tuinbouwbedrijf is hier reeds sedert 1940 gevestigd en de Vlemincktoren zelf zal in de toekomst een herbestemming krijgen. Tenslotte bevindt zich in het zuidoosten het gemeentelijk zwembad t Ondiep, het speelbos en de voormalige feestzaal en tennisclub De Leeuw. Centraal in het Wijnegemhof is een open ruimte gelegen, waar verschillende fragmenten historie samenkomen. De villa, de vijver, de dreven en de restanten van het vroegere kasteel zijn hier verzameld. Binnen de visie om het Wijnegemhof als ecologische waardevol parkbos met rijke graslanden te koesteren, zien we hier de mogelijkheid om het park veelzijdiger te maken, zowel naar beeld als naar gebruik. Momenteel wordt er hier al te dele een intensiever beheer toegepast, met name de weide voor de villa. We stellen voor om een duidelijke ruimte af te bakenen dat zich op beheerniveau meer gaat richten als parkruimte met solitaire bomen. Referentiebeelden open park met solitaire bomen meer intensief beheerde parkzones binnen de extensieve bosstructuur BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april

10 B U S B U S B U S BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april 2011

11 HET VERHAAL ACHTER T DORP HET WIJNEGEMHOF site de Vlemincktoren de villa restaurant de Swaen Kastanjedreef Kasteellei restant van een Lindendreef vijver Zwanebeek / Wezelse beek parkeerruimte 10 ingang 11 zwembad 12 Groot Schijn BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april

12 Zichtlijnen vallen voornamelijk samen met diverse historische restanten 58 BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april 2011

13 Hiërarchie in parkverbindingen HET VERHAAL ACHTER T DORP HET WIJNEGEMHOF Het park is momenteel voorzien van een uitgebreid padennetwerk. Als we dit netwerk samen leggen met het dorpsweefsel, zien we duidelijk dat het park bijzonder goed bereikbaar is als bestemming, maar weinig verbindend is op dorpsniveau. Bovendien is de hiërarchie van de paden onduidelijk. De Kastanjedreef vormt hierop een uitzondering. Door het selecteren van een aantal hoofdroutes kan de hiërarchie binnen het padenstelsel een duidelijk leesbaar geheel vormen. De verschillende routes dienen een aangepaste profilering te krijgen. Ze kunnen variëren in breedte al naargelang het gebruik en het belang binnen het netwerk. Het park is behalve een interessante ruimte op dorpsniveau, tevens onderdeel van een groter landschappelijk netwerk. Het Wijnegemhof is gelegen in de vallei van het Groot Schijn en maakt onderdeel uit van het landschapspark de Voorkempen. Het vormt een punt in een netwerk van kasteelparken in de Schijnvallei. Het Wijnegemhof kan zich aansluiten op dit recreatieve netwerk. Een route langs het Groot schijn en een route parallel aan de Zwanebeek zijn hiervoor de meest geschikte verbindingen. Het restaureren van het park Wijnegemhof is geen voor de hand liggende, en wellicht ook geen relevante opgave. Nochtans als we de historische kaarten bekijken, zien we dat de vroegere routes geënt waren op het dorp, het kasteel en langs de vallei van het Groot Schijn. Het voorstel is een duidelijke hoofdstructuur te creëren, dat de historische leesbaarheid van het park versterkt -gericht op de locatie van de kastelen-, als punt in een groter netwerk langs de vallei van het Groot Schijn en in aansluiting met het dorpsweefsel. Het onderscheid tussen de verschillende routes en netwerken staat op de volgende pagina s beschreven. Het gaat over de verdelende lus, De Schijnroute, een oost-west georiënteerde route (belevingspad) en het secundaire netwerk van paden. Deze routes vormen samen een netwerk dat tevens aansluit op de Kastanjedreef. BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april

14 Verdelende lus Schijnroute Koppelingsroute / belevingspad Secundair netwerk 60 BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april 2011

15 HET VERHAAL ACHTER T DORP HET WIJNEGEMHOF Verdelende lus De route parallel aan de Zwanebeek maakt een lus vanaf de Wijnegemsesteenweg naar de Kasteellei, en maakt daarmee een zachte verbinding naar de sportcluster. Deze route kan zowel op bovenlokaal niveau als in het recreatieve fietsknooppuntennetwerk ingepast worden. Op lokaal niveau koppelt deze route verschillende fietsverbindingen aan elkaar. Deze staat sterk in relatie met het dorpsweefsel. In de studie Verhoging bruggen albertkanaal, opgesteld door Technum d.d wordt tevens een fietsroute over de sluis van Wijnegem ingetekend die aansluit op de Lindelei. Deze route kan naadloos aansluiten op de verdelende lus. Door de integratie van de verdelende lus kan het fietsverkeer gekoppeld worden aan het fietspad in de Kasteellei. Schijnroute De route langs het groot Schijn is een ambitie die vanuit Landschapspark de Voorkempen wordt nagestreefd. Hiermee wordt een recreatieve verbinding gelegd van Antwerpen tot in Zoersel en verbindt een aantal grote parken, zoals het Rivierenhof, het toekomstige stadspark Ruggeveld, Park Spoor-Noord, het de Hooidonkse Beemden, het Schildehof, het Vrieselhof,.. Voor Wijnegemhof komt deze route langs de Vlemincktoren, wat in het kader van een herbestemming een belangrijke troef kan worden. Bestaande padenstructuur Oost-west koppelingsroute en belevingspad Een nieuwe continue oost-west verbinding koppelt de dreven aan elkaar. Daarmee is de basis gelegd om de sportcluster, de villa, de Vlemincktoren op een logische wijze te verbinden in het dorpweefsel. Deze route is zo veel mogelijk geënt op de bestaande padenstructuur, maar continuer van verloop. Deze route kan als belevingsroute uitgewerkt worden, omdat deze alle gebieden van het park doorkruist. Het belevingspad spant zich op tussen de inkom aan de Wommelgemsesteenweg in het westen en het skatepark nabij het zwembad in het oosten. Secundair netwerk Een secundair netwerk van paden maakt de maaswijdte van het recreatief netwerk fijner. Deze kunnen zich van de hoofdroutes onderscheiden door een aangepast, smaller profiel. Ze bieden diverse alternatieven op de doorgaande routes om het park te verkennen. Zo kunnen er verschillende wandellussen gecrëerd worden van verschillende grootte. Het secundair netwerk is momenteel al grotendeels aanwezig in het park met de bestaande padenstructuur. Voorstel: meer hiërarchie in de padenstructuur, continuïteit oost-west verbinding, verdelende lus BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april

16 Verdelende lus variant fiets- en wandelpad naast elkaar Verdelende lus variant fiets- en wandelpad uit elkaar Belevingsroute Schijnroute 62 BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april 2011

17 HET VERHAAL ACHTER T DORP HET WIJNEGEMHOF materialisatie Verdelende lus De verdelende lus wordt een belangrijke schakel in het fietsnetwerk van het dorp. Daarom wordt het als een volwaardig fietspad uitgerust voor fietsverkeer in twee richtingen met een breedte van 3m. Het fiestpad krijgt een zo recht mogelijk verloop met zo weinig mogelijk bochten. Het oppervlak dient comfortabel te zijn voor fietsers in een gladde afwerking. Naast het fiestpad wordt een voetweg in halfverharding gelegd met een breedte van 1,5m. Deze kan in tegenstelling tot het fietspad wel variëren in richting. Op bepaalde stukken loopt het dan parallel aan het fietspad, op andere plaatsen kan het er los van liggen bijvoorbeeld om waardevolle bomen te sparen of om aan te takken op het secundaire wandelnetwerk. materialisatie Schijnroute De Schijnroute wordt gematerialiseerd in halfverharding. Gezien deze route op lange termijn kan ingeschakeld worden in een recreatief netwerk van bovenlokaal niveau wordt geopteerd om dit 3m breed te maken. Op bepaalde plaatsen zal maatwerk nodig zijn bijvoorbeeld in de Hollandse Lindendreef nabij de voormalige tennisclub en feestzaal. Hier moet maximaal ingezet worden op het behoud van de bestaande dreefstructuur. referentiebeelden paden in boomrijke omgeving materialisatie Oost-west koppelingsroute en belevingspad De koppelingroute wordt eveneens uitgevoerd in halfverharding met een breedte van 2m. kantopsluitingen Door alle kantopsluitingen binnen het Wijnegemhof hetzelfde te materialiseren, wordt er een zekere continuiteit binnen het park bekomen. Een sobere oplossing dringt zich op in deze beschermde omgeving. Daarom worden ze bij voorkeur zo dun mogelijk gerealiseerd door een bv. staal of houtstrip. referentiebeeld halfverharding en metalen afboording BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april

18 Toegangen tot het park 64 BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april 2011

19 Toegangen verknopen het park met het dorpsweefsel HET VERHAAL ACHTER T DORP HET WIJNEGEMHOF Het park Wijnegemhof heeft een duidelijke hoofdingang ter hoogte van de Turnhoutsebaan. Deze wordt door een imposante laan van vier rijen kastanjes gemarkeerd. Ter hoogte van de Eikenlaan, aan de Lindelei, aan de sporthal, op het einde van de Pastorijlaan en ter hoogte van de Schijnvallei geven 6 kleinere ingangs toegang tot het park. Deze toegangen zijn minder prominent aanwezig in het dorpsweefsel. Nochtans kunnen deze toegangen een belangrijke bijdrage leveren aan de herkenbaarheid van het gemeentepark. Ze verknopen het park met het dorpsweefsel, ze zijn het uithangbord van het park. Om het Wijnegemhof meer te visueel te betrekken en zichtbaar te maken van buitenaf, stellen we voor een duidelijke huisstijl van toegangen te creëren. De ingangen zijn open van karakter en hebben de allure van een plein. In vogelvlucht ligt de Markt op nauwelijks 30 meter van het Wijnegemhof. Een directe toegang vanaf de Markt kan interessant zijn vanaf de lege kavels ten zuiden van de Markt. De opportuniteit van deze lege kavels is echter niet van deze aard dat hier een nieuwe hoofdingang voor het park kan worden gecreëerd. Onafhankelijk van deze ontwikkelingen, ligt een opgave op de Markt in het voelbaar maken van het achterliggende park. Een aangepast en groen profiel voor de Pastorijlaan brengt het park al dichterbij de Markt. Op de Markt zelf wordt voorgesteld om binnen de dezelfde typologie van de ingangen een bijzondere plek te maken, die refereert naar het achterliggende park. Op die manier wordt een link gemaakt tussen de Markt en het Wijnegemhof. Hierop gaan we verder in in het hoofdstuk over de Markt. BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april

20 2 3 1 Deelopgaven Wijnegemhof (1: Vlemincktoren, 2: centrumparking & 3: Kasteellei) 66 BRUT + LAND masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem Einddocument april 2011